Barnabae epistula

Google

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the

public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

Ἔ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual
personal, non-commercial purposes.

and we request that you use these files for

Ὁ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

Ἢ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
a[nttp: //books . google. con/]

“

NENNEN
mmm.

᾿
ΒΟ.
EO.
ENNO |
ENNETS | ) '
ENENO
ENEC
ENE C

600106057P

1^

» Φ
-— ᾿ QNT e?
ur -^
ΓΝ uU "EMC
o. δ . -ο : Ta
id "a *'a4 ^v
F^ v . . 07
» m3 *
" "wv. .
. ^. t
Aoc
. 0h.
" .
. "

i

"BARNABAE EPISTULA.

INTEGRAM GRAECE ITERUM EDIDIT,

VETEREM INTERPRETATIONEM LATINAM, COMMENTARIUM CRITICUM
ET ADNOTATIONES

ADDIDIT

ADOLPHUS HILGENFELD.

EDITIO ALTERA EMENDATA ET VALDE AUCTA.

LIPSIAE,
T. O. WEIGEL.

(3

E

VIRO REVERENDISSIMO

PHILOTHEO BRYENNIO

METROPOLITAE SERENSI
ORIENTALIS ECCLESIAE

SPLENDIDO LUMINI

GRATISSIMUS

EDITOR.

PROLEGOMENA.

Darnabae qui dicitur epistula ab antiquis Christianis magni aestumata,
etiam inter sacras Novi Testamenti scripturas posita recentioribus quoque
theologis digna visa est, quam diligenter investigarent. nobis primo Barnabae
epistula edita et edenda, tum eius usus et auctoritas, denique origo et indoles
considerandae sunt.

L DE BARNABAE EPISTULA EDITA ET EDENDA.

Barnabae epistula recentioribus theologis, quamvis maxima ex parte graece
conservata, primo non innotuit. nam in Polycarpi epistulae ad Philippenses
graecis codicibus post c. 10 δὲ ἡμᾶς ὑπὸ sine ullo discrimine statim sequun-
tur: τὸν λαὸν τὸν xtvóv (l xawóv) ἑτοιμάζων χτλ. (cf. Barnabae epi. c. 5
p. 12, 7 sq.) itaque Caesar Baronius a. 1586 in adnotationibus ad Romanum
Martyrologium 26. Ianuarii scripsit: ,,Extat insignis epistola Polycarpi ad
Philippenses, cuius meminit S. Hieronymus, quam piae memoriae vir doctissi-
mus Franciscus Turrianus Societatis Iesu longe prolixiorem illa, quae habetur
latine] typis excusa, apud se esse graece scriptam, cum viveret testatus est.
speramus eam una cum ceteris egregiis vetustatis monumentis, quae summo
labore collegit , propediem esse edendam.* sed Petrus Halloix, qui Polycarpi
epistulam ad Philippenses primus graece edidit (in: Illustrium ecclesiae orien-
talis scriptorum — vitarum et documentorum Part. I. Duaci 1633 p. 525—530),
iam animadvertit, illa quae post δι᾽ ἡμᾶς ὑπὸ sequuntur non esse Polycarpi,
sed Barnabae (l Ll p. 596): ,Nam ex ipsius iam laudati Turriani apographo
eam [Polycarpi epistulam] ante plurimos annos Romae descripsit noster Iacobus
Sirmondus, atque illud ipsum exemplar tunc a se descriptum nuper ad me
misit. ego cum altero exemplari Andreae Schotti collatum iam nunc in lucem
emitto, nempe quantum quidem est germanum Polycarpi. nam exemplaris maio-
rem illam partem, quae esse S. Barnabae deprehensa est, tamquam quae hue
non pertineat, missam facio. an vero aliqua exemplaria in Romanis bibliothecis
sperari possent, quae hoc immani librariorum errore carerent, studiosissime mea
caussa et Iacobi Sirmondi rogatu requisivit nostrum amborum amicissimus
Ludovicus Oresollius iam tum Romae degens, qui rescripsit consulta ab se et
inspecta fuisse exemplaria M. S. tum Vaticanae bibliothecae [cod. v.], tum etiam

VI PROLEGOMENA.

ducis Altemps (quae antea fuerat Cardinalis Columnae) (cod. o] atque in utris-
que idem se observasse, quod in P. Turriani apographo, ex quo olim episto-
lam descripserat ipse Sirmondus: nempe priorem partem esse Polycarpi, poste-
riorem longe maximam S. Barnabae. ex quo apparet in illis exemplaribus vitium
hoe primitus fuisse. codicem enim Columnaeum antiquissimum esse affirmant."

1. DE BARNABAE EPISTULAE EDITIONIBUS.

Barnabae epistulam iam recognitam primus edere voluit Iacobus Usher,
&rchiepiescopus Ármachanus, Hiberniae primas, et primus edidisset, nisi editio
nondum publicata a. 1643 incendio combusta esset. de hac editione Isaacus
Voss ἃ. 1646 in sua editione p. 307 narravit: ,,Aliquot iam sunt anni, quod
hanc Barnabae Epistolam, quam ab incomparabili Salmasio acceperam, in lucem
mittere decreveram. sed iter meum obstitit. dum vero Angliam lustro, alia
sese obtulit occasio, qua scriptum illud, quod iam diu lucem merebatur, tandem
aliquando divulgaretur. parabat tum novam Ignatii editionem Reverendissimus
Hiberniàe Primas Usserius Ármachanus. illi itaque postulanti et offerenti, ut
una eum Ignatianis hàec quoque Barnabae excuderetur epistola, non tantum
libenter id concessi, sed etiam magnopere gavisus sum, in illas manus incidisse
antiquissimum illud monumentum, & quibus immensum quantum splendoris
sibi mutuare posset. et nisi ingens isthoc incendium, quod. non exiguam par-
tem urbis Oxoniensis vastavit, omnia quoque exemplaria absumsisset, pulcher-
rimam eius auctoris editionem iam diu habuissemus.* huius editionis principis
reliquias paucas servavit Ioannes Fell in editione Oxoniensi &. 1685, cui prae-
fatus est: ,,Haec [Barnabae epistula] postquam per plurima saecula in Biblio-
thecarum pluteis delituisset, Reverendissimi Usserii, Armachani Primatis, studio
.et auspiciis prelo in hoc loco subiiciebatur an. 1643. sed urbis Oxoniae parte
magna gravi incendio correpta, Typographeum cum tota supellectile, schedis
impressis et exemplari ipso conflagravit, ita ut ex clade ista nihil superesset
praeter paginas nonnullas, quae penes correctorem, quantum coniicere datur,
fuerunt; quaeque vir eruditissimus Eduardus Bernardus S. S. Theologiae Doctor
et Astronomiae Professor Savilianus redemit mihique benigne communicavit."
Usseri praemonitio magna saltem ex parte servata est, ex qua haec reddo:
Polycarpi ad Philippenses epistolam longe prolixiorem illa quae habetur typis
excusa apud se graece scriptam extitisse Baronio persuaserat Franciscus Turria-
nus, Societatis lesu presbyter. sed exemplari illius diligentius inspecto, partem
ipsius maximam ad epistolam, quae Barnabae Apostoli ferebatur olim nomine,
pertinuisse deprehendit postea Iacobus Sirmondus, eiusdem societatis theologus.
neque aliter habuisse vel Bibliothecae Vaticanae vel Cardinalis Columnaei
codices, ostendit Petrus Halloixius, et ipse lesuita. nempe in primo exemplari,
ex quo Columnaeus ille codex (qui omnium putatur antiquissimus) et reliqui
qui supersunt hodie sunt descripti, librariorum vitio quaternio vel omissus
vel transpositus est: cuius defectu factum est, ut in graecis superstitibus οὐ
finem epistolae Polycarpi desideremns et principium Barnabae: nam longe
antiquioribus temporibus non Ignatii solum literas huic Polycarpi epistolae
(quod ex fine ipsius liquet) subiectas fuisse, sed simul cum eis et istam Bar-
nabae, ex illo Hieronymi loco in libro III. adversus Pelagianos, blandiente
coniectura, ut crederem, pene inductus sum: ,,Ignatius, vir apostolicus et martyr,
scribit audacter: Elegit dominus apostolos, qui super omnes homines peccatores

BARNABAE EPI. EDITIONES. vH

erant^ [ef. Barnabae epi. c. 5 p. 12, 11—13]. ut enim in posteriore Ignatiana-
rum epistolarum collectione, cum reliquis praefixae fuissent Mariae Castabelitae
nomine inscriptae litterae, eas etiam ipsius Ignatii adscripto titulo in Anton.
Melissa productas fuisse animadvertimus: ita etiam in priore illa, cum inser
Polycarpi et Ignatii eidem subiunctas epistolas etiam illa Barnabae interposita
legeretur, non mirum, si ἁμαρτήματι μνημονικῷ consimili e£ eodem modo
excusabili Ignatii nomine citaverit Hieromymus, quod proprie erat tribuendum
Barnabae, — neque vero mirabitur, Ignatii nomine productum fuisse ab Hiero-
nymo quod erat Barnabae, qui Barnabae etiam titulo 86 Clemente Alexandrino
[Strom. VI, 8, 64 p. 7113] láudatum animadverterit, quod Romano Clementi
[epi. I, 48 p. 53, 8 sq.] fuerat adscribendum. — porro duas hasce imperfeotas
Polycarpi et Barnabae graecas epistolas, ex Andreae Schotti apographo sua
manu descriptas vir clarissimus Claudius Salmasius cum antiqua Latina Bar-
nabae versione ex vetere Corbeiensis Bibliothecae codice & Iohanne Cordesio
exscripta Isaaco Vossio, celeberrimi illius Gerardi filio, summae spei iuveni
tradidit: quam cum graeco Barnabae textu coniunctam additis etiam eruditis
notis ad praelum ille apparavit. ut igitur in Sylloges huius initio Graeeum
Polycarpum, posteriore sui parte ex antiqua versione Látina suppletum exhi-
buimus: ita et ad eius finem Barnabam, priore sui parte ex alia vetere infer-
pretatione similiter redintegratum (non sine humanissimi Vossii consensu) re-
praesentare visum fuit. ex cuius utriusque collectione mutua est deprehensum,
non solum primam Epistolae partem in Exemplari Latino fuisse conservatam,
quam defuisse diximus in Graeco, sed etiam postremam [c, XVIII—XXI] vice :
vers& retentam fuisse in Graeco, quae aberat & Latino: atque in intermediis
praeterea nonnulla habere Graecum, quae desunt in Latino, et Latinum rursus,
quae non reperiuntur in Graeco. hanc igitur editionem principem paene totam
interiisse dolemus. sed qualis fere fuerit, ex iis cognoscimus, quae Fellus c. I.
IV. VI. VIII. notavit, et quae Usserius ipse in praemonitione disseruit. graeca
e solo Schottiano apographo edidisse videtur. nam quae de Vaticano et Co-
lumnaeo codice retulit a Petro Halloix repetiit. illud vero apographon codici
c cognatum fuisse, sed propriis vitiis non caruisse videtur. Usher contra omnes
codices edidit c. 6 p. 17, 8 γὰρ pro δέ, p. 17, 13 cum solo codice c ὑμῖν pro
ἡμῖν. c. 8 p. 20, 16 contra omnes codices ἄνδρες ἁμαρτωλοί, οὐχέτι. Usher
ipse in praemonitione fassus est, se dedisse c. 18 p. 42, 12: μεταλάβωμεν δὲ
καὶ ἐπὶ ἑτέραν γνῶσιν xal διδαχήν, ,ubi pro μεταλάβωμεν [vocabulo male
descripto] alii μεταβάλωμεν, Patricius Iunius noster μεταβῶμεν [sic codices]
eoniicit." Latinae versienis apographon Cordesianum recte praebuit c. 1 p. δῖ,
2 vos (non: nos), c. 4 p. 54, 13. 14. ,de qua scriptum est, sicut Daniel dicit,
sed ibid. p. 54, 8. 9 ad arbitrium mutatum est: ,oportet ergo non de instan-
tibus multum scribere quae non possint servare', ibid. p. 56, 17: ,animum'
pro: ,inicum.'

| Hugoni Menardo Gallo contigit esse tam felici, ut Barnabae epistulam
primus ederet, vol potius Fr. Lucae Dacherio a. 1645 edendam relinqueret!). nam

1) Ἢ φερομένη τοῦ ἁγίου Βαρνάβα ἀποστόλου ἐπιστολὴ χαϑολιχή.
Sancti Barnabae Apostoli (ut fertur) epistola catholica, ab antiquis olim Eccle-
siae Patribus sub eiusdem nomine laudata et usurpata. hanc primum e tenebris.
eruit, notisque et observationibus illustravit R. P. domnus Hugo Menardus
monachus Congregationis sancti Mauri in Gallia. opus posthumum. Paris. 1645. '
Barnabae epistola divisa est in duas partes, pars prior, quae latine servata est,
post exordium (apud nos iam cap. 1) in Xu capita, pars altera, quae graece
tantum exstat, post exordium (apud nos cap. XVIII) in capita IIl.

VIII "^. PROLEGOMENA.

anno ineunte 1644 morte abreptus est. Dacherius praefatus est: ,In Philastrii
episcopi Brixiensis volumen manuscriptum e Corbeiensi Monasterio (C] cum in-
cidisset aliquando [Menardus], ibidem proxime post epistolam Tertulliani de
cibis Iudaicis, Barnabae nomine insignitam epistolam nna cum Iacobi Apostoli
epistola deprehendit, moxque in animum induxit eam, ut ex pulvere et squalore
excuteret appositeque notis dilucidaret. at quia ex supra nominatis Patribus
hac in Epistola Barnabam 8eu quemvis alium graece fuisse locutum haud dubie
didicerat, haesit non parum implicatus: nec eiusmodi monumentum, sic imper-
fectum ac naevis scatens (ut illa, qua codex exacriptus est, aetas ferebat) in
publicum ausus est inferre. verum suppetias tandem attulit doctissimus Sir-
mondus Societatis Iesu presbyter: is quippe de apographo graeco, quod Romae
inter ms. et schedas R. P. Thurriani eruditione ac rerum multarum scientia
clarissimi repererat, libentissime accommodavit Menardo. unde autem exscripserit
apographum Thurrianus? res est nobis prorsus ignota. — mutilum est grae-
eum; mutila versio Latina. Graecum quidem lacunis et hiatibus initio tantum
epistolae deformatur. — versio autem caret parte postrema, cui accessionem
nova interpretatione ex Graeco Romano attulit Menardus. — codicem unicum
habuit, cum Graecum, tum Latinum, neque sanum ubique satis; ut poinde nunc
cura, nunc coniectura illi fuerit adhibenda: quod tamen sic parce et prudenter
fecit, ita ut in linea non facile litteram mutaret, sed ad marginem adnotaret.*
etiam Turriani apographon codici ὁ cognatum fuisse cognoscimus. cum hoc
codice Menardus edidit c. 6 p. 18, 8 πηγὴν pro πληγήν, c. 6 p. 15, 3 Befov-
λευται (etinm codd. o* v), ib. p. 16, 2 ὡς ἂν xal ἀναπλασσομένους αὐτὸς
ἡμᾶς (etiam b), ib. p. 17, 10 τί (etiam b) pro τίς, c. 7 p. 18, 11 τὸν ἕτερον
(etiam b) pro τὸ ἔντερον. ib. p. 18, 17. om. ὑπὲρ ἁμαρτιῶν (om. etiam b*). c. 15
p. 38, 18 ὁ ϑεὸς κύριος (etiam b). Menardus fortasse apographo falsus contra
omnes codices edidit e. 6 p. 14, 6 xal ὡς (pro ὃς) ἐλπίσει, c. 8 p. 21, 5 εἰς
pro ἐπ᾽, Menardus etiam in latina interpretatione veteri nonnulla falsa edidit:
6. 1 p. 1 51, 2: nos pro: vos: c. 16 p. 69, 20. 21 om.: ,nunc et ipsi inimico-
rum ministri ab initio aedificant illud.' sed omnino bene meritus est.
Isaacus Voss iam a. 1646 Barnabae epistolam accuratius edidit!). vir
cl post illa, quae iam laudavi (p. VIL) pergit: ,Non defuere tamen in Gallia
viri docti, qui indignum putabant, scriptum hoc diutius in tenebris latitare,
itaque nuper Claudius Menardus monachus Sancti Mauri novam nobis editionem
adornavit. quin plurimum hoc nomine meritus sit de publico, nemo est qui
inficias iverit. plus tamen meruisset, si contigisset illi plura videre exemplaria.
cum enim fota illa editio ex uno promanarit codice: fieri aliter non potuit,
quin inemendatissima prodiret. mihi licet non usque adeo fortuna faverit, ut
quisquam invidere debeat: ea tamen contigit felicitas, ut tribus in hoc corri-
gendo usus sim MSS. primum mihi Florentiae suppeditavit Bibliotheca Medicea
[ecod. f.], altera duo Bibliotheca Vaticana [cod. v.] et Theatinorum, qui Romae
agunt [cod. b vel eius archetypon]. illorum usum acceptum fero Lucae Hol-
stenio, viro summo et nunquam non infrà merita sua laudando. quid itaque

1) Ignatii martyris epistolae genuinae ex Bibliotheca Florentina. adduntur
S. Ignatii epistolae, quales vulgo circumferuntur. ad haec S. Barnabae. Acces-
sit universis Translatio vetus. edidit et notas addidit Isaacus Vossius. Amstel.
1640. editio secunda Londini 1680 (qua ego usus sum). ib. p. 207—254: H
καϑολικὴ τοῦ Βαρνάβα ἐπιστολή. Catholica Barnabae epistola. edidit et notas
addidit lsaacus Vossius. editio secunda. Londini 1680. notae subsequuntur p.
307—318. Menardi capita servata sunt.

BARNABAE EPI. EDITIONES. IX

ope istorum trium codicum praestitum sit, videbit is, qui operae pretium duxerit
editionem hane cum altera, quam dixi, committere." Voss ad c. 5 p. 12, 7 8q.
τὸν λαὸν τὸν χενὸν ἑτοιμάζων κτλ. notavit: ,, Hactenus omnia in Graeco desunt.
quod ideo factum est, quoniam in autographo illo, unde exemplaria, quae extant,
profluxere, unum et alterum forsan folium defuit, ita ut hoe modo principium
huius et finis epistolae Polycarpi ad Philippenses perierint, quae semper in
veteribns libris coniunguntur. male autem in editione Parisiensi verba quaedam
hic praefigebantur, quae ad superiora, id est ad epistolam Polycarpi, quae in
MSS. praecedit, pertinebant. ^ sed etiam Vossium minus accurate, ne dic&m
obiter, Barnabae epistulam edidisse, Alb. Dressel (Patr. app. p. XII) pluries
compertum habuit. equidem notavi, Vossium edidisse c. 5 p. 18, 14 cum codd.
c (f?) o v et Men. ῥαπίσματα, sed in margine cum solo codice b: ἄλλ. ῥαπι-
σμόν. c. 6 p. 16, 8 cum Men. ἐνδείξω, sed in marg. cum codd. ἄλλ. ἐπιδείξω.
c. 1 p. 18, 17- 18 om. cum codd. Ὁ" c Men. ὑπὲρ ἁμαρτιῶν. ib. p. 19, 3 ed.
cum codd. et Men. τὴν, sed in marg. ἄλλ. τὸν (ex apographo Schottiano?). ib.
p. 19, 5 cum Men. ῥαχιήλ, sed in marg. cum codd. b c o v: ἄλλ. QaxlA. ib. p. 19, 13
cum Men. xai τοῦτον, sed in marg. cum codd. ἄλλ. ἐπ᾽ αὐτόν. e. 9 p. 22, 4 cum
codd. χύριος, sed in marg. cum codd. ἄλλ. ὁ ϑεός. ib. p. 22, 7 cum Men. πιστεύω-
μεν, sed in marg. cum codd. πιστεύσωμεν. ib. p. 23, 14 cum Men. σταυρός, sed
in marg. cum codd. ἄλλ. ó σταυρός. c. 10 p. 26, 1 cum codd. et Men. οὐ μή, sed in
marg. ἄλλ. ὅτι μὴ (ex apographo Schott.?). ib. p. 28, 6 cum codd. c f o v et
Men. ἅγιον, sed in marg. cum solo codice b (quamquam ibi iam oblitteratum
est) ἄλλ. ἄλλον. c. 11 p. 30, 5 cum Men. ἀπορρνηϑήσεται, sed in marg. cum
codd. ἄλλ. ἀπορρνήσεται. ib. p. 30, 15 cum codd. et Men. Ἰησοῦν, sed in
marg. ἄλλ. viór (ex apographo Schott.?). ib. p. 30, 17 cum eodd. b c et Men.
καλουμένων, sed in marg. cum ceteris codd. ὅλλ. λαλουμένων. c. 12 p. 32, 11
cum codd. b* c et Men. ὑπέρ, sed in marg. cum ceteris codd. περί. p. 34, 4
cum codd. ἕως, sed in marg. ἵνα (ex apogr. Schott.?). c. 14 p. 38, 2 cum codd.

xvgiov, sed in marg. cum Men. ἄλλ. «velo. c. 16 p. 38, 18 cum codd. b c
Lat. et Men. ὁ ϑεὸς κύριος (quamvis uncis inclusis vocc. ὁ 9504), sed in márg.:

,uon est in MS.* (unde cognoscimus, Vossium codd. b c non accurate nosse).
ib. p. 39, 6 cum codd. b c f o v δίχαια, sed in marg. cum Men. ἄλλ. διχαίαν.
c. 19 p. 44, 7 cum codd. b (marg.) o v οὐ διψυχήσῃῳς, sed in marg. cum codd.
b (text.) c et Men. ἄλλ. διψήσῳῃς. Isaacus Voss igitur praeter illud Schottia-
num ápographon iam tribus codicibus quodam modo usus est: duobus Romanis
v et b (sive ipso sive eius archetypo), uno Florentino (f) sed quomodo usus
Bit, non perspicitur. in latina interpretatione etiam Voss omisit c. 16 p. 69,
20. 21: ,nunc et ipsi inimicorum ministri ab initio aedificant illud.'

Germanis Ioach. Ioh. Mader Barnabae epistulam secundum Menardum
et Vossium a. 1655 edidit!) rem ipsam a. 10672 promovit Ioan. Bapt.
Cotelier?2), quam clarissimam, nunc rarissimam editionem repetiit Ioannes
Clericus Antverpiae 1698 (hac editione usus sum) et Amstelaed. 1724. apud
Cotelerium iam es capita inveni, quae in recentioribus editionibus traduntur.
Cotelerius e prioribus editionibus textum constituit, quem sequentes editores
repetere solebant. optime meruit, quum Menardi et Vossi notis suas addiderit

1) Ἢ φερομένη τοῦ àylov Βαρνάβα ἀποστόλον ἐπιστολὴ κ καϑολικχή. 8.
Barnabae A postoli (ut fertur) Epistola Catholica. Helmestadi 1855.

2) 8. Patrum, qui temporibus Apostolorum floruerunt opera ed. I. B. Cote-
lerius, societatis | Borboniese theologus, Paris. 1672.

X PROLEGOMENA.

magna doctrina imeignes. etiam Ioannes Fell rem a. 1688 promovit!) idem
Usserianae editionis reliquias servavit. ceterum iam codicis f apographon a
Rullaeo accepit. haec igitur omnia Ioan. Clericus in utraque editione cum
Ioannis Davisii suisque ipsius observationibus collegit. etiam Ric. Russel a.
1748 Barnabae epistulam edidit?) Cotelerium secutus omnia fere a. 1765 com-
prehendit Andreas Gallandi?) Cotelerium gecuti etiam Car. Ios. Hefele*)
et Fr. X. Reithmayr*) Barnabae epistulam ediderunt. a&lios editores omitto
praeter Edu. de Muralto5), qui codicis Corbeiensis, nune Petropolitani
nonnullas lectiones notis suis inseruit. |

Albertus Rud. Max. Dressel?) textum vulgatum quodam modo absol-
vit. huic enim viro doctissimo debemus quatuor codicum Romanorum, passim
etiam Florentini notitiam. sunt autem hi codices: 1) codex b, cuius vestigia,
quamvis fortasse Schottiano apographo intercedente, apud Vossium animad-
vertimus, 2) codex c, forlasse iam & Francisco Turriano descriptus, 3) codex
f, qui iam Isa&aco Voss quodam modo innotuit, ἃ Dresselio et amicis in omni-
bus locis, qui alicuius momenti videbantur, iterum iterumque inspectus, 4)
eodex o, quem iam Halloix tamquam omnium optimum memoravit, 5) codex
v, quem et ipsum iam Halloix memoravit, Voss quodam modo adhibuit. omnes
hi codices -Polycarpi epistulam cum Barnabea confundentes ab initio manci
gunt οὐ ex uno fonte fluxérunt. ceterum Dressel, quamvis bene meritus, veterem
latinam interpretationem, quam ne edidit quidem, parum aestumavit neque
omnibus, quae iam prius nota auxilia docebant, usus est.

altera textus formatione, quam Latinus interpres servavit, editores omnino
perum usi eraht, quamquam iam Cotelier iudicaverat: ,,Suum tamen illi ver-
sioni pretium, cui debeinus priora capita cum non paucis emendationibus graeci
contextus, ut nihil dicam de antiquitate illius ac simplicitate.*'

iam tertia textus formatio accessit edito Sinaitico Bibliorum codice, qui
etiatn integram Barnabae epistulam graece praebuit9) mirum non est, quod
codex Sinaiticus, cuius laudes Tischendorf cumulavit, plerisque viris doctis
Statim optimus summaque fide dignus videbatur. nova enim quaeque arrident.

1) Saneti Barnabae Apostoli Epistola Catholica. Accessit S. Hermae Viri
apostolici Pastor. Oxon. 1685. etiam Felli adnotationes magna doctrina orna-
sunt.
^ Patrum apostolicorum, Barnabae ete. opera. Lond. 1740. 204
3) Bibliotheca veterum Patrum antiquorumque scriptorum ecclesiasticorum.
. eura et studio Andreae Gallandii Presbyteri Congregationis Oratorii. Tom. I.
Venetiis 1765, p. 111—141.
4) Patrum apostolicorum opera. ed. I. Tubingae 1839, ed. II. ibid. 1842,
ed. III. ib. 1847, ed. IV. ib. 1855.
» Patrum apostolicorum epistolae. Monach. 1844. ..
" Codicis N. Ti. deuterocanonici sive Patrum apostolicorum fasc. T. Turici

7) Patrum apostolicorum opera. textum ad fidem codicum et graecorum et
latinorum, ineditorum copia insignium, adhibitis praestantissimis editionibus,
recensuit atque emendavit, notis illustravit, versione latina, passim correcta,
prolegomenis, indicibus instruxit Alb. Rud. Max. Dressel etc. ed. I. Lips. 1897.
ed. Il. ib. 1863.

8) Bibliorum codex Sinaiticus Petropolitanus — ed. Const. Tischendorf
T. I—IV. Petropoli 1862. Novum Testamentum Sinaiticum cum epistola Bar-
nabae et mentis Pastoris ex codice Sinaitico — accurate descripsit Aeno-
theus Fridericus Constantinus Tischendorf, Lips. 1863. in altera Patrum aposto-
lieorum editione Dresseliana Tischendorf quidquid in eadem differt ἃ scriptura
graeca codicis Sinaitici notavit, sed non omnia accurate.

BARNABAE EPI. EDTIONES. XI

Carolus Weizsücker Tubingensis de hac epistula geripsit commentationem!),
eodicem BSinaiticum ubique fere secutus. sed iam Gustavus Volkmar a. 1864
illas laudes deminuit in graeca Barnabae epistulae capp. I—V editione?) vir
clarissimus monuit, codicem Sinaiticum ex ceteris testibus tam corrigendum
quam supplendum esse, ,γο δὶ interpres Latinus hac quidem ep. a vetere 8.
scr. interprete Italo prorsus alienus nimia fere libertate utitur, multa abbre-
vians, omittens, proprio Marte explicans, tamen graeca ea, quam secutus est
recensio (quam L signabimus), etiam inde a cap. V. med. nunc multo accura-
tius, quam solitum fuit, conferatur oportet, quum interdum servaverit textum
integrum et Binaiticum tam castiget quam confirmet. accedunt 68, quae Clem.
Al. ad verba expressit. denique ipse cod, vetusiissimus per hane N. T. Episto-
lam binis manibus correctus est, quarum prior ipsius librarii erat et ubique
vera reposuit, etiamsi non omnia tetigit menda, altera vero manus, saec. VII—
VIII, uti videtur (quam S II. signabimus), singularem quandam recensionem
secuta, minime omnibus numeris comprobatur. .

equidem iam ante quam Volkmari editio capp. I—V ad me pervenit, Bar- :
nabae epistulam restituere conatus sum et illius graeci textus, quem vetus
interpres latine vertit, praestantiam etiam magis aestumavi. iam antea er
iis, quae ad finem libri Estherae (et Esdrae) adnotata sunt, codicem Sinaiti-
eum non Eusebii, ut Tischendorf opinatus est, sed Iustiniani I. imperatoris fere
aetate scriptum esse cognoveram?). neque Tischendorf mea argumenta refellit 4).
itaque Barnabae epistulam hac fere ratione integram primus edidi*) cavi, ne
Sinaitioo codiei, quamvis egregio, nimium confiderem, saepissime scriptura
Sinaitica e veteri interprete corrigenda videbatur. quam ob rem: hanc veterem
versionem latinam e Gallandi editione integram addidi9) in Sinaitico codice
primam manum (S*) et correctorem C (8**, quem Tischendorf septimo fere
saeculo scripsisse censuit, ego codicem & monachis Sinaiticis paulo post a. 530
conscriptum saepe optime correxisse censeo, accurate notavi. huius et ceterorum
codicum menda quidem, quae ex itacismo et aperto calami lapsu orta sunt, v
ἐφελχυστιχὸν omissum aut additum et quae huius modi sunt, in ipsa editione
omisi, sed codicis Sinaitici saltem proprietates in calce addidi. semper Movotc
scripsi, quamvis cod. Sin. saepe μωσῆς praebeat, etiam Δαυΐδ scripsi, non
Δαβίδ. scriptores ecclesiasticos, qui hanc epistulam laudant, in notis addidi.
quae de rebus ipsis post librum meum de patribus apostolicis conscriptum

1) Zur Kritik des Barnabasbriefes aus dem Codex Sinaiticus. Tubing. 1863.

2) Monumentüm vetustatis: christianàe ineditum ex recensione Gustavi
Volkmari, Turici 1864. | DE

3) οὗ quae disserui in: Zeitsclirift f. wiss. Theol. 1864. I. p. 74 sq. II. p.
211 sq. 1865. I P. 108 sq: iudicium meum in universum probaverunt ephemerides
Londinenses: Theological Review, Mai 1864, p. 214 sq. etiam Otto Fridolinus
Fritzsche (Libri apocryphi V. T. graece, Lips. 1871, p. XI) codicem Sinaiticum
non tanta, quanta Tischendorf voluit, antiquitate 6880. existimavit. Volkmar
quidem (L 1. p. 3) codicem Sinaiticum tam ex actate quam ex coetu Athanasii
profectum esse censuit.

4) cf. librum meum: Einleitung in d. N. T., Lips. 1875 p. 790 sq. etiam
Guil. Wittenbach (Anleitung zur griech. Palüographie, Lips. 1867, p. 9 sq.)
Tischendorfi sententiam repetiit potius quam confirmavit.

6) Novum Testamentum. extra canonem receptum. fasc. II. Barnabae epi-
stula. integram graece primum edidit, veterem interpretationem latinam, com-
mentarium criticum et adnotationes addidit Adolphus Hilgenfeld. Lips. 1866.

. 8$) iam in primo huius operis fasciculo ed. I. p. XI (ed. II. p. IX) a Fran-
cisco Overbeek admonitus errorem aliquem hac in re confessug sum.

XII PROLEGOMENA.

(Hal. 1853) notanda habui, in adnotationibus sequentibus adieci. in maxima
editionis parte collegae carissimi Mauricii Schmidt philologi clarissimi consiliis
adiutus sum.

post me Barnabae epistulam edidit I. G. Mueller Basileensis 1), de inter-
pretanda epistula magis meritus quam de edenda. non vitupero, quod Sinaiti-
eum codicem magis secutus est quam ego. sed in accentibus ponendis saepis-
sime peccavit et in ipso textu plurima omisit vel mendose edidit?).

Latinam interpretationem veterem ego ex ipso codice Corbeiensi, nunc
Petropolitano, quem vir doctissimus Bonnell Petropolitanus denuo contulit,
accuratius edidi?)

. Darnabae epistulam graece et latine ediderunt Oscar de Gebhardt et
Adolphus Harnack*) textum Gebhardt edidit, Harnack commentario illu-
stravit. ille (p. XIV) non negavit, Sinaitico codici vitia haud pauca inesse,
quae corrector Ce (S**) iam sustulerit. ,errata autem satis multa ex itacismo
maximam partem profecta, locosque nonnullos corruptos etiam nunc emendan-
dos reliquit. nihilominus plerumque genuinas lectiones a Sinaitico servatas esse
persuasum habemus, ita ut paucis tantum locis acephalum illum codicem, de
quo iam exponendum, secuti simus, idque ibi potissimum, ubi cum vetere inter-
prete Latino facit vel Clementem Alexandrinum testem habet." Latinam inter-
pretationem O. de Gebhardt ex ipso codice denuo collato gecuratissime edidit 5),

D Erklürung des Barnabasbriefes. Ein Anhang zu De Wette's exegetischem
Handbuch zum N. T. Lips 1869.

2) I. G. Mueller c. . 5, 10 om. προσέχοντες, quod voc. ipse agnovit
(p. 72). ib. p. 6, 4 om. οὔτε ὁλοχαυτωμάτων, quae ipse (p. 74) addidit. c. 4
5 11, 8 om. μήποτε. c. 5 p. 11, 17 ed. τὰ μὲν pro x«i tà. ib. p. 12, 8 om.

v (sed cf. p. 141). ib. p. 12, 11. 12 ἐξελέξατο positum est ante τοὺς μέλλον-
τας κηρύσσειν τὸ εὐαγγέλιον αὐτοῦ. ib. p. 18, 3 ed. contra omnes testes πῶς
γὰρ ἐσωϑησαν. ib. p. 18, 4 ἀντοφϑαλμεῖν pro ἀντοφϑαλμῆσαι. c. 6 p. 15, 8
om. γῆν ῥέουσαν γάλα xol μέλι, quae p. 106 restituuntur. ib. p. 16, 1 om.

v τῷ ἀφέσει τῶν ἁμαρτιῶν, quae p. 169 agnosci videntur. c. 9 p. 22, 7 ed.
tov ante λόγον, ib. p. 23, 11 om. τὴν ante χάριεν, Sed p. 233 agnoscitur. e. 10
p. 24, 6 ed. ἔλαβεν tola δόγματα ἐν τῷ συνέσει pro tola ἔλαβεν ἐν τῇ συνέ-
σει [l. συνειδήσει] δόγματα. ib. p. 24, 8 ed. δόγματα pro δικαιώματα (sed
cf. p. 237). ib. p. 26, 1 ed. σμύρναιαν pro σμύραιναν iet. p. 242). ib. p. 26,
3 ed. χεχριμμένοι pro χεχριμένοι (etiam p. 243). ib. p. 26, 10. 11 om. παρ
ἐνιαυτὸν. ib. p. 27, 10 om. τὰ ante πετεινά. c. 11 p. 30, 1 om. xal ante ódoc
(p. 265 agnoscitur) ib. p. 30, 11 om. ἔχ δεξιῶν (quae p. 269 agnoscuntur).
c. 12 p. 31, 10 om. πάντων. ib. p. 38, 10 om. ἔχ ῥιζῶν (quae p. 284 agno-
seuntur. c. 18 p. 34, 14 om. dvo λαοὶ ἐν τῇ κοιλίᾳ σου (cf. p. 289). ib. p. 35, 13
om. δὲ (etiam p. 292). c. 14 p. 81, 13 ed. γνώσεσϑε, sol p. 300 agnoscitur
γινώσχετε. ib. p. 38, 1 om. τοὺς ante συντετριμένους. c. 15 p. 38, 8 ed. τὸ
δὲ pro τὸ (etiam p. 304). c. 16 p. 40, 17 dedit τοῦ ante xvolov (etiam p.
329). c. 18 p. 43, 2 om. τοῦ ϑεοῦ (ctiam p. 34). c. 19 p. 45, 1 om. cov post
ψυχήν. ib. p. 45, 9 dedit τοῖς ante χυρίοις. ib. p. 46, 9 om. cov. etiam alia
correxit Chr. Ioan. Riggenbach: Der sogenannte Drief des Barnabas. I. Ueber-
setzung. ITI. Bemerkungen. Ein Beitrag zum Verstündniss des Briefes. Basel 1873.

3) Der Brief des nabas in altlateinischer Uebersetzung, in: Zeitschrift
f. wiss. Theologie 1871. II. p. 262—290.

4) Patrum apostolieorum opera textum ad fidem codicum et graecorum et
latinorum adhibitis praestantissimis editionibus recensuerunt commentario exe-
getico et historico illustraverunt apparatu critico versione latina passim correcta
prolegomenis indicibus instruxerunt Oscar de Gebhardt Adolfus Harnack Theo-

orus Zahn editio post Dresselianam alteram tertia. Fascic. I. Barnabae epi-
stulà graece et latine Clementis Romani epistulae recensuerunt atque illustra-
verunt — Oscar de Gebhardt Estonus Adolfus Harnaek Livonus. Lips. 1875.

δ) ,,Adnotare omisimus litteram ὦ vocalibus saepe praemissam (c. c. 1 p.

BARNABAE EPI. DENUO EDENDA. XII

sed parum aestumavit (p. XV): ,In opere suo conficiendo liberrime interpres
versatus est, alia eaque permulta omnino omittens, itaque rarissime in textu
recensendo (Graecis testibus desertis solam interpretis Latini auctoritatem
secuti sumus. Sinaiticam vero lectionem vir doctissimus ita secutus est, ut
c. 3 p. 7, 10 ediderit: πᾶν σύνδεσμον, c. 1 p. 19, 15 τὸν τράγον τὸν τύπον,
c. 9 p. 23, 1 χαρδίας etc. ceterum in hac editione omni laude digna c. 8 p. 20,
15 contra omnes testes praeter Usserium ἄνδρες ἁμαρτωλοὶ legimus.

tres igitur iam Barnábei textus formationes innotuerunt: vulgata, quae illis
codicibus ἀχεφάλοις repraesentatur, Latina (ut ita dicam), quam vetus inter-
pres reddidit, Sinaitica. vulgatae recensionis nondum omnes codices in hac
epistula collati sunt. sed vix opus erat. nam praeter Latinam et Sinaiticam
iam quarta textus formatio accessit. Philotheus Bryennius, metropolita
Serensis, in clarissima Clementis Romani epistularum editione (Constantinopoli
1875) codicem Hierosolymitanum, a. 1056 conscriptum, etiam Βαρνάβα ἐπιστο-
λὴν (p. 33—51P) continere retulit et eandem se mox editurum esse promisit (σελ.
7, not. 2). vir egregius orientalibus turbis impeditus esse videtur, quominus
promisso staret. itaque a. d. x. Kal Oct. a. 1876 mihi misit codicis I accura-
tem collationem scribens: Ὄναιο τούτου ἐρρωμένως xav ἄμφω τὸν ἄνϑρω-
πον xal εὐδαίμων διατελῶν, φίλων μοε λογιώτατε xal ποϑεινότατε. insi-
gnem honorem mihi delatum, ut codice Hierosolymitano in edenda Barnabae
epistula primus uterer, recusare nolui.

2. DE BARNABAE EPISTULA DENUO EDENDA.

B&rnabae epistulae nonnulla retulerunt scriptores ecclesiastici, in
primis Clemens Alexandrinus. quibus antiquissimis testimoniis etiam in hac
altera editione textum constituens usus sum.

Barnabae epistulae plurima, quamvis multis omissis, nonnullis etiam additis,
reddidit latinus interpres (L). in textu restituendo minime contemnendus.
vetus latina interpretatio unico codice Corbeiensi (C) servata est, e quo iam
Hugo Menardus (1645) eam edidit (v. s. p. VII 8q.). eundem codicem Petrus
Sabatier (Bibliorum sacrorum latinae versiones antiquissimae seu vetus Italica,
Tom. II. part. III. Paris, 1751. p. 934) Parisiis in Bibliotheca Sancti Germani
no. 625 conservari retulit. v. cl. Hermannus Zotenberg Parisiensis mihi quaerenti
rescripsit: in catalogo anno fere 1740 composito illum codicem numero 717
signatum esse, sed paulo post adnotatum esse: deest. codex ἃ Dubrowskio Pe-
tropolim perlatus est. viri doctissimi Bonnell, qui a. 1871 codicem mihi petenti
accuratius contulit, et O. de Gebhardt (Patr. app. I p. XV sq.), qui etiam
accuratius codicem contulit, haec fere retulerunt:

Codex olim Corbeiensis, tum Parisiensis (cf. Montfaucon Bibliotheca Biblio-
thecarum II. p. 1134), nunc Petropoli in Bibliotheca Caesarea publica conser-
vatur, iam in duo volumina divisus. nam codex Lat. Q. v. I. no. 38 continet,
librum ,Filastri episcopi de heresibus' (fol. 1—69). codex vero Lat. Q. v. I. no.
39 continet 1) librum (Pséudo-)Tertulliani de cibis iudaieis (fol. 70—77) 2)

51, 3 habundantiam pro abundantiam), item e pro ae positum (saepissime), c
cum £ (e. c. c. 2 p. 52, 11 pacientia, c. 3 p. 583, 17 commertiorum), d cum t (quit
iat) confusum, ceterum codicis scripturam, quoad fieri poterat, servavimus."

XIV ' .. PROLEGOMENA,

Epistolam Barnabae (fol 77—89), ubi in margine notata sunt: ,,Hanc in lucem
emisit Hugo Menardus", 3) Epistolam Iacobi (fol 89—93). folium 93 aversum
scripta praebet: ,,Amen dico vobis, si quid petieritis patrem in nomine meo
dabit vobis (Ioan. XVI, 23). O. de Gebhardt codicem descripsit: ,,Membraneus
est, foliorum 24 formae quadratae maioris. lineae in quaque pagina 21 stilo
ductae sunt. — omnia autem in utroque volumine 80 una eademque manu,
saeculo IX. haud inferiore, fortasse antiquiore, exarata sunt, nisi quod hic illic
correctiones comparent, quae alii manui paullo recentiori tribuendae videntur."

de hac versione latina O. de Gebhardt (l. l. p. XVI) scripsit: ,In opere
Suo conficiendo liberrime interpres versatus est, alia eaque permulta omnino
omitteng, alia ad libidinem mutans, ita ut codicis graeci ab eo adhibiti, haud
spernendi quidem illius, nonnisi imperfectam assequi possis imaginem. itaque
rarissime in textu recensendo graecis testibus desertis solam interpretis latini
auctoritatem secuti sumus." sed quamvis plurimis omiseis, latinus interpres
Barnabae epistulam non inepte reddidit et nonnunquam etiam genuina conser-
vavit, in graecis codicibus depravata. latinam lectionem O. de Gebhardt ipse
recepit c. 4 p. 8, 10. nonnunquam latinus interpres Hierosolymitano codice con-
firmatur: c. 1 p. 8, 9 τῆς πηγῆς. c. 2 p. 6, 6 χρεῶν. c. 3 p. 7, 8 ἐνδύσησϑε.
p. 8, 6 προσήλυτοι. c. 4 p. 10, 1 τῆς ϑαλάσσης. p. 10, 5 τῆς ζωῆς ἡμῶν.
c. 5 p. 11, 12 dv τῷ ῥαντίσματι αὐτοῦ τοῦ αἵματος. p. 12, 10 οὐχ ὅτι xà.
c 6 p. 15, 14 sententiarum divisione. c. 12 p. 31, 8 xai υἱὸν οὐ λέγει. c. 16
p. 40, 8. 9 xal αὐτοὶ oi κτλ. c. 171 p. 42, 8 sq., ubi etiam codex I non praebet
additamenta S** et G. Latinus interpres c. 7 p. 19, 8. 13. c. 11 p. 28, 14 etiam
codices 1 S correxit. ceterum latinam interpretationem ipsam iam additamentis
auctam esse, docet c. 3 p. 53, 16. 17 duplex versio Ies. LVIII, 6.

Graecus textus primo ἀχέφαλος innotuit. septem codices, ex una eadem-
que radice, quam O. de Gebhardt signavit G, orti, epistulae initium (c. 1—95 p. 12,
7 αὐτὸς ἑξαυτῷ) eodem modo omiserunt. ex una radice duo vel tres surculi
progerminaverunt.

primus graeci textus vulgaris surculus repraesentatur duobus codicibus.

1) cod. v descriptus est & Dresselio 1. l p. XVI: ,Codex Vaticanus 859,
mermbraneus, foliorum quaternariorum mai. 288, saec. XI. graeca ac docta manu
Scriptus. — in fol 151—195 Ignatii leguntur Epistolae prolixiores hoc ordine:
ad Trallianos (deest initium), Magnesios, Tarsenses, Philippenses, Philadel-
phenses, Smyrnaeos, Polycarpum, Antiochenos, Heronem, Ephesios, Romanos.
sequitur ,Ep. Polycarpi ad Philippenses! (fol 195—198), quacum ea coniunctim
(198—211) extat quae ,Barnabae' nomine circumfertur. codex est optimae notae,
scribendi quidem ratio nostrorum graecorum, ideirco ob itacismum vocales ac
diphthongos haud raro permutaps. inscriptiones rubrae. Nierses ille Ghela-
zensis, qui eum olim possidebat, in calce Epistolae Barnabae notulam sermone
Armeniaco adscripsit. qui cum anno 1173 obierit, facile apparet Angelum Maium
cum Iacobsono (Patres Apost. ed. pr. p. V '[ed. IV. p. VII &q.]) codicem ,sae-
. eulo forsitan XIII' assignaret, in hoa quoque errasse." ex hoc codice Lucam
Holstenium, quum codicem b scribebat, nonnulla hausisse, Dressel (l. l. p. LX)
retulit. eundem codicem iam memoraverunt Petrus Halloix (cf. supra.p. V),
Iacobus Usher (cf. supra p. VI), Isaacus Voss (ef. supra p. VIII). lectiones accurate
retulit Dressel.

2) codex o ἃ Dresselio l. 1. descriptus est: ,,Cod. Ottobonianus 348, char-
taceus, foliorum quaternariorum min., ineuntis saeculi XIV. in secundo folio:
Jgnatii et Polyearpi martyrum beatorum Epistolae graecae. ,Ex codicibus
loannis Angeli Ducis ab Altaemps.' insunt autem (fol. 2—63) XI Ignatii Epp.

BARNABAE EPI. DENUO DEDENDA. XV

recensionis longioris, prima δὰ Trallianos acephala, ut in Vat., eodemque ac
illinc ordine. subsequitur (fol. 63—84) ,Policarpi ad Philippenses'^Ep., quam
fragmentum Ep. ,Barnabae' absque distinctione excipit. compendiis scriptus
est haud raro ambiguis. adsunt in margine scholia, adnotationes, correotiones ac
coniecturae haud contemnendae. tituli rubri. ex uno fonte cum Vaticano fluxisse
videtur'* [fortasse huius apographon]. Th. Zahn (Patr. app. II. p. XXII): ,,Passim
iste codex in margine ab homine docto emendatus est, qui non modo innumera.
scripturae vitia, Ottoboniano cum Vaticano communia e meliore rerum gram-
maticarum scientia correxit, verum etiam coniecturas proposuit et lectiones ex
alio codice desumptas adscripsit et acriptores, qui Ignatium laudarunt vel similia
scripserunt; citavit." hic igitur codex etiam Oscaro de Gebhardt (l.l. p. XV,
not. 2) idem fuisse videtur cum eo, quem Petrus Halloix et Iacobus Usher,
Cardinalis Columnaei* appellaverunt (cf. supra p. V. VI.) ,,saeeulo enim XVI.
exeunte Ascanius Colonna Cardinalis bibliothecae: nunc Ottobonianae posses-
Bionem nactus esf (cf. Frid. Blume, Iter Italicum III. p. 68).^ adstipulatus est
Th. Zahn 1. L p. ΧΙ]. idem vir doctissimus 1. 1. p. XXXIII hanc sententiam
tulit: , Singularis autem Ottoboniano cum Vaticano ratie intercedit, ut recen-
tior ille ex hoc vetustiore descriptus esse videatur. prima enim manus Otto-
bomiani eodicis minimis in rebus cum Vaticano contra reliquos omnes consen-
tit.^ hune codicem tamquam omnium optimum memoraverunt Petrus Halloix
et Iacobus Usher, accurate contulit Dressel.

secundus illius radicis surculus repraesentatur

3) codice f vel Florentino, quem Dressel 1. 1. p. LXII deseripsit: ,,Cod. Mediceus
(Plut. VII. num. 21) chartaceus, saec. XV. in 4? min. insunt [ef. Bandini Catal.
codd. gr. Bibliothecae Laurentiange Tom. I. p. 269] ,Divi Ignatii Epistolae
interpolatae XI, Polyearpi una, et Hippolyti de consummatione mundi, et :
Antichristo, et de secundo adventu D. N. Iesu Christi oratio. cum Ep. Poly-
carpi coniünota extat ,Barnabae Epistola, quod Bandinium effugit. hunc quoque
codicem ego et amici pro me in omnibus locis, qui alicuius momenti videban- .
tur, post alios iterum iterumque inspeximus.* hoc codice iam Isa&acum Voss
quodam modo usum esee, O. de Gebhardt (l. 1. p. XVI, not. 4) dubitavit, sed
vix dubitandum est. |

: primo vel seeundo communis radicis surculo cognatus esse videtur

4) codex p, vel Parisiensis, de quo Guil. Iacobson (Patr. app. ed. IV. p.
VIIT) inter Polycarpi epistulae codices haec retulit: ,,Cod. 937 Bibl. Reg. Paris. :
(olim Colbertin.) forma 4, chartaceus, saeculo XVI exaratus dicitur." de eodem
eodice Th. Zahn 1. l. p. XLIV, not. 2: ,JCatal. codd. mss. bibl. regiae Paris.
1740. IL, 183. Epistulam Polycarpi antecedunt lgnatianae, eadem atque in codd.
Vaticano, Ottoboniano, Florentino ratione ab initio mutilae, quas nemo adhuc
contulit." solum Polycarpi textum ex hoc codice reddidit Guil. Iacobson. itaque
Th. Zahn eum codicibus f o v eognatum esse cognovit.

tertius graeci.vulgaris textus surculus, ex quo editiones prioreg prodierunt,
repraesentatur duobus vel tribus codicibus.

5) codex b vel manuscriptum Barberinum 7, quod Romae conservatur.
Dressel. 1. l. p. LX haec retulit: ,,Secundo folio Lucas. Holstenius [mortuus
anno 1661] inscripsit:

S. Polycarpi Episcopi et Martyris Epistola ad Philippenses.'

SS. Baruabae Apostoli ἀχέφαλος. Ex. Msto. bibliothecae S. Silvestri in
Quirinali collata eum Msto. vetustiore Vatic. bibl.

utriusque Ep. apographum Holstenii est. textus autem ex optimo fonte
provenit. codex ipse monasterii 8. Silvestri in Quirinali non superstes est, neque

XVI TPROLEGOMENA.

ille PP. Theatinorum, quem contulit I. Vossius. Ms. Vaticanum ab Holstenio
allegatum*est noster cod. Vat. 859 [v], passim tantummodo ab eo inspectus.*
O. de Gebhardt (L l p. XVI not. 4) cognovit, codicem ,Theatinorum, qui
Romae agunt, quem 1. Voss memoravit (cf. supra p. VII), eundem esse illum
Bibliothecae S. Silvestri unde Lucas Holstenius in manuscripto Barberino
(cod. b) descripsit Polycarpi epistolam ad Philippenses et Barnabae ἀχέφαλον.
».Codex enim ille S. Silvestri, cuius apographon [b] cum exemplo Vaticano
[v] Holstenius contulit, idem est, nisi me omnia fallunt, quem Vossius ,biblio-
thecae Theatinorum' nuncupat. nam ecelesia S. Silvestri in Quirinali fratrum
. Theatinorum erat (cf. P. M. Felini, Trattato nuovo della cose maravigliose dell'
alma citta di Roma. Romae 1615). p. 183." ad c. 12 p. 31, 1 post συντελε-
σϑήσεταε plurima addita sunt, quae Holstenius uncinis inclusit. initium solum
huius additamenti editum est, quod, consulto viro cl. Alfr. de Gutschmidt,
cognatum esse cognovi illi Methodii Patarensis episcopi libello περὶ τῶν ἀπὸ
συστάσεως xóouov συμβάντων xal τῶν μελλόντων συμβαίνειν εἰς τὸ ἑξῆς
(in: Monument. S. Patrum orthodoxograph. Vol I. Basil 15690. fol 93 8q.).
ibi enim legitur: Σὴμ δὲ ὁ υἱὸς Νῶε εἰσῆλθεν εἰς τὴν δῶαν ἄτερ τῆς ϑα-
λάσσης τῆς ἐπιλεγομένης Ἡλίου χώρα, ἐν $ ἀνατολὴ τρίτη τοῦ ἡλίου, καὶ
κατῴχησεν ἐχεῖ. ἔλαβε δὲ χάριν παρὰ ϑεοῦ σοφίας καὶ ἐφεῦρε τὴν τέχνην
τῆς ἀστρονομίας. πρὸς τοῦτον κατῆλθε Νεβρωδ, καὶ αὐτὸς πρῶτος ἐβασί-
λευσεν ἐπὶ τῆς γῆς. τῷ δὲ ὀκταχοσιαστῷ ἔτει τῆς τρίτης χιλιετερίδος καὶ
ἐννενιχοστῷ ἐχτίσϑη ἡ Βαβυλὼν ἡ μεγάλη, καὶ ἐβασίλευσεν ἐν αὑτῷ Νεμ-
βρώδ. καὶ μετὰ τούτον ἐποίησαν οἱ υἱοὶ Χὰμ βασιλέα δαυτῶν, οὗ τὸ ὄνομα
Πομπῖον. ἔγραψεν οὖν ἐπιστολὴν Σὴμ πρὸς Νεμβρώδ, ὅτι ἡ βασιλεία τοῦ
᾿Ιάφεϑ αὕτη μέλλει ἐξαλείφειν τὴν βασιλείαν τῶν τέχνων Χάμ. αὗται γὰρ
βασιλεῖαι ἀνεδείχϑησαν ἐπὶ τῆς γῆς. εἶτα ἔμαϑον πάντα τὰ ἔϑνη χαϑισιᾶν
βασιλεῖς. τῷ δὲ τριαχοστῷ ἑβδόμῳ ἔτει τῆς τετάρτης χιλιετερίδος ἐπολέμη-
σαν ἀμφότεροι αἱ βασιλεῖαι κτλ. cf. etiam eiusdem libri paraphrasin latinam
(ibid. p. 102): ,.Centesimo autem nono de tertia chiliade natus est filius quartus
Noe secundum ipsius similitudinem, et vocavit nomen eius lonithum. — —
«Δα hune descendens Nemroth, qui erat vir Gygas et in multis eruditus ἃ deo
accepit 8 Ionitho consilium, in quibus influentiis astrorum incipiendum esset
ei regnare super terram. hic autem Nemroth natus fuit ex filiis Chus, cui erat
pater Cham, et ipse primus regnavit super terram. septuagesimo vero anno et
nonagesimo tertiae chiliadis, in quo agebatur nonus annus de iam dicta chiliade,
aedificata est Babylon magna, et regnavit in ea Nemroth. et posthaec fecerunt
sibi filii Cham regem ex ipsis, cui nomen Pontipius. et septuagesimo et nona-
gesimo anno temporis trium milium annorum anno tertio regni Nemroth mise-
runt viros potentes ex filis Iaphet, nimis sapientes et artifices in &rte teetoria
constructores, et descenderunt in terram Etham ad Ionithum filium Noe et
aedificaverunt ei civitatem iuxta nominis illius nuncupationem, et pax multa
erat in terra Ionithi et Nemroth usque in praesentem diem. regnum autem
Nemroth et filii Sem et Pontipii filii Cham et Iaphet contra se invicem rebel-
labat. scripsit autem lonithus epistulam ad Nemroth ita dicens. Quia regnum
etc. etc. utinam ea, quae in codice b addita sunt, iam edita essent! .

6) cod. c vel Casanatensis et ipse Romae conservatur. Dressel ]. 1. p. LXI
8q.: ,,Cod. Casanatensis G. V. 114, chartaceus, foliorum octonariorum, non una
eademque manu scriptus, saeculi XV.** inest Polycarpi epistula ad Philippenses.
,cum ea contextim extat in 22 foliis cum dimidio ,Ep. Barnabae.' — una eadem-
que manus utramque scripsit saec. XV., divers& quidem ab ea, quam in Epp.
Jlgnatii vidimus." ingunt etiam VIII (non IX) Ignatii epistulae, de quibus

BANABAE EPI. DENUO EDENDA. XVII

Dressel haec retulit: ,Sunt autem eaedem, quas Is. Vossius ex pretioso illo
codice Mediceo 7 Plutei LVII primus evulgavit. ac mihi quidem librum Casa-
natensem perlustranti Mediceus ei fons atque exemplar fuisse diu visus est.
ut ita opinarer, cum indoles utriusque, tum ultimae Epistolae (πρὸς τοὺς ἐν
Ταρσῷ) extrema utrobivis me movit species. Casanatensis quippe eodem modo
desinit, quo Mediceus, eo tamen discrimine, quod illio sequuntur quattuor folia
cum dimidio alba. sed id quidem aliunde explicandum videtur. nam ut omnium
novem (vel octo) Epp. inscriptionem aliaque huiusmodi plura omittam, ex com-
paratione amborum Mss. accuratius inter se instituta apparet notabilior lectio-
num discrepantia. credibile tamen est, utrumque cod. ex eodem vetustissmo
archetypo, per ambages quidem, emanasse. illud nimirum epistolam ad Tarsenses
integram habebat. verumtamen casu quodam factum esse videtur, ut librarius
codicis Casanatensis eam illinc non íransscribere potuerit, quamvis prius obser-
vatam ac mensuratam, ideoque spatium ei integrae describendae reliquerit. hinc
Casanatensis et Mediceus, quod ad textum Epistolae ad Tarsenses attinet, plus
solito coeunt.^ Theodorus Zahn (Ignatius von Antioehien, Gothae 1873 p. 552
et Patr. app. II. p. XVI sq.) mihi recte Casanatensem codicem illius Medicei
apographon censuisse videtur. codicis c scriptor ad Barnabae epistulam nonnulla
adnotavit. ad c. 6 p. 14, 12. 13 contulit Clementis Alex. Strom. l. V; ib. ad
p. 16, 9: ,, Vetera transierunt, eece faeta sunt omnia nova'*, cf. Ies. XLIII, 18.
19. Ioan. Apocal. XXI, 5; ib. ad p. 17, 4. 5: ,,nos sumus, quos introduxit in
terram lacte et melle manantem;* ad c. 10 p. 27, 5. 6: .,Beatus vir, qui non
abiit^ etc. Ps. I, 1; ad c. 11 p. 28, 12: ,,Me dereliquerunt fontem vivum; ad
e. 14 p. 36, 11 lacunam (πνεύματι) notavit in margine.

7) codex n vel Neapolitanus descriptus est ἃ Theodoro Zahn l. 1. p. XLIV:
».Codex Borbonicus, ad quem primus Gebhardtus animum advertit et colla-
tionem per Emidium Martinium Neapoli factam mecum communicavit. — ,Cod.
II. A. 11’ in p. 533 sqq. Polycarpi Barnabaeque epistulas coniunctas habet.:
Codd. graeci mss. Hegiae Bibliothecae Borbonicae descripti ἃ S. Cyrillo. Nea-
poli 1826. Tom. I. p. 47.* hunc codicem Th. Zahn ad alteram, deteriorem qui-
dem, familiam retulit, quae recognoscitur e codicibus b 6. nam ut ego in
editione priore, ita etiam Ὁ. de Gebhardt et Th. Zahn codicibus v et o in
hac fapniilia palmam dederunt.

etiam textus G minime contemnendus est, neque in eo desunt, quae sequi
debeamus. & latino interprete comprobantur c. 7 p. 19, 8. 13, c. 10 p. 27, 1. 2.
c. 16 p. 40, 7 (γένεται). etiam sine hoc comite recipiendus est c. 19 p. 45, 8.
9 (cf. p. 40, 6. 7), c. 21 p. 50, 5. 6.

etiam meliorem textum praebet codex S vel Sinaiticus, editus ἃ Con-
gtantino Tischendorf ἃ 1862, qui Novi Testamenti libris Barnabae quoque epistu-
lam addidit. Tischendorf (Nov. Testam. Sinait. p. XVIIT) haec retulit: ,,Quar-
tum denique volumen, quo omnes Novi Testamenti libros edidimus, a quater-
nione OI' incipiens numeros viginti complectitur, quorum ultimus est GB. in
his OH quaternio (in evangelio Lucae) Septem tantum foliis constat. quaternio
Il (quo exit lohannis evangelium) et — (in epistula Barnabae) senis tantum
constant, ita ut non tam quaterniones sint quam terniones. .,4 quaternionis
duo tantum folia, quibus epistula Barnabae desinit, item eius qui sequitur
folia tantum sex cum septimi dimidio et brevi fragmento supersunt." Tischen-
dorf 1. l. p. XXI censuit, scribam A cum toto fere Novo Testamento etiam
Barnabae epistulam scripsisse cum inscriptione et subscriptione, correxisse vero
correctorem Ce (1. 1. p. XXV). post Ioannis apocalypsin sequitur Βαρνάβα
᾿ ἐπιστολή (fol 135—141 ed. Tischdf). singulae paginae quaternas columnas

HinLaENFELD, Nov. TESTAM. EXTRA CANONEM FASC. II. ED. II...

e

XVIII PROLEGOMENA.

continent 48 lineis constantes. Barnabae epistulam nunc sequitur (Hermae)
Pastoris pars. sed inter Barnabam et Hermam sex folia exciderunt, quibus
Tischendorf (lL 1l. p. XXXII) Petri apocalypsin scriptam fuisse coniecit. Sinai-
ticus codex, quamvis duobus fere saeculis post Eusebium conscriptus, anti-
quissimus et gravissimus est, sed etiam satis multa perversa. continet: c. 2
p. 6, 9 οὐδε. c. 8 p. 7, 10 ovx αγϑρωπον ταπινουντὰ τὴν ψυχὴν αὐτου αλλα
Ave xav ovvótouov χτλ. p. 8, ὃ eAaugotic. p. 8, 5. 6 zootqavteogooc0t» yao
ἡμῖν. p. 8, 6 ἐπιλυτοι. c. 4 p. 8, 10 om. dxelvov xal ἡμῶν ἐστίν. e. 5 p. 12,
10 om. οὐχ ὅτι. c. 6 p. 10, 7 τὴν yn» vavta προς τον νιον. p. 17, 8 προειρη-
χαμεν. p. 17, 18 ποτε. c. 7 p. 17, 17 repetuntur iva yyvo tv o xota παντα
ξευχαριστουντες. p. 18, 8 ϑυσιὰν τελεσϑηναι. p. 19, 5 ραχηλ. p. 19, 15 vov
tpayov vov τυπον. c. 9 p. 22, 7. 8 iva axovcout» Àoyov χαι μὴ uovov
πιστευσωμεν 9uig. p. 22, 16 om. ἀπερίτμητα. p. 24, 1 διαϑηχῆς pro διδαχῆς.
p. 24, 9 om. οἶδα. c. 12 p. 34, 8 xa« viov 9v λέγει. c. 19. p. 35, 5 ϑελων τον
εφραιμ ἵνα EvAoyrag. p. 35, 9 μανασση. c. 15 p. 38, 18 om. τοῦ ἀνόμου. p
99, 8 ov posuit pro τότε. c. 16 p. 40, 8. 9 xe. avtoi και οἱ τῶν £y99ov
υπηρεται etc. corrector Co multa emendavit, sed etiam nonnulla mutavit, quae
mutanda non erant. c. 4 p. 11, 7 posuit τὰ ante yeyovota, c. 16 p. 39, 4 εἰ
μὴ ante χαϑαρος. c. 17 p. 42, 9 pro μου ἡ ψυχη παραλελιπεναι τι posuit
μον o vovg xac ἢ Ψυχή vy επιϑυμια μου μη παραλελιπεναι TL των ανηχον-
τῶν εἰς σωτηρίαν, ubi solum voc. μῃ recipiendum est. c. 19 p. 46, 11 pro
καὶ ἐχζητησεις xa9 texacty ἡμέραν ἡ δια Xoyov χοπιωντι scripsit xa. &x-
ζητησεις xaO εἐχαστὴν ἡμέραν τὰ προσωπα τῶν Gyiov ἢ διὰ Àoyov xa.
εἐργου χαι χοπου χοπιῶν, ubi plurima reiicienda sunt,

omnibus codieibus praetuli codicem I vel Hierosolymitanum, quem in
Prolegomenis ad alteram Clementis Romani editionem p. XII sq. XIX 84. de-
scripsi. qui, quamquam tanta antiquitate non gaudet neque vitiis caret, tamen
ubique fere meliorem textum servavit. non defuerunt quidem, qui mihi in Cle-
mentis Romani epistulis hunc codicem in universum spectatum Alexandrino
praeferenti contradicerent!). sed conferatur cum Sinaitico Hierosolymitanus. ea
80la recensebo, quae Hierosolymitanus nova luce illustravit. c. 1 p. 4, 7 ἐλπὲς
ἀρχὴ καὶ τέλος πίστεως ἡμῶν. κτλ. c. 6 p. 12, 10. 11 οὐχ ὅτι ante ἐχήρυσσε

1) R. A. Lipsius vir cl. in Gebhardti, Harnacki, Zahni Patrum apostolico-

rum et meae Clementis Romani epistularum editionis II. censura (Jen. Litera-

turzeitung 1877, nr. 2) codicis Alexandrini, qui Sinaitico melior non est, adeo
studiosum se gessit, ut etiam Clem. Rom. epi. I, 2 p. 5, 2. 5, invito scriptore
ipso, codice Hierosolymitano, Syro interprete, Photio, ,dei passiones' defenderit.

longe diversas sententias tulerunt Iacobus Donaldson (The new MS. cf. Cle-

ment of Rome, in: Theological Review No. LVI, January 1877, Lond. p. 35—
40) οὐ Hermannus Roensch (in: Literar. Centralblatt 1877, no. 13 p. 409 sq.).

uod in Clem. Rom. epi. I, 44 p. 48, 4 emendavi ἐπὶ δοχιμῇ, confirmatur
ra interpretatione et Iudicio Petri fn huius operis fasc. IV. p. 101, 13. 14:

πως — δοκιμῇ δοκιμασωσι τὸν ἄξιον ὄντα). Iudaeorum et gentilium dis-
crimen in ecclesia Romana etiam saeculo II. diu manens (cf. quae in Clementis
Rom. epistularum ed. II. p. XLIII. exposui) Lipsius non refellit. etiam Ani-
ceto episcopo Iudaei christiani Romae propriam consuetudinem servabant, sine
Rroprio quidem episcopo, sed vix sine propriis presbyteris, qui die XIV. mensis

isan coenam sacram administrabant. quod Caius presbyter Romanus etiam
ἐϑνῶν énloxonog dicitur, nunqnam ita 1ntellexi, quasi gentilium fidelium Ro-
manorum episcopus fuisset. Romanos episcopos usque ad Zephyrinum Iudaeo-
rum 'ehristianorum episcopos fuisse, mihi ne in mentem quidem venit. etiam
Francisco Overbeck meae editionis non aequo censori (in: Theol. Literaturzeitung
1877, nr. 11 p. 284 sq.) Syrus interpres in gravissimis rebus non favet.

BARNABAE EPI. DENUO EDENDA. XIX

(1. -ἐκήρυσσον) xal ὑπερηγάπησαν αὐτόν. c. 6 p. 17, 14 τότε. c. 7 p. 18, 9
ἀπὸ τοῦ τράγου. p. 19, 5. 6 ῥαχή — ῥαχῆς. p. 19, 10 τότε. c. 9 p. 22, 15
ἀχροβυστίᾳ (ut ego iam edideram). c. 10 p. 24, 4 χοίρειον. p. 24, 6 συνει-
δήσει. c. 12 p. 38, 8 αὐτῷ τοῦτο τὸ ὄνομαι. p. 34, 8 xal υἱὸν οὐ λέγει. c. 14
p. 36, 11 τῷ πνεύματι. p. 31, 8 διὰ vo? χληρονόμου. c. 19 p. 40, 2 μήποτε
ov φοβηϑῶσι. p. 47, 5 τὸ πονηρόν. c. 21 p. 49, 5 εἴ tva γνώμης xtà. p. 49,
13 εὕρητε. quae Hierosolymitano cum Latino communia sunt non repetam,
neque quae illi cum Sinaitieo communia sunt colligam. Hierosolymitanum co-
dicem ante consonantes τὸ v ἐφελχυστικὸν plerumque omisisse et οὕτω, non
οὕτως plerumque exhibere, iam retuli l. 1. tales minutias Bryennius mihi non
descripsit, sed quae retulit, illain observationem confirmaverunt. in his igitur
semper receptum morem secutus sum. quae vir clarissimus de genuino textu
iudieavit, plerumque ipsis eius verbis dedi. Hierosolymitani codicis margini
nonnulla adscripta sunt. e. 1 p. 4, 6 sq.: περὲ τοῦ τρία εἶναι δόγματα κυρίου
ζωῆς. c. 2 p. 6, 11 ὅτι οὐδενὸς χρήζει ὁ δεσπότης. Ἡσαΐου. ib. p. 0, 11.
12 ὅτι οὐ xav ἀνάγχην ὁ toU xvolov ζυγός B' [Baovafac?] ἱερεύς. ib. p.
6, 21. 22 ψαλμ. N' καὶ dv ἀποκαλύψει Αδάμ [quam scripturam apocrypham
eadem fere continuisse discimus]. c. 4 p. 9, 15. 16 Δανιὴλ καὶ Ἔσδρας dnó-
xovgoc. e. 5 p. 11, 19. 20 Παροιμιῶν. ib. p. 13, 8 Ζαχαρίον ty'. qui haec
adnotavit, iam LXX versionis capita nostra novit.

his igitur auxiliis usus Barnábae epistulam denuo edidi. nonnullae difficul-
tates recta interpunctione tolluntur. gaudeo, quod Lipsiensibus editoribus mea
interpunctio c. 6 p. 15, 14 placuit. nune c. 7 p. 19, 6 post εὑρίσχοντες οὕτω
punctum posui. c. 8 p. 21, 3. 4 scripsi: ὅτε δὲ τὸ ἔριον ἐπὶ τὸ ξύλον: iam
Car. Lachmann Novi Testamenti graece et latine Tomo I. Berol. 1842 p. XLIII
praefatus est: ,item ὅτε cum interrogatione, quod est διὰ τί, simillimum illi
notissimo εἰ interrogativo, Marci 9, 11. 28.. Ioh. 8, 25 et Marci 2, 7 in Vati-
cano.* Tischendorf ὅτε scripsit. praeterea cf, Alex. Buttmann Grammatik des
NTliehen Sprachgebrauchs, Berol, 1859, p. 218. c. 15 p. 39, 3. 4 omnia sana
sunt, modo interrogationem esse statuas: εἰ οὖν ἣν 0 960g ἡμέραν ἡγίασε νῦν
τις δύναται ἁγιάσαι χαϑαρὸς ὧν vg καρδίᾳ; cf. Alex. Buttmann 1. 1. p. 214
in his rebus me nonnulla Oscaro de Gebhardt debere, ingenue fateor.

ceterum etiam in iis, quae ab omnibus testibus traduntur, difficultates
restant, quas audaciore ratione tollere conatus sum. iam antiquissimis tempori-
bus nonnulla depravata esse videntur, quae ex communi quodam fonte in omnes
graecos codices, etiam in illum, quo latinus interpres usus est, transierunt.

post 6. 3 p. 8, 6. 1 ἵνα μὴ προσρησσώμεϑα ὡς προσήλυτοι τῷ. ἐχείνων
νόμῳ omnes testes statim exhibent c. 4 p. 9, 6—10, 3 δεῖ οὖν ἡμᾶς — συν-
ἰέναι οὖν ὀφείλετε, tum quae ego anteposui p. 8, 7—9, 6 ἔτι χαὲὶ τοῦτο --
[διὸ] περίψημα ὑμῶν. columnas duas olim transpositas esse haec tabula docebit:

I (p. 8, 1—9, 6).
ἔτι xol τοῦτο ἐρωτῶ ὑμᾶς ὡς

II (p. 9, 6—10, 4).
δεῖ οὖν ἡμᾶς περὶ τῶν ἐνεστώτων

εἷς ἐξ ὑμῶν ὦν, ἰδίως δὲ καὶ πάντας
ἀγαπῶν ὑπὲρ τὴν ψυχήν μου, προσέ-
χειν ἑαυτοῖς xal μὴ ὁμοιοῦσϑαί τι-
σιν ἐπισωρεύοντας ταῖς ἁμαρτίαις
ὑμῶν λέγοντας ὅτι ἡ διαϑήκχη ἐκεί-
νων χαὶ ἡμῶν ἐστίν" ἡμῶν μέν͵ ἀλλ᾽
ἐχεῖνοι οὕτως εἰς τέλος ἀπώλεσαν
αὐτήν, λαβόντος ἤδη τοῦ Μωῦσέως.

πολὺ ἐρευνῶντας ἐχζητεῖν τὰ δυνά-
μενα ἡμᾶς σώζειν. φύγωμεν οὖν τε-
λείως ἀπὸ πάντων τῶν ἔργων τῆς
ἀνομίας, μήποτε καταλάβῃ ἡμᾶς τὰ
ἔργα τῆς ἀνομίας, καὶ μισήσωμεν τὴν
πλάνην τοῦ νῦν καιροῖ, ἵνα εἰς τὸν
μέλλοντα ἀγαπηϑῶμεν. μὴ δῶμεν τῷ

ἑαυτῶν ψυχῇ ἄνεσιν, ὥστε ἔχειν ἐξου-
ἀκ

XX

λέγει γὰρ ἡ γραφή᾽ Καὶ ἦν Μωῦσῆς
ἐν τῷ ὄρει νηστεύων ἡμέρας τεσσα-
ράκχοντὰ καὶ νύχτας τεσσαράκοντα xal
ἔλαβε τὴν διαϑήχην ἀπὸ τοῖ χυρίου,
πλάχας λιϑίνας γεγραμμένας τῷ δα-
κτύλῳ τῆς χειρὸς χυρίου"" ἀλλὰ ἐπι-
στραφέντες ἐπὶ τὰ εἴδωλα ἀπώλεσαν
αὐτήν. λέγει γὰρ οὕτω χύριος" Moto
Moos, χατάβηϑι τὸ τάχος, ὅτι q-
vóugosv 0 λαός σου, oUc ἐξήγαγες ἐκ
γῆς Αἰγύπτου." καὶ συνῆκε Mojo;
καὶ ἔρριψε τὰς δύο πλάχας dx τῶν
χειρῶν αὐτοῦ. xal συνετρίβη αὐτῶν
ἡ διαϑήχη, ἵνα ἡ τοῦ ἠγαπημένου
᾿Ιησοῦ ἐγκατασφραγισϑῇ εἰς τὴν χαρ-
δίας ἡμῶν ἐν ἐλπίδι τῆς πίστεως
αὐτοῦ.

Πολλὰ δὲ ϑέλων γράφειν οὐχ ὡς
διδάσχαλος, ἀλλ᾽ ὡς πρέπει ἀγαπῶντι
dp ὧν ἔχομεν μὴ ἐλλείπειν, γράφειν
ξσπούδασα, [διὸ] περίψημα ὑμῶν.

PROLEGOMENA.

σίαν μετὰ ἁμαρτωλῶν xal πονηρῶν
συντρέχειν, μήποτε ὁμοιωθϑῶμεν αὖ-
τοῖς. τὸ τέλειον σχάνδαλον ἤγγικε,
περὶ οὗ γέγραπται, ὡς Ἑνὼχ λέγει.
εἰς τοῦτο γὰρ ὁ δεσπότης συντέ-
τμηχε τοὺς καιροὺς xal τὰς ἡμέρας,
ἵνα ταχύνῃ 0 ἠγαπημένος αὐτοῖ καὶ
ἐπὶ τὴν κληρονομίαν ἥξῳ. λέγει δὲ
xal ὁ προφήτης οὕτω" Βασιλεῖαι óéxa
ἐπὶ τῆς γῆς βασιλεύσουσι, xal ἔξα-
ναστήσεται ὄπισϑεν μιχρὸς βασιλεύς,
ὃς ταπεινώσι τρεῖς ὑφ᾽ ἕν τῶν βασι-
λέων. ὁμοίως περὶ τοῦ αὐτοῦ λέγει
Δανιήλ᾽ (Καὶ εἶδον τὸ τέταρτον ϑηρίον
τὸ πονηρὸν καὶ ἰσχυρὸν καὶ χαλεπώτε-
ρον παρὰ πᾶντα τὰ ϑηρία τῆς ϑαλάσ-
σης, xal ὡς ἐξ αὐτοῦ ἀνέτειλε déxa
χέρατα, καὶ ξξ αὐτῶν μικρὸν χέρας
παραφυάδιον, καὶ ὡς ἐταπείνωσεν
ὑφ᾽ ἕν τρία τῶν μεγάλων χεράτων.
συνιέναι οὖν ὀφείλετε. [διὸ] κτλ.

columna II. in codieibus I S et in L ante columnam I. legitur. si scriptor
vero hoc ordine scripsisset, sententiarum ordinem omnino turbassett) modo
lectores monuerat, ne ut proselyti adliderentur ad Iudaeorum legem. tum eosdem
statim hortaretur, ut de praesentibus multum scrutantes exquirant, quae sal-
vare possint, ut omni& opera iniquitatis fugiant et odio habeant errorem huius
temporis, neve cum peccatoribus convivant. perfectum enim scandalum, i. e
Neronem redivivum, iam appropinquasse, decem regum vel imperatorum tribus
ultimis, i. e. Flaviis, simul depositis ἃ rege exiguo (Nerva). haec intellegenda
esse. quibus expositis scriptor in columna I. rediret ad priorem illam exhorta-
tionem, ne lectores rem suam cum Iudaeis communicent. enixe eos hortaretur,
ne dicerent, testamentum divinum Christianis commune esse cum Iudaeis, qui
illud penitus perdiderint, Christianis demum traditum. quae exhortatio finitur
verbis: Tva ἡ τοῦ ἠγαπημένου ᾿Ιησοῦ ἐγχατασφραγισϑῇῷ εἰς τὴν καρδίαν
ἡμῶν ἐν ἐλπίδι τῆς πίστεως αὐτοῦ. profecto novum sententiarum ordinem
incipiunt verba: πολλὰ δὲ ϑέλων γράφειν οὐχ ὡς διδάσκαλος, ἀλλ᾽ ὡς πρέπει
ἀγαπῶντι ἀφ᾽ ὧν ἔχομεν μὴ ἐλλείπειν, γράφειν ἐσπούδασα [διὸ] περίψημα
ὑμῶν. sed in codicibus I S et in versione L sequuntur (p. 10, 8 84.), quae non
cum columna I, sed cum columna II. cohaerent: , propter quod [propter Anti-
christum iam instantem] attendamus in novissimis diebus. nihil enim proderit

1) Carolus Heydecke (Dissertatio, qua Barnabae epistola interpolata demon-
Stretur, Brunsvigae 1874 p. 16) bene animadvertit, in tradito textu sententia-
rum ordinem turbatum esse, sed interpolatorem, non scribam turbasse asseruit.
viro docto ea explicatio, quae in medio capite IV. legitur, p. 8, 7—10, 3
(συνιέναι οὖν ὀφείλετε. Ἔτι δὲ καὶ tovto ἐρωτῶ ὑμᾶς — περίψημα ὑμῶν)
ab interpolatore interiecta esse videtur: ,,Deinde contextum sententiarum capitis
IV. his versibus interruptum esse, nemo negabit. verba enim noni versus: δεὸ
προσέχωμεν ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις xtà. [p. 10, 3 sq. quae hoc loco non
habent, quo referantur, versui quinto [post p. 10, 2. 3 τρία τῶν μεγάλων χε-

&vov| adiungenda esse apparet. hoc solum corrigo, quod verba συνεέναι οὖν
ὀφείλετε inter τρία τῶν μεγάλων κεράτων et (010) προσέχωμεν ponenda sunt.

BARNABAE EPI. DENUO EDENDA. XXI

nobis omne tempus vitae nostrae et fidei, nisi nunc in iniquo tempore etiam
futuris scandalis [cf. col. II. 1. 12], sicut decet filios dei, resistamus. ne igitur
niger penetret in nos, fugiamus 80 omni vanitate et odio perfecto habeamus
opera mala scelestae viae [cf. col. IT. 1l. 3—6]'* ete. profecto illa exhortatio, ne
lectores Iudaeorum religioni se addicant (c. 2. 3), finitur col. 1. 1. 26. nova co-
hortatio incipit col I. l. 27 πολλὰ δὲ ϑέλων χτλ. et continuatur col. IL, ne
lectores gentilium moribus corrumpantur. nulla vero ratione cohaerent, quae
in codicibus I S coniunguntur: πολλὰ δὲ ϑέλων γράφειν οὐχ ὡς διδάσχαλος,
ἀλλ᾽ ὡς πρέπει ἀγαπῶντι ἀφ᾽ ὧν ἔχομεν μὴ ἐλλείπειν, γράφειν ἐσπούδασα
[διὸ] περίψημα ὑμῶν. προσέχωμεν àv ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις κτλ. latinus
interpres ante προσέχωμεν omnia omisit praetem voc. dió, iam recto loco po-
situm (p. 55, 15: propter quod adtendamus novissimis diebus). editores voc.
διό, quod e columna II. huc delatum esti), aut deleverunt aut mutaverunt
aut transposuerunt. sententiarum vero nexus non restituitur nisi transpositis
illis duabus columnis. neque mirum est, in illo antiquissimo codice, unde nostri
(I S L) originem trahunt, duas columnas transpositas esse. idem etiam in Hermae
Pastoris latini Mand. X—XII accidisse, editioni meae (Lips. 1873 p. IX) prae-
fatus sum. in hac vero Barnabae epistulae editione, columna I lineas fere 15!/,,
columna II. lineas fere 16!/ complevit, quod discrimen nihil valet. nam in
antiquis codicibus lineae raro aequales sunt. quae vero praecedunt, si inscri-
ptionem tribus lineis computamus, lineas 76, i. e. quinque fere columnas, com-
plevisse videntur. sextam igitur epistulae columnam post septimam positam
esse arbitror?).

6. 6 p. 15, 15 sq. omnes testes haec fere exhibent: ἐπεὶ οὖν ἀναχαινίσας
ἡμᾶς ἐν τῷ ἀφέσει τῶν ἁμαρτιῶν ἐποίησεν ἡμᾶς ἄλλον τύπον, ὡς παιδίον
ἔχειν τὴν ψυχήν, ὡς ἂν δὴ ἀναπλάσσοντος αὐτοῦ ἡμᾶς. deest apodosis. omnia
vero sanantur restituto voc. ἐχεῖ pro ἐπεί, quod iam ante latinum interpretem
irrepsisse censeo.

c. 8 p. 21, 7. 8 codices graeci haec fere praebent: ὅτι xal ὁ ἀλγῶν σάρκα
διὰ toU ῥύπου τοῦ ὑσσώπου ἰᾶται. hyssopi vero sordes nemo intellegere po-
tuit. iam in codicum nostrorum radice communi mendum ortum esse arbitror,
ῥύπου scripto pro tvztov. quod verbum optime convenit. nam τύπος non reprae-
gentatae tantum rei (ut c. 8 p. 20, 10 ὁ τύπος τοῦ σταυροῦ et saepissime),
sed etiam repraesentantis dicitur, cf. Hermáe Past. Sim. II. p. 80, 16. 17:
Ἤϑελον, φημί, γνῶναι τὸν τύπον τῶν δένδρων τούτων ὧν λέγεις.

itaque etiam ipsam sententiarum rationem in hac editione secutus sum.

addo, me c. 12 p. 31, 11 non dubitasse edere: εἶτα ὁπόταν καϑεῖλε. nam
ὅταν cum indicativo coniunctum praebet Hermae Past. Vis. III, 12 p. 28, 11 sq.
Sim. IX, 4 p. 116, 16. c. 6 p. 118, 21. c. 17 p. 131, 28. cf. Alex. Buttmann
l. l p. 192. iam transeamus ad Barnabae epistulae usum et auctoritatem.

, 1) ita fere in Sinaitico codice c. 9 p. 25, 5. 6 voc. πλουσίως transla-
um est.

2) in codice Sinaitico columma I nostrae editionis fere lineas 15, col. II.
fere 14, col. III. fere 13, col. IV. fere 12, col. V. fere 13 lineas complevit. quas
supra composuimus colummas, altera (1) 57!/,, altera (IT) 63 lineas Sinaiticj
codicis complet,

XXII ^J PROLEGOMENA.

II. DE BARNABAE EPISTULAE USU ET AUCTORITATE.

Barnabae epistulae usum et auctoritatem Adolphus Harnack in Prolego-
menis p. XXIII—XXX. nimis angustis terminis cireumscripsit. nam haec fere
eontendit (p. XXIX 8q.): ,, Apparet igitur, Barnabae epistulam Alexandriae sae-
eulo secundo in N. T. libros receptam post Eusebii et Hieronymi tempus in
ecclesia orientali inter antilegomena maioris quidem auctoritatis reiectam, ἃ
saeculo septimo vel octavo oblivione obrutam esse; in occidentali vero ecclesia
nullam unquam quaestionem de epistulae auctoritate obortam esse ipsamque
nullo tempore ad canonicam auctoritatem adspirasse, cum ecclesia Romana
omni fere epistulae notitia destituta fuerit.

À. Harnack (Ll 1l. p. XXIV, not. 1) in Gnosticorum librorum fragmentis
Barnabae epistulae nullam notitiam invenit. sed e Valentini epistulis Clemens
Alex. Strom. II, 20, 114 p. 489 retulit: τὸν τρόπον τοῦτον καὶ 5 καρδία, μέχρι
μὴ προνοίας τυγχάνει, ἀχάϑαρτος οὖσα, πολλῶν οὖσα δαιμόνων οἰκητήριον.
haec referenda esse videntur ad Barnabae epi. c. 16 p. 40, 18 sq. πρὸ τοῦ ἡμᾶς
πιστεῦσαι τῷ ϑεῷ ἦν ἡμῶν τὸ κατοικητήριον τῆς xapólac φϑαρτὸν καὶ
ἀσϑενές, ὡς ἀληθῶς οἰχοδομητὸς ναὸς διὰ χειρός. ὅτι ἦν πλήρης μὲν εἰδω-
λολατρείας καὶ ἦν οἶχος δαιμονίων, διὰ τὸ ποιεῖν ὅσα ἦν ἐναντία τῷ ϑεᾷ.
Barnabae propria.sententia est, corda nostra aut dei filii (cf. c. 6 p. 16, 15 sq.
Ignat. ad Ephes. 15) aut daemonum esse χατοιχητήρια. ceterum Harnack ipse
ad Barnabae c. 6 p. 15, 6 sq. bene contulit Naassenos Philosophum. V, 8 p.
160, 7 sq. etiam hoc notandum est, quod Barnabae epi. c. 2 p. 0, 21. 22 Ps.
L, 19 eodem modo laudavit, quo laudatus est dv ἀποκαλύψει Αδαμ (cf. cod. 1
in margine). de Gnosticis Epiphanius Har. XXVI, 8 retulit: ἀποκαλύψεις δὲ τοῦ
᾿ Ἀδὰμ ἄλλας λέγουσιν, ad quem librum I. A. Fabricius (cod. pseudepigr.V. T.
I. p. 11) etiam ea revocavit, quae Ephiphanius l. l c. 5 scripsit: 4:0 x«l ἐν
ἀποχρύφοις ἀναγινώσχοντες ὅτι εἶδον δένδρον φέρον δώδεχα καρποὺς τοῦ
ἐνιαυτοῦ καὶ εἶπέ μοι Τοῦτό ἐστι τὸ ξύλον τῆς ζωῆς, ὃ αὐτοὶ ἀλληγοροῦσιν
εἰς τὴν κατὰ μῆνα γενομένην δύσιν. similia leguntur in Barnab. epi. c. 11
p. 30, 10 sq. de Adami apocalypsi cf. Coteler. ad Constitutt. app. VI, 16 p.
176, 20 ed. Lagard., Herm. Roensch, das Buch der Iubiláen, Lips. 1874 p. 380.
si Adami apocalypsis Barnabae epistula antiquior fuerit, huius epistulae scriptor
ea jam usus esse videtur. si vero illa apocalypsis, quae iam Gnostiecis placuit,
serior erat, eius scriptorem fortasse Gnosticis cognatum iam hac epistula usum
esse coniicio. dolendum est, quod illius apocryphi tam pauca fragmenta su-
persunt.

Hermae Pastorem Vis. III, 4 p. 18, 14—16 διὰ τοὺς διψύχους τοὺς δια-
λογιζομένους ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν, εἰ ἄρα ἔσται ταῦτα ἢ οὐχ ἔσται con-
venire cum Barnabae epi. c. 19 p. 44, 1 οὐ μὴ διψυχήσῃς, πότερον ἔσται ἢ
ov, iam ipse notavi. Harnack 1. l miratus, neminem adhuc Pastorem Hermae
cum epistula nostra comparasse, animadvertit, etiam Hermae Past. Mand. II.
p. 38, 1. 2 δίδου ἁπλῶς, ur διστάζων τίνι δῷς ἢ τίνι μὴ δῷς. πᾶσι δίδου
convenire cum Barnabae epi. c. 19 p. 47, 3 οὐ διστάσεις δοῦναι. ,,Hermas hic
Barnabae verba fusius exposuisse videtur. iuvat etiam ea, quae Hermas Mand.
VI, 2 p. 51, 12 sq. de duobus angelis, altero iustitiae, altero nequitiae, unum-
quemque hominem comitantibus docuit, conferre cum Barnab. epi. c. 18 p.
48, 1 sq.

Iustinum Martyrem Barnabae epistula usum esse, post v. cl Otto equi.

BARNABAE EPI. USUS ET AUCTORITAS. XXIII

dem in editione priore suspicatus sum. Harnack quidem (l. l. p. XXIII not. 1)
assensum denegavit. nam vestigia, quae ego mihi detexisse visus sim, epistulae
usum prorsus non probare, ,cum uterque scriptor procul dubio hic ex eodem
traditionis fonte hauserit." sed M. Guedemann (Zur Erklürung des Barnabas-
briefes, in libro: Religionsgeschichtliche Studien, Lips. 1876, p. 106 not. 1) et
ipse Barnabae epistulae notitiam apud lustinum defendit. profecto Iustinum
Barnabae epi. c. 7 p. 18, 16 sq. secutum esse demonstravi in adnotationibus p.
88 sq. etiam Barnabae epi. c. 12 p. 31, 4 sq. recognoscitur apud Iustinum Dial.
c. 90 p. 317 sq. c. 111 p. 338, Barnabae epi. c. 12 p. 2, 1 8q. apud Iustinum Apol. 1,
60 p. 93 Dial. c. 91 p. 319. c. 94 p. 321 8q., cf. adnotationes meas p. 89 sq. Barna-
bae narrationes de Mose in proelio manus ad instar crucisextendenteet aereum ser-
pentem instar crucis sistente coniunxit, quem Iustinus secutus est. Barnabas docuit,
Mosen in proelii dimicatione manibus extensis crucis typum repraesentasse, itaque
ad Israeelitas contra Amalecitas pugnantes victoriam convertisse. etiam Iustinus
Mosem manus extendentem crucem imitatum esseasseruit. Barnabas narravit, πάντα
ὄφιν (Num, XXI, 6 τοὺς ὄφεις τοὺς ϑανατοῦντας) Israelitas momordisse. secun-
dum Iustinum Israelitas interfecerunt ἰοβόλα ϑηρία, ἔχιδναί τε καὶ ἀσπίδες xal
ὄφεων πᾶν γένος. Barnabas hos serpentes ad illum serpentem, qui Evam decepit,
retulit. Iustinus quoque illum serpentem, qui Ádami peccati auctor fuit, com-
paravit. Barnabas Mosem, qui Deut. XXVII, 15 praeceperit: οὐκ ἔσται ὑμῖν
οὔτε χωνευτὸν οὔτε γλυπτὸν εἰς ϑεὸν ὑμῖν, ipsum aereum serpentem fecishe
docuit, ut typum Iesu ostenderet. lustinus eodem fere modo aereum Mosis sér-
pentem crucis signum fuisse asseruit, quum per Mosem mandatum sit, ne qua
omnino effingeretur imago aut simulacrum, sive eorum, quae: in caelis sunt gur-
sum, sive eorum, quae in terra sunt deorsum (Ex. XX, 4. Deut. V, 8). Barna-
bas non deum Mosi (Num. XXI, 8), sed Mosem populo dixisse retulit: Ota»
ógy95 τις ὑμῶν, ἐλθέτω ἐπὶ τὸν ὄφιν τὸν νεχρὸν τὸν ἐπὶ τοῦ ξύλου ἐπιχεί-
μενον, καὶ ξλπισάτω πιστεύσας, ὅτι αὐτὸς ὧν νεχρὸς δύναται ζωοποιῆσαι,
καὶ παραχρῆμα σωϑηήσεται. etiam Iustinus narravit, Mosem populo dixisse:
ἐὰν προσβλέπητε τῷ τύπῳ xal πιστεύητε, ἐν αὐτῷ σωϑήσεσϑε. in his omni-
bus Iustinum cum Barnaba forte convenisse, etiam Harnack asserere noluit.:
traditio vero communis talia continere non poterat. Iustinum Barnabae epistula
tacite usum esse etiam Constantinus Skworzow (Patrologische Untersuchungen
- über Ursprung der problematischen Sehriften der apostol. Vüter, Lips. 1875,
p. 1 84.) concessit. Iustinum (Dial c. Tr. c. 81 p. 308 A: συνήχαμεν xal τὸ
εἰρημένον ὅτι ἡμέρα κυρίου ὡς χίλια ἔτη) non cum Ps. LXXXIX, 4 LXX
(ὅτι χίλια ἔτη ἐν τοῖς ὀφθαλμοῖς σου, ὡς ἡ ἡμέρα ἐχϑές, ἥτις διῆλϑε), sed
cum Barnabae epi. c. 15 p. 38, 14. 16 (αὐτὸς δέ μοι μαρτυρεῖ λέγων Ἰδοὺ
. ἡμέρα xvolov ἔσται ὡς χίλια ἔτη) convenire, vir cl. Carolus de Otto monuit.
Ignatium cum Barnabae epistula comparaverunt Th. Zahn (Ignat. v. Ant.
. P. 514 not), qui Barnabam Ignatii epistulis usum esse censuit, et Harnack,
cui contraria sententia placuit. profecto Barnabam Ignatius secutus esso ,Vide-
tur. Barnabae epi. c. 1 p. 4, 7 8q.: ἐλπὶς ἀρχὴ καὶ τέλος πίστεως ἡμῶν᾽

καὶ δικαιοσύνη κρίσεως ἀρχὴ καὶ τέλος" ἀγάπη εὐφροσύνης καὶ ἀγαλλιά-
σεως ἔργων, δικαιοσύνης μαρτυρία. Ignatius ad Ephes. 14 τὴν πίστιν xal τὴν
ἀγάπην, ἥτις ἐστὶν ἀρχὴ ζωῆς καὶ τέλος" ἀρχὴ μὲν πίστις, τέλος δὲ ἀγάπη.

— Barnabae epi. c. 4 p. 10, 9. 10 ἐπὶ τὸ αὐτὸ συνερχόμενοι. Ignatius ad
Ephes. c. 5 ὁ οὖν μὴ ἐρχόμενος ἐπὶ τὸ αὐτό. δὰ Magnos. ὅ ἀλλ᾽ ἐπὶ τὸ αὐτὸ
μία προσευχὴ xvÀ. Barnabae epi. c. 8 p. 16, 14 sq. ὅτι αὐτὸς [Christus] éy
σαῤκχὶ ἔμελλε φανεροῦσϑαι καὶ ἐν ἡμῖν χατοικεῖν. ναὸς γὰρ ἅγιος, ἀδελφοί
μου, τῷ κυρίῳ τὸ χατοικητήριον ἡμῶν τῆς καρδίας. c. 16.p. 41, 7 sq. dió

XXIV PROLEGOMENA.

ἐν τῷ κατοικητηρίῳ ἡμῶν ἀληθῶς ὁ ϑεὸς κατοιχεῖ ἐν ἡμῖν κτλ. Ignatius
δὰ Ephes. c. 15: πάντα οὖν ποιῶμεν, ὡς αὐτοῦ [1η)σοῦ] ἐν ἡμῖν χατοικοῦν-
τος, ἵνα ὧμεν αὐτοῦ ναοί, xal αὐτὸς $ ἐν ἡμῖν ϑεὸς ἡμῶν. — minus pro-
bant Barnabae epi. c. 1 p. 4, 6. 7 τρία οὖν δόγματα xvolov ζωῆς (cf. c. 10
p. 24, 6. 27, 13. 4), comparato Ignatio ad Ephes. c. 19 τρία μυστήρια χραυ-
γῆς, ἅτινα ἐν ἡσυχίᾳ 9500 ἐπράχϑη.

Polycarpi quoque epistulam δὰ Philippenses Harnack cum Barnabae
epistula contulit. Barnabae epi. c. 8 p. 20, 15. 16 oi εὐαγγελισάμενοι ἡμῖν
(ἀπόστολοι), cf. Polycarpi epi. c. 6 of εὐαγγελισάμενοι ἡμῖν ἀπόστολοι.

Irenaeo in nonnullis convenire cum Barnabae epistula Harnack p. XXIX
not. 11 non negavit, sed haee Barnabae epistulae notitiam non probare conten-
dit. certissime probant. Barnabas epi. c. 2 p. 6, 21. 22 liberius laudans Ps 1,"
19 scripsit: θυσία τῷ κυρίῳ καρδία συντετριμμένη, ὀσμὴ εὐωδίας τῷ κυρίῳ
καρδία δοξάζουσα τὸν πεπλαχότα αὐτήν. lrengeus post Ps. L, 19 accurate
laudatum (adv. haer. IV, 17, 1) etiam Barnabam secutus est (ib. 8. 2, cf. ad-
notationes p. 74). — Barnabae epi. c. 15 p. 38, 11 sq.: προσέχετε, τέχνα, τί
λέγει τὸ Συνετέλεσεν dv ἕξ ἡμέραις. τοῦτο λέγει, ὅτι ἐν ἑξακισχιλίοις
ἔτεσι συντελεσϑήσεται τὰ σύμπαντα. ἡ γὰρ ἡμέρα παρ᾽ αὐτῷ σημαίνει χίλια
ἔτη, αὐτὸς δέ μοι μαρτυρεῖ.λέγων' Ἰδοὺ ἡ ἡμέρα χυρίου ἔστει ὡς χίλια
ἔτη (Ps. LXXXIX, 4 ὅτι χίλια ἔτη ἐν ὀφθαλμοῖς σου, ὡς ἡ ἡμέρα ἐχϑές,
ἥτις διῆλϑε). haec secutus etiam Irenaeus adv. baer. V, 28, 3 scripsit: ὅσαις
[γὰρ] ἡμέραις ἐγένετο ὁ χόσμος, τοσαύταις χιλιοντάσι συντελεῖται -- —
5 γὰρ ἡμέρα κυρί ου ὡς L ἔτη" à» ἕξ οὖν ἡμέραις συντετέλεσται τὰ γε-
γονότα.: φανερὸν οὖν, ὅτι ἡ συντέλεια αὐτῶν τὸ ,c ἔτος ἐστι. cf. otiam V,
23, 2: Quoniam enim dies domini sicut mille anni. Irenaeus adv. haer. V, 8, 3
Barnabae epi. c. 10 p. 27, 12 sq. secutus esse videtur.

Hippolytum quoque de Barnabae epistula tacere Harnack asseruit, sed
ipse ad Barnabae epi. c. 6 p. 16, 9 contulit Hippolytum p. 132, 15. 16 ed.
Lagard. ad Barnabae c. 6 p. 15, 10 Hippolytus alia ratione conferendus est.
equidem Hippolytum Barnabae epistulam nosse neque affirmo neque nego.

Celsum vero, christiani nominis adversarium, Barnabae epistulae c. 5 p.
12, 11—13 usum esse, iam Origenes c. Cels. (Opp. I, 378) coniecit.

iam ante Clementem Alexandrinum liber inscriptus: ,Duae viae [vel
iudicium Petri], et ipse inter sacras scripturas recensitus (in huius operis fasc.
IV. p. 93—106), e Barnabae epistulae parte ultima (c. 18—21) compositus est,
qui liber mihi quidem in Asia conscriptus esse videtur.

Clemens Alexandrinus Barnabae epistulam non tantum disertis verbis
laudavit, sed etiam inter sacras scripturas censuit. nam in Hypotyposeon libris
deperditis inter sacras scripturas etiam in Barnabae epistulam commentatus
est. Eusebius HE. VI, 14, 1 ἐν δὲ ταῖς Ὑποτυπώσεσι, ξυνελόντα εἰπεῖν, πάσης
τῆς ἐνδιαϑήχου γραφῆς ἐπιτετμημένας πεποίηται διηγήσεις, μηδὲ τὰς ἄντι-
λεγομένας παρελϑών, τὴν Ἰούδα λέγω καὶ τὰς λοιπὰς καϑολικὰς ἐπιστο-
λάς, τήν τε Βαρνάβα χαὶ τὴν Πέτρου λεγομένην ἀποκάλυψιν. Eusebius HE.
II, 1, 4 ex Hypotyposeon libro VIT. haec reddidit: ᾿Ιαχώβῳ τῷ δικαίῳ καὶ
Ἰωάννῃ καὶ Πέτρῳ μετὰ τὴν ἀνάστασιν παρέδωχε τὴν γνῶσιν ὁ χύριος, οὗτοι
τοῖς λοιποῖς ἀποστόλοις παρέδωχαν, οἱ δὲ λοιποὶ ἀπόστολοι τοῖς ἑβδομή-
xovta, ἐν οἷς ἦν καὶ Βαρνάβας. Eusebius HE. VI, 13, 6 de Clementis Alexan-
drini Stromatum libris: χέχρηται δ᾽ ἐν αὐτοῖς καὶ ταῖς ἀπὸ τῶν ἀντιλεγο-
μένων γραφῶν μαρτυρίαις' τῆς t& λεγομένης Σολομῶντος σοφίας καὶ
τῆς ᾿Ιησοῦ τοῦ Σιρὰχ xal τῆς πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολῆς, τῆς τε Βαρνάβα καὶ
Κλήμεντος xal ᾿Ιούδα. Clemens Alexandrinus igitur in Barnabae epistula gno-

BARNABAE EPI. USU ET AUCTORITATE. XXV

sin apostolicam traditam agnovit. in Paedagogo Barnabae epistula tacite usus
est: II, 10, 83 p. 220 sq.: ὁρᾶτε γοῦν" ὁ πάνσοφος Μωῦσῆς ὅπως ποτὲ ovu-
βολικῶς τὴν ἄχαρπον ἀποχρούεται σποράν' Οὐχ ἔδεσαι, λέγων, τὸν λαγὼν
οὐδὲ τὴν ὕαιναν. οὐ βούλεται τῆς ποιότητος αὐτῶν μεταλαμβάνειν τὸν ἄν-
ϑρωπον οὐδὲ μὴν τῆς ἴσης ἀσελγείας ἀπογεύσασθϑαι' κατακόρως γάρ τοι
περὶ τὰς μίξεις τὰ ζῶα ταῦτα ἐπτόηνται. xal τὸν μὲν λαγὼν κατ᾽ ἕτος
πλεονεχτεῖν φασὶ τὴν ἀφόδευσιν, ἰσαρίϑμους οἷς βεβίωκεν ἔτεσιν ἴσχοντα
τρύπας" ταύτῃ ἄρα καὶ τὴν κώλυσιν τῆς ἐδωδῆς τοῦ λαγὼ παιδεραστίας
ἐμφαίνειν ἀποτροπήν, τὴν δὲ ὕαιναν ἐναλλὰξ ἀμείβειν τὸ ἄρρεν εἰς τὸ ϑῆλυ
παρ᾽ ἕτος ἕχαστον, αἰνίττεσϑαι δὲ μὴ χρῆν ἐπὶ μοιχίας ὁρμᾶν τὸν τῆς ὑαίνης
ἀπεχόμενον. (cf. Barnabae epi. c. 10 p. 26, 5 sq.). ibid. III, 11, 75. 76 p. 297
sq.: ἔμπαλιν γοῦν τὴν μετὰ τῶν φαύλων συνδιαίτησιν ἀνθρώπων $005
γνωρίζων ὁ πάνσοφος διὰ Μωῦσέως παιδαγωγὸς χοιρείων ἀπηγόρευσεν
μεταλαμβάνειν τῷ λαῷ τῷ πρεσβυτέρῳ, ἐμφαίνων μὴ δεῖν τοὺς ϑεὸν ἐπι-
βοωμένους ἀχαϑάρτοις ἀναμίγνυσϑαι ἀνθρώποις, οἱ δίχην ὑῶν ἡδοναῖς σω-
ματικαῖς x«l δεισαλέαις τροφαῖς xal γαργαλισμοῖς ἀσελγέσι χνηστιῶντες
πρὸς ἀφροδίτην χαχόχαρτον ἡδονὴν χαίρουσιν. ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἰχτῖνα ἢ ὠχύπτερον
μαστοφαγῆ ἢ αἰετὸν φαγεῖν φησίν, οὐχ ἐγγιεῖς, λέγων, τοῖς δι’ ἁρπαγῆς
τὸν βίον ποριζομένοις. χαὶ τὰ ἄλλα δὲ ὁμοίως ἀλληγορεῖται. τίσιν οὖν
οἰχειωτέον; τοῖς δικαίοις. πάλιν ἀλληγορῶν φησίν᾽ πᾶν γὰρ διχηλοῦν xal
μαρυχώμενον χαϑαρόν Ἔστιν χτλ. (cf. Barnabae epi. c. 10 p. 24, 4 84.). 8
Clemente Alex. ibid. III, 12, 89—91 p. 305. 306 secundum Barnabae epi. c. 2.
3 p. 6, 5 sq. laudari Ies. LVIIT, 4—7. I, 11—13. Ps. L, 19. ler. VII, 22. 23.
Zach. VIII, 17 in adnotationibus p. 73 sq. monui. in Stromatum libris Cleniens
Alexandrinus Barnabae epistulam etiam disertis verbis laudavit. II, 6, 31 p.
445: εἰχότως οὖν ὁ ἀπόστολος Βαρνάβας Aq οὗ, φησίν, ἔλαβον μέρους
χτλ. (cf. Barnabae epi. c. 1 p. 4, 3 sq.) II, 7, 35 p. 447 xal Βαρνάβας ὁ ἀπό-
στολος, Οὐαὶ οἱ συνετοὶ παρ᾽ ἑαυτοῖς xtÀ. (cf. Barnabae epi. c. 4 p. 10, 11
8q.). II, 15, 67 p. 464 ταῦτα μὲν ὃ Βαρνάβας (cf. Barnabae epi. c. 10 p. 24,
4 sq.). II, 18, 84 p. 472 ἀμέλει μυστιχῶς ὁ Βαρνάβας (cf. Barnabae epi. c.
21 p. 49, 10 sq. 50, 6), II, 20, 116 p. 489 οὔ μοι δεῖ πλειόνων λόγων παρα.

ϑεμένῳ μάρτυν τὸν ἀποστολικὸν Βαρνάβαν — - ὁ δὲ τῶν ἑβδομήκοντα ἦν
xal συνεργὸς τοῦ Παύλου -- κατὰ λέξιν ὧδέ πως λέγοντα Πρὸ τοῦ ἡμᾶς

πιστεῦσαι τῷ ϑεῷ χελ. (cf. Barnabae epi. c. 16 p. 40, 18 sq.). V, 8, 52 p.
611 μηνύων, φησὶν ὁ Βαρνάβας, κχολλᾶσϑαι δεῖν χτλ. (cf. Barnabae epi. c.
10 p. 24, 4 sq.). V, 10, 64 p. 683 ἀλλὰ xal Βαρνάβας 0 καὶ αὐτὸς συγχηρύ-
ξας τῷ ἀποστόλῳ xat& τὴν διαχονίαν τῶν ἐθνῶν τὸν λόγον Ἁπλούστερον,
φησίν, ὑμῖν γράφω κτλ. (cf. Barnabae opi. c. 6 p. 14, 12. 13). etiam in Stro-
matum libris Clemens Alexandrinus Barnabae epistula tacite usus est. III, 12,
86 p. 550 παραβολὴν δὲ xvolov τίς νοήσει, εἰ μὴ σοφὸς καὶ ἐπιστήμων
καὶ ἀγαπῶν τὸν κύριον αὐτοῦ (Barnabao epi. c. 6 p. 15, 13 sq.) VI, 11, 84
p. 782 φασὶν οὖν εἶναι τοῦ μὲν χυριαχοῦ σημείου τύπον χατὰ τὸ σχῆμα
τὸ τριαχοσιοστὸν στοιχεῖον, τὸ δὲ ἰῶτα καὶ τὸ ἦτα τοὔνομα σημαίνειν τὸ
σωτήριον (cf. Barnabae opi. c. 9 p. 23 sq.) semel Clemens Alexandrinus e
Barnabae epistula laudavit, quae in Clementis Romani epi. I, c. 48 p. 53, 5 sq.
leguntur, Strom. VI, 8, θά p. 772 ἐξηγούμενος δὲ τὸ ῥητὸν τοῦ προφήτου
Βαρνάβας ἐπιφέρει Πολλῶν πυλῶν ἀνεωγυιῶν ἡ ἐν δικαιοσύνῃ xvÀ.!). Barna-

1) Harnack 1. 1. p. XXV adnotavit: ,,Cum vero Clemens Alex. ad litteram
Clementis Romani verba hic repetiverit, omnes mihi errare videntur, qui Cle-
mentem memorjae lapsus hic aocusaverunt; immo in codice, quo usus est

-

XXVI PROLEGOMENA.

bae igitur epistulam Clemens Alexandrinus inter ipsas sacras scripturas cen-
guit. fuerunt quidem, qui Clementem Alexandrinum Barnabae epistulam minus
aestumasse assererent, quum (Paed. II, 10, 84 p. 221) illam sententiam Barnabae
epi. c. 10 p. 269 sq. corrigat, hyaenam quotannis genus mutare, et Strom.
11, 15, 67. 68 p. 464 Barnabae epi. c. 10 p. 27, 5 sq. interpretationi Ps. 1, 1
aliam praeferat. sed iam in libro de patribus apostolicis conscripto p. 44 sq.
respondi: ,,Allein das Letztere ist bei der Móglichkeit verschiedener allegorischer
Sehrifterklàrungen wenigstens keine Missbilligung!), und da Clemens den
geistigen Sinn unsers Sehriftstellers an ersterer Stelle vollkommen billigt, nur
den buchstüblichen verwirft, so thut er j& gar nichts anders, als was sich
&lexandrinische Allegoristen, wie Philo, in ihrer Schriftauslegung erlaubten,
was Origenes grundsützlich billigte." Clemens Alexandrinus tantum abest, ut
Barnabae epistulae minorem auctoritatem tribuerit, ut Barnabam scientiam re-
conditam ab ipsis apostolis acceptam etiam in hac epistula tradidisse crediderit
(Strom. V, 10, 64 p. 683 ἤδη σαφέστερον γνωστιχῆς παραδόσεως ἴχνος παρα-
τιϑέμενος λέγει).

Origenes catholicam Barnabae epistulam laudavit, ipsi Barnabae tribuit
et inter sacras scripturas quodam modo numeravit, c. Cels. I, 63 (Opp. I, 378,
ef. Gregor. Nazianz. Philocal c. 18): γέγραπται δὲ ἔν τῇ Βαρνάβα xa9o-
Aug ὅτι ἐξελέξατο χτλ. (cf. Barnabae epi. c. 5 p. 12, 11 sq.). de princ. III, 2,.4
(Opp. I, 140): eadem quoque Barnabas in epistula declarat, cum duas vias esse
dieit ete. (cf. Barnabae epi. c. 18 p. 42, 13 sq.). Comm. in epi. ad Rom. 1, 24
(Opp. IV, 173): sunt praeterea, sicut in multis scripturae locis invenimus, etiam
utriusque partis viae fautores quidam et angeli (cf. Barnabae epi. c. 18 p. 42,
13 sq.). unde I. G. Mueller (Commentar p. 5) illud hauserit, Origenem authen-
tiam epistulae infestasse ipsique Barnabae auctoritatem apostolicam abiudicasse,
Harnack (l. l. p. XXV, not.) non vidit.

Methodius, Tyri episcopus, martyr anni 311, Barnabae epistulam imi-
tatus esse videtur Sympos. I, 3, cf. quae ad Barnabae epi. c. 9 p. 23, 5 adnotavi

(p. 98).

in occidente iam Irenaeum Barnabae epistula usum esse vidimus: non

recte asseruit A. Harnack 1. 1. p. XXVI: ,In occidentali ecclesia (Romana,

Africana) epistulae nostrae ante saeculum quartum usus ne vestigia quidem
patent; omnino nesciremus, eam unquam ecclesiae occidentali notam fuisse, nisi
vetus epistulae versio Latina supcresset. versio illa epistulae in occidente cogni-
tae unicus testis est.^ Barnabae epistulam iam Tertulliano notam fuisse vir
doctus negare non debebat, cf. adv. Marcion. III, 7. adv. Iudaeos c. 14 et quae
&d Barnabae epi. c. 7 p. 18, 16 sq. notavi (p. 91 sq.). Bárnabas docuit, die ieiunii
sacerdotes solos edere de hirco, qui offertur pro omnibus peccatis; haec repetiit
Tertullianus. Barnabas monuit, duos hircos consimiles die expiationis typum

.lesu repraesentare, alterum maledictum, consputum et compunctum, coccino

: eirceumdatum; quae omnia Tertullianus repetiit. his si nihil efficitur, omnino

Clemens Alex. epistulam Barnabae ante epistulas Clementis locum habuisse,
censendum; inde apparet, ecclesiam Alexandrinam utrique epistulae eandem attri-
buisse dignitatem." |

1) sic I. B. Lightfoot (S. Clement of Rome p. 12) et Harnack (1l. 1. p. XXV,
3) Clementem Alexandrinum intellexerunt, obliti, quod iam Philo varias alle-
goricas interpretationes statuit (cf. Siegfried, Philo von Alexandria p. 196 sq.).
re vera Clemens Alex. Barnabae interpretationi aliam addidit sapientis viri,
etiam aliam, quae illi maxime placuit (ὅτερος δὲ χυριώτερον ἔλεγεν). cf. etiam
Jac. Donaldson, the apostolical Fathers Lond. 1874, p. 251 sq.

BARNABAE EPI. USUS ET AUCTORITAS. XXVII

nihil effici potest. quis tandem Barnabam epi. c .12 p. 31, 4 sq. et Tertullianum
Mosem manus instar crucis extendentem et aereum serpentem quasi cruci adfixum
casu coniunxisse credet? summo iure in editione priore p. IX mihi scripsisse
videor, Barnabae epistulam procul.dubio Tertulliano notam fuisse.

etiam Pseudo-Cyprianus, qui a. 245 de pascha computum composuit,
Barnabae epi. c. 9 p. 23, 7 sq. bene novit, quainvis eam non in omnibus repe-
tierit. neminem enim ante se numerum τεή Gen. XIV, 14 sic interpretatum
esse, Barnabas ipse testatus est.

Commodia&nus, qui c. a. 250 p. C. n. ,Carmen apologeticum' composuit.
v. 265. 206 eodem fere modo, quo Barnab. epi. c. 6 p. 14, 5—", reddidit Ies.
XXVIII, 16:

Nam lapis immissus ipse est in fundamina Sion,
Crederet in quo qui is haberet vit&m aeternam.

Herm. Roensch (Zeitschrift für d. histor. Theol. 1872, p. 241) contulit qui-
dem Ioan. III, 15, sed propior est Barnabae epistula, ubi idem Iesaiae vati-
cinium laudatur.

idem cum Barnab. epi. c. 13 p. 34, 12 sq. cecinit v. 189. 190.

Duos enim populos distinxerat ex se Rebecca:
Un Hic prior est factus, alter ut succederet illi
v. 553. 534 de Mose:

Ille duos populos praedixerat esse futuros.

Et quidem minorem populum praecellere dixit. -
eadem sex millia annorum mundi, quae Barnab. epi. c. 15 p. 38, 12 sq. docuit,
novit etiam Commodianus carm. apolog. v. 45. 784. Instruction. Acrost. 80, 8:

minime igitur sola versio latina in occidente Barnabae epistulae testis

est. hanc vero Hieronymo antiquiorem esse, omnes concedunt. graecum exem-
plum, ex quo versio fluxit, Adolpho Harnack (l.l. p. XXIX, not. 18) codex
Bibliorum vel epistularum catholicarum fuisse videtur, quum in apographo
Corbeiensi (iam Petropolitano) epistula Iacobi nostram excipiat. !) :

eX tot testibus. ne unus quidem de Barnaba epistulae auctore dubitavit.
omnes eam vel inter scripturas sacras vel prope easdem posuerunt. Euse-
bius Caesariensis primus de huius epistulae auctoritate dubitasse videtur. HE.
II, 25, 4 ἐν δὲ τοῖς νόϑοις xavatetdy9o xal τῶν Παύλου πράξεων γραφή,
ὅ τε λεγόμενος Ποιμὴν xal ἡ ἀποχάλυψις Πέτρου καὶ πρὸς τούτοις ἣ φε-
ρομένη Βαρνάβα ἐπιστολὴ καὶ τῶν ἀποστόλων αἱ λεγόμεναι διδαχαί3). sed
Eusebius Barnabae epistulam non ita ἐν τοῖς νόϑοις collocavit, ut eam aperte
spuriam iudicaverit. ipse 1. 1. 8. 5 pergit: ταῦτα μὲν πάντα τῶν ἀντιλεγομέ-
vo» ἄν εἴη, cui librorum ordini etiam nostram epistulam (cf. s. p. XXIV) ad-
numeravit. etiam post Eusebium Barnabae epistula a multis magni aestu-
mabatur.

1) versus scripturarum sacrarum, qui codici Claromontano adiecti sunt, se-
cundum Crednerum ad Africanam ecclesiam saeculi III. pertinentes, inter ipsas
N. Ti. scripturas post Iudae epistulam, ante Ioannis Revelationem recensent::
barnabae epist. ver. Mee beccr4 Tischendorf (Nov. Test. Sinait. prole-
gom. p. XX not. 4) nostram Barnabae epistulam intellexit. sed haec sen-
tentia refellitur versuum numero, quem opistulae ad Hebraeos scriptae canoni-
cae et ipsi a Tertulliano Barnabae tributae, non nostrae epistulae congruere iam
C. Α. Credner recte monuit, cf. meum librum: Einleitung in d. N. T. p. 109.
eadem Harnack l. l. p. XXIX, not. 17 asseruit. ) :

2) vix vituperandus eram ἃ Crednero (Geschichte des N.Tlichen Kanon, E
120), quia t?» φερομένην ἐπιστολὴν ,epistulam quae dicitur" verti (apost. VV.
p. 45). nam ἡ φερομένη eodem modo respondet sequentibus αἱ λεγόμεναι,

XXVIII PROLEGOMENA.

Gregorius Nyssenus in libello, ,ExAoyal πρὸς 'Iovdalove 1. 11. 12
tacite reddidit Barnabae epi. c. 12 p. 31, 1. 2, c. 9 p. 22, 18 sq. c. 2 p. 6,
14 sq. cf. quae adnotavi p. 74. 97. 108 3).

Gregorius Nazianzenus in Philocalia c. 18 Origenis c. Cels. 1, 63
(cf. s. p. XXVI.) descripsit.

Cyrillus Alexandrinus contra Iulianum IX p. 301 ed. Spanhem. et in
Glaphyris [Opp. I, 374 ed. Aubert.] cum Barnabae epi. c. 7 p. 18, 16 sq. con-
gruit, cf. quae adnotavi p. 92.

Hieronymus in libro interpretationis hebraicorum nominum (Opp. III,
1, 119) Novi Testamenti libris addidit ,epistulam Barnabae apostoli quam
alibi inter apocrypha censuit. de vir. illustr. c. 6 (Opp. II, 839): Barnabas
Cyprius, qui et Ioseph Levites, cum Paulo gentium apostolus ordinatus unam
ad aedificationem ecclesiae pertinentem epistulam composuit, quae inter apo-
eryphas scripturas legitur. Comm. ad Ezech. XLIII, 19 (Opp. V, 531): Vitu-
lum autem, qui pro nobis immolatus est, et multa scripturarum loea et prae-
cipue Barnabae epistola, quae habetur inter scripturas apocryphas [c. 8, p. 20, 13],
nominat?) coterum Hieronymus in Dialogo contra Pelagianos III, 2 (Opp. II,
183) Ignatio tribuit, quae Barnabae sunt: ,lIgnatius, vir apostolicus et martyr,
scribit audacter: ,Elegit dominus apostolos, qui super omnes homines pecca-
tores erant (cf. Barnabae epi. c. 5 p. 12, 11 sq.). Menardus coniecit, in vo-
lumine, quo Hieronymus usus erat, Ignatiana Barnabae epistulae praecesisse.
qua sagaci coniectura opus non esse Harnack (l.l. p. XXVII) censuit; si tamen
vera sit, epistulam nostram in bibliis Hieronymi non fuisse videri, cum Igns&
tiang nusquam ne ad calcem quidem N. Ti. locum adepta sint. sed inter Novi
Testamenti apocrypha in catalogo Annstasiano etiam 'Iyvyatiov διδασκαλία,
Πολυχάρπου διδασχαλία, in Nicephori Constantinopolitani stichometria etiam
'Iyyaciov, Πολυκάρπου recensentur (cf, librnm meum: EinL in d. N. T. p. 141).

Prudentius quoque Barnabae epi. c. 9 p. 23, 7 sq. respexisse videtur ih .
Psychomachiae praefatione v. 56—58:

Nos esse large vernularum divites,
si, quid trecenti bis novenis additis
possint, figura noverimus mystica.

Barnabae epistulam etiam saeculo VI. Novi Testamenti libris additam esse,
codex Sinaiticus testatur, ubi post loannis apocalypsin Barnabae epistula
legitur, post quam Petri apocalypsis olim exstitisse videtur, denique Hermae
Pastoris magna pars servata est.

quo apud Eusebium (HE. I, 12, 3) οἱ gr ὀμενὸι τοῦ σωτῆρος ἀδελφοὶ idem
valent atque ὁ λεγόμενος ἀδελφός ( bii 1, 2). cf. etiam quae in libro: Der
Kanon und die Kritik d. N. T. Hal, 1863 p. 235 disserui, et ack 1. 1.

1) addo, Gregorium Nyssenum (l l c. 16 p. 322) etiam Clementis Rom.
epi. I, c. 53 p. 59, 1—3 usum scripsisse: M«evotzc "Eacóv us ἐξαλεῖψαι τὸν
λαὸν τοῦτον, xal δώσω σοι ἔϑος μέγα xal πολὺ μᾶλλον τούτου, cf. Exod.
XXXII, 31. 33.

2) Harnack 1. l p. XXXII not. 10: Valde erraverunt, qui Hieronymi ad
Laetam verbis nixi (.apocrypha sciat non eorum esse, quorum titulis praenotan-
tur) opinati sunt, Hieronymum authentiam epistulae Barnabae addubitasse;
immo ex loco De vir. ill. 6 omni iure concludi potest, Hieronymum Eusebii
scrupulos, si quos Caesariensis habuit, non excepisse. et recte quidem Hefele
(PP. A. Opp. ed. IV. p. XI sq): ,Apocryphi libri tum ii vocantur [861]. ab
H ieronymo],. qui authentici quidem, sed ab auctoritate canonica remoti, et in
S. S. canone non repositi sunt; tum ii, qui non sunt eorum, quorum titulis
praenotantur (ψευδεπίγραφα). Hieronymum priori sensu Barnabae epistulam
apocrypham appellasse patet.*

BARNABAE EPI. USUS ET AUCTORITAGS. xxix

Ioannem Philoponum saeculo VI. ineunte Barnabae epistulam non
solum genuinam habuisse, sed etiam cum Origene epistulis catholicis adnume-
rasse, primus vidit O. de Gebhardt (1.1. p. XXVII sq), qui ex veterrimo codice
Bibliothecae Vindobonensis (codd. Gr. CCCII fol. 254b ) haec retulit: ᾿Ιστέον
δέ, ὅτι ἑβραϊκῶν ὀνομάτων ἑρμηνείαν ἀνευρόντες ἕν τινι diAonóvov τινὸς
ἐν ταῖς χαϑολικαῖς ἐπιστολαῖς xal Βαρνάβα ἐπιστολῆς εὕρομεν ἑρμηνείαν.
διὸ σημειωτέον, ὅτι χαὶ Βαρνάβας ὁ ἀπόστολος ἐπιστολὴν ἐποίησεν ἢ), ἧς
αἵ ἑρμηνεῖαι τῶν ὄνομάτων αὗται" Δαυίδ, πεποϑημένος ἢ ἱχανὸς χειρέ (cf.
Barnabae epi. c. 10 p. 27, 6 c. 12 p. 34, 2): Eta, ζωὴ 7j λύπη (cf. Barnabae
epi c. 12 p. 27, 6): Ἐφραΐμ, χαρποφορῶν, παρεύχων (cf. Barnabae epi. c.
13 p. 85, 4. 9) ἥανασσῆς, ἐπιλελησμένος (cf. Barnabae epi. c. 18 p. 35, 5.
11) Σιών, σχοπευτήριον, σχοπιά (cf. Barnabae epi. c. 6 p. 14, δ)" Σινά,
μέτρον ἢ ἐντολὴ ἢ ἔνταλμα ἢ πρόσταγμα (cf. Barnabae epi. c. 11 p. 29, 3).
reliqua desiderantur.

Anastasii Sinait&e (qui mortuus est ἃ. 599) Quaestionibus et respon-
sionibus in codicibus additur catalogus περὶ τῶν ξ' βιβλίων xal ὅσα τούτων
ἐχτός, cuius editiones recensui in libro meo: Einleitung in d. N. T. p. 139
not. 2. ibi inter apocrypha Novi Testamenti ponitur Βαρνάβα ἐπιστολή. Nice-
phorus Constantinopolitanus, qui mortuus est a. 828, in illa antiquiore
stichometria, quam edidit, etiam Novi Testamenti ἀντιλεγόμενα tradidit. ibi
tertio loco legitur: Βαρνάβα ἐπιστολή, στίχοι ατξ' (MCCCLX, secundum
Anastasii bibliothecarii versionem latinam: versus MCCCVI).

Constitutionum apostolicarum octateuchus, cuius testis est Ma-
ximus Confessor saeculo VII, continet Barnabae epistulae c. 18—20 plurima,
etiam talia, quae in libro ,,Duae viae'* etc. non leguntur.

Barnabae igitur epistulae magna auctoritas fuit, quae non a solis orienta-
libus Christianis ipsis Novi Testamenti libris adnumerabatur, ante Eusebium
Caesariensem nemo motus est, qui de Barnaba a&uctore dubitaverit, post Euse-
bium Barnabae epistula paullatim inter a&ntilegomena melioris quidem notae
neque aperte spuria posita est. quae vero Barnabas de moribus christianis
egregie docuit (c. 18—21) libello ,Duae viae' et Constitutionum apostolicarum
libro VII. magna ex parte servata sunt.

Barnabae etiam sententiae laudantur, quae in hac epistula non reperiun-
tur. Ioan. Ern. Grabe in Spicilegio SS. Patrum ut et haereticorum, seculi Chr.
n. I. II et III. Tom. I. ed. II. Oxon. 1700 p. 302 sp. e codice Barocc. 392)
edidit.

Βαρνάβας 0 ἀπόστολος ἔφη" Ἔν ἁμίλλαις πονηραῖς ἀϑλιώτερος 0 νιχή-
σας, ὅτι ἐπέρχεται3) πλέον ἔχων τῆς ἁμαρτίας.

Grabe adnotavit: ,,Dicerem petitum esse ex Didascalia Barnabae, si qua
exstitisset, sed cum Clementis quidem ut et Ignatii et Polycarpi διδαχῆς mentio

1) Harnack notavit, ipsam epistulae Barnabae notitiam Coll. interpr. vocc.
Hebr. bibl, qui Philoponi verba transscripsit, prorsus iam fugisse.

2) hic codex continet collectionem sententiarum ex sacris et profanis scri-
ptoribus iuxta ordinem alphabeti coeptam, sed nou ad finem perductam. atque
inter auctores, quorum nomina ἃ B incipiunt, unicum hoc Barnabae dictum
reperitur, non tamen additur, unde depromptum.

3) Grabe vertit: abit. itaque Harnack l 1. p. XXX, n. 19 typographi
errorem suspicatus coniecit: ἀπέρχεται.

XXX PROLEGOMENA.

hic illic fiat, nulla autem in aliquo Auctore vel Indiculo Apoeryphorum &eri-
pturarum occurrat διδαχὴ Barnabae, hinc modo recitatam sententiam desumptam
coniicio ex Evangelio secundum Barnabam, quod memoratur in Decreto
— Gelasii [cf. librum meum: Einleitung in d. N. T. p. 135 not. 1] et in Indieulo
Seripturarum, quem ex Cod. 1789 Regis Galliae descriptum exhibuit Cotelerius
Annotat. I. ad Constitutiones apostolicas" [cf. libri mei laudati p. 140]. etiam
Περίοδοι xal μαρτύριον τοῦ ἁγίου Bagvdfa τοῦ ἀποστόλου (in Tischen-
dorfi Actis apocryphis p. 64—74) illam sententiam non praebent.

miratus sum, quod nemo animadvertit, etiam Gregorium Nazianzenum Bar-
nabae sententiam laudare, quae in Barnabae epistula non reperitur. Orat. XLIII,
32 ed. Benedict. Tom. I. Paris. 1840 p. 796 A: γένεται τοῖς μὲν τεῖχος Óxv-
ρὸν καὶ χαράχωμα (ler. 1, 18), ἢ πῦρ dv axdv9aig (Ps. CXVII, 12), 0 φησιν
ἡ ϑεία γραφή, ῥᾳδίως ἀναλίσχον τοὺς φρυγανώδεις καὶ ὑβριστὰς τῆς ϑεότη-
τος. εἰ δέ τι xal Βαρνάβας, ὁ ταῦτα λέγων καὶ γράφων Παύλῳ συνηγωνί-
σατο, Παύλῳ χάρις τῷ προελομένῳ χαὶ συνεργὸν ποιησαμένῳ τοῦ ἀγωνί-
σματος. vix sufficit Barn. epi. c. 7 p. 19, 4. ὅ τὸ φρύγανον τὸ λεγόμενον
ῥαχή.

illae sententiae aut e proprio aliquo libro Barnabae nomine ornato, aut e
libro, ubi Barnabas loquens inductus est, haustae sunt.

Barnabae illa, priora certe, hausta esse coniicio ex illo libro, quam nonnun-
quam in ipsum canonem receptum esse scimus: πράξεις Παύλου, cf. huius
operis fasc. IV. p. 68 sq. et librum meum: Einleitung in d. N. T. p. 156.

IIL DE BARNABAE EPISTULAE ORIGINE ET INDOLE.

Barnabas erat “ευίτης, Κύπριος τῷ γένει (Act. IV, 36). eum hanc epistu-
lam scripsisse post Eusebium Caesariensem lacobus Usher in praemonitione
dubitavit, quamvis eam non longe post Barnabae ipsius tempora exaratam fuisse
concesserit. etiam Hugo Menardus (l.l. p. 75) post veterum scriptorum testi-
monia collecta hane sententiam dedit: (ΣΙ sunt veteres auctores, qui de hac
epistola scripserunt aut meminerunt. quae quidem iure inter scripturas a&po-
eryphas a citatis auctoribus commemoratur, quia, an Barnabae sit, incertum
est, tum quia in ea quaedam reperiuntur, quae difficultate minime carent, si-
quidem nonnullae sunt in ea salebrae, ad quas minus cauti offendere possint,
quas tamen pro modulo explanavi, non eo quidem animo, quasi vellem eam ab
omni naevo pertinacius excusare.* Isaacus Voss quidem (]. l p. 308 sq.) Bar-
nabae epistulam esse defendit, neque (l.l. p. 317 8q.) eam, ut A. Harnack (1l.
l p. XXXIV sq.) retulit, ab interpolatore corruptam esse censuit. nam nihil
praeter ea, quae in codice b addita sunt c. 12 p. 31, 1, interpolatum esse mo-
nuit. sed etiam I. B. Cotelier (Patr. app. I, 6) eo inclinavit, ut epistolam
apostoli non esse censeret. Andreas Gallandi (Biblioth. I. p. XXIX sq.), Bar-
nabam hanc epistulam scripsisse contendit. sed paucis viris doctis haec sen-
tentia placuit.

non defuerunt, qui epistulae partem Barnabae servare vellent, quasi cetera
ab interpolatore addita essent. Dan. Schenkel (Ueber den Brief des Barnabas
in: Theol. Stud. u. Krit. 1837. III. p. 652—686) epistulae c. 1—6. 13. 14 ab
ipso Barnaba conscripta, cetera (c. 7—12. 15—21) a Therapeuta aliquo addita
esse contendit. quam sententiam post virum clarissimum I. C. Hefele (Theol.
Quartalschrift 1839. I. p. 60 sq., Sendschreiben d. Ap. Barn, Tubing. 1840 p.
196 sq.) etiam ego impugnavi (App. VV. p. 30 8q.). eandem vero sententiam,
quamvis a plerisque viris doctis reiectain, nuperrime mutatam repetiit Car.

BARNABAE EPI. ORIGO ET INDOLES. XXXI

. Heydecke in ,Dissertatione, qua Barnabae epistola interpolata demonstratur*,
Brunsvigae 1874. genninam epistulam, quam Barnabas ipse, Iudaeus genere, a.
70 vel 71 Iudaeis christianis scripserit, contineri c. 1—3. 13—10. 4. 17. itaque
Heydeckio persuasum est, ,hanc epistolam, quum sit digna, quae in canonem
librorum novi testamenti recipiatur, receptam fuisse, si non interpolata fuisset"
(p. 79). nam reliqua Christianum e gentilibus ortum gentilibus fidelibus Adriano
imperante (a. 119—122) addidisse, transposito e. 4 (ubi Heydecke l. 1. p. 16
Sq. primus vidit, rectum ordinem turbatum esse), et nonnullis etiam in genuina
parte adiectis vel mutatis. sed Barnabae epistulam neque omnino neque hac
ratione discindendam esse, praeter me (Zeitschr. f. w. Th. 1875. IV. p. 508 sq.)
etiam R. A. Lipsius (Jenaer Literaturzeitung 1875, nr. 38 p. 491 sq.) et A.
Harnack (l.l p. XXXVIsq.) monuerunt!). epistulae ultimam partem (c. 18—21)
quam latinus interpres non vertit, Steph. le Moyne (1. 1. II, p. 929) ab alio scri-
ptore, I. G. Mueller (l. 1. p. 344 84.) ab eodem scriptore postea additam esse
censuerunt. sed iam ab initio altera epistulae pars indicta est. nam lectores non
tantum monentur, ne causam suam cum Iudaeis communicent, sed etiam ut
opera iniquitatis vel gentilium mores fugiant.

Barnabae Epistula unum eundemque auctorem, non Iudaeum, sed gen-
tilem genere et lectores eiusdem generis prodit. lectores, quos scriptor iam
viva voce docuerat, etiam litteris docere voluit, ut cum fide etiam scientiam
perfectam haberent (c. 11). &b initio lectores in iniquis temporibus versantes
monentur, ut domini constitutiones inquirant. fides christiana maximis auxiliis
adiuta non eget sacrificiis iudaicae legis, iam nova lege Christi patefacta, quae
Sine iugo necessitatis est. etiam verum ieiunium vitae iustitia agitur. omnia
deus Christianis (ut hoe nomine utar, quamvis in hac epistula non reperiatur)
praedixit, ne, ut proselyti, Iudaeorum lege caperentur. iidem monentur, ne
testamentum divinum Christianis cum Iudaeis commune esse dicant (c. 2. 4
usque ad p. 9, 3). quae omnia Christianorum eausam cum ludaeis non esse
communicandam docent. lectores vero non tantum monendi erant, ne in Iu-
daismum delaberentur, sed etiam, ne gentilium moribus corrumperentur. opera
iniquitatis fugienda sunt. nam perfectum scandalum (Antichristi) iam instat.
in his igitur novissimis diebus, ut decet filios dei, futuris scandalis resisten-
dum est. fugienda sunt omnia mala opera. lectores etiam monentur, ne, tam-
quam iam iustificati (fide christiana) a societate christiana recedant. omnes
mandata divina custodire contendant, ne peccatis addormientes a regno divino
detrudantur. exemplum sit fortuna Israelis iam in externis quoque rebus a deo
derelicti (c. 4 p. 9, 4—11, 9). hoc igitur epistulae introitu duplex admonitio
indicatur: primo ne Christiani causam suam cum Iudaeis communicent, tum ne
gentilium opera iniqua exerceant.

illa admonitio maiore epistulae parte absolvitur (c. 5—17). ne Christiani
Iudaeornm religioni se adiungant, scriptor primo (c. 5, 6) docet, Christi morte
peccatorum remissionem fidelibus paratam esse. Christus morte sua novum
populum sibi paravit, ludaeorum vero peccata consummavit. Christianos spiritu
innovatos, non lIudacos in terram bonam fluentem lacte et melle induxit. quum
igitur propter Christianos filius dei passus sit, scriptor iam huius mysterii

1) etiam hoc vix quemquam offendere potest, quod ea quae 6. 4 p. 8, 11
sq. iam exposita sunt, simili ratione repetuntur c. 14 p.36, 5 4. nam scriptoris
plurimum interfuit, ne Christianorum divinum testamentum cum ludaeis com-
mune existimaretur. postquam c. 4 iam demonstravit, testamentum divinum
Iudaeis traditum non esse, c. 14 addidit, Christianis traditum esse.

XxxIi PROLEGOMENA.

praefigurationem in praeteritis, id est in Iudaeorum sacris, spiritualiter intelle-
ctis, ostendit. Christum passum et gloriose rediturum duo hirei in die erxpia-
tionis praefiguraverunt (c. 7), Christum passum etiam vacca & peccatoribus
oblata (c. 8). quae omnia ludaeis obscur& manserunt nondum corde circumci-
sis. nam ipsa circumcisio, quam Abraham instituit, iam familiarium numero
tuj Christi crucem significavit (c. 9). spiritualem legis Mosaicae sensum etiam
praecepta de cibis docent, quae Christiani soli, cordibus cireumcisi, intellegunt
(c. 10). etiam aquae et crucis salutaris praefigurationes Vetus Testamentum
praebuit (c. 11. 12). Christianorum, non ludaeorum populus testamenti divini
heres est (c. 13), quod Iudaeis non traditum Christiani per ipsum heredem
acceperunt (c. 14). neque Iudaeorum sabbata deo accepta sunt, quum verum
dei sabbatum etiam nunc exspectandum sit (c. 15). templum autem Iudaeorum
iam deletum verum dei templum non fuit, quod gentilium fidelium societate
aedificatur (c. 16). omnibus expositis praeterita vel Iudaeorum sacra scriptor
sibi iam satis illustrasse videtur. praesentia vel futura praetermisit, quae ni-
mium abscondita esse censuit (c. 17).

itaque altera epistulae parte (c. 18—21) duae viae, altera lucis, altera
tenebrarum, ostenduntur, ut lectores illam, quae Christianos decet, eligant,
hanc vitent vel sanctis moribus à gentilibus differant.

huius igitur repistulae scriptor doctor christianus fuit (c. 1 p 5, 6. 7. c. 9 p.
24, 1 8q.), sed nequeapostolus (cf. c. 8 p. 20, 15 sq.) neque Barnabas Levites !).
is qui epistulam composuit, ne Iudaeus quidem genere erat. R. A. Lipsius qui-
dem (in Schenkeli Bibellex. I, p. 363 sq.) scriptorem iudaeochristianae originis,
M. Guedemann (Zur Erklürung des Barnabasbriefes in: Religionsgeschichtl,
Studien, Lips. 1876 p. 103) Iudaeum Alexandrinum ad fidem christianam con-
versum epistulam composuisse asseruerunt. sed gentilibus, non ludaeis scriptor
ipse se adnumerat (c. 2 p. 6, 20). disertis verbis scripsit c. 14 p. 37, 2 8q.:
Christum apparuisse, ἵνα χἀχεῖνοι (Iudaei) τελειωϑῶσι toic ἁμαρτήμασι, xal
ἡμεῖς (Christiani) διὰ τοῦ xAgoovóuov διαϑήκην xvolov Ἰησοῦ λάβωμεν, ὃς
εἰς τοῦτο ἡτοιμάσϑη, ἵνα αὐτὸς φανεὶς τὰς ἤδη δεδαπανημένας ἡμῶν καρ-
δίας τῷ ϑανάτῳ xal παραδεδομένας τῷ τῆς πλάνης ἀνομίᾳ (i. e. gentilium
errori, cf. c. 4 p. 9, 9. 10, 5) λυτρωσάμενος ἡμᾶς àx τοῦ σχότους διάϑηται
ἐν ἡμῖν διαϑήχην λόγῳ xtA. cui ne haec quidem persuaserunt, epistulae scri-
ptorem gentilem genere fuisse, convincatur oportet c. 16 p. 40, 18 sq.: πρὸ
τοῦ ἡμᾶς πιστεῦσαι τῷ ϑεῷ ἦν ἡμῶν τὸ κατοικητήριον τῆς xagólac φϑαρ-
τὸν χαὶ ἀσϑενές, ὡς ἀληθῶς οἰχοδομητὸς ναὸς διὰ χειρός" ὅτι ἦν πλήρης
μὲν εἰδωλολατρείας καὶ ἦν οἶχος δαιμονίων διὰ τὸ ποιεῖν ὅσα ἦν ἐναντία
τῷ Oto. haec aperte docent, scriptorem ipsum ante fidem christianam non
unieum deum, sed gentilium deos coluisse. Lipsius quidem contradixit: ,Der
Verfasser redet hier nicht von seinen und seiner Leser specicllen Verhültnissen,
sondern setzt die Christengemeinde überhaupt der vorschristlichen Menschheit
gegenüber [minime, sed ipsorum Christianorum statum praesentem praeterito].
Und wie er selbst erlàuternd hinzufügt, Gótzendienst ist ihm üborhaupt ein
Handeln wider Gottes Gebote [ubi hoc legitur? eor dicitur domus daemonio-

1) quae de Barnaba traduntur nuper collegit Otto Braunsberger (Der
Apostel Barnabas. Sein Leben und der ihm beigelegte Brief wissenschaftlich
gewürdigt. Gekrónte Proeisschrift. Mogunt. 1876. cf. censuras Adolphi Harnack
(Theol Literaturzeitung 1876, nr. 19 p. 485 81) et Funki (Theol Quartal-
schrift 1876, 1Π1. p. 504 sq.) ille, qui in codice Í ad c. 2 p. 6, 11. 12 notavit:
ὅτι οὐ xat ἀνάγχην ὁ τοῦ χυρίου ζυγός B' ἱερεύς, Barnabam sacerdotem
existimasse videtur.

BARNABAE EPL ORIGO ET INDOLES. XXXIII

rum, quia perficiebantur deo contraria], ein Urtheil, welches nach seiner Auf-
fassung die verblendeten, Gottes Willen ins Sinnlich-Aeusserliche verkehrenden
Juden nicht minder trifft als die Heiden. [Iudaei antea c. 4 p. 8, 15 dicuntur
ἐπιστραφέντες vel conversi ἐπὶ tà εἴδωλα, sed non in perpetuum; etiam in
templo deum unieum consecravorunt, quamvis σχεδὸν ὡς τὰ ἔϑνη., c. 10 p. 39,
27 sq.]. Denn, wie scharfsinnig bemerkt worden ist (vgl. Weizsücker's Pro-
gramm ὃ. 8), es gehórt zu den charakteristischen Grundzügen dos Briefes, dass
er mit einer gewissen Absichtlichkeit auf die Juden und ihre Sache Beziehun-
gen übertrügt, welche sonst dem Hoidenthum zugehóren.* sed discrimen, quod
inter Iudaeos et gentiles intercedit, nunquam tollitur. etiam hoc loco scriptor
Iudaeis, qui templum aestumaverant ὡς ὄντα oixov 9&0 (p. 39, 17), opposuit
Christianos, qui ante fidem christianam deo non crediderant, et inter hos se
ipsum censuit!) idem etiam c. 13 p. 20, 3. 4 Abrahamum dixit positum esse
πατέρα ἐϑνῶν τῶν πιστενόντων δι᾽ ἀκροβυστίας τῷ 96d. luce igitur clarius est,
scriptorem gentilem genere fuisse. eadem fere censuit Iac. Donaldson (the apo-
stolica] Fathers, Lond. 1874 p. 262 sq.) bene Harnack ad ὁ. 14 p. 37, 4 sq.
notavit: ,,Et auctorem (Hilgf) et lectores e gentilibus oriundos fuisse, manifeste
hic apparet. idem ad c. 14 p. 37, 4 notavit: ,JInde, quod auctor patriarchas
patres nominat (cf. c. 13 p. 36, 3), eum vel ipsum Hebraeum fuisse vel ad
Christianos a Iudaei: ortos scripsisse, concludi non potest. Ll. c. 14 p. 81,
4 sq. c. 16 p. 40, 1S sq. obstant. etiam Clemens Rom. patriarchas patres
nominat (Epi. I, 4 p. δ, 14 c. 31 p. 30, 15, c. 60 p. 60, 2, c. 62 p. 07, 4. 5),
ut de Iustino taceam. quod autem iam a Clemente Alexandrino Barnabas
Levita huius epistulae scriptor habitus est, eadem ratione intellegitur, qua
etiam epistula ad Hebraeos Barnabae nomini addieta est (cf. librum meum:
Einl in d. N.T. p. 354 sq.) nam utraque opistula Iudaeorum res sacras ita
descripsit (cf. Barnabae epi. c. 7. 8), ut Levitam auctorem habere videretur.

lectores quoque primos gentiles genere fuisse, tota epistula docet. Weiz-
saecker quidem (l. l. p. 5 sq.) etiain Iudaeos genere statuit, utramque partem,
iudaicam et othnicam, iam in unum quendam communemque coetum coaluisse.
Iudaismi protectoribus inter Christianos iam non obstitisse contrariam partem
defensorum Paulinismi. de gentilibus in ecclesiam admittendis, de plena horum
civitate christiana iam non certari. contraria ipsa epistula testatur. ludaeos
scriptor semper fere αὐτοὺς vel ἐχείνους appellavit et hoc modo nonnunquam
Christianis (ἡμῖν) opposuit, c. 2 p. 6, 13 sq. πρὸς αὐτοὺς — ἡμῖν. c. 3 p. 7,
4 sq. πρὸς αὐτοὺς — πρὸς ἡμᾶς. p. 8, 0. 7 τῷ éxtlvov νόμῳ. c. 4 p. 8,
10. 11 λέγοντας Oti ἡ διαϑήχη ἐχείνων xal ἡμῶν ἐστίν. ἡμῶν μέν, ἀλλ᾽
ἐκεῖνοι. p. 9, 1. 2. αὐτῶν — ἡμῶν. c. 8 p. 21, 9. 10 ἡμῖν μέν ἐστι φανερά,
ἐχείνοις δὲ σχοτεινά, c. 10 p. 28, 8 ἐχείνοις --- ἡμεῖς δέ. c. 14 p. 31, 2. 3
κἀκεῖνοι --- καὶ ἡμεῖς. quae e. 19. 20 iubentur aut vetantur, Christianis iudaicae
originis minime conveniunt, nisi quis etiam c. 20 p. 48, 2 idololatriam trans-
late intellegere velit. ibi etiam Christiani domini servorum christianorum sup-
ponuntur (c. 19 p. 46, 1 sq). Iudaeos autem inter gentiles tales servos habuisse
vix quisquam credet.

gentiles igitur fideles monendi erant, ne Iudaeorum legi ut proselyti se

1) nisi scriptor Iudaeis gentiles fideles opponeret, liceret conferre Hebr.
VI, 1, ubi Hebraei christiani monentur, ne tirocinium πίστεως ἐπὶ ϑεὸν repe-
tant. prorsus alia ratione Iustinus Apol. I, 18 p. 65 B scripsit: οἷς (Graecorum
philosophis et poetis) x&v ὁμοίως ἡμᾶς ἀποδέξασϑε ovy ἧττον ἐκείνων ϑεῷ
πιστεύοντας, ἀλλὰ μᾶλλον.

HinLGENFELD Nov. TESTAM. EXTRA CANONEM FASC. II. ED. II. xxx

XXXIV PROLEGOMENA.

addicerent (c. 4 p. 8, 6. 7), neve dicerent, testamentum divinum Christianis
cum Iudaeis commune esse (c. 4 p. 8, 9. 10). non soli vero Iudaismi cujusdam
defensores arcondi, sed etiam Pauli asseclao acriores revocandi erant. hi enim,
tamquam iam iustificati fide vel perfecti societatem christianam negligere inci-
piebant (6. 4 p. 10, 8—12). etiam haec Christianis ad Iudaismum inclinantibus
scripta esse, Weizsaecker (ll p. 11 sq.) minime probavit. ad gentiles, qui tam-
quam iam fide iustificati vel perfecti societatem christianam negligebant, etiam
c. 19 p. 47, 6 referri possunt: οὐ ποιήσεις σχίσμα, εἰρηνεύσεις δὲ μαχομένους
συναγαγών. eadem fere controversia, quam Pauli apostoli epistulae testantur,
etiam ex hac epistula cognoscitur. plane singularem controversiam Weizsaecker
induxit. deleto iam templo iudaico novam et modo non graviorem inter Chri-
Stianos ortam esse controversiam. exstitisse enim Christianos, quibus Iudaei
fideles persuaserant, sacrificia et ipsis ad salutem esse necessaria (l. l. p. 14.
18). itaque ipsam christianam religionem in summo discrimine versatam esse.
profecto mirus excidii Hierosolymitani eventus! ab Iudaeis eo ipso tempore,
quum urbs et templum eorum deletum erat, summum Christianismo periculum
imminebat. adhuc imperante Vespasiano (70—79 p. Chr.) Christiani templo
iudaico diruto in fide propria non confirmabantur, sed labofiebant et in Iudaismi
devicti castra alliciebantur! in recenti Iudaeorum clade huius epistulae scriptor
summo opere studuit, ne Christianismus ab Iudaismo vinceretur! certum ost,
Barnabam qui dicitur gentilibus fidelibus scripsisse, quorum pars maxima etiam
tum Christianis iudaizantibus aures nimium praebebat, pars Pauli doctrinae
studiosa Christianorum rem publicam vel communem iam negligcbat. unum enim
coetum illi, quibus epistula missa est, efficiebant, quamquam iam Origenes
Barnabae epistulam catholicam appellavit. omnibus Christianis haec epistula
inscripta non est. cuinam vero ecclesiae missa sit, traditum non est. ex tota
epistulae ratione et ea auctoritate, quam apud veteres Alexandrinos habuit,
Daniel Schenkel (l.l) et ego (App. VV. p. 45 sq. ct in priore epistulae edi-
tione p. 64) coniecimus, eam ad ÁAlexandrinam ecclesiam pertinere. Volkmar et
Lipsius epistulam ad Romanam ecclesiam referre maluerunt, quam ecclesiam
mihi quidem nihil prodere videtur. I. G. Mueller (1. 1. p. 13) Asiaticam aliquam
ecclesiam suspicatus est. sed quae c. 9 p. 23, 2 sq. leguntur, Aegyptiacam vol
Aegypto vicinam ecclesiam produnt. etiam Pseudo-Aristeae Alexandrini librum
de LXX interpretibus compositum scriptori notum fuisse, ad c. 10 p. 24, 9 sq.
notavi (p. 99 sq.).

iam in libro meo de patribus apostolicis conscripto (Hal. 1833, p. 11—850)
definivi: Barnabae epistulam exeunte primo saeculo conscriptam esse ἃ Chri-
stiano e gentilibus et e scholis Alexandrinis profecto, ut eiusdem generis
Christianos a iudaica Christianismi forma revocaret aut dehortaretur. ita cele-
berrimum illud discrimen apostolicae aetatis continuari, ut scriptor iudaizantes
Christianos, qui Christianismum ne novum quidem dei testamentum existima-
bant et fideles e gentibus conversos tamquam proselytos legi Mosaicae obstrin-
gere volebant, fortiter impugnaverit. eundem non Pauli tantum, sed etiam illius,
qui epistulam ad Hebraeos conscripsit, vestigia secutum et Alexandrinorum
doctrina imbutum iam ad gnosticismi christiani limina progressum esse. tum
decem reges c. 4 p. 9, 16 sq. interpretatus Domitiani imperatoris ultima tem-
pora definivi (Zeitschr. f. wiss. Theol. 1858. p. 288. 1861 p. 261) in priore
huius epistulae editione etiam accuratius definivi Nervae imperatoris aetatem
(a. 96—98) vel annum 97.

idem tempus, quo epistula scripta sit, etiam R. A. Lipsio placuit libri
1061 de patribus apostolocis conscripti censuram edenti in Gersdorfi Repertorio

BARNABAE EPI. ORIGO ET INDOLES. XXXV

1854 mensis Iulii fasc. I[. p. 65—75. priorem meam sententiam, quod Domi-
tiani imperio exeunte epistula composita sit, defendit Car. Wieseler (Der Brief
des Barnabas in: Jahrbb. für Deutsche Theol. 1870. IV. p. 603 sq., quem se-
cuti sunt Chr. Ioan. Riggenbach (Der sogenannte Brief des Barnabas, Basil
1873, p. 38 sq.) et Chr. Ern. Luthardt (Der johanneische Ursprung des 4.
Evang., Lips. 1874 p. 75 sq.). posteriorem meam sententiam, quod haec epistula
Nerva imperante conscripta sit, secuti sunt Henricus Ewald (Geschichte des
nachapostol. Zeitalters, ed. II. Gotting. 1868 p. 157 sp.) et Otto Pleiderer (Pau-
linismus, Lips. 1873, p. 390 sq.). sed etiam aliae sententiae aliis placuerunt !).

Barnabae epistulam etiam Funk Tubingensis in Gebhardti, Harnacki,
Hilgenfeldi editionum Patrum apostolicorum censura (Theolog. Quartalschrift
1876, IV. p. 717 sq.) primo saeculo exeunti vindicavit.

Car. Weizsücker (l l. p. 21 sq.) hane opistulam iam paulo post deleta
Hierosolyma Vespasiano imperante conscriptam esse censuit. quam sententiam
non convenire cum locis c. 4 p. 9, 16 sq. c. 16 p. 40, 6 sq. iam omnes fere
concedent.

multo pluribus viris doctis placuit alia seutentia, primo Adriani imperatoris
tempore, paulo post a. 117 hanc epistulam conscriptam esse. post Tentzelium
et Stephanum Le Moyne iam C. R. Koestlin (Ursprung und Composition der
der synoptischen Evangelien, Stuttgard. 1853 p. 121) hoc tempus statuit. hoc
igitur tempore epistulam scriptam esse, Gustavus Volkmar (Ueber Clemens
von Rom und die nüchste Folgezeit in: Theol. Jahrbb. 1856, p. 356 sq., Re-
ligion Jesu, Lips. 1857 p. 392 sq., Esdra propheta, Tubing. 1863 p. 377, Ur-
sprung unserer Evangelien, Turici 1866 p. 143 sq.) persuasit Ferdinando Chr.
Baur (Lehrbuch der christl. Dogmengeschichte ed. II, Tubing. 1858, p. 80,
Christenthum ἃ. christl. Kirche der drei ersten Jahrhunderte, ed. IT. Tubing.
1860 p. 132), Constantino Tischendorf (Wann wurden unsere Evangoelien ver-
fasst? ed. I. Lips. 1865 p. 45, ed. IV. ibid. 1866 p. 96 sq.) Theodoro Keim
(Geschichte Jesu von Nazara, vel. I. Turici 1567, p. 148), Ricardo Adelberto
Lipsio (in Schenkeli Bibellex., Vol. L, Lips. 1869 p. 370 sq.) I. G. Mueller
(Erklürung des Barnabsbriefes, Lips. 1869), Theodoro Zahn (Ignatius v. An-
tiochien, Gothae 1873 p. 397), Adolpho Hausrath (Neutestamentl. Zeitgeschichte,
part. III, Heidelberg. 1874 p. 522 sq.), Aemilio Schuerer (Lehrbuch der NT-
lichen Zeitgeschichte, Lips. 1874 p. 355, not. 2), Adolpho Harnack (1l. 1l. p. XL
80.). M. Guedemann (l. 1., aliis. sed haec sententia ipsius epistulae testimoniis
refellitur. Th. Keim, R. Α. Lipsius, alii negare non potuerunt, c. 4 p. 9, 15 sq.
Nervam imperatorem illum exiguum regem esse, qui post decem maiores reges
ortus tres simul deposuit (Flavios imperatores) quis igitur credet, scriptorem
primo monuisse: εἰς τοῦτο γὰρ ὃ δεσπότης ovvvétumnxs τοὺς χαιροὺς καὶ
τὰς ἡμέρας, ἵνα ταχύνῃ ὁ ἠγαπημένος αὐτοῦ xal ἐπὶ τὴν κληρονομίαν
ἥξῃ (p. 9, 13—15), tum imperatorum ultimum descripsisse Norvam iam ante
XXI fere annos mortuum? scriptum non est: εἰς τοῦτο γὰρ ὁ δεσπότης ἐμή -᾿
κυνε τοὺς χαιροὺς χαὶ τὰς ἡμέρας, ἵνα βραδύνῃ ὁ ἠγαπημένος αὐτοῦ
ἐπὶ τὴν χληρονομίαν ἐρχόμενος. magis illi viri docti confidunt c. 16 p. 40,
5 sq. πέρας γέ τοι πάλιν λέγει ᾿Ιδοὺ οἱ χαϑελόντες τὸν ναὸν τοῦτον, ai-
τοὶ αὐτὸν οἰχοδομήσουσι.' (les. XLIX, 17). γίνεται. διὰ γὰρ τὸ πολεμεῖν
αὐτοὺς χαϑῳῃρέϑη ὑπὸ τῶν ἐχϑρῶν. νῦν xal αὐτοὶ οἱ τῶν ἐχϑρῶν ὑπηρέται

1) Constaninus Skworzow (Patrolog. Untersuchungen, Lihs. 1875. p. 1—14
hanc epistulam iam a. 91 scriptam esse asseruit, quum Domitianus se deum
pronuntiavit et Christianos ritus iudaicos observantes persequi coepit.

qoo

XXXVI PROLEGOMENA.

ἀνοιχοδομήσουσιν αὐτόν. haec intellegunt, quasi templum Hierosolymitanum
ἃ Romanis deletum iam denuo aedificaretur, et interpretantur, Hadriannm im-
peratorem velludaeis permisisse, ut templum suum denuo conderent, vel ipsum
architectos misisse illud denuo aedificaturos, vol iam Iovis templum Hieroso-
lymis exstrueturum fuisse aut certe exstructurum visum esse. sed testimoniis
historicis destituti aut scriptorem sibi ipsi repugnantem inducunt, triumphum
potius quam cladem Iudaeorum deseribentem, aut indigne illudentem. tem-
plun denuo condendnm idoleum intellegere malunt quam veri dei templum
spirituale, ad quod scriptorem 1. 14 sq. demum transire asserunt. sed non vide-
runt, iam l 6 (πέρας γέ τοι πάλιν λέγει) scriptorem expositionem templi
falsi et veri in universum ad finem perducere vel absolvere, postea accuratius
explicandam. omni ratione convincitur, templum dei, falso deleto, vere vel spi-
ritualiter denuo aedificari a gentilibus Romano imperio subditis, qui ad fidem
christianam conversi sunt vel convertuntur. haec vero Nervae imperatoris
aetati optime convenire nemo negabit.

Nervae imperatoris aetas etiam aliis argumentis comprobatur. gentiles ad
fidem christianam conversos, non iam a christianis parentibus genitos prodit
c. 4 p. 10, 4. 5 οὐδὲν yàg ὠφελήσει ὑμᾶς ὁ πᾶς χρόνος τῆς ζωῆς ἡμῶν
xal τῆς πίστεως. Christianorum conditio ex hae epistula cognoscitur Traiani
imperatoris rescripto ad C. Plinium Caelium Secundum a. 112 fere exeunte
antiquior nomen enim christianum a ludaeorum religione nondum separatum
est, sed ut separetur, scriptor enixe studet. fides christiana etiam tunc protegi
poterat Iudaeorum religione licita (c. 3. 4 p. 8, 5 sq.). quae conditio etiam
Actis apostolorum repraesentatur (cf. librum meum: Einleitung in d. N.T. p.
610). Christiani suam causam cum Iudaeis communicantes magistratibus Ro-
manis etiam tunc, Domitiano imperante, videbantur ,vel improfessi iudaicam
vivere vitam' (Sueton. Domitian. 12) ἐς và τῶν ᾿Ιουδαίων 199 ἐξοκχέλλειν
(Dio Cass. LXVII, 14). Nerva quidam iam οὔτε ἀσεβείας οὔτ᾽ ἰουδαϊκοῦ βίου
χαταιτιᾶσϑαί τινὰς συνεχώρησε (Dio Cass. LXVIII, 1). sed otiam huius
epistulae scriptor non memoravit, Christianos ἕλχεσθαι εἰς χριτήρια (Tac. Il,
6). nihil novit praeter tempora iniqua (c. 2 p. 5, 9. 10) vel novissima (oc. 4 p.
10, 4), quibus τὸ τέλειον σχάνδαλον (c. 4 p. 9, 12) vol Nero antichristus
redivivus, omnino futura σχάνδαλα (c. 4 p. 10, 6) instant. dies instant nequis-
simi et sordidi, quibus fideles salvabuntur (c. 8 p. 21, 6. 7). perpetuae Chri-
stianorum persecutionis, quae Traiani rescripto instituta ost, nulla mentio fit.
aetatem Traiano imperatore priorem etiam ea comprobant, quae c. 19 p. 45,
1 sq. leguntur: οὐ φονεύσεις τέχνον σου ἐν φϑορᾶ, οὐδὲ πάλιν γεννηϑὲν
ἀνελεῖς xtÀ. c. 20 p. 48, 12. 18 φονεῖς téxvov, φϑορεῖς πλάσματος ϑεοῦ.
nam patriae potostati Traianus ot Adrianus imperatores iam modum aliquem
imposuerunt !).

Nerva imperante hane epistulam conseriptam esse, etiam constabit, si
tres reges (vol tria e magnis cornibus) ab exiguo rege simul depositos (c. 4 p.
9, 15 sq.) tres Flavios imperatores: Vespasianum, Titum, Domitianum, intelle-
gendos esse, non omnibus persuasero. nam Nerva, oxiguus rex, vere simu] de-

1) Guil. Rein (das Criminalrecht der Rómer, Lips. 1944. p. 446: ,,Dieses
Recht kam allmühlich durch die Sitte ab, so dass schon in dem ersten Jahr-
hundert der Kaiserherrschaft die Beispiele der Tódtung des Sohnes durch den
Vater immer seltener wurden. "Traianus und Hadrianus milderten die alte
Strenge der patria potestas, ebenso die Gewalt der Herren über die Sclaven, ].
5 D. si & par. quis manum. (37, 12), 1. 5 D. Do lege Pomp. de parr. (48, 9).*

BARNABAE EPI. ORIGO ET INDOLES. XXXVII

posuit tres Flavios: Domitianum imperatorem a. d. XIV. Kal. Oct. ἃ. 96 occi-
sum, duosque Caesares, T. Flavii Clementis iam occisi filios, quos Domitianus
imperator οἴη parvulos successores palam dostinaverat et abolito priore no-
mine alterum Vespasianum appellari iusserat, alterum Domitianum*'* (Sueton.
Domitian. 15). etiam hac ratione Nerva, qui decem imperatoribus successit,
deposuit τρεῖς ὑφ᾽ ἕν τῶν βασιλέων vol ὑφ᾽ ἕν τρία τῶν μεγάλων xtgdtov,
quum duo illi parvuli non imperatores quidem, sed Caesares fuerint.

iam ante Traianum imperatorem composita epistula orientalis ecclesiao
antiquissimae conditionem repraesentat. Pauli apostoli doctrinam iam in epi-
stula ad Hebraeos canonica Alexandrina ratione paululum mutatam in hac
epistula etiam magis mutatam recognoscimus. nam de fide iustificante scriptor,
quamvis Iudaismi christiani acerrimus adversarius, Pauli ipsius sententiam iam
paullulum commutavit (cf. quae p. 72 ad c. 1 p. 4, " sq., p. 81 ad c. 4 p. 10,
8—10, p. 118 ad c. 15 p. 39, 6. 7 notata sunt).

exeunte igitur saeculo primo Barnabas qui dicitur etiam sacrae scri-
pturae testis est non negligendus.

Veteris Testamenti usus est versione Alexandrina, quam hic illic he-
braico textui conformatam esso, 1, G. Mueller et A. Harnack (l. l p. XXXVII
84.) mihi quidem non persuaserunt. nihil probant c. 2 p. 6, 10. 11; c. 6 p. 14,
4. 5. p. 14, 11, 12; c. 9 p. 22, 6. vix quidquam probat c. 11 p. 28, 15 sq. de-
nique c. 15 p. 38, 10 genuinam LXX interpretationem Barnabas servasse videtur.
quod autem c. 8 p. 21, 4 scripsit: ὅτι ἡ βασιλεία ᾿Ιησοῦ ἐπὶ ξύλου, Pa. XCV,
10 non hebraico textui, sed Christianorum doctrinae conformatum esse docet.
Barnabam (c. 19 p. 46, 7. 8) etiam Sapientia Sirachi (IV, 31) usum esse nemo
mirabitur. Enochi libro tamquam saera scriptura usus est c. 4 p. 9, 13 c. 10
p. 10, 11 sq, (λέγεε yàg ἡ γραφὴ). ctiam Ezra propheta usus est c. 12 p. 30,
18 sq. (cf. ὁ. 6 p. 16, 9). neque dubito, eum iam Pseudo-Aristeae libellum de
LXXII interpretibus legisse, unde ipsam locutionem insolitam (διάσταλμα c.
10 p. 28, 2) hausit.

Barnabas qui dicitur etiam libris apocryphis usus est, quos certius non
novimus. Ps. L, 19 c. 2 p. 6, 21. 22 ita laudatur, ut in Adami apocalypsi
laudatus est. e propheta aliquo de Iudaeorum sacris scribente laudantur c. 7
p. 18, 8 sq., e propheta aliquo etiam c. 11 p. 30, 8. 9, fortasse sequentia quo-
que (l. 10—12) hausta sunt. ex apocrypho libro A. Harnack otiam c. 16 p. 40,
15—17 repetiit. de his omnibus vix aliquid coniicere licet.

Novi Testamenti libris non omnibus quidem, sed nonnullis Barnabas
làm usus est. Christi effatum, quod in evangelio Matthaei XXII, 14 legitur,
c. 4 p. 11, 8. 9 iam tamquam e sacra scriptura haustum (ὡς γέγραπται) lau-
datur. Pauli epistula ad Romànos IV, 17 sq. tacite usus est c. 13 p. 36, 2—4.
ad loannis apocalypsin revocandi sunt decem illi reges c. 4 p. 9, 16 sq., quo-
rum septem iam Ioan. Apoc. XVII, 10 sq. praebuit. Barnabas addidit tres
Flavios imperatores. ad Barn. c. 7 p. 19, 9. 10 etiam Δ. Harnack 1. l. p. XXXIX
contulit Ioan. Apoc. I, 13. equidem ausus sum, etiam ea, quae oc. 15 p. 38,
8 sq. de dei vero sabbato mille annorum docentur, ad loan. Apoc. XX, 3. 0.
7 referre. Barnabam non iam nostris evangeliis usum esse Woizsaecker l. l. p.
34 contendit. sed ad fabulosam illam Christi orationum collectionem ἃ Matthaeo
apostolo compositam (Spruchsammlung) confugit, eui omnis fides historica
deest. hac in re apud Barnabam evangelii canonici secundum Matthaeum usum
iam in priore editione (p. XIII) contra Weizsaeckerum defendi. sed viri doctis-
simi assensu iam tum gavisus sum quarti nostri evangolii usum et notitiam
et ipsius in hac epistula negantis. Constantinus Tischendorf (Wann wurden

XXXVII | PROLEGOMENA. BARNABAE EPI. ORIGO ET INDOLES.

unsere Evangelien verfasst? ed. I. Lips. 1866. p. 45, ed, IV. ib. 1866 p. 96 aq.)
primus in Barnabae epi. c. 12 p. 32, 1 sq. evangelii secundum Ioannem IIl,
14 vestigium certissimum invenit. cuius viri rationibus statim diiudicatis a me
(Constantin Tischendorf als Defensor fidei in: Zeitschr. f. w. Theologie 1865.
III. p. 329 sq), Gustavo Volkmar (Ursprung unserer Ev., Tur. 1866 p. 66
84.) I. H. Scholten (De oudste Getuigenissen aangaande de Schriften des
Nieuwen Testaments, Lugd. Bat. 1866, p. 16), aliis, et ἃ plerisque viris doctis
reprobatis, Theodorus Keim (Geschichte Iesu von Nazara Vol. I, Turici 1867.
p. 146 sq.) nihilo minus eo progressus est, ut totam Barnabae epistulam 8
Ioannis evangelio pendere censuerit, quem etiam hac in re secutus est Car.
Wittiehen (Der geschichtliche Charakter des Ev. Joh., Elberf. p. 103 sq.) P.
Hofstede de Groot Groningensis (Basilides am Ausgange des apostol. Zeitalters
etc., versionis germanicae, Lips. 1868, p. 107 sq.) ex evangelio secundum
Ioannem VI, 51. 58 repetiit, quod Barnabas epi. c. 6 p. 14, 6. 7. c. 8 p. 21,
5. c. 9 p. 22, 9. c. 11 p. 30, 12. 16. 17 ζῇν εἰς τὸν αἰῶνα scripsit. quae omnia
statim refellisse mihi videor (Zeitschr. f. w. Theol. 1868. II. p. 214 sq.).
totam quaestionem de evangeliis, quibus Barnabas usus dit, quodam modo absolvit
Henr. Holtzmann (Barnabas und Johannes, in: Zeitschr. f. w. Theol. 1871. III. p.
336—351). Barnabas qui dicitur solo evangelio secundum Matthaeum usus est
eanonico, evangelii loannei quodam modo praecursor. quae in Barnabae epistula
necossitudinem aliquam cum evangelio secundum Ioannem exhibent, non sufficere
ad eius usum probandum, etiam A. Harnack 1. l. p. XL concessit. Pauli vero
epistulis quibus Barnabas iam usus sit, etiam nunc quaeritur. Adolpho Harnack
(L1. p. XXXIX, not. 9) certum esse videtur, eum epistulas ad Romanos, ad
Corinthios II, ad Ephesios legisse. equidem epistulae Ephesiis inscriptae ve-
stigia non reperio. epistulam ad Hebraeos scriptori iam notam fuisse coniicio.
haec et alia aliis viris doctis accuratius inquirenda reliqui, nova Barnabeae
epistulae editione contentus.
Seribebam Ienae a. d. III. Non. Iun. à. MDCCCLXXVII.
Adolphus Hilgenfeld.

Seripturae compendiis his fere usus sum:

b — ms. Barberinum, cf. p. XV sq.
Bern. — Eduardus Bernard, cf. p. VI.
Br. — Philotheus Bryennius, cf. p. XIII.
C z cod. Corbeiensis, cf. p. XIII sq.
6 — cod. Casanatensis, cf. p. XVI sq.
Cot. 2 L B. Cotoelier, cf. p. IX.
Dr. — A. R. M. Dressel, cf. p. X.
D.V. — Duae Viae, cf. p. XXIV.
f x cod. Florentinus, cf. p. XV.
G «— Graecus textus vulgaris codicum b c fn o p v, cf. p. XIV aq.
Gh. — Oscar de Gebhardt, cf. p. XIl sq.
Harn. — Adolphus Harnack, cf. p. XII sq.
Hef. — I. C. Hefele, cf. p. X.
Hg. — Adolphus Hilgenfeld.
Hg!. — Adolphi Hilgenfeld ed. I, cf. p. XI sq.
Hg?. — A. Hilgenfeld Barnabae epi. lat. ed. Il, cf. p. XII.
I — cod. Hierosolymitanus, cf. p. XIII. XVIII sq.
L — Latinus interpres, cf. p. XIII. sq. XXVII.
Men. — Hugo Menardus, cf. p. VII sq.
M]. — I. G. Mueller, cf. p. XII.
n :-- cod. Neapolitanus, cf. p. XVII.
0 — cod. Ottobonianus, cf. p. XIV sq.
Ox. — ed. Oxoniensis, cf. p. X.
p — cod. Parisiensis, cf. p. XV.
Riggb. — C. I. Riggenbach, cf. p. XII, not. 2.
S e cod. Sinaiticus, cf. p. X sq. XVII sq.
S* — cod. Sinaitici prima manus, cf. p. XI. XVII.
S** e cod. Sinaitiei corrector Οὐ, cf. p. XI. XVII.
Us. — Iacobus Usher, cf. p. VI sq.
y --ς Cod. Vaticanus, cf. p. XIV.
Voss. — Isaacus Voss, cf. p. VIII sq.
Vr. — Gustavus Volkmar, cf. p. XI.
vulg. — editiones ante Dresselium, cf. p. IX sq.
omnino ,,* singulis signis additum primam minum significat, ** correctorem'',
ut in Theodori Zahn Ignatianorum et Polycarpianorum editione.
in adnotationibus ad Barnab. epi. c. 16 p. 120, 1. 3 ab ultimo lege: ,,Fun-
damentes^ pro ,,Elementes.*

BARNABAE EPISTULA,

GRAECE ET LATINE.

HinaExFERLD, Nov. TRSTAM. EXTRA CANONEM FASC, II, ED. II. 1

B.4PN.4B.4 EIIIZ TO.A H.

1. Χαίρετε, υἱοὶ καὶ ϑυγατέρες, àv ὀνόματι κυρίου τοῦ dya-

πήσαντος ὑμᾶς, ἐν εἰρήνῃ.

Μεγάλων μενόντων καὶ πλουσίων τῶν τοῦ ϑεοῦ δικαιωμάτων εἰς
ὑμᾶς, ὑπέρ τι καὶ xa-9' ὑπεροχὴν ὑπερευφραίνομαι ἐπὶ τοῖς μακαρίοις
καὶ ἐνδόξοις ὑμῶν πνεύμασιν. οὕτως ἔμφυτον δωρεᾶς πνευματικῆς
χάριν εἰλήφατε. διὸ καὶ μᾶλλον συγχαίρω ἐμαυτῷ ἐλπίξων oo91-

e 3 - , ςζ ε»ν , 3 A “-- ,
ναι, ὅτι ἀληϑῶς βλέπω ἐν ὑμῖν ἐκκεχυμένον ἀπὸ τοῦ πλουσίου

m “- , ῳὠ 3 € “ e € d
τῆς πηγῆς κυρίου πνεῦμα ig ὑμᾶς. οὕτω us ἐξέπληξεν ἐπὶ ὑμῶν

ἢ ἐμοὲ ἐπιπόϑητος ὄψις ὑμῶν. πεπεισμένος οὖν τοῦτο καὶ συνει- 107

δὼς ἐμαυτῷ, ὅτι ἐν ὑμῖν λαλήσας πολλὰ ἐπίσταμαι --- ὅτι ἐμοὶ

, € - , L4 M] , 3 ^"
συνώδευσεν ἐν ὁδῷ δικαιοσύνης κύριος —, καὶ πάντως εἰς τοῦτο

I. 2. xvolov 18., Vr., Ml, Gh., Br.,
xvolov ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ (cf. c.
2 p. 6, 12) Hg!,, xvolov Ἰησοῦ XQi-
στοῦ Duae viae p. 95, 4. 5.

I. 4. μενόντων er c. 2p. 0, 2
et L.: abundantiam) edidi, non vetante
S, μὲν ὄντων I G L et edd. — 5. vuac
S L et edd., ἡμᾶς I. — ὑπέρ τι IS Vr.,
ML, Gh., ὑπερλίαν Hg!. — ὑπεροχὴν
I Br., υπερβολὴν S et edd. — 5. 6.
ὕπερ εὐφραίνομαι 1, νπερευφρφένομε
S, Ὁπερευφραίνομαι , Ml, Gh,
εὐφραίνομαι Vr. sed cf. c. 5 p. 11, 17
ὑπερευχαριστεῖν. Α. Harnack contulit
Acta 'Iheclae 7. Clem. Alex., etiam
ὑπερηγάπησαν c. ὃ p. 12, 10, συνευ-

ραίνονται c. 2 p. 6, 2. equidem voc.
ὑπερευφραίνομαι etiam apud Lucian.
Icaromenipp. c. 3. inveni, — 6. viov
S L et edd., ἡμῶν Ι. — οὕτως (cf. 1.
9) L., 4, Ml, Gb., Br, ovro S., οὗ
t 4, Οὐ τὸ translator Brit. —
ἔμφυτον 18 Vr., Hgt, Gh., τὴν ἔμφυ-

τον Ml. — δωρεᾶς I Br, της δωρεας
S Vr, Ηρ!., ML, Gh. — 7. συγχαίρω
IVr, Hg!, Ml, ovvyaigo ὃ Gh.

“2

9. πηγῆς l L Br., ἀγάπης S Vr., Hgt.,
Ml, [^3 — 9. 10. οὕτω — ὄψις ὑμῶν
IS et edd., om, L. — 9. οὕτω (1?)
S. Gh. οὕτως Vr., Hgi, Ml. — 10.
ἐμοὶ 1 Br,, om. S Vr, Hg!., Ml, Gh.
— ἐπιπόϑητος 1 Hg!. (suadente M.
Schmidt), ἐπιποϑητὴ S., ἐπιποϑ τη
Vr., M1, Gh. — 10. 11. συνειδὼς I S*
(qutd) L Vr, Hg, Gh., συνιδων

* Ml. — 11. λαλήσας S., Vr, Hg.
ML, Gh., ὁ λαλήσας I, dum — adloquor
(i. e. λαλησας, cf. c. 6 p. 17, 7. 8 dum
adnutrimur pro ζωοποιούμενοι. c. 8
p. 21, 9 dum sic fiunt pro οὕτω ytvo-
μενα. c. 12 p. 31, 5 dum oppugnantur
pro πολεμουμένους) L. — 12. émi-
σταμαι — Ot. 1S Vr., Hgi, Gh., om.
L., ML, Riggb. — χύριος I S et edd,
κυρίου L. — 12—p. 3. 1. elc τοῦτο
xay ἀναγχάζομαι 11, avayxato-

1"

4 BARNABAE

2 lj] 3 L4 2 f € f € A A , e : /
κἀγὼ ἀναγκάζομαι" ἀγαπᾶν ὑμᾶς ὑπὲρ τὴν ψυχήν μου. ὅτι μεγάλη
πίστις καὶ ἀγάπη ἐγκατοικεῖ ἐν ὑμῖν ἐπ᾿ ἐλπίδι ζωῆς αὐτοῦ.
λογισάμενος οὖν τοῦτο, ὅτι ἐὰν μελήσῃ μοι περὶ ὑμῶν τοῦ μέρος

m [4
tL μεταδοῦναι ἀφ᾽ ov ἔλαβον, ὅτι ἔσται μοι τοιούτοις πνεύμασιν
ὑπηρετήσαντι εἰς μισϑόν, ἐσπούδασα κατὰ μικρὸν ὑμῖν πέμπειν,
ἕνα μετὰ τῆς πίστεως ὑμῶν τελείαν ἔχητε καὶ τὴν γνῶσιν. τρία

3 ’ L4 , ^. M 2 δ M , e me
oiv δόγματά ἐστι κυρίου ζωῆς" ἐλπὶς ἀρχὴ καὶ τέλος πίστεως ἡμῶν

8--θ. Clemens Alex. Strom. II, 6, 31, p. 445: εἰχότως οὖν ὁ ἀπόστολος
Bagváfac Aq! οὗ οὖν, φησίν, ἔλαβον μέρους ἐσπούδασα κατὰ μιχρὸν ὑμῖν
πέμψαι, ἵνα μετὰ τῆς πίστεως ὑμῶν τελείαν ἔχητε xal τὴν γνῶσιν.

μαι xayo εἰς τουτο S. Vr, ML, Gh,
ἀναγχάξζομαι xdyi εἰς τὸ Hg!.
.2. ἐν ὑμῖν ἐπ IBr, εν υμιν
S Vr., M1, Gh., ὑμῖν ἐν Ηρ. — 6. xal
Clem. Al. L Vr, Hg!, om. I S MI,
Gh. — 6— p.5,2. τνέα οὖν δόγματά ἐστι
κυρίου ζωῆς. ἐλπίς, ἀρχὴ xal τέλος
πίστεως ἡμῶν καὶ δικαιοσυνη χρίσεως,
ἀρχὴ καὶ τέλος, ἀγάπη εὐφροσύνης
καὶ ἀγαλλιάσεως ἔργων διχαιοσύνη
μαρτυρίαϊ, τρια ovv δογματα εστιν
xv. Gam. πιστις ελπις. ἀρχὴ χαι τελος
"uov χαι διχαιοσυνὴ χρισεως GQy9
και τελὸς aya εὐφροσύνη και αγαλ-
λιασεως EQyOY εν δίχαιοσυναις μαὰρ-
τυρια S., τρία οὖν δόγματα ἐστι χυ-
olov: ζωῆς ἐλπίς, ἀρχὴ χαι τέλος
L Ηρ". (ἐστίν). R. A. Lipsius (in D.
Schenkeli Bibellex. Vol. II, Lips. 1869.
p. 368). illa, quae S. praebet, vario
modo tentaverunt viri docti. Car. Weiz-
saecker (Zur Kritik des Barnabas Brie-
fes, Tubing. 1863 p. 49) alterum ,ἀρχὴ
καὶ τέλος" repetitum censuit, et sic
legendum: τρία οὖν δόγματά ἔστιν
κυρίου: ζωή" πίστις" ἐλπίς. ἀρχὴ καὶ
τέλος ἡμῷν καὶ διχαιοσύνη χρίσεως
αγαπη εὐφροσυνη͵ xal ἀγαλλιάσεως
yov ἔν δικαιοσύνῃ μαρτυρία. idem
vir doctissimus interpretatus est. ,,Es
ist — der Besitz des Lebens selbst, woran
sich die πέστις und die ἐλπὲς anschlies-
sen. Das Leben derGerechtigkeit selbst
ist es, worauf wirstehen und worauf wir
im Gerichte stehen werden. Dieses Leben
beruht auf der Reinigung durch den
Tod Christi*. Gust. Volkmar edidit:
τρία οὖν δόγματά ἔστιν κυρίου" ζωή,
πίστις, ἐλπὶς ἀρχὴ καὶ τέλος ημῶν.
καὶ δικαιοσύνη κρίσεως ἀρχή. καὶ
τέλος ἀγάπη, εὐφροσύνης χαὶ ἀγαλ-
λιάσεως ἔργων ἐν διχαιοσύνῃ μαρ-
τυρία. vir cl. interpretatus est: ,,Tri-

plex constituit |dominus (7. Chr.): pri-
mum quod ad totam nostram salva-
tionem: (ἀρχὴν xal τέλος ἡμῶν) per-
tinet: haec constet in vita, in fide
atque spe (i. e. in vita aeterna ea, quae
incipit et perdurat cum fide et spe
Christiana, ab initio Christianitatis
usque ad finem). Secundum quod ad
iudicium extremum, eiusque principium
pertinet: hoc constet in iustitia (quam

. T. postulavit, Christus Jesus exhi-
buit). Tertium quod ad eiusdem de-
cisionis extremae finem, sive ad con-
summationem attinet: haec constet in
caritate, itaque virtute Christiana po-
sitiva. quae testis sit operum beatitu-
dinis, in iustitia perfectorum". I. G.
Mueller et Riggb.: τρία ov» δόγματά
ἐστιν κυρίου" ζωή, πίστις, ἐλπίς, ἀρχὴ
καὶ τέλοςημῶν' καὶ δικαιοσύνη χρίσεως
ἀρχή" καὶ τέλος ἀγάπη, εὐφροσύνη, καὶ
ἀγαλλιάσεως ἔργων ἐν δικαιοσῦναις
μαρτυρία. Henr. Ewald (Geschichte des
nachapostol. Zeitalters, ed. II., Gotting.
1868, p. 162, et Gott. Gel. Anz. 1869,
St. 50 p. 1978 sq): τρία οὖν 9oy-
ματά ἐστιν" xvgiov ζωὴ πίστις, ἐλ-
πίς, ἀρχὴ καὶ τέλος ἡμῶν" xal δι-
καιοσύνης χρίσεως ἀρχὴ καὶ τέλος
ἀγάπη, εὐφροσύνη καὶ ἀγαλλιάσεως
ἔργων ἐν διχαιοσύναις μαρτυρία. 0.
de Gebhardt: τρία οὖν δόγματά ἔστιν
κυρίου" ζωῆς ἐλπίς, ἀρχὴ καὶ τέλος
ἡμῶν" καὶ δικαιοσννη πίστεως ἀρχῆ,
καὶ τέλος ἀγάπη, εὐφροσύνης καὶ ἀγαλ-
λιάσεως ἔργον ἐν δικαιοσύνης μαρ-
τυρίᾳ. Ado Harnack asseruit: ,,Ipsá
dogmata, quae cod. Sin. offert, non modo
dispositione, sed etiam sensu carent. li-
brarius auctoris verba male percipiens
inepte ex libidine correxit, ut Inijio tria
dogmata — vitam nempe, fidemt, spem
— exhiberet/, genuina vir doctissimus

EPISTULA C. I. II. 5

xai δικαιοσύνη κρίσεως ἄρχη καὶ τέλος' ἀγάπη εὐφροσύνης xai
ἀγαλλιάσεως ἔργων, δικαιοσύνης μαρτυρία. ἐγνώρισε γὰρ ἡμῖν ὃ
δεσπότης διὰ τῶν προφητῶν τὰ παρεληλυϑότα καὶ τὰ ἐνεστῶτα,
καὶ τῶν μελλόνων δοὺς ἀπαρχὰς ἡμῖν γεύσεως. ὧν và καϑ' ἕκαστα
βλέποντες ἐνεργούμενα, καϑὼς ἐλάλησεν, ὀφείλομεν πλουσιώτερον

καὶ ὑψηλότερον προσάγειν τῷ φόβῳ αὐτοῦ. ἐγὼ δὲ οὐχ ὡς διδά-

σκαλος, ἀλλ᾽ ὡς εἷς ἐξ ὑμῶν ὑποδείξω ὀλίγα, δὶ ὧν ἐν τοῖς παροῦσιν

εὐφρανϑήσεσϑε.

IL Ἡμερῶν οὖν οὐσῶν πονηρῶν καὶ αὐτοῦ τοῦ ἐνεργοῦντος

» M , ) , € ^ , ^ A
10 ἔχοντος τὴν ἐξουσίαν, ὀφείλομεν ξαυτοῖς προσέχοντες ἐχζητεῖν và
δικαιώματα κυρίου. τῆς μὲν οὖν πίστεως ἡμῶν εἰσὶ βοηϑοὶ φόβος καὶ

14— p. 5, 3. Clemens Alex. l.l pergit: τῆς μὲν οὖν πίστεως ἡμῶν εἰσὶν oi
συλλήπτορες φόβος xal ὑπομονή, τὰ δὲ συμμαχοῦντα ἡμῖν μαχροϑυμία xal
ἐγχράτεια. τούτων οὖν, φησί, τὰ πρὸς τὸν κύριον μενόντων ἁγνῶς, συνευ-
φραίνονται αὐτοῖς σοφία, σύνεσις, ἐπιστήμη, γνῶσις.

sie restituere conatus est: ,Tria igitur
dogmata sunt: 1) ζωῆς ἐλπὶς (cf. Euseb.
h. e. III, 23, 17), 2) δικαιοσύνη ni-
στεως, i. e. ἀρχή, 3) ἀγάπη, i. e. τέλος
(1 Tim. I, 5)". Bryennius: δεορϑωτέον
xal στιχτέον τὸ χωρίον ὧδε: Τρία
οὖν δόγματά ἐστι κυρίου ζωῆς ἐλπίς,
ἀρχὴ καὶ τέλος πίστεως ἡμῶν, καὶ
δικαιοσύνη χρίσεως, ἀρχή, καὶ τέλος
ἀγάπη εὐφροσύνης καὶ ἀγαλλίασεως,
ἔργων δικαιοσύνης μαρτυρία. ἢ καὶ
οὕτω" Τρία... ζωῆς" ἐλπίς, ἀρχὴ
καὶ τέλος πίστεως ἡμῶν, δικαιοσύνη,
χρίσεως ἀρχὴ καὶ τέλος, ἀγάπη κτλ.
ἵνα g ὁ νοῦς τὸν βουλόμενον χατὰ
ϑεὸν ζῆν δεῖ πρῶτον ἐπὶ κύριον ἐλ-
πίζειν, ὁπερ ἐστὶν ἀρχὴ καὶ τέλος τῆς
πίστεως ἡμῶν, εἶτα δικαιοσύνην ἀ-

σκεῖν, ἥτις ἐστὲν ἀρχὴ καὶ τέλος πάσης

κρίσεως, καὶ τρίτον ἀγάπην ἔχειν μετ
εὐφροσύνης καὶ ἀγαλλιάσεως, ἥτις ἐπὶ
μαρτυρίᾳ τῶν τῆς δικαιοσύνης ἔργων.
τοιαύτην τοῖς ῥήμασι τούτοις ἔννοιαν
ἀποδιδοὺς φαίνεται xal ὁ ἐν τῇ o
τοῦ χειρογράφου τάδε γεγραφώς"
ἡ Περὶ τοῦ τρία εἶναι δόγματα χυρίου
ζωῆς“. equidem in cod. I nihil mutavi,
nisi διχαιοσύνη μαρτυρία in δικαιοσύ-
νης μαρτυρία. latinum interpretem
omisisse, quae non intellexit, nunc con-
cedo. quae reliquit simpliciora sunt,
quam δόγματα. .

L 23. ἡμιν S et edd., vuiv I, om.
L. — 8. xai τὰ ἐνεστῶτα 18 et edd.,
om. L. — 4. xal τῶν I S** et edd.,
to» 8". — γεύσεως 1S Yr., ML, Gh.,

Br, γνώσεως L. Hgi. — 6. φόβῳ
IS Br, βωμῷ 1, Hgt., Ml., Gh., Lor
ἄγειν de sacrificiis saepissime usur-
paverunt LXX, etiam Barnabas c. 2
p. 6,20. cf. Clem. Al, Cohort. ad. Graec.
ὃ, 42 p. 56: τὴν ὁμοίαν προσαγειν
ϑυσίαν. praecedentia πλουσιώτερον xal
υψηλότερον sacrificiis potius quam
timori dei conveniunt. sed cf. 2 p. 5,
11 φόβος. c. 4 P 10, 18. μελετῷμεν
τὸν φόβον toU ϑεοῦ. c. 11 p. 30, 14
àv τῇ καρδίᾳ τὸν φόβον. c. 19
ἀλλ ἀπὸ τῆς νεότητος διδάξεις
φόβον κυρίου. c. 20 εἰς φόβον ϑεοῦ.
etiam c. 9 p. 28, 4. 5 μαϑετε --
πλουσίως. itaque προσάγειν intran-
sitive intellegendum est, cf. Ios. III, 9.
Ier. XLVI, 13 al. Act. XXVII, 27. 8.
ευφρανϑησεσϑε ὃ L et edd., εὐφραν-
ϑησομεϑα I.

II. 9. ov» S L et edd.,, om. I. —
ἐνεργοῦντος 1 S Vr, ML, Gh, Br,
ἀντενεργοῦντος (cf. L) Hg!. sed cf. 2 -
Thess. II, 9 χατ ἐνέργειαν τοῦ ca-
τανᾶ. II, 11 ἐνέργειαν πλάνης. Eph.
II, 2 τοῦ νῦν ἐνεργοῦντος ἔν τοῖς
υἱοῖς τῆς ἀπειϑείας. daemoniaci ap-
pellabantur ἐνεργούμενοι, οἷ. Constt.
app. VIIL, 1 et quae I. G. Müller no-
tavit ad Barn. c. 19 τὰ ἐνεργήματα.
— 10. προσέχοντες I S* L Vr., Hgt.,
Ml, προσέχειν xa« S** Gh. — 11.
εἰσιν S et edd. — 11. μὲν Clem. AL,
om. codd. ct edd. — xoi Clem. ΑἹ.
L et edd., om. I. S.

Ies I, 11—15,0076 προσφορῶν χρήζει, λέγων ὅτὲ uiv: ,TI μοι πλῆϑος τῶν 9v-

er. VII, 23.
23.

Zach. VIII,
17.

Ps. L, 19.

6 BARNABAE

ὑπομονή, τὰ δὲ συμμαχοῦντα ἡμῖν μακῤῥοθυμία καὶ ἐγχράτεια.
τούτων οὖν μενόντων τὰ πρὸς κύριον ἁγνῶς, συνευφραίνονται
αὐτοῖς σοφία, σύνεσις, ἐπιστήμη, γνῶσις. -πεφανέρωκε γὰρ ἡμῖν
διὰ πάντων τῶν προφητῶν, ὅτι οὔτε ϑυσιῶν οὔτε ὁλοκαυτωμάτων

σιῶν ὑμῶν; λέγει κύριος. πλήρης ciui ὁλοκαυτωμάτων κριῶν, καὶ
3 T * ? ui u 3 , 3 P
στέαρ ἀρνῶν xai αἷμα ταύρων καὶ τράγων οὐ βούλομαι, οὐδ᾽ ἂν
ἔρχησϑε ὀφϑῆναί μοι. τίς γὰρ ἐξεζήτησε ταῦτα ἐκ τῶν χειρῶν
ὑμῶν; πατεῖν μου τὴν αὐλὴν ov προσϑήσεσϑε. ἐὰν φέρητε σεμί- .
δαλιν, μάταιον: ϑυμίαμα βδέλυγμά uot ἐστι, τὰς νεομηνίας ὑμῶν 10
καὶ τὰ σάββατα οὐκ ἀνέχομαι. ταῦτα οὖν κατήργησεν, ἵνα ὃ καινὸς
νόμος τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἄτερ ζυγοῦ ἀνάγκης ὦν,
μὴ ἀνθϑρωποποίητον ἔχῃ τὴν προσφοράν. λέγει δὲ πάλιν πρὸς
αὐτούς" ,IMi) ἐγὼ ἐνετειλάμην τοῖς πατράσιν ὑμῶν ἐκπορευομένοις
ix γῆς «Αἰγύπτου, προσενέγκαι μοι δλοκαυτώματα καὶ ϑυσίας; τῦ
3 3 ὍΝ Ld ’ 3 - e € e Mj ^"
ἀλλ᾽ ἢ τοῦτο ἐνετειλάμην αὐτοῖς" “Ἕκαστος ὑμῶν κατὰ τοῦ πλη-

) , EO , 3 Lo ᾽ A , e ^ ᾿
σίον ἐν τῇ καρδίᾳ αὑτοῦ κακίαν μὴ μνησικακείτω, καὶ ὅρκον ψευδῆ
μὴ ἀγαπᾶτε'. αἰσϑάνεσϑαι οὖν ὀφείλομεν, μὴ ὄντες ἀσύνετοι, τὴν
γνώμην τῆς ἀγαϑοσύνης τοῦ πατρὸς ἡμῶν. ὅτι ἡμῖν λέγει, ϑέλων
ἡμᾶς μὴ ὁμοίως πλανωμένους ἐκείνοις ζητεῖν, πῶς προσάγωμεν 20
αὐτῷ. ἡμῖν οὖν οὕτω λέγει", Θυσία τῷ κυρίῳ καρδία συντετριμμένη,

2 4 3 ) ^ , , / δ , 3 , €
ὁσμὴ εὐωδίας τῷ κυρίῳ καρδία δοξάξουσα τὸν πεπλαχότα αὑτὴν".

11. τὰ σάββατα. Hieronymus de

hebr. nom. e Barnabae epi. (Opp. III,
1, 119): Sabbata requies. — '

IL 1. συμμαχοῦντα I Hgt, Ml,
συνμαχουντα S Vr. Gh. — 2. οὖν
Clem. Al. I Br., om. S L Vr., He , Ml,
Gb. — 3. ἐπεστήμη, γνῶσις Clem. AI.
IS et edd.,om. L. — δ. χρεῶν (cf. LXX)
I L Hgt!., om. S. et ceteri edd. — 8. ἐξε-
ζήτησεν S et edd. — 9. ἐὰν IL Hgt!.

οὐδε cay S Vr., Ml, ὁτὲ δὲ Ἐὰν Gh.
— φέρητε ΠΝ Vat.) I S et edd.,
φέρητέ μοι (LXX AL) L. — 10. eov» S
et edd «ta οὐχ

. — 41. xal τὰ σάβ
ἀνέχομαι 1 (in margine: ὅτε οὐδενὸς
χρήζει ó δεσπότης) S Vr., Ml, Gh.,
xal τὰ σάββατα καὶ ἡμέραν μεγάλην
oix ἀνέχομαι: νηστείαν καὶ ἀργίαν
καὶ τὰς ἑορτὰς ὑμῶν μισεῖ ἡ͵ ψυχή
μου (LXX) L. Hg!. (om. xe) ἡμέραν
μεγάλην). — 11. 12. ἵνα 0 καινὸς vó-

μοςκτλ. Iad oram: δὅτιοὐκχατ' ἀνάγχην
0 τοῦ xvolov ζυγός Β' ἱερεύς. --- 12.
ἄτερι, ἄνευ 5 οὔ θαά. --- 18. μὴ ISetedd.,
om. L. — προσφοραν S 1, et edd., συμ-
φοραν I. — 16. αὐτοῖς 1 S et edd.,
αὐτοῖς λέγων (LXX) L. — 17. αὐτοῦ
LXX) I, εαυτου S et edd. — 18. οὖν

L et edd., om. I. — 19. ἀγαθοσύνης
I Vr., Hg:., Ml, ἀγαθωσύνης 8 Gh. —
20. μὴ 1 S Vr, ML, Gh., om. L Hg!.
— 21. ovtoc S et edd. — Θυσία τῷ
xvolo κτλ. Tin margine: ψαλμ. N' xal
ἐν ἀποχαλύψει Aóau. — 22. ὀσμὴ
εὐωδίας τῷ κυρίῳ χαρδία δοξάζουσα
τὸν πεπλαχότα αὐτήν I S. οἱ edd., χαρ-
δίαν συντετριμμένην καὶ τεταπεινω-
μένην 0 ϑεὸς οὐχ ἐξουδενώσει LXX,
οὐ humiliatüm deus non despicit L. ᾿

EPISTULA C. II. III. 0 7

ἀκριβεύεσϑαι οὖν ὀφείλομεν, ἀδελφοί, περὶ τῆς σωτηρίας ἡμῶν,
ἵνα μὴ ὁ πονηρὸς παρείσδυσιν πλάνης. ποιήσας ἐν ἡμῖν ixogev-
δονήσῃ ἡμᾶς ἀπὸ τῆς ζωῆς ἡμῶν. TIL. λέγει οὖν πᾶλεν περὶ τού-
᾿ 2. ^. € , , , € ,
των πρὸς αὑτοὺς" ,Ivovi μοι νηστεΐετε, λέγει xvotog, ὡς σήμερον les. DTI,
» E ET 3 , A

5 ἀκουσϑῆναι ἐν κραυγῇ τὴν φωνὴν ὑμῶν; o) ταύτην τὴν νηστείαν
ἐγὼ ἐξελεξάμην, λέγει κύριος, ovx ἄνϑρωπον ταπεινοῦντα:τὴν ψυχὴν
αὐτοῦ, οὐδὲ ἐὰν κάμψητε ὡς κρίκον τὸν τράχηλον ὑμῶν καὶ σάκ-
xo» ἐνδύσησϑε καὶ σποδὸν ὑποστρώσητε, οὐδ᾽ οὕτω καλέσετε νη-
στείαν δεχτήν. πρὸς ὑμᾶς δὲ λέγει" ,IÓo αὕτη ἡἣ νηστεία, ἣν Tes. τιῦτα

10 ἐγὼ ἐξελεξάμην, λέγει κύριος Ave πάντα σύνδεσμον ἀδικίας,
διάλυε στραγγαλιὰς βιαίων συναλλαγμάτων, ἀπόστελλε τεϑραυ-

2 4 t. P7 A ,
σμένους ἐν ἀφέσει καὶ πᾶσαν ἄδικον συγγραφὴν διάσπα. διάϑρυπτε
ΠΝ 0» Ὁ» , P

πεινῶσι τὸν ἄρτον σου, xol γυμνὸν ἐὰν ἴδῃς, περίβαλε' ἀστέγους
» 3 A J 4 A » ) 7 3 € ,
εἴσαγε εἰς τὸν οἶχόν σου, καὶ ἐὰν ἴδῃς ταπεινόν, οὐχ ὑπερόψῃ

ι αὐτόν, οὐδὲ ἀπὸ τῶν οἰκείων τοῦ σπέρματός σου. τότε ῥαγήσεται
πρώϊμον τὸ φῶς σου, καὶ τὰ ἱμάτιά σου ταχέως ἀνατελεῖ, καὶ
προπορεύσεται ἔμπροσθέν σου f) δικαιοσύνη σου, καὶ 7) δόξα τοῦ
ϑεοῦ ποριστελεῖ c&' τότε βοήσῃ, καὶ ὁ ϑεὸς εἰσακούσεταί σου, ἔτι

IL 1. ovr S L et edd., om. 1. -- γραφήντΥΣ,, Hg" ,ML, Mc MÀ sis
93. à» I S** L Vr., Gh., om. S*. — 18. πεινῶσι πινωσιν πεινῶσιν

III. 4. λέγει xv (0€ I 8 et edd, edd. πεινῶντι (LXX) L — 13. 14.
om. L. — 5. ἐν IL Vr., Hg!., Ml. Gh., καὶ γυμνὸν ἐὰν ἴδῃς, περίβαλε, αστέ-
om. S. — 6. "Aye xc (χύριος) ovx gove εἴσαγε εἷς τὸν olxov σου
ανϑρωπον vomwovrvta S 1, oet edd. (eng) et edd., zal πτωχοὺς ἀστέ-

(ταπεινοῦνταν, ἡμέραν ἄνϑρωπον τα- γοῦυς E ἴσαγε εἰς τὸν οἶχόν σον" ἐὰν
πεινοῦντα (xal ἡμέραν ταπεινοῦν &ày- ἰδῃς γυμνόν, zi «As (LXX) L. —
ϑρωπον LXX) I. — 7. οὐδὲ é&v I, ovó 14. 15. καὶ FS ταπεινόν, οὐχ
αν S et edd, — ζάμψητε, I S et edd., ὑπερόψ den. οὐδὲ ἀπὸ τῶν οἰχείων
χάμψῃως (LXX) 1. — ὑμῶν IS οὐ τοῦ ox ρματός σου I S (οιχιων vr.
edd., cov (LXX) L-— ἐνδυσησϑεῖ (xal γυμνὸν ἐὰν ἴδῃς van. xv4.),
Br, ἐνδύσῃ L, om. (LXX) S et edd. Ml, Gh., et domesticos seminis tui non
— 8. και σποῦον υποστρωώσητε S οἱ dos icles (xal ἀπὸ τῶν οἰχείων τοῦ -

edd., xai σποδόν ὑποστρώσῳ (LXX) σπέρματός σου οὐ ερόψει LXX)

L, om. I. — 8. ουτως S et edd. — xa- L — 16. πρώϊμον δὲ e d., τροῖμον

λέσετε (LXX) I S ot edd., celebrabis : * — 16. ἱμάτια (cf. Iustin. Dial c. -
et Otton. ad. ἢ. L, Clem.

mihi L. — 9. δὲ I 8** L Vr., Hgt, Ml, E 233
Gh., om. S*. — 9. 10. Ἰδοὺ αὕτη ἡ vq- aedag. III, 12, 80 p. 305, Tertullian.
στεῖα, ἣν ἐγὼ Moe IS (om. 2 ER ressurr. carm. 27 et Bigalt n EM
et e (om. Cum ieiunaveritis (l. IS (modo non correctum
MUI οὐ χὶ τοιαὐτηννηστείαν ἰάματα (ut S modo non erieeit vin -
ἐξελεξάμην LXX P γέγεικύριος (LXX) Gh. — 17. προπορεύσεται (LXX) S L
L Br., λέγει xc (χύριος) ovx ανϑρω- οἱ edd., πορεύσεταε], --- 17. σου (LXX).
πον ir ^e την ψυχηναυτουαλλα I Br., om. S L et edd. sed. cf. c. 4p. 11,
(cf. E 6. 7) S et edd. — 10. πάντα 1 1. 2— 18. τότε (LXX) I Vr., Hg!., Gh,
1, Br., xa» S στ. Ml, Gh. — xa tote (κα prima manu notato 8. xai
διάλυε σεφαυναλιὰρ βιαίων συναλλαγ: τότε Ml. — βοήσῃ (LXX) I, βοήσεις
μάτων. (L et onmem consignatio- Setedd. — εἰσακούσεται LXX) επα-
nem iniquam Ale, resolve suffocationes χουσεται S ot e
inpotentium commerciorum L. —12.0vy-

8 BARNABAE

λαλοῦντός σου ἐρεῖ "Ido? πάρειμι ἐὰν ἀφέλῃς ἀπὸ σοῦ σύνδεσμον
καὶ χειροτονίαν καὶ δῆμα γογγυσμοῦ καὶ δῷς πεινῶντι τὸν ἄρτον
σου ἐκ ψυχῆς σου καὶ ψυχὴν τεταπεινωμένην ἐμπλήσῃς." εἰς τοῦτο
οὖν, ἀδελφοί, ὁ μακρόϑυμος προβλέψας, ὡς ἐν ἀκεραιοσύνῃ πε-
στεύσει ὃ λαός, ὃν ἡτοίμασε τῷ ἠγαπημένῳ αὐτοῦ, προεφανέρωσεν 5
ἡμῖν περὶ πάντων, ἵνα μὴ προσρησσώμεϑα ὡς προσήλυτοι τῷ
ἐκείνων νόμῳ. IV. ἔτι καὶ τοῦτο ἐρωτῶ ὑμᾶς ὡς εἷς ἐξ ὑμῶν ὦν,
ἰδίως δὲ καὶ πάντας ἀγαπῶν ὑπὲρ τὴν Ψυχὴν μου, προσέχειν
ξαυτοῖς καὶ μὴ ὁμοιοῦσϑαΐ τισιν ἐπισωρεύοντας ταῖς ἁμαρτίαις
ὑμῶν λέγοντας ὅτι ἡ διαϑήκη ἐκείνων καὶ ἡμῶν ἐστίν" ἡμῶν μέν, 10
ἀλλ᾽ ἐκεῖνοι οὕτως εἰς τέλος ἀπώλεσαν αὐτήν, λαβόντος ἤδη τοῦ
18, is Xxxrt, Μωσέως. λέγει γὰρ ἡ γραφή: ,Καὶ ἦν Moivotge ἐν τῷ ὄρει
νηστεύων ἡμέρας τεσσαράκοντα καὶ νύχτας τεσσαράκοντα καὶ ἔλαβε
τὴν διαϑήκην ἀπὸ τοῦ κυρίου, πλάκας λιϑίνας γεγραμμένας τῷ
δαχτύλῳ τῆς χειρὸς κυρίου.“ ἀλλὰ ἐπιστραφέντες ἐπὶ τὰ εἴδωλα 1ῦ
Ex. XXXIL ἀπώλεσαν αὐτήν. λέγει γὰρ οὕτω κύριος", Marii; Movo$, κατά- —
DeutIX,1.07594 τὸ τάχος, ὅτι ἠνόμησεν ὃ λαός σου, ovg ἐξήγαγες ἐκ γῆς
Ex. XXXIL Φἰγύπτου.. καὶ συνῆχε Μωύσῆς καὶ ἔρριψε τὰς δύο πλάκας ἐκ

IIT, 3. καὶ rb τεταπεινωμέ- ἐπισωρεύοντες τὰς ἁμαρτίας [ὑμῶν]

yq» ἐμπλήσῃς ( IBr, χαεέψ, τε- υμῖν Vr. (sed ὑμῶν correxit, ὑμῖν
Ten. εἰαιήσεις e "καὶ Y t. Σὺν delevit in: Zeitschr. f. w. Th. 1865. E
Vr, Hg!, 441), eis qui peccata SU& congerunt
απκρόϑυμος pos alévac 1 S Hp — 10. λέγοντας I 8 et edd, λέγοντες
ML, G h., ὁ μαχρόϑυμος ϑεὸς προβλέ; Weiza. l.l, δὲ dicunt L. — 1 διαϑήχη
ys, (arovide ens est et misericors deus I S Hg!., Ml, Gh., εδιαϑήχῃ γι. --
Vr. — 5. Ἰκρίμασε IL Ηρ!., ML, éxsivov aL. ἡμῶν ἐστίν' ἡμῶν μέν
ητοιμασεν εν . — moot- L Hg!. Ml, Gh, ὑμῶν ὑμῖν μένει I,
φανέρωσεν I L Lug: ΣΝ Gh., προε- ἡμῶν μεν 8. , Weizs. l. L, [xoà ἐχείνων
φανερῶσεν . — 6. προσρησ- καὶ ἡμῶν]. ἡμῶν μέν Vr. (qui rius

καὶ non esse necessarium censui

Z. f. w. Th. 1865. p. 447) — 11. ἀλλ᾽ 18
et edd., quia L. — οὕτως I S et οἀά,
om. L. — 13. τεσσαράχοντα xal yU-
χτας τεσσαράκοντα I (nihil notavit Br.)

σωμεϑα 8 ^ , ML, Gh., ne η-
σωμεϑαῚ, προσερχώμεϑα (cf. ) Hg.
— 6. προσήλυτοι 1 L, επιλυτοι 8,
ἐπήλυτοι (cf. Clem. Hom. VIII, 18 ὡς
ἐπηλύτοις τῷ κόσμῳ) Vr, ML, Gh.

ἔπηλύται Hgi, — Ἰινόμφὶ L γε. Ἦρ!,, Hg!.,
' goxovta xal νύχτας τεσσεράκοντα

Ml, Gh., νομων S.
VL 7. t. 9,0. ἔτι καὶ τοῦτο — πε-
ἔψημα v ὑμῶν post 10, 3 ὀφείλετε 18
ἃ et edd., sed huc ponenda sunt,
cf. Prolegomena. — 7. ἔτι IL, eti
δὲ B et edd, — 8. ἰδίως δὲ xol I
S et edd., om. L προσέχειν
IL, προσέχειν vvv S et edd.
9. ὁμοιοῦσϑαι 1 S Hg.., ML, Gh.
ὁμοιοῦσϑε Vr. — τισὶν ὀπισωρεύον-
τας ταῖς ἁμαρτίαις ὑμῶν I Hgi., ΜΙ.
Gh., τεσὲν ἐεπισωρευοντες ταις auao-
τιαὶς ὑυμων S Weizs. 1. 1, p. 10, τισὶν

“ M χαι νυχτὰς Καὶ Vr., τεσσε-

(cf. c. 14) Gh. — ελαβὲν S οὐ edd.
— 14. tó δαχτύλῳ τής χειρὸς κυρίου
I Br,, to δαχτυλω τῆς χειρος τοῦ Xv
(xvolov) S οὐ edd,, manu dei L. — 16.
λέ εἰ γα οὕτω κύριος" Moos. Μῳὺσῆ
“ Gh, λεγειγαρουτως xc uoo
dr '8, ᾿λέγει γὰρ οὕτως κύριος
Μωσῇῷ' Moog L Vr. MI. (Mo pia
Movor,). Sed cf. c. 14. — 17. ove (
Vat. in Ern) I S et edd, ὃν (LXX in
Deut, Al. in Ex) L. — 18. xal συνῆχε
Movie xal ἔρριψε!τ S. (xat σνηχεν

EPISTULA C. IV. 9

τῶν χειρῶν αὐτοῦ. xai συνετρίβη αὐτῶν ἡ διαϑύκχη, ἵνα 7) τοῦ ἦγα--
πημένου "Inco? ἐγκατασφραγισϑῇ εἰς τὴν καρδίαν ἡμῶν ἐν ἐλπίδι

τῆς πίστεως αὐτοῦ.

Πολλὰ δὲ ϑέλων γράφειν οὐχ ὡς διδάσκαλος, ἀλλ᾽ ὡς πρέπει
2 “ὠ 3 } [4 2) M , , ,
ἀγαπῶντι ἀφ ὧν ἔχομεν μὴ ἐλλείπειν, γράφειν &onovóaoco, περί-
ψημα ὑμῶν. δεῖ οὖν ἡμᾶς περὶ τῶν ἐνεστώτων πολὺ ἐρευνῶντας
ἐχζητεῖν τὰ δυνάμενα ἡμᾶς σώζειν. φύγωμεν οὖν τελείως ἀπὸ
πάντων τῶν ἔργων τῆς ἀνομίας, μήποτε καταλάβῃ ἡμᾶς τὰ ἔργα
τῆς ἀνομίας, καὶ μισήσωμεν τὴν πλάνην τοῦ νῦν καιροῦ, ἵνα εἰς
Ἰ0τὸν μέλλοντα ἀγαπηϑῶμεν. ui δῶμεν τῇ ἑξαυτῶν ψυχῇ ἄνεσιν,
er » A 3 , A € “ M ^"
ὥστε ἔχειν τὴν ἐξουσίαν μετὰ ἁμαρτωλῶν xci πονηρῶν 6vvtoé-
qs», μήποτε ὁμοιωθῶμεν αὐτοῖς. τὸ τέλειον σκάνδαλον ἤγγικε,

περὶ οὗ γέγραπται, ὡς νὼχ λέγει. εἰς τοῦτο γὰρ ὃ δεσπότης 5098. ,
συντέτμηκε τοὺς καιροὺς καὶ τὰς ἡμέρας, ἵνα ταχύνῃ ὁ ἡγαπημέν o P re X0 ἦι.

ιὅ αὐτοῦ καὶ ἐπὶ τὴν κληρονομίαν ἥξῃ. λέγει δὲ καὶ ὃ προφήτης

" οὕτω" Βασιλεῖαι δέκα ἐπὶ τῆς γῆς βασιλεύσουσι, καὶ ἐξαναστήσε-Ὁκα. VII, 34.

ται ὄπισϑεν μιχρὸς βασιλεύς, ὃς ταπεινώσει τρεῖς ὑφ᾽ ἕν τῶν

βασιλέων’, ὁμοίως περὶ τοῦ αὐτοῦ λέγει Ζανιήλ᾽ Καὶ εἶδον τὸ τέ- ει, τι, 18.

, M 3 2 b M , jJ / MJ
ταρτον ϑηρίοντὸ πονηρὸνκαϊ ἰσχυρὸν καὶ χαλεπώτερον παρὰ παντατὰ

μωώσης xa. εριψεν), Vr. (ut S), Hgt.
(Μωῦσης ἔρριψεν) (Μωῦσῆς)
(Movetic) et proiecit Moyses L
vo I S et edd., om. L. .

IV. 1. αὐτοῦ 18. 5 L et edd. (av-
τοῦ Vr.) avtov» S*. — 2. zuov 18
et edd., υμῶν L.

IV. 4—6. πολλὰ δὲ ϑέλων γρά-
φειν οὐχ ὡς διδάσχαλος, ἀλλ᾽ ὡς πρέ-
πει ἀγαπῶντι ἀφ᾽ ὧν ἔχομεν μὴ ἐλλεί-
πειν, γράφειν ἐσπούδασα᾽ διὸ περέψη-
μαυμῶντ8ϑ(ελλιπειν yoagnv,** correxit
γραφειν). πολλὰ δὲ ϑέλων γράφειν
— οὐχ ὡς διδάσκαλος, ἀλλ᾽ ὡς πρέ-
πει ἀγαπῶντι --- ἀφ᾽ ὧν ἔχομεν, μὴ
ἐλλιπεῖν γράφειν ἐσπούδασα, τὸ πε-
elynua, ὑμῶν [ὧν. Διὸ) Vr., Ml. (om.
τὸ et ὦν) Gh. (om. τὸ et àv), Br.
(ἐλλείπειν, om. àv), πολλὰ δὲ ϑέλων
γράφειν οὐχ ὡς διδάσχαλος, ἀλλ᾽ ὡς
πρέπει ἀγαπῶντι dp ὧν ἔχομεν μὴ
ἐλλιπεῖν, γράφειν ἐσπούδασα ἐγὼ
περίψημα ὑμῶν (cf. c. 6 p. 14, 13)

1, διὸ L. — 6. πολὺ IL Br., επι-
7t0Av S etedd. -- ἐρευνῶντας I Vr., Ηρ"...
ML, εραυνωντας 5 Gh. — 7. ἐχζητεῖν 1
S et edd., scribere [Ὁ] L. — δυναμενα I
S (corr.) L et edd., γέρομενα S (prius).
— τελείως 1 S et edd, om. L. —

8. 9. μήποτε χαταλάβῃ ἡμᾶς τὰ
ἔργα τῆς ἀνομίας I S et edd., om. L.
— 10. ἀγαπηϑῶμεν I S** 1, et edd,
ἀγαπῆσωμεν S*, — 11. τὴν I Br., av-
ty» S et edd. — 12. τὸ τέλειον
σχαγδαλον I S et edd, τὸ τέλειον
γὰρ σχάνδαλον L. — 12. 13. ἤγγικε,
περὶ οὗ γέγραπται 1, ηγγιχεν περι
ov γεγραπται S (ubi γέγραπται ante
γγιχεν iam prima manu deletum est)
g', ML, Gh., περε ov ψέγραπται
ηγγιχεν ὃ Vr. 13. Ἐνὼχ
Vr, Ηρ!., Ml, Gh., Daniel L. — 14.
συντετμηχεν S et edd. — 15. x«l ἐπὶ
τὴν χληρονομίαν 55g 1 S (ηξει) Vr.
(ηξε.) Hg!., ML, Gh., ad. hereditatem
suam L. 15. 16. λέγει δὲ καὶ o
προφήτης ovro. Tin margine: Δανιὴλ
καὶ Ἔσδρας &xoxovgoc. — 15. 16. xal
ὁ προφήτης οὕτω I Br., ovtog xac o
προφῆτης S Vr., Hg!. Ml., Gh., sic pro-
pheta L. — 16. βασιλειαε GS 1, οἱ
edd., Βασιλεῖς I. — βασιλευσουσιν S et
edd. — 17. ὄπισϑεν I L, οπισϑεν av-
tov S et edd. — 18. βασιλέων I S et
edd., βασιλειῶν L. — λέγει I S et edd.,
dicit iterum L. — &o» S L et edd.,
εἶδε I. — 19. τὸ πονηρὸν I Br., πονη-
ρον S et edd. !

Ies. V, 31.

10

BARNABAE

ϑηρία τῆς ϑαλάσσης, καὶ ὡς ἐξ αὐτοῦ ἀνέτειλε δέκα κέρατα, καὶ ἐξ
αὐτῶν μικρὸν κέρας παραφυάδιον, καὶ ὡς ἐταπείνωσεν ὑφ᾽ ἕν τρία
τῶν μεγάλων κεράτων', συνιέναι οὖν ὀφείλετε. διὸ προσέχωμεν
ἂν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις. οὐδὲν γὰρ ὠφελήσει ἡμᾶς ὃ πᾶς χρόνος
τῆς ζωῆς ἡμῶν καὶ τῆς πίστεως, ἐὰν μὴ νῦν ἔν τῷ ἀνόμῳ καιρῷ
καὶ τοῖς μέλλουσι σκανδάλοις, ὡς πρέπει υἱοῖς θεοῦ, ἀντιστῶμεν"
ἕνα οὖν μὴ σχῇ παρείσδυσιν ὃ μέλας, φύγωμεν ἀπὸ πάσης ματαιό-

τητος, μισήσωμεν τελεἰὼς τὰ κακὰ ἔργα τῆς πονηρᾶς ὁδοῦ. μὴ καϑ'

ἑαυτοὺς ἐνδύνοντες μονάζετε ὡς ἤδη δεδικαιωμένοι, ἀλλ᾽ ἐπὶ τὸ
αὐτὸ συνερχόμενοι συζητεῖτε περὶ τοῦ κοινῇ συμφέροντος. λέγει γὰρ 10

ἣ γραφή" Οὐαὶ οἱ συνετοὶ ἐν ξαυτοῖς καὶ ἐνώπιον ἑαυτῶν ἐπι- —
ovijuoveg. γεναίμεϑα πνευματικοί, γενώμεϑα ναὸς τέλειος τῷ ϑεῷ.
ἐφ᾽ ὅσον ἐστὶν ἐν ἡμῖν, μελετῶμεν τὸν φόβον» τοῦ ϑεοῦ καὶ qv-
λάσσειν ἀγωνιζώμεϑα τὰς ἐντολὰς αἰτοῦ, ἵνα ἐν τοῖς δικαιώμασιν
αὐτοῦ εὐφρανϑώμεν. ὃ κύριος ἀπροσωπολήπτως κρινεῖ τὸν κόσμον. 15

8---12. Clemens Alex. Strom. II, 7, 36 p. 441: xal Βαρνάβας ὃ ἀπόστο-
Aog Οὐαὶ oi συνετοὶ παρ᾽ ἕξαυτοῖς xal ἐνώπιον αὐτῶν mictiuovtc.
προστάξας ἐπήγαγεν" Πνευματιχοὶ γενώμεϑα, ναὸς τέλειος τῷ ϑεῷ. ἐφ᾽
ὅσον ἐστὶν ἐφ᾽ ἡμῖν, μελετῶμεν τὸν φόβον τοῦ ϑεοῦ καὶ φυλάσσειν ἀγω-
νιζώμεϑα τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ, ἵνα ἐν τοῖς διχαιώμασιν αὐτοῦ εὐφραν»ν-

ϑώμεν.

IV. 1. ϑαλάσσης Y L, γῇς S et
edd. — 2. xal ὡς ἐξ αὐτοῦ ἀνέτειλε
IS (ανετειλενὴ et edd. (ἀνέτειλεν), ot
apparuerunt illi L. — 1.2. xalé& αὐτῶν
μικρὸν χέρας παραφυάδιον 1 S et
edd., et ascendit aliud cornu breve in
medio illorum L. — 2. ὡς I 8 et edd,
om. L. — ὑφ᾽ ἕν I S et edd., om. L.
— 3. ov» S L et edd, om. I — δεὸ
προσέχωμεν L Vr., Ml, Gh., dió πε-
olyxua μῶν προσέχωμεν, T S (προ.
σεχομεν)ὴ, ἔγω περίψημα υμῶν Hg!.
— 4. àv Y s YVr., ΜΙ., Gh j

στεως vuev ) bo vov
» τῷ ἀνόμῳ xai oj xal τοῖς μέλλουσι
σκανδάλοις 1 S EDS L (om.
καιρῷ) Hg!. (μέλλουσιν) MI. (μέλλου-
σιν) Gh. (μέλλουσιν), ἐν τῷ νῦν χαιρῷ
τῷ Ἀνόμῳ καὶ τοῖς. μέλλουσιν σκαν-
δάλοις Vr. — θ. ὡς πρέπει υἱοῖς
ϑεοῦ IS et edd.,, habeamus (cavea-
mus δ Sicut decet filios dei L (emen-
datus

μὴ σχῇ παρείσδυσιν ὁ μέλας, φύγω-
μὲν απὸ πάσης ματαιότητος, μισήσω-

6—8. ἀντιστώμεν᾽ ἵνα oiv.

μὲν 18 (om. ov»), ἀντιστῶμεν, ἵνα
μὴ σχῷ παρείσδυσιν ὁ μέλας. φύγω-
μεν ἀπὸ πάσης ματαιότητος, μισήσω-
εν Vr., Hg!. (xal ante μισήσωμεν)
. (eodem modo) Gh., resistamus
omni iniquitati et odio habeamus. eam
L. — 8. τελείως I1 S et edd., ergo con-
siderate L. — χαχὰ I, om. S L et edd.,
— πονηρᾶς 11, Hgt., ML, Gh., πονη-
Que 8 Vr. — 8. 9. μὴ χαϑ' ἑαυτοὺς
γδύνοντες μονάζετε I S et edd., non
separatim debetis seducere vos L. ---
10. συζητεῖτε scripsi. συζεῖτε 1, ov»-
ζητειτε S et edd.. — συμφέῤοντος IS
et edd., dilectis conveniat et prosit L.
—11. ey (LXX) IBr., παρ᾽ Clem. AL, om.
SL et edd. — ἐνώπιον ἑαυτῶν ἐπιστή-
μονες 1 Sotedd., apud se docti videntur
L. — 18. dv IS et edd., ἐφ᾽ Clem; Al. —
13. roó 960 Clem. Al. S Letedd., χυρίου
I. — καὶ Clem. ALI L Vr., Hg!., Ml., om.
SGh.— 13.14. φυλάσσειν ἀγωνιζώμεϑα
Clem. Al. I S* et edd., φυλασσειν iva
αγωνιξωμεϑαϑ **. —14.15. tva ἐν τοῖς
δικαιώμασιν αὐτοῦ εὐφρανϑῶμεν
Clem. Al. I 8** οὐ edd., ἕνα τοις δικαεω-
μασιν εὐφρανϑώμεν S*, om. L. — 15.
ἀἁπροσωπολήπτως I(utex Clem. Rom.

σι

EPISTULA C. IV. V. 11

ἕχαστος, καϑὼς ἐποίησε, κομιεῖται" . ἐὰν ἢ ἀγαϑός, ἡ δικαιοσύνη.
αὐτοῦ προηγήσεται αὐτοῦ, ἐὰν ἡ πονηρός, δ᾽ μεσϑὸς τῆς πονηρίας
ἔμπροσϑεν αὐτοῦ. προσέχωμεν, ἵνα μήποτε ἐπαναπαυόμενοι ὡς κλητοὶ
ἐπικαϑυπνώσωμαεν ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν, καὶ ὃ πονηρὸς ἄρχων λα-
5 βὼν τὴν καϑ' ἡμῶν ἐξουσίαν ἀπώσηται ἡμᾶς ἀπὸ τῆς βασιλείας τοῦ
κυρίου. ἔτε δὲ κἀκεῖνο, ἀδελφοί μου, vosive* ὅταν βλέπητε μετὰ
τηλικαῦτα σημεῖα καὶ τέρατα γεγονότα ἐν τῷ Ἰσραὴλ καὶ οὕτωρ
ἐγκαταλελεῖφϑαι αὐτούς, προσέχωμεν, μήποτε , ὡς γέγραπται,
"πολλοὶ κλητοί, ὀλίγοι δὲ ἐκλεχεοί! εὑρεϑῶμεν. Mt. XXH,1.
10 V. Eig τοῦτο yàg ὑπέμεινεν ὁ κύριος παραδοῦναι τὴν σάρκα
eic καταφϑοράν, ἵνα τῇ ἀφέσει τῶν ἁμαρτιῶν ἁγνισϑῶμεν, D
ἐστιν ἐν τῷ δαντίσματι αὐτοῦ τοῦ αἵματος. γέγραπται γὰρ περὶ
αὐτοῦ ἃ μὲν πρὸς τὸν ᾿Ισραήλ, ἃ δὲ πρὸς ἡμᾶς. λέγεε δὲ οὕτως" νον
; Esgovuazio9n διὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν καὶ μεμαλάκισται διὰ τὰς Tes. LIII, 5.
15 ἁμαρτίας ἡμῶν, τῷ μώλωπι αὐτοῦ ἡμεῖς ἰάϑημεν."
éni σφαγὴν ἤχϑη, καὶ ὡς ἀμνὸς ἄφωνος ἐναντίον τοῦ κείραντος
αὐτόν.’ οὐκοῦν ὑπεερευχαριστεῖν ὀφείλομεν τῷ κυρίῳ, ὅτι καὶ τὰ

γῶὼς πρόβατον Ies. LIII, 1.

παρδληλυϑότα ἡμῖν ἐγνώρισε καὶ ἐν τοῖς ἐνεστῶσιν ἡμᾶς ἐσόφισε
καὶ εἰς τὰ μέλλοντα οὐκ ἐσμὲν ἀσύνετοι. λέγει δὲ ἡ γραφή" ,Οὐκ Prov. 1, 17.
20 ἀδίκως ἐχτείνεται δίκτια πτερωτοῖς.. τοῦτο λέγει δτι δικαίως ἀπο-

λεῖται ἄνϑρωπος, ὃς ἔχων 0000 δικαιοσύνης γνῶσιν ἑαυτὸν εἰς

€ 4 , 3 3^ A Α ^ 3 ,. 3 ,

ὁδὸν σκότους ἀποσυνέχει. ἔτι δὲ καὶ τοῦτο, ἀδελφοί μου" εἰ ὃ κύ-

Quoc ἡμῶν ὑπέμεινε παϑεῖν ὑπὲρ τῆς ψυχῆς ἡμῶν, ὧν παντὸς τοῦ

epL I, 1 p. 4, 9 coniicio), ἀπροσωπο-
λημπτοως S et edd.
IV. 1. ἐποίησεν S et edd. — 1.2.
ἡ δικαιοσυνη avtov ὃ et edd., διχαιο-
σύνη αὐτοῦ 1, bonitas L. — 3, ἔμπρο-
σϑεν αὐτοῦ 18 οἱ edd., eum T
L. — προσέχωμεν L Vr. Ηρ".
om. I S Gh. ὡς I S et edd,
iam L. — 4. ὃ πονηρὸς ἄρχων 18
et edd., nequam L. 5. ἀπώσηται
μᾶς I S et edd., suscitet et excludat
— 0. δὲ IS et edd, et L. — ἀδελ-
ot μον IS et edd., om. L. — νοεῖτε"
jr ta» IS* et ** et edd, T ἤρειτε
rimo scripserat. — βλέπητε
IL Vr. Hen. M1., ιβλεπεται B , pAé-
πετε Gh. — uetà 1 S et edd, om. L.
— 1. γεγονότα 1 S* Br., τὰ γεγοντα
** οὐ edd., om. L. — 8. ἐγχαταλελεῖφ-
e, ML. .«ενχαταλελιφϑαι S, ἐνχα-
ταλελεῖφϑαι Vr., Gh., derelinquit L. —
eo ἡμαν" I S et edd., adtendamus
— 9. δὲ 8 et edd., om. L.

ota» S.

ε V. 10. γὰρ I S et edd., om. L. —
11. καταφϑορὰν ( (f. ὃ 16 S et edd.),
φϑορὰν ἐν τῷ Óa»-
τίσματι αὐτοῦ τοῦς poo (ef. 1
Petr. I, 211, Br, εν vo αιματι
του φαντισματος avtov (cf. Hebr. ΧΙ,
24) S et edd. — 13. τὸν Ἰσραὴλ I 8
et edd 4, populum Iudaeorum ἴω. —
τοῦ χείραντος αὐτόν IS et edd., cod
κείραντος αὐτόν. οὕτως οὐχ ἤνοιξε
τὸ στόμα αὐτοῦ L. — 18. ἐγνώρισεν
S et edd. — ἐν τοῖς ἐνεστῶσιν I S
et edd., om. L (ef. c. 1 p. 5, 3).
19. ἡ γραφή οὐ edd., om. j^ —— 19. 20.
Ovx adixo ἐκτείνεται δίχτυα πτερω-
τοῖς. 1 in margine: Παροιμεῶν. -- 21.
ὃς I Vr., Hgt,, ; Gh, o ()8L
favróv 1 8 et edd., et 801). — 22. m
IS et ed., om. L. — τοῦτο 1 S et edd.,
ad hoc L. — ἀδελφοί, uov 8 et edd.,
om. L. — 22. 23. 0 auo ἡμῶν L o
xe (κύριος) S8 L et edd. — 23. υπε-
μενεν S, ónépeivey odd. — ὑπὲρ IL

12 BARNABAE

Gen. I, 36, κόσμου κύρισς, ᾧ εἶπεν ^ ϑεὸς ἀπὸ καταβολῆς κόσμου" (Ποιήσωμεν
» 2 2 [d M » € ) € , t. -“-ὔ 3 € J
ἄνϑρωπον κατ δίκονα καὶ xaJ ὁμοίωσιν Tu6téoay* πῶς οὖν ὑπέ-
μεινεν ὑπὸ χειρὸς ἀνθρώπων παϑεῖν; μάϑετε' οἱ προφῆται, ἀπὶ
αὐτοῦ ἔχοντες τὴν χάριν, εἰς αὐτὸν προεφήτευσαν' αὐτὸς δέ, ἵνα
- ͵ & 4 M A Dd P] / / ce
καταργήσῃ τὸν ϑάνατον καὶ τὴν Éx νεκρῶν ἀνάστασιν δείξῃ, Ow $
ἐν σαρκὶ ἔδει αὐτὸν φανερωϑῆναι, ὑπέμεινεν, ἵνα τοῖς πατράσι
τὴν ἐπαγγελίαν ἀποδῷ καὶ αὐτὸς ξαυτῷ τὸν λαὸν τὸν καινὸν
ς / , € » — 0» ce s 9. » 3 ν ,
ἑτοιμάζων ἐπιδείξῃ, ἐπὶ τῆς γῆς ὧν, ὅτι τὴν ἀνάστασιν αὐτὸς ποιή-
v P L4 Ά ϑ A hl “ ,
σας κρινεῖ. πέρας γέ τοι διδάσκων τὸν Ἰσραὴλ καὶ τηλικαῦτα τέ-
ρατα καὶ σημεῖα ποιῶν, οὐχ ὅτε ἐκήρυσσον καὶ ὑπερηγάπησαν 10
3 Ld et M] A] γ2ω}, 3 , M , L4
αὐτόν. ὅτε δὲ τοὺς ἰδίους ἀποστόλους τοὺς μέλλοντας κηρύσσειν
τὸ εὐαγγέλιον αὐτοῦ ἐξελέξατο, ὄντας ὑπὲρ πᾶσαν ἁμαρτίαν ἀνο-
ΜΌΙΣ, 18. μωτέρους, ἵνα δείξῃ, ὅτε ,οὐκ ἦλϑε καλέσαι δικαίους, ἀλλὰ
9—13. Origenes c. Cels. I, 63 (Opp. 1, 818): γέγραπται δὴ ἐν τῷ Βαρνάβα
χαϑολικῷ ἐπιστολῇ — ὅϑεν ὁ Κέλσος λαβὼν τάχα εἶπεν εἶναι ἐπιρρήτους καὶ
πονηροτάτους τοὺς ἀποστόλους — ὅτι ἐξελέξατο τοὺς ἰδίους ἀποστόλους
Ἰησοῦς, ὄντας ὑπὲρ πᾶσαν ἁμαρτίαν ἀνομωτέρους (cf.Philocal.c.18). Hierony-

mus adv. Pelagianos ΠΙ,1 (Opp. IT, 783): Ignatius vir apostolicus et martyr acribit
audacter: Elegit dominus apostolos, qui super omnes homines peccatores erant.

Br., περι S et edd. — p. 11, 23. παν-
tóc to? xóouov I S et edd., orbis te-
rarum L.

.— V.1. ὠειπεν 96 (ϑεὸς) 5 Lotedd.,
ὡς εἶπεν 0 κύριος]. — ἀπὸ καταβολῆς
χόσμου I ὃ et edd., ante constitutionem
saeculi L. — 4. προεφητευσαν I Br.
ἐπροφητευσαν S et edd. — 5. χαταρ-

40g 1 Hgi, Ml, Gh. χαταργήσει

Vr. — δείξῃ I Hg!., Ml, Gh., δείξει

S Vr. — ὃ. τοῖς πατράσι I L, xou
τοις πατρασιν S et edd. — τὸν λαὸν
κτλ. bcfov (vel G) incipiunt. — χαι-
νὸν I L et edd. plerique, xevo» S G.

— 8. ἑτοιμάζων I 8** G Vr., Hg!., Ml.
Gh. ovouaGov S*. — ἐπι eleg 1
Voss., Dr,, Vr., Hgt,, ΜΙ, Gh., exióeiéet

ΓΒ bfo Men. (qui legi voluit ἐπέδειξε),

«| κἀπὶ δείξει v, ἐπείδείξεε c. — 8. 9. ἐπὶ

τῆς γῆς ὥν, ὅτι τὴν ἀνάστασιν
αὐτὸς ποιήσας χρινεῖ τῇ G (χρίνερ et

d., resurrectione facta.in terris iudi-
cabit illis L. — 9. πέρας ye to. ὃ
vulg., πέρας δ᾽ ἔτι b. Voss (var. lect.)
ad finem L? — διδάσχων I S G et
edd. docens L? — τὸν Ἰσραὴλ 8
G- et edd., νον Iudaeorum L. —
τηλικαῦτα l ὃ G et edd. magna L.
-— 10. ovy ὅτε I, non L, om. S G et
edd. — ἔχηρυσσον οὐδὲ πὙπερηγαπη-
σαν αὐτὸν emendavi (cf. L.), ἐχήρυσσε,
xal ὑπερηγάπησαν avtov lS (εχη-

ρυσσενὴ Vr. (ἐχήρυσσεν), ἐκήρυξε καὶ
ὑπερηγάπησεν αὐτόν G vulg. ἐκήρυσ-
σεν xal σνἜπερηγαπησεν avtov »
Riggb., Gh., Br. κήρυσσεν, ἐκήρυσσεν,
καὶ οὔπερ ἤγαπησαν αὐτόν Hg!. (cf.
L.) illi nostrae emendationi favet L.,
qui ἐχήρυσσον liberius vertit. eadem
re ipsa et sententiarum nexu com-
probatur. nam filius dei p. 13, 5. 6
venisse dicitur, ἵνα τὸ τέλειον τῶν
ἁμαρτημάτων ἀναχεφαλαιώσῃ τοῖς
διώξασιν ἐν ϑανάτῳ τοὺς προφήτας
αὐτοῦ, i. e. Iudaeis, cf. c. 14 ἐφανε-
ρώϑη͵ δέ, ἵνα χἀχεῖνοι τελειωϑῦσι
τοῖς ἁμαρτήμασι. hi pastorem gregi
ipsum occisuri erant (p. 13, 8. 9) et di-
cuntur σουαγωγὴ πονηρευομένων dei
filio adversaria(p. 13, 12), quod, dei filius
Iudaeos docuit, iam dictum erat ]. 9.
cur idem repetitur? iam indicendum
est, quomodo Iudaei Christum docen-
tem et miracula perficientem receperint.
neque Iudaeorum amori opponitur ele-
ctio apostolorum (l. 11 ove δὲ κτλ...
sed Iudaeis, qui Iesum non praedica-
bant, opponuntur apostoli, qui Iesum
raedicaturi erant. — 11. οὁτε δὲ I S
et edd., tunc L. — τοὺς ἰδίους Orig.
IS G et plerique edd., οὕτως ἐδίους
Oxon. — τοὺς μέλλοντας E S bcov et
edd. plerique, uéAAovvact. Men., Voss.,
Ox. — 13. ηϑεν S ot edd. recentiores.

EPISTULA C. V. VI.

13

3 e" 3
ἁμαρτωλούς", τότε ἐφανέρωσεν ἑαυτὸν εἶναι υἱὸν ϑεοῦ. ei yào μὴ ἤλϑεν
ἐν σαρκί, οὐκ ἂν dag 9ncav oi ἄνϑρωποι ἐμβλέποντες αὐτόν, ὅτε

τὸν μέλλοντα μὴ εἶναι ἥλιον, ἔργον τῶν χειρῶν αὐτοῦ ὑπάρχοντα,

ἐμβλέποντες οὐκ ἰσχύουσιν εἰς τὰς ἀκτῖνας αὐτοῦ ἀντοφϑαλμῆσαι.

δοὐκοῦν ὃ υἱὸς τοῦ ϑεοῦ εἰς τοῦτο ἦλϑεν ἐν σαρκί, ἵνα τὸ τέλει-
^ € ᾽ 3 , -“ ’ ,
ov τῶν ἁμαρτημάτων ἀναχδφαλαιώσῃ τοῖς διώξασιν ἐν ϑανάτῳ
τοὺς προφήτας αὐτοῦ" οὐκοῦν εἰς τοῦτο ὑπέμεινε. λέγει γὰρ ὁ. ϑεὸς
τὴν πληγὴν τῆς σαρκὸς αὐτοῦ ἐξ αὐτῶν᾽
μένα αὐτῶν, τότε ἀπολεῖται τὰ πρόβατα τῆς ποίμνης". αὐτὸς δὲ
10 ἠϑέλησεν οὕτω παϑεῖν. ἔδει γὰρ ἵνα ἐπὶ ξύλου πάϑῃ" λέγει γὰρ ὃ

προφητεύων ἐπὶ αὐτῷ" Φεῖσαί μου τῆς ψυχῆς ἀπὸ δομφαίας!. καί" gx vr

"Ὅταν πατάξωσι τὸν r:0L-Zach. XIII,

|. Ps. ἘΠῚ 91.
,. 190,

,᾿Καϑήλωσον μου τὰς σάρκας, ὅτι συναγωγὴ πονηρευομένων ἐπανέ-Ῥο.ΧΧΙ, vt.

στησάν μοι'. καὶ πάλιν λέγει"

3 Mj / , 4 - 3
νἰδοὺ τεϑεικὰ μου τὸν νῶτον tigies. L, 6. 1.

μάστιγας, τὰς δὲ σιαγόνας μου εἰς ῥαπίσματα" τὸ δὲ πρόσω-

ἰὅπόν μου ἔϑηχα ὡς στερεὰν

V. 1. ἁμαρτωλούς I S L Vr., MI.,
Gh., ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν G
Hg!. — ἐφανέρωσεν 1 S** G L et edd.,
σεν S* — εἰναε viov 9v. (9600) S Vr.,
Hg *., Ml., Gh., υἱὸν 9500 I, υἱὸν 8600
εἶναι G G vulg. — 9. οὐχ ἂν ἐσώϑησαν
I, ovó av πως o. «vor (ἄνϑρωποι)
ἐσωϑησαν S Vr., πῶς ἂν ἐσώϑησαν
ol ἄνθρωποι L fov Hg!., Gh., xóg
ἂν T ἄνϑρωποι οἱ Voss. ., Όχ.,
πῶς ἂν σώϑημεν oi ἄνϑρωποι bc
Men. (om. ot), πῶς γὰρ ἐσώϑησαν οἱ
I feno ΜΙ. — ἐμβλέποντες αὐτὸν

βλέποντες avtov S et et edd., om.

— ὅτε 15:1, Vr, Gh., óri
d vulg., oi ye M. Schmidt, A — 9.
τὸν μέλλοντα μὴ εἶναι 1 S G etedd,

m. L. — τῶν IS Vr., Hg! , Ml, Gh.,
om. G vulg. — αὐτοῦ 1 ἃ ἃ ot. edd.,
dei L. — 4. ἐμβλέποντες I S L Vr.,
Ml, Gh., βλέποντες G vulg. Hg!.
ἰσχύουσιν IS Lbec et edd., εἰσχύσου-
σιν ΟΥ̓. — τὰς 18 G Dr, Vr, Hg!.,
Ml, Gh., om. Men., Voss. 'Or — d»
τοφϑαλμῆσαι IS 6 οἱ edd., diutius
intueri L. — 5. εἰς τοῦτο I G L et edd.,
om. S. — ἦλϑεν ἐν σαρχί] G vulg.
Hg!., Ml, ev σαρχι ηλϑεν S Vr., Gh.
— 6. ἁμαρτημάτων , ἁμαρτιῶν Sa
et edd. — ἀνακεφαλαιώσῷ I Li Vr.,
Hgt, Ml, Gh. κεφαλαιώσῃ ἃ (κε-
φαλαιώσει v) vulg., definiret L. — 7.
αὐτοῦ ] S** G L et edd., αὐτων S*.
— οὐχοῦν εἰς τοῦτο ὑπέμεινε I S (v-

πέτραν".

VI. ὅτε οὖν ἐποίησε

πέμιψε") G (ὑπέμεινεν b) et edd. (ὑπέ:
uevvev), om, L.. — 7. 8. λέγει γὰ Ó
ϑεὸς τ ν πληγὴν αὐτοῦ ἐξ αὐτῶνῚ S

edd., dicit autem Esaias: Plaga
corporia illius omnes sanati sumus, ef
IS**G et

margine zo: lov ιγ΄. — κατάξωσι
1, παταξωσιν Ἕ γι., Hgt,,

πατάξω (cf. Mt. xxvid 81), ἜΗΝ
— 9. αὐτῶν I, εαυτων S Vr., Hg*.,
Ml, Gh., om. GL vulg. — ἀπολεῖται
I V Vr., Gh. , ἀπολιπεται S*, σχορπι-
σϑησεται χαι ἀπολειται g« pd roen-

c9. σεται p L vul
IS "t Ν M. GE "on. om. Gv [i

— τ ovra o d 0 Vr, Ηρ".

ἔδει [5 ἵνα. ἐπὶ ξύλου ᾿πάϑι
G et ed 11. xai
Vr., Hg!., Ml, b. om. G vu
12. συναγωγὴ πονηρευομένων ( XX)
I S Vr., πονηρευομένων ovvayoyal
G L vulg. Hg, Ml, Gh. — 12. 13.
ἐπανεστησαν μοι SG L et edd., πε-
tx με (LXX) I. — 14. τὰς δὲ

—

I S Vr, xad τὰς GL ; "ul. Hg!.,
ἢ. — μου (ΣΧ 8 b Vr., Hgt.,

,Gh., om. I G vulg. MI απίσματα
"IScfov et plerique edd., απισμὸν b
Voss. (marg.) Ox. (marg.) — VI. 15.

ἐποίησεν S vulg.

14 ᾿ BARNABAE
Ies. L, 8. 9. 9. τὴν ἐντολήν, τί Myss; , Τίς ὃ κρινόμενός μοι ἀνειστήτω μοι; ἢ τίς ὁ Ó
δικαιούμενός μοι; ἐγγισάτω τῷ παιδὶ κυρίου. οὐαὲ ὑμῖν" Ov. ὑμεῖς
πάντες ὡς ἱμάτιον παλαιωϑήσεσϑε, καὶ σὴς καταφάγέται ὑμᾶς".
καὶ πάλεν λέγει ὁ προφήτης, ἐπεὶ ὡς λέϑος ἰσχυρὸς ἐτέϑη εἰς
Ies. xxviirgvvzQi (Hv: ;lóo? ἐμβαλῶ sig τὰ ϑεμέμια Σιὼν λίϑον πολυτελῇ 5
ἐκλεχτὸν ἀκρογωνιαῖον ἔντιμον΄. οἶτα τί λέγει; ,Καὶ ὃ πιστεύων
εἰς αὐτὸν ζήσεται εἰς τὸν αἰῶνα“. ἐπὲ λίϑον οὖν ἡμῶν ἡ ἐλπίς;
; μὴ γένοιτο. ἀλλ ἐπεὶ ἐν ἰσχύϊ τέϑεικε τὴν σάρκα αὐτοῦ ὁ κύριος.
Ie. L,. λόγδε γάρ (Καὶ ἔϑηκέ μὲ ὡς στερεὰν πέτραν". λέγει δὲ πάλεν ὃ
Ps. EVI προφήτης" “ον ὃν ἀπεδοκίμασαν οἱ οἰκοδομοῦντες, οὗτος ἐγδ- 10
3s. CXYE; "ion elc κεφαλὴν γωνίας“. καὶ πάλιν λέγει" Αὕτη ἐστὶν ἡ ἡμέρα
ἡ μεγάλη xi ϑαυμαστή, ἣν ἐποίησεν ὃ κύριος. ἁπλούστερον
. ὑμῖν γράφω, ἵνα συνίητε, ἐγὼ περίψημα τῆς ἀγάπης ὑμῶν. τί οὖν
Pe. XXI, 17. λέγει πάλιν ὃ προφήτης; (Περιέσχόν ue συναγωγὴ πονηρευομένων,
Ps, XXI, 19, ἐχύχλωσάν με ὡσεὶ μέλισσαι Xnotov*. xat ᾿Ἐπὶ τὸν ἱματισμόν μου ιὖ

5. Σιὼν». Hieronymus de hebr. nom. e Barnabae epi. (Opp. III, 1, 119):
Sion specula. Ioannes Philoponus ad Barnabae epi: Σεών'" σχοπευτήριον,
σκοπιά. —

12. 18. Clemens Alex. Strom. V, 10, 64 p. 683: ἀλλὰ xal Βαρνάβας —
πλούστερον, φησίν, ὑμῖν γράφω, ἕνα συνίητε. --

: VL 1. τὴν ἐντολήν Vr., Ηρ’. MI.
Gh., ἐντολήν G vulg., dei praeceptum L.
— τι 8 6 L et edd,, om. I. -- ἀντιστ τω
μοι (LXX ἀντιστήσω povüua) 181, f
o v vulg. Hg!., Ml.,
1. 2. ὁ ἱκαιοὐμενός μοι (LXX iterum:
ὁ κρινόμενός uot) 1 (om. uoi) S, ὁ δι-
καξόμενός μοι cov Hgt, MI, Gh.,
0 δικαιούμενός μοι; ἀντιστήτω μοι

b, aequalis futurus est mihi (δικαιού-.

μενος, non εἰχαζόμενος) L. —

παιδὶ xvolov I, to παιδι xvgiov 50
et edd, μος LXX. — 2. 3. ,ὑμεῖς πάν-
τες ὡς ἱμάτιον παλαιωϑήσεσϑε I S,
πάνξες ὑμεῖς rap iii: ὡς ἐμά:

τιον 1, G et xal πάλιν IS
G et edd., iterum L. — ἐπεὶ 18 6
et gp om. L. — ἰσχυρὸς I S G et

d., om. L. — 5. ἐμβαλῶ ISGL

ud 1, 68. ἐμβάλλω (LXX) Men.,
MEC ip aer IS** G et edd.
piss, πολυτελὴην S*
e ἄκρο ὠνιαῖον ντιμον (LXX) I 8
Gdd, om L. — εἶτα 18 G et
MER et L. — Tu 8 LG et edd. om.
I -- ὁ. 1. ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν (LXX)
ISL Hg!, ὃς ἐλπίσει ἐπ᾽ πὰ

Gh., om. bc Men. — .

τὸν G vulg., Gh. — 7. ζήσεται εἰς τὸν
αἰῶνα 1 8 G et edd., non confundetur
(LXX) L. — λίϑον 1 56 et edd. ple-
rique, λέϑου Voss., Ox. — 8. τέϑειχε
I, τεϑειχεν ὃ ; Gh, ἔϑηχε
G vulg. — σάρχα 13 S (corr.) et edd.

plerique, σαρκαν S (prius) ML, Gh. —
ὁ χύριος I Ed edd. plerique, xc Ms
euoc) S Ml. Gh., om. L. 9. ει

ἄρ Καὶ Tue με ὡς στε " πέτραν
[8 G et edd. plerique ( (ἔϑηχα ie
Ox. in textu), — χαὶ πάλιν -
λέγει 18 G h edd., om. L. 12. ἡ
μεγάλη xol ϑαυμαστή 18 Ge et edd,
om. L (LXX). — 12. 13. ἁπλούστε-
gor — τῆς ἀγάπης ὑμῶν Clem. AL

S Ὁ et edd., om. L. — 13. ὑμῖν Clem.
Al. IS G et edd., ἡμῖν Men., Voss. —
σγννίητε Clem. AL. e, συνῆτε I, ov-
v.EtE S, συνιεῖτε 0 (ad oram manu
secunda. συνιῆτε). — 14. πάλιν ὁ προ-
φήτης 186 et edd, om L. — πε-
ριέσχον IL, iegueoxe S G et o^d. —
15. χηρίον S Gbfo v.et edd., χυρέον v.,
om. L. — χαὶ 1 8 G et edd., et iterum
dixit L.

EPISTULA C. VI.

15

ἔβαλον. κλῆρον... ἐν σαρκὶ οὖν αὐτοῦ μέλλοντος φανεροῦσϑαι καὶ
πάσχειν, προεφανερώϑη τὸ πάϑος. λέγει γὰρ Ó προφήτης éni τὸν

Ἰσραήλ" Oval τῇ ψυχῇ αὐτῶν, ὅτι βεβούλευνται βουλὴν πονηρᾶντος HII,9, 9.

καϑ' ἑαυτῶν, εἰπόντες" “ήσωμεν τὸν δίκαιον, ὅτε δύσχρηστος ἡμῖν

5 ἐστί(. τί λέγει ὃ ἄλλος προφήτης Mov6ic αὐτοῖς; » do) τάδε λέγευπαι XT,

κύριος ὃ ϑεός᾽ Εἰσέλϑετε εἰς τὴν γῆν τὴν ἀγαθήν, ἣν ὥμοσε κύ-
ριος τῷ ᾿Αβραὰμ xai ᾿Ισαὰκ καὶ Ἰακώβ, καὶ κατακληρονομήσατε

αὐτήν, γῆν δέουσαν γάλα καὶ μέλι(. τί λέγει ἡ

ς

γνῶσις; μάϑετεε,

ἐλπίσατε, φησίν, ἐπὶ τὸν ἐν σαρκὶ μέλλοντα φανεροῦσϑαι ὑμῖν Ἰησοῦν.
10 ἄνϑρωπος γὰρ γῆ ἐστὶ πάσχουσα' ἀπὸ προσώπου γὰρ τῆς γῆς ἡ
πλάσις τοῦ ᾿Α΄δὰμ ἐγένετο. τί οὖν λέγει Εἷς τὴν γῆν τὴν ἀγαϑὴν

τὴν ῥέουσαν. γάλα καὶ μέλι"; εὐλογητὸς ὁ

ὁ χύριος ἡμῶν , ἀδελφοί,

ὃ σοφίαν καὶ νοῦν ϑέμενος àv ἡμῖν τῶν χρυφίων αὐτοῦ. λέγει
γὰρ ὃ προφήτηςϊπαραβολὴν κυρίου. τίς νοήσει, εἰ μὴ σοφὸς καὶ
15 ἐπιστήμων καὶ ἀγαπῶν τὸν κύριον αὐτοῦ; ἐκεῖ οὖν ἀνακαινίσας

5—15. Clemens Alex. 1, 1. pergit: εἶϑ᾽ ὑποβὰς ἤδη σαφέστερον γνωστι-
κῆς παραδόσεως ἔχνος παρατιϑέμενος λέγει" Τί λόγει ὃ ὅλλος προφήτης
Μωῦσῆς αὐτοῖς; "Ido? τάδε λέγει κύριος ὁ ϑεός" Εἰσέλϑετε εἰς τὴν γῆν τὴν
ἀγαϑήν, ἣν ὥμοσεν κύριος ὁ ϑεὸς Αβραὰμ καὶ ᾿Ισαὰκ καὶ ᾿Ιακώβ, καὶ κα-

φανεροῦτο bfov vulg. spins.
et e

quae aros erat L. — γὰ 156
et edd, ergo L. --- 2. 8. ἐπὶ τὸν
Togasi! I a et edd., ad Iudaeos L.

— αὐτῶν IS G et edd., iniquorum L.
— 8. 4. ὅτι βεβούλευνται -- χκαϑ
ἑαυτῶν 18 G et edd, om. 1, — fe-
βούλευνται (LXX) I Sbo (manu se-
cunda) Men. (marg.), Dr, Ηρ! Ml,
i PP εβούλενται c o (pr. manu) v Men.

088., Ox. — 4. δύσχριστος C. — 5.

ed So vet edd. rec, — τίλέγει δἄλλος
προφήτης Moon αὐτοῖς,

(μωσης 4, λέ yn ὁ ἄλλος
προφήτης ὐσῇ 'edrots d , λέγει δὲ
καὶ o ωὺσῆς oi; ἃ L vulg. —

do) I S G et edd., om. L. — 6. εἰσόλ-
9evse Clem. Al. Ic f vulg.,, εἰσελϑα-
ται 3, εἰσέλθατε v Hgt., ML, Gh., elo-
ἔλϑατε, ὥμοσεν bo. — o σεν S et
edd. recentiores, promisit L. — 6. 7.
κύριος Clem. ALI S*G ot edd., xc
(σύριος) τοις πατρασιν ὑμῶν 8 v

1. 8. κατακληρονομήσατε αὐτὴν Clem.
Al I S** G. et edd., χαταχληρονομη-

gera την 5" — 8. τέ Clen. AL L G
, ΜΙ, τί δὲ IS Gh. — 9.
rd Clem. Al. I S G et edd., cre-

dite L. — φησίν Clem. AL I P" L
(Davis. Hgi, Gh., om. Br G.
Ml. — φανεροῦσϑαι ὑμῖν Clem.

S G et edd., ὑμῖν φανεροῦσϑαι 1. “---
9. 10. ἄνθρωπος &p Clem. AL I S
L Hg!., ML, Gh., ἄνϑρωπος 6. vulg
— 10. ᾿πάσχουσα Clem. Al. IS G
edd., om. L. — 11. Εἰς Clem. AI. rá
L ; Ml, Gh., om. G. vulg. — 12.-
τὴν ἐὐυσαν Clem, ΑΙ. 1,8 vulg. Hgt.,
ἥν ἡ ῥέουσαν 1 3." Gh., γη ρεου-
σαν εὐλογητὸ c 18 8 9ὲ edd.,
et (L est?) benedictus L. — ἀδελφοὶ
Clem. AIL. 1S , Ml, Gh., om. G.
vulg. — 13. dv diy mendose Hg!. —
13. 14. λέγει γὰρ ὁ προφήτης παρά-
βολὴν χυρίου Hg!., Gh., λέγει δὲ καὶ.
Ó προφήτης" Παραβολὴν χιρίου vulg.
, dicit autem et per prophetas, pa-
rabolam dominus L. — 15. αὐτοῦ
Clem. Al S G et edd, ἑαυτοῦ I. —
éxst emendavi, ἐπεὶ I S GL et edd,
iam vetus corruptio. — ἐνακαινίσας
IS** αὶ (ἀναχαινίσαι, in
ἴσως ἀναχαινίσας o) et edd. plerique,
εχαινισεν S*, ἀνεχαίνισεν τ

16 BARNABAE

ἡμᾶς ἐν τῇ ἀφέσει τῶν ἁμαρτιῶν ἐποίησεν ἡμᾶς ἄλλον τὔπον, τὸς
παιδίον ἔχειν τὴν ψυχήν, ὡς ἂν δὴ ἀναπλάσσοντος αὐτοῦ ἡμᾶς.
Gen. I, 36. λέγει γὰρ ἡ γραφὴ περὶ ἡμῶν, ὡς λέγει τῷ vio: ,Ποιήσωμεν xov
εἰκόνα καὶ καϑ᾽ ὁμοίωσιν ἡμῶν τὸν ἄγνϑρωπον, καὶ ἀρχέτωσαν
᾿τῶν ϑηρίων τῆς γῆς καὶ τῶν πετεινῶν τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῶν ἰχϑύων 5
τῆς ϑαλάσσης.. καὶ εἶπε κύριος ἰδὼν τὸ καλὸν πλάσμα ἡμῶν"
Gen, 1, 38. γαδὐξάνεσϑε καὶ πληϑύνεσϑε καὶ πληρώσατε τὴν yijv*. πάλεν σοι
ἐπιδείξω, πῶς πρὸς ἡμᾶς λέγει. δευτέραν πλάσιν ἐπ᾽ ἐσχάτων
ἐποίησε. λέγει δὲ ὃ
εἰς τοῦτο οὖν ἐκήρυξεν ὁ προφήτης"

ὔ 3 A ^ Aj 3 € 4 -
κύριος" ,Ιδοὺ ποιῶ τὰ ἔσχατα ὡς τὰ πρῶτα“.
»Εἰσέλϑετε εἰς γῆν δέουσαν 10

γάλα καὶ μέλι καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς“. ἴδε οὖν, ἡμεῖς ἀναπε-

Ee ΣῊ 0. πλάσμεϑα, καϑὼς πάλιν ἐν ἑτέρῳ προφήτῃ λέγει" ,Ἰδοὺ, λέγει
κύριος, ἐξελῶ τούτων --- τουτέστιν ὧν προέβλεπε τὸ πνεῦμα κυ-
ρίου --- τὰς λιϑίνας καρδίας καὶ ἐμβαλῶ cagxivac*. ὅτε αὐτὸς
ἐν σαρκὶ ἔμελλε φανεροῦσϑαι καὶ ἐν ἡμῖν κατοικεῖν. ναὸς γὰρ 1

ταχληρονομήσατε αὕτην, γῆν ᾿δέουσαν γάλα καὶ ᾿μέλι. τί λέγει ἡ γνῶσις;
μάϑετε. ἐλπίσατε, φησίν, ἐπὶ τὸν ἐν σαρκὶ μέλλοντα φανεροῦσϑαι ὑμῖν
Ἰησοῦν. ἄνθρωπος γὰρ γῆ ἐστὶ πάσχουσα᾽ ἀπὸ προσώπου γὰρ γῆς ἢ
πλάσις τοῦ Adàp ἐγένετο" τί οὖν λέγει Εἰς τὴν γῆν τὴν ἀγαϑὴν τὴν δέου-
σαν γάλα καὶ μέλι; εὐλογητὸς κύριος ἡμῶν, ἀδελφοί, ὁ σοφίαν καὶ νοῦν
ϑέμενος ἐν ἡμῖν τῶν χρυφίων αὐτοῦ. λέγει γὰρ ὃ προφήτης παραβολὴν
κυρίου. τίς νοήσει, εἰ μὴ σοφὸς καὶ ἐπιστήμων καὶ ἀγαπῶν τὸν κύριον
αὐτοῦ; Strom. VI, 8, 65 p. 717: λέγεε γὰρ ἡ γραφή Ὃ τὰ πολλὰ λέγων xal
ἀνταχούσεται (Iob. ΧΙ, 2). παραβολὴν δὲ xvolov τίς νοήσει, εἰ μὴ σοφὸς
καὶ ἐπιστήμων καὶ ἀγαπῶν τὸν κύριον αὐτοῦ; — p. 14. 6. τῷ Ἀβραὰμ. Hie-
ronymus in libro interpr. hebr. nominum de epistula Barnabae apostoli (Opp.
HI, 1, 119): Abraham páter videns populum. — 50. τοῦ Adày. Hieronymus
l 1: Adam homo. —

VI. 2. παιδίον I τ vulg., παιδιων

S G L (nobis emend.) οὐ edd., ἡμᾶς τ,
S Ἠοῖ,, Dr., "fs di Lp , Gh., pueros L.
e

λέγει 1L ΜΙ. λε £LxG $ (rien e) "

— τὴν ^5 edd, om LI. — Gh., om. G. σιν I
ὡς ἂν δὴ »απλάσσοντος αὐτοῦ ἡ ἡμᾶς bcfetedd, πλάσιν fu xu | ox
I (ἡμᾶς͵ ria S Hg! Gh., , 9€ 9. ἐποιησεν S G — δὲ ΟἹ

11—14. ἔδε οὖν — σὰ αρκίνας 156 et
edd., om. L. — 12. ie 1 8 G Dr., Hg!

Gh., io? Men, Voss., Ox. — 15. ue
βαλῶ IS Hg. 4, Ml. ' Gh, βαλῶ G.
vulg. — ὅτι αὐτός ISL 1, M1,
Gh., αὐτοῖς. ot. G. vulg. — 15. 16.

ἐν σαρκὶ. ἤμελλε I, εν σαρχι ἔμελλεν
Ηρ!., ML, Gh., ἤμελλεν ἐν σαρχὶ α
(ὄμελλεν e.) vulg., incipiebat L..

EPISTULA O. VI. VII.

17

ἅγιος, ἀδελφοί μου, τῷ κυρίῳ τὸ κατοικητήριον ἡμῶν τῆς καρδίας.

λέγει γὰρ κύριος πάλιν", Kai ἐν εἶνε ὀφϑήσομαι κυρίῳ τῷ ϑεῷ μου Ps, XLI, 3.
καὶ δοξασθήσομαι; ; λέγει" ἐξομολογήσομαί aoc ἐν ἐκκλησίᾳ ἀδελ- ps. XX1,25.

φῶν μου καὶ ψαλῶ σοι ἀναμέσον ἐκκλησίας ἁγίων'. οὐκοῦν ἡμεῖς
ἐσμέν, οὃς εἰσήγαγεν εἰς τὴν γῆν τὴν ἀγαϑήν. τί οὖν τὸ γάλα καὶ
τὸ μέλε; ὅτι πρῶτον τὸ παιδίον μέλιτι, εἶτα γάλακτι ζωοποιδῖταε.
οὕτως οὖν καὶ ἡμεῖς τῇ, πίστει τῆς ἐπαγγελίας καὶ τῷ λόγῳ ζωο-
ποιούμενοι ζήσομεν κατακυριδύοντες τῆς γῆς. προείρηχε δὲ ἐπάνω"

Kei αὐξανέσϑωσαν καὶ πληϑυνέσθωσαν καὶ ἀρχέτωσαν τῶῦῖν qe 1, 38

ιοἐχϑύων'. τίς οὖν ὃ δυνάμενος νῦν ἄρχειν ϑηρίων ἢ ἰχϑύων 7) πετει-
νῶν τοῦ οὐρανοῦ; αἰσϑάνεσϑαι γὰρ ὀφείλομεν, ὅτι τὸ ἄρχειν
ἐξουσίας ἐστίν, ἵνα τις ἐπιτάξας κυριεύσῃ. εἰ οὖν οὐ γίνεται τοῦτο
νῦν, ἄρα fui» εἴρηκε᾽ τότε, ὅταν καὶ αὐτοὶ τελειωθῶμεν, κληρο-
νόμοι τῆς διαϑήκης κυρίου γενέσϑαι.

"VIL. Οὐκοῦν νοεῖτε, τέχνα δυφροσύνης, ὅτι πάντα Ó καλὸς
κύριος προεφανέρωσεν ἡμῖν, ἵνα γνῶμεν, ᾧ κατὰ πάντα εὐχαρι-
στοῖντες ὀφείλομεν αἰνεῖν. εἰ οὖν ὃ υἱὸς τοῦ ϑεοῦ, ὧν κύριος καὶ
μέλλων κρίνδιν ζῶντας καὶ νεχρούς, ἔπαϑεν, ἵνα ἡ πληγὴ αὐτοῦ

VI. 1. ἅγιος, ἀδελ ^ uov IS G et
edd., om, L, — 2, γὰρ [86 G et edd., e

L. — χύριος πάλιν! 8 Hgi., ML, Gh.,

πάλεν χύριος α γαϊρ., πάλιν L.— volo
1Br., τω xo (xvolo) to Sbc Men., Hg!

MI. Gh. tá xvo elo mig vulg. — 3. λέγει ἴ L
et edd., om. 8. ξομολογήσομαί σοιϊ
S b e et edd. plerique, ἐξομολογήσωμαε
co. ΟὟ, ἐξομολογήσομαι L Men. —
9. 4. ἀδελφῶν μου 1 8 L ΜΙ
ἐν y αδελφῶν μου G ταῖς.

Men.,

, Ml, Gh., οὕτως καὶ
ἡμεῖς G (o τω o) vulg., gic et L. —
8..xal τῷ λόγῳ ζωοποιούμενοι I
8 G et edd, verbo dum adnutrimur
L. — 8. ζησομεν Sbcfet edd., ζή-
σωμεν Ι ? v, Sic vivificamur L. — 8—
e edd" ἰρηχε — τῶν ἰχϑύων 18 G
om. L. — 8. More. Gh IG

ve, προειρη "xausv S Hgt,

9. ἐανέσθωσαν, καὶ bins
νέσθωσανῚ] 8 Hgt!., ὁ. ὅτι
αὐξανέσϑωσαν G. Tu —

ϑυων S GL et edd., ϑηρίων τ — 10.
vic ed» οὖν IS L (om. oU») o v Dr, Hgt.,

ΜΙ. Gb. τί οὖν b (ubi Dr, retulit mar-
gini ad esae: τί οὖν ὁ δυνάμε-
γος »». ρχειν ϑηριων ἢ ἰχϑύω»,
iam praetermissa) c Men. (fext4 y oss.
—»bvIGL vulg. Hg!., MI., Gh.,
Men. — 10.11. ἡπετεινωντου οὐρανὸν
SG et edd., ἢπερὶ πετεινῶν τ. o. I, aut
super aves aut Super pisces 1 L. — ydg
I 3 G et edd., om. ὀφείλομεν
IS G et edd. debetis L. — 12. ἐξου-
σίας 181, ΝΙ., Gh., ἐξουσία G.
vulg, — 1 4. εἰ οὖν — γενέσϑαι
I S G et edd., om. L. — 12. xvgievog
- G (κηριεύσ c) οὐ edd, χυρεευσει
— 0v 8 ἃ δὲ edd, om L( ost
039): — Th ἡμῖν 186 (exce to 5r et
edd. plerique, vuiv o Us., Men. —
εἴρηχε" τότεῖϊ, eroe ποτε S G (εἴ-
θῆκε b c) vulg. Hgt.,
VIL. 15. νοεῖτε I 85 'b f οὐ edd.,
ee 0 Y. — εὐφροσύνης 1 8G et
filii dilecti L. — 16. 17. εὐχαρι-
στοῦντες ὀφείλομεν αἰνεῖν 1 S G et
edd., gratias agere debeamus L. — 17.
χύριος I 1, et edd., xc (χύριος) προε-
φανερωσεν ἵνα γνῶμεν p κατὰ παν-
τα ευχαριστοῦντες (cf. 1. 16. 17.) S.
— 17. 18. «al μέλλων 1S G et edd,
qui incipiet L. — 18. ἵνα πληγὴ Men.

HinenwrFRL», Nov. TESTAM. EXTRA CANONEM 5480. II. ED. IH. 2

18

BARNABAE

— ζωοποιήσῃ ἡμᾶς, πιστεύσωμεν ὅτι ὃ υἱὸς ἑοῦ ϑεοῦ οὐκ ἠδύνατο πα-

^" ? A 3 € - 2 M A M [i Ἢ 4 «"

Mt XXVI, θεῖν εἰ μὴ δι᾿ ἡμᾶς. ἀλλὰ xai σταυρωϑεὶς ἐποείξετο ὄξει καὶ χολῇ.
, ^ € —- ev m

ἀχοσατε, περὲ τούτου πῶς πεφανέρωχαν οἱ ἱερεῖς τοῦ ναοῦ.

Lev. XXII, γεγραμμένης ἐντολῆς" ; 'Oc ἂν μὴ νηστεύσῃ νηστείαν, ϑανάτῳ ἐξο-

Lev. XVI,
4 8q.

Ae9gev9d0erat, ἐνετείλατο κύριος, ἐπεὶ καὶ αὐτὸς ὑπὲρ τῶν ἧμε-

τέρων ἁμαρτιῶν ἔμελλε τὸ σκεῦος τοῦ πνεύματος προσφέρειν ϑυ-
Gen, XXII. σίαν, ἵνα καὶ ὁ τύπος ὃ γενόμενος ἐπὶ ᾿Ισαὰκ τοῦ προσενεχϑέντος
ἐπὶ τὸ ϑυσιαστήριον τελεσϑῇ. τί οὖν λέγει ἐν τῷ προφήτῃ; ,Καὶ
φαγέτωσαν ἀπὸ τοῦ τράγου τοῦ προσφερομένου τῇ νηστείᾳ ὑπὲρ

ex

πασῶν τῶν ἁμαρτιῶν“; προσέχετε ἀκριβῶς ,Koi φαγέτωσαν οἵ 10

€ - , ’ b 2, 2 Mj » t ^
ἱερεῖς μόνοι πάντες τὸ ἔντερον ἄπλυτον μετὰ Obovg.' πρὸς τί;
ἐπειδὴ ἐμὲ ὑπὲρ ἁμαρτιῶν μέλλοντα τοῦ λαοῦ μου τοῦ καινοῦ

προὔφέρειν τὴν σάρχα μου μέλλετε ποτίζειν χολὴν μετὰ ὄξους,

φάγετε ὑμεῖς μόνοι, τοῦ λαοῦ νηστεύοντος καὶ κοπτομένου ἐπὶ

- * ^ "M “- '
σάχκου xai σποδοῦ, Tya^ δείξῃ ὅτι δεῖ αὐτὸν παϑεῖν ὑπ᾽ αὐτῶν. G4;

ἐνετείλατο προσέχετε. ,.“1άβετε δύο τράγους καλοὺς καὶ ὁμοίους καὶ

προσενέγκατε, καὶ λαβέτω ὁ ἱεῤεὺς τὸν ἕνα εἰς ὁλοκαύτωμα ὑπὲρ
ἁμαρτιῶν’, τὸν δὲ ἕνα τί ποιήσουσιν; ,ἐπικατάρατος", φησίν, ,ὃ εἷς".
προσέχετε, πῶς ὃ τύπος τοῦ ᾿Ιησοῦ φανεροῦται. , Καὶ ἐμπεύσατε

VII. 1. ξωοποιήσῃ I G (ζωοποιή-
Gt. V), ζωοποιησι S. — 2. σταυρω-
ϑεὶς 18 G et edd., om. L. — 3. περὲ
τούτου πῶς 1, περι vovtov S, πῶς
περὶ tovtov G L et edd. --- πεφανέ-
ρωχαν 18 G et plerique edd., πεφα-
νερωκασιν coniecit Men., recepit Ox.

. — γαοῦ 18 L Men. (coniectura) Hg!.,

ML, Gh., λαοῦ G vulg. — 4. ἐντολῆς
I G et edd., £vtoAne avtov, legeprae-
cepti L. — Ὃς ἂν IS G et edd. pleri-
que, ὡς Men. — Ψηστείαν I, τὴν νη-
στιαν S. τὴν νηστείαν Ὁ et edd. —
ϑανάτῳφ 1S** G L et edd, om. (LXX)
S*. 4. 5. ἐξολεθρευθήσεται IS
Hg!, Ml, Gh., ἐξολο θεν σεται G
vulg. — ὅ. xai αὐτὸς IS G et edd.,
ipse L. ὑπὲρ IL S** G L et edd,
ἐπι S*. — 6. ἔμελλε L ἐμελλεν S8 Hg,
MI., Gh., ἤμελλε G (exe. C.) 6. τὸ
σκεῦος I S G (binmarg.) Dr. Hg!., M1,
Gh., σχεῦος (text. b) vulg. — τοῦ πνεύ-
ματος I S G et edd., spiritus sui L
— 1. 0 τύπος 18** G L et edd., ov-
toc S*. — Ioaàx I1 S** L G et edd.,
ἴσαχ S*. — 8. ϑυσιαστήριον τελεσϑῆ
I GL et edd., Ducum τελεσϑ γαι S.
— ἐν τῷ προφητ e “ pro-
pheta L κω ἀπὸ Í L (de) Br, ε E G

et edd. — 11. πάντες I S G et edd,
om. L. — τὸ ἔντερον I S L o (τὸν

“ἕντερον) v et edd. plerique, τὸν ὅτε-

gov b c Men. — 12. ἐπειδὴ 1 S** G
et edd., ex. S* — ἐμὲ I S** . Hg'.,
ML, Gh., euev S*, dub εἶδον G Men.
ἐμὲ, εἶπεν coniecit Dav.,ed. Ὦτ. ---- ὑπερ
αἀμαρτιων μελλοντα S G (cf. L.) etedd.,
μέλλοντα περὶ ἁμαρτιῶν 1. — τοῦ
καινοῦ I S G οὐ edd., om. L. — 18. τὴν
aáoxa uovI S (oaoxav) L Hg!., ML.,Gh.,
τὴν σάρκα G vulg. — 14. χοπτομένου
ISG et edd., plangite vos L. — 16.
σάχχου καὶ σποδοῦ] S Hg!., MI., Gh.,
gaxxov xal σποδῷ o v, itd καὶ
σποδῷ b cf vulg. — ἵνα 1 S G οὗ edd,,
et ut L. — δείξη IS bcfo et edd.,
δείξει v. — παϑεῖν I L vulg. Ηρ.
πολλα παϑειν S ML, Gh. — 15. 16.
ἃ ἐνετείλατο προσέχετε I (post dvet.
punetum)8, πῶς οὖν ἐνετείλατο, προσ-
ἔχετε G et edd., sic praecepit L. —
17. λαβέτω o ἱερεὺς 1 S G et edd,
accipiant sacerdotes L. — ἕνα IG et
edd., evav (etiam 1, 18) S. — εἰς IS
G et edd., om. L. — ὁλοχαύτωμα] α
LHg!., Ml, 6.ι., ολοχαυτωματον t»« S.
— 18. ποεησουσιν I G vulg. Hg!., Ml,

ποιήσωσιν S Gh., — ἐπικατάρατος,

EPISTULA G. VII.

19

πάντες καὶ κατακεντήσαϊε καὶ περίϑετε τὸ ἔριον τὸ κόκκινον περὶ
τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ, καὶ οὕτως εἰς ἔρημον βληϑήτω“. καὶ ὅταν γέ- ὦ

: ct ». ς , δ , 2 b » M
νῆται οὕτως, ἄγεε ὃ βαστάζων τὸν τράγον εἰς τὴν ἔρημον καὶ
ἀφαιρεῖ τὸ ἔρεον καὶ ἐπιτίϑησιν αὐτὸ ini φρύγανον τὸ λεγόμενον
ὁαχή, οὗ καὶ τοὺς καρποὺς εἰώϑαμεν τρώγειν ἐν τῇ χώρῳ εὗρίς
σκοντες οὕτω. μόνης τῆς. δαχῆς οἵ καρποὶ γλυκεῖς εἰσί. τί οὖν
τοῦτο ἔστι; προσέχετε' τὸν μὲν ἕνα ἐπὶ τὸ ϑυσιαστήριον, τὸν δὲ

ἕνα ἐπικατάρατον, καὶ ὅτι τὸν ἐπικατάρατον ἐστεφανωμένον" ἐπειδὴ
» - 2 4 , od € δ , l4

ὄψονται αὐτὸν τότε τῇ ἡμέρᾳ τὸν ποδήρη ἔχοντα τὸν κόκκινον
10 περὲ τὴν σάρκα καὶ ἐροῦσιν" Οὐχ οὗτός ἐστιν, ὃν τότε ἡμεῖς ἐσταυ-

ρώσαμεν ἐξουϑενήσαντες καὶ κατακεντήσαντες καὶ ἐμπτύσαντες;
2. - [4 y € , € M εν - Y - 4

᾿ἀληϑῶς οὗτος ἣν ὃ τότε λέγων ξαυτὸν υἱὸν ϑεοῦ εἶναι. πῶς γὰρ

ὅμοιος ἐχδίνῳ; εἰς τοῦτο ὁμοίους τοὺς τράγους καὶ ἴσους, ἵνα,

e » 3 , , ^v m

ὅταν ἴδωσιν αὑτὸν τότε ἐρχόμενον, ἐκπλαγῶσιν ἐπὶ τῇ ὁμοιότητι

1διετοῦ τράγου; οὐκοῦν ἴδετε τὸν τύπον τοῦ μέλλοντος πάσχειν Ἰησοῦ.

τί δὲ ὅτι τὸ ἔριον εἰς τὸ μέσον

φησίν, ὁ εἷς I S G et edd., alium autem
in maledictione. L. — 19. Iycov IS**
L et edd., 9v (ϑεοῦ) S*. — φανεροῦ-

ται 18 G et edd., ostendebatur L. —
«al dunróoate lSbov Voss. ., Dr,
Ηρ". Ml., Gh., xal ἐχπτύσατε c, Men.,
Expuito i in illum L. —
VII. 1. πάντες I S G et edd., in-
uno uit, omnes L. — περίϑετε IS L Hgt.,
MI., Gh., περιϑῆτε ov, mee vulg.
— 2. ἔρημον 1 S G οὐ aram L. —
4. ἄφαιοιῖ IS**GLet edd., gto 8".
— Eq ἐν S G et edd., τίϑησιν I.
— αὐτὸ] S Hg!., Ml, Gh., om. G vulg.
— λεγόμενον $1 Se t L et edd., γενο-
μενον S*. — 5. ῥαχή L ραχηλ S Hgt.,
χίλ boo v Voss. (marg.) x. (marg. »
αχέη Voss., Ml, ῥαχίηλ Men.,
ἄάχιν Bern., ῥαχία Gh., ῥαχὸν οη.;
coniecit), rubus L. — x«ognovc I L
avis. Br., βλαστους S b o v Voss.,
Dr. Hg1., ML, Gh., βαστοὺς c. — τρω-
yt 8 G et edd., ἐσϑίειν E. — é τῇ
χώρᾳ 18 α et edd., om. L. — 6. go
τω μόνης 18 b c. Μοι.; Ἐξ n
οἵτως μονῆς o v Voss., Ox., Gh., ταῦ-
τῆς μόνης coniecerunt Voss. » Dr, ΜΙ.
huius L. --- τῆς IS α et plerique edd.,

ταύτης τῆς Gh. ῥαχῆς 1, EN
8, ῥαχοῦς G., ῥάχου Man, ἊΝ
— ξισινϑον, — cL IS G et ὙΠ p

uid L. — 7. τοῦτό ἐστι L, vovto ἔστιν
L (om. ἐστιν»), καὶ τοῦτο G vulg. —
ἐπὶ τὸ 8 G οἱ edd. ( (τὸ om. Men.), eic
vol. — 7.8. τὸν δὲ ἕνα 18 G etedd., alium

τῶν ἀκανθῶν τεϑέασιν; τύπος

tamquam L. — 8. xal ὅτε τὸν ἐπι-
κατάρατον ἐστεφανωμένον, ov Hg!.,
Ml. (δ᾽ τῷ, Gh., xa: ot. to» εστεφα-
yOHLEVOY ETLX CT GQUTOY S, ἐστεφανὼς
ὄνον Ibc Men. — ἐπειδὴ 1 SLb
088., Ox., Davis., Hg*., ML, Gh., ἐπεὶ
δὲ οἷον vulg. Dr. — 9. τοῦ ποδή e
solus c. — 10. τότε, ποτε S G et ed
om. L. 11. ἐξουϑενήσαντες καὶ
καταχεντήσαντες καὶ ἐμπτύσαντες I
ἐξουϑενήσαντες xal Voie rti δα
καταχεντήσαντες Hg!., Ml., Gh., ἐξου-
ϑενήσαντες xal d κατακεντήσαντες xal
ἐμπαίξαντες G (ἐξουϑυνήσαντες c)
vulg., xau εξουϑενησαμεν xai ἐμπτυ-
σαντες S. — 12. if I G vulg., vov
9v ivo 18 Hg, M , Gh. — 13. ὁμοιος
ἐκείνῳ IS , Ml, gh. ὅμοιος L
ὁμοίως G vul — εἰς τοῦτο 186
Hg!., ML, Gh., S ie L, x«l τοῦτο Men.,
xai ti τοῦτο Dr. — καὶ ἔσους L Gh.,
Br., χαλοὺς igove | I e. f Ya καλοὺς χαὶ
ἔσους b co yulg, Ἡ — tva I S
Hg'., Ml., Gh, tv — 14. αὖ-
τὸν τότε d AE: ISG et edd,
unum ex e tunc praesentem L. —
τότε] S G et edd. plerique, ποτε Men.
— ἐχπλαγῶσιν 1 S Ἠρ!., ML, Gh., éx-
πλαγήσονται G vulg. — 15. "oU tQ&-
yov S G L et edd, αὐτοῦ I. — ἰδετε
(riders) L Hgi., ἴδε 1 8" (ειδε) Θ᾽
» Gh. — τὸν τύπον 16 L vulg.
Hs, Mr tov τραγον tov τυπον S Gh.
— 16. elc τὸ, εις G vulg. Hg!., Ml.,
Gh., xoà Men., om. 8. — τῶν om. 'Men.

2*

Num. XIX,
2 8q.

20

BARNABAE

ἐστὶ τοῦ Ἰησοῦ τῇ ἐκκλησίᾳ xsiuevog, ὅτε ὅστις ἂν ϑέλῃ τὸ ἔρεον

ἄραι τὸ κόκκινον͵ δεῖ αὐτὸν πολλὰ παϑεῖν, διὰ τὸ εἶναι φοβερὰν
τὴν ἄκανϑαν, καὶ ϑλιβέντα κυριεῦσαι αὐτοῦ" οὕτω, φησίν, οἱ 9é-
λοντές με ἰδεῖν καὶ ἅψασϑαί μου τῆς βασιλείας, ὀφείλουσι ϑλιβέν»-

τες καὶ παϑόντες λαβεῖν ue.

b

VIIL Τίνα dé δοκεῖτε τύπον εἶναι, ὅτι ἐντέταλται τῷ Ἰαραὴλ
προσφέρειν δάμαλιν τοὺς ἄνδρας, àv οἷς εἰσὶν ἁμαρτίαι τέλεεαι,
καὶ σφάξαντας κατακαίειν, καὶ αἴρειν τότε͵ τὴν σποδὸν παιδία

καὶ βάλλειν εἰς ἄγγη καὶ περιτιϑέναι τὸ ἔριον τὸ κόχκενον ἐπὶ

ξύλον — ἴδε πάλιν ὃ τύπος ὃ τοῦ σταυροῦ καὶ τὸ ἔριον τὸ κόκχ-
avo» — καὶ τὸ ὕσσωπον, xci οὕτω ῥδαντίζειν τὰ παιδέα“καϑ'
ἕνα τὸν λαόν, ἵνα ἀγνέζωνται ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν; νοεῖτε, Zug à

ἁπλότητι λέγξε ὑμῖν"

ὃ μόσχος Ἰησοῦς, οἱ προσφέροντες ἄνδρες

ς A M , 2" M & , 3
ἁμαρτωλοὶ οἱ προσενεγκάντες αὐτὸν ἐπὶ vi» σφαγήν. εἶτα οὐκέτι
ἄνδρες, οὐκέτι ἁμαρτωλῶν ἡ δόξα. οἱ δαντίζοντες παῖδες οἱ εὐαγ- 15

γελισάμενοι ἡμῖν τὴν ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν καὶ τὸν ἁγνισμὸν τῆς

καρδίας, οἷς ἔδωκε τοῦ εὐαγγελίου τὴν ἐξουσίαν, οὖσε δώδεκα

13. Hieronymus ad Ezech. XLIII, 19 (Opp. IV, 531): vitulum autem, qui
pro nobis immolatus est, et multa scripturarum loca et praeeipue Barnabae
epistola, quae habetur inter soripturas apocryphas, nominat.

-. VII. 1. ἐστὶ 1, ἐστιν S G vulg.,
om. L. — χείμενος I G L vulg. Hg!.,
Seutcvoc E ΜΙ., Gh. — ot. S L Hgt,,
Ml, Gh., va G vulg., om. 1. — οστις
av 94Agl, Ww ἐὰν Séigbf ov Men. mare.
Dr., Ml., Gh., ὃν ἐὰν 9445 c Men. (text
ως £av ᾿ϑελη S. — 2. δεῖτ GL et edd,
εδει S. — 2. 3. διὰ τὸ εἶναι φοβερὰν
τὴν ἄχανϑαν I SG et edd., propter
Spinae nequitiam L. — 3. xv μδῦσαι
IS GL (sic dominari) et edd. p rique,
κυριῶσαι Men. — αὐτοῦ ISL
Ml., Gh., om. G. vulg. — ουτως S. 0 Y.

VIH. 6. ἐντέταλταε 1 S L. Hgt,
ML, Gh., ἐντέλλεται G. (ἐντέλεται e)
vulg. — 7. εἰσὶν IS L Hgt., Ml., Gh.,
om. G vulg. — 8. xa) σφάξαντας I
S Dr, Hg*., Ml, Gh., xai (om. Men.)
σφάξαντες δ vulg. t » σποδὸν
παιδία 11, G vulg. Hg! , τα παι-
δια σποόον 8. MI. — 9. pone Ga
L et edd., βαλιν S. — 9. 10. ἐπὶ ξύ-
AovILfov Hg!., ML, Gh., επε ξυλων
S**, om. S* b c vulg. — 40. 11. δε
πάλιν ὁ «τύπος ὁ τοῦ σταυροῦ x«l τὸ
ἔριον τὸ κόκκινον I (o τύπος τοῦ

σταυροῦ) S (ειδε) Hgt., MI, Gh., [^
πάλιν 0 τοῦ σταυροῦ τὸ ἔριον τὸ xóa
xwovfov,om. Lbc vulg. — 11. τὸ
vocozov» 1 δ᾽ Ml, Gh., τον υσσωπον
S G vulg. Hg1. — "ovrog Bo v. — 11.
12. xa9 ἕνα τὸν λαόν bu L^ et eni
circa singu urbas —1

ἁγνίζονται o (sed corr) y. — ἀπὸ 18

Dav., Dr., ML, Gh., vxóbc ov Men.
— é» IS L. , Ml, Gh., om. G. vulg.
— 13. λέγει 1 d L . Big, MI., λε-

γεται SGh. — ou σχος Ἰησοῦς Ι,
vacca erat Iesus L, o μόσχος o i6
᾿Ιησοῦς) ἐστιν S** Gh., ὁ μοσχος οὖν
ουτος Men., Voss., Ox.) daviv ὃ ) Ἰησοῦς

Dr. Hg!, Ml, νομος χς ες ἐστιν
S*, — 14. προσενεγχόντες αὐτῶν ο.
— τὴν 18 Ηρ'., Μ]., Gh., om. G.

— 14. 15. εἶτα — ἡ ὀόξα 1 8 G et odd,
om. L. — 15. ἄνδρες ἁμαρτωλοί, οὐχέτι
coni. Us., ed. Gh. — οὗ ῥανείζοντεο 181,
οι δὲ ραντίζοντες ** ( et edd
15. 16. o. ευαγγελεσαμδνοι S** L Ηρ,
Ml., Gh, εναγγελισαμενοι S*, ol εὖ.

γγελιξόμενοι D εὐαγγελιζόμενοι d
vg. Ὁ 7. της xagóiac S**

EPISTULA C. VII—IX. 41
εἰς μαρτύριον τῶν φυλῶν — ὅτι δώδεκα φυλαὶ τοῦ Ἰσραήλ ---
3 L1 , 4 l1 L-] “- « ὔ 9
εἰς τὸ κηρύσσειν. διὰ τί δὲ τρεῖς παῖδες οἱ δαντίζοντες; εἰς μαρ-
τύριον ᾿Αβραάμ, Ἰσαάκ, Ἰακώβ, ὅτι οὗτοι μεγάλοι τῷ ϑεῷ. ὅτι
δὲ τὸ ἔριον ἐπὶ τὸ ξύλον; ὅτι ἥ βασιλεία ᾿Ιησοῦ ἐπὶ ξύλῳ, καὶ
$ ὅτι οἱ ἐλπίζοντες ἐπ᾽ αὐτὸν. ζήσονται εἰς τὸν αἰῶνα" διὰ τί δὲ
ἅμα τὸ ἔριον καὶ τὸ ὕσσωπον; ὅτι ἐν τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ ἡμέραι
3» M | ’ T € p , €t ν
ἔσονται πονηραὶ καὶ ῥδυπαραί, ἐν αἷς ἡμεῖς σωϑησόμεϑα. ὅτι καὶ
ὃ ἀλγῶν σάρκα διὰ τοῦ τύπου τοῦ ὑσσώπου ἰᾶται" καὶ διὰ τοῦτο
ei , € ) , 4 , CI
οὕτω γενόμενα ἡμῖν μέν ἐστι φανερά, ἐκείνοις δὲ σκοτεινά, ὅτι
10οὐκ ἤκουσαν φωνῆς κυρίου.
ΙΧ Ac Lj LÀ y " M T ἣν » ) π᾿ ev , € ev
. «“Μέἔγει yàg πάλιν περὶ τῶν ὠτίων, πῶς περιέτεμεν ἡμῶν
τὴν καρδίαν. λέγει κύριος ἐν τῷ προφήτῃ. Εἰς ἀχοὴν ὠτίου Ps XV,
ὑπήκουσάν μους, xai πάλιν λέγει "xoi; ἀκούσονται ol πόρρωϑεν,1οε. xxm,
ἃ ἐποίησα γνώσονται“. καὶ, Περιτμήϑητε, λέγει κύριος, τὰς καρ- Yer. Ἢ, 1.

15 δίας ὑμῶν“. xai πάλιν λέγει" ,24xove, ᾿Ισραήλ, ὅτι τάδε λέγει κύ- Tor. v11,2.5.

et edd., praecordiae nostrae L, om. I
S. — sdoxev 8 vulg.
VIII. 1. δώδεκα I, ιβ S, δεκαδύο

G et edd, — δώδεχα Pd I, E φυλαι
S, δεκαδύο υλαὶ δε-
xaóvo αἱ φυλαὶ α -- er Ἰσραήλ
MpOR- ETENY

(à τ — μεγάλοι τῷ 9€
d., m. L. - , Toad, Ἰαχὼβ 18

bes Ml, Gh., xal (om. ov)
Ἰσαὰκ xa Tov à vulg. — 3. 4. ὅτι
ὅδ 18 1, (Ὁ 2) Gh, τί δὲ
L ἜΣ -- 4. ΝΣ" εριον ὃ G e edd.,
na L) τὸ ἔριον τὸ κόκχινον
ὅ. βασιλεία Ἰησοῦ ἐπὶ
ξύλου, καὶ 97, S G et «di ; em
L. — 4. ]ησοῦ IS o v Hg!.,
τοῦ "H6 c f vu πα σῦς
Dr., rios s , Gh., τῷ ξύ-
λφ Mon, os. — 4. 5. xal ὅτι
IS u^ wi διότι 6. vulg. --
5. pP M porre ἐπ᾽ αὐτὸν ζήσονται
18 αὶ et qui crediderit in illum
vivet L. — ἊΣ IS G Voss. (marg.)
Dr, Hg!, Ml, Gh, εἰς Men, Voss.

(text.) L — δὲ IS Get edd., om. L.
- 6. τὸ ἕσσωπον 1 8 G ML, Gb., τὸν
ὕσσωπον Men., Voss, Ox., Dr., Bg*
— Hz" πονηραὶ καὶ ῥυπαραί 1 Τί νὰ
T πᾶραι και πονὴ ^ S
— s durs 1 G L Voss., Dr., 1, M, 4
ἡμέραις Men. — 7.8. ὅτι E al —
lares S G et edd., om. L. — xal ὃ
ἀλγῶν I, o αλγων 'S Hgt., M, Gh.,

καὶ ἀλγῶν WC — 8. σάρχα 18 G
h., ,τὴν σάρχα Men.,
Vel » X. — τοῦ τύπου τοῦ ὑσσώπου
emendavi (οἵ. c, 1 p. 8, "i. 19, 15. 16, c. 8
s 20, 6, c. 12 p. 31, 7.32, 2. :9), (praeco-
ente Ἵ A voc. ὑὑπαραὶ) τοῦ ῥύπου
τοῦ ὑσσώπου Ἶ56 et edd., τοῦ ὑπου
διὰ τοῦ ὑσσώπου vel διὰ τοῦ ῥύπου
τ ὑσσώπε coniecit Cot. — ovtecSov
1, — 9. ἐστὶν o v. — φανερά
an eb. edd. lucida L. — σχοτεινά
t G L et 'edd., σχοτιὰα S*. — 10.
χυρίου I 8 GHg!., ML,Gh., τοῦ χυρίου
Men., Voss., Ox.

IX. 11. αἰτίων, πῶς περιέτεμεν

Men. — 10. 11. ἡμῶν τὴ κα Sia» I8

(φαρδιαν ex. σαρκαν) ML, G

ἡμῶν xal τὴν χαρδίαν vule J m
TAeCOI Ὁ nostrae L. — 12. κύριος
S Ηρ. , Gh., ὁ χύριος G vulg.

— 13. v πὐκουσαν IS G et edd., vxz-

xovoe (LXX suasit etiam Men. —

xal ol UA Men. — 14. à I8

G et edd, et quae L. — xai IS Get
edd., om. L. — Περιτμήϑητε 18**
(περιτμηϑηται) L Ἠρ!., Ml, Gh., πε-
ριτμηται δ", περιτμηϑήσεται ov (ad
oram περιτμηϑήσεσϑε), περιτμηϑη-
σεσϑε b c f vulg. — κύριος 18 G Dr.,
Hg!., M1, Gh, ὁ κύριος Men., Voss.,
Ox. — 14. 15. τὰς χαρδίας ὑμῶν 18
G et edd., aures vestras L. — 15. ὅτι
IS G et edd., om. L

22

BARNABAE :

P»XXXII, ρος ὃ ϑεός gov'. καὶ πάλιν τὸ πνεῦμα κυρίου προφητεύει", Τίς
ἐστιν ὁ ϑέλων ζῆσαι εἰς τὸν αἰῶνα; ἀκοῇ ἀκουσάτω τῆς φωνῆς
Ies. 1, 2. τοῦ τεαιδός uov*. xai πάλεν λέγει" ;ζάκουε, οὐρανέ, καὶ ἐνωτέξου,
γῆ, ὅτε κύριος ἐλάλησε. ταῦτα εἰς μαρτύριον... καὶ πάλιν λέγει"

Ies. I, 19,ϑ Φχκούσατε λόγον κυρίου, ἄρχοντες τοῦ λαοῦ τούτου",
Ies. XL, 3.

Ier. IV, 8.

Deut. X, 16.
Ier. IX, 38.

λέγει"

»ΑΙχούσατε, τέκνα, φωνῆς βοῶντος ἐν τῇ égruq*.

xai πάλιν
οὐκοῦν

περιέτεμεν ἡμῶν τὰς ἀκοάς, ἵνα ἀκούσαντες “λόγον πιστεύσωμεν
ἡμεῖς. ἀλλὰ xci ἡ περιτομή, ἐφ᾽ ἢ ἐπεποίϑεισαν, κατήργηται.
περιτομὴν γὰρ εἴρηκεν οὐ σαρκὸς γενηϑῆναι. ἄλλὰ παρέβησαν,
ὅτι ἄγγελος πονηρὸς ἐσόφιζεν αὐτούς. λέγει δὲ πρὸς αὐτούς" Ὁ
»Τάδε λέγει κύριος ὁ ϑεὸς ὑμῶν -- ὧδε εὑρίσκω ἐντολήν --- μὴ

σπείρητε ἐπ᾽ ἀχάνϑαις, περιτμήϑητε τῷ κυρίῳ ὑμῶν".

λέγει"
€ - 3. DJ » &
ὑμῶν οὐ σκληρυνεῖτε &t;

. LL)
X«t vb

llepurun9qre τὴν σχληροχαρδίαν ὑμῶν καὶ τὸν τράχηλον
λάβε πάλιν"

, Ἰδοὺ λέγει κύριος Πάντα

ex

᾿ τὰ ἔϑνη ἀπερίτμητα ἀκροβυστίᾳ, ὁ δὲ λαὸς ovrog ἀπερίτμητος ts

Οχ. ᾿Ξ ύριος [8601

ΧΙ. 1. καὶ πάλιν τὸ πνεῦμα xv-
ρίου y προφητεύει G L et edd., om. 1 S.
S G et edd., τίς δὲ I, quia
L. — τὸν αιἰωνα Sa "e edd. τοὺς
αἰῶνας 1. — ἀχουσάτω 1 B8" et
edd., ακουσαται S. — 4. 35 18G
Dr., ; Ml, Gh., ἡ ἡ Men., Voss.,
088., Dr., Hg'!.,
, Gh, ὁ ϑεὸς Men., Voss. (marg.)
-- ἐλαλῆσεν S al. — ταῦτα εἰς μαρ-
τύριον 18 G et edd, om. L. — 4---θ.
και παλιν λεγει — εν ty &puuo ὃ G
L (om. τέχνα) et edd., καὶ πάλιν λέ-
γει" ἀκούσατε, τέκνα, φωνῆς βοῶν-
τος ἐν τῷ ἐρήμφ' καὶ πάλιν λέγει"
᾿Ἀχούσατε λόγον κυρίου, ἄρχοντες τοῦ
λαοῦ τούτου 1. . Ἀχούσατε IS
G Dr., Hg!., Ml, Gh., ἀχούετε Men.,
Vo8ss8., Ox. — 6. φωνῆς 1 S** Hg!, Ml,
Gh., φωνη 3 τῆς φωνῆς G vulg. —
ML, Gir, Boeid (marg.) f o v Dr.,
l., Gh., βοώσης b (text.) c v
moris L. — 7. περιέτεμεν ὃ
edd., ἔτεμεν 1. — Ἴ, 8. ἵνα dxovoav-
τες λόγον πιστεύσωμεν ἡμεῖς 1, ἵνα
ἀκούσαντες λόγον πιστεύσωμεν G
(πιστεύσωμην c) L Voss. (marg.) Hgt.,
9 Gh., ἕνα axovooutv Aoyov xat
μὴ uovov πιστευσὼμεν ἡμις S, ἵνα
ἀχούσαντες λόγον πιστεύωμεν Men. ,
Voss, (text. Ox. — 8. ἀλλὰ xal —
χατήῤγηται 18 6 et edd., om. L. —
ἀλλα χαὶ ἡ 18,7 e ? d) yà 8 vulg.
Hg'., Ml, Gh. — G et edd., ης S
— ἐπεποίϑεισαν LEM επεπείϑει-
σαν 1, πεποιϑασιν S G et edd. — 9,
γὰρ ISGet edd., autem L. — γεγη-

E
δὴ et

ϑῆναι ISb et plerique edd., γεννη-
ἥναε co v Men, Voss. — 10. ἐσ
εν I S** G Dr, Hgt, ML, Gh,

esgatev. S, ἐσό eer Me. Voss, Ox.

(prima manu mutata in ὅδε) v, ὅδε
r. — 11. ἐντολήν 18 G. et plerique
edd., νέαν (νεώσατε ἑαυτοῖς »εώματα
LXX) LMen., Hef., Dr., ΗρΊ. ---- μὴ σπεί-
ρητε LG et edd., μῆ σπειρεται Mw
illis qni seminant L. — 12. ἐπ᾿ ἀχά
ϑαις (LXX) I S Voss., Or., Hef., Hg,
ἐπὶ ἀχάνϑας fo v Dr., ἐπὶ. ἀκά αν
e, ἐπ᾿ ἀχάνϑαν b Men., ἐπ᾽ ἀχάνϑας
ΜΙ. --- περιτμήϑητε δὲ solus Voss. —
xvolo I G L et edd., 90 (ϑεῶ) S. —
12. 18. xal τί λέγει -- yao
δίαν ὑμῶν 11, b (marg.) f o v et ed
om. b (text.) c. — xal tl λέγει; ISG
et edd., hoe. est: audite dominum ve-
strum ἵν — 13. Περιτμήϑητε I GL
et edd., περίξμηται 8 . τ τὴν σχλη-
goxa ólav (LXX il S, τὸ oxÁdo ρὸν τῆς
καρδίας G et ed nequitiam de
cordiis vestris L. — x«i p» τράχηλον
ὑμῶν οὐ σχληρυνεῖτε ἔτι om
οὐ σχληρυνεῖτε ἔτι (LXX. AL) 1, ov
σχληρυνειτε S, ov εἰ σκληρύνητε
r., ;, Ml, Gh., οὐ μὴ σχλ
ρύνετε Men., Voss., ΚᾺ — 14. λάβε
πάλιν 1 8" "Gh. ., δου λαβε παλὲν 8,
καὶ na bcf vulg. Hgt., MI., πάλιν
0 v, dicit autem iterum L. — 15. ἀπε-
οἰτμητα IG L et edd., om. S.

Pd

EPISTULA C. IX.

23

καρδίᾳ“. ἀλλ᾽ ἐρεῖς" καὶ μὴν περιτέτμηται ὃ λαὸς εἰς σφραγῖδα.
ἀλλὰ καὶ πᾶς Σύρος καὶ ραψ καὶ πάντες οἱ ἱερεῖς τῶν εἰδώ-
λων. ἄρα οὖν κἀκεῖνοι ἐκ τῆς διαϑήκης αὐτῶν εἰσίν. ἀλλὰ καὶ
oí Αἰγύπτιοι ἐμπερίτομοί εἰσι. μάϑετε οὖν, τέκνα ἀγάπης, περὲ
πάντων πλουσίως, ὅτι ᾿Αβραὰμ πρῶτος περιτομὴν δοὺς àv πινεύ-
ματι προβλέψας sig τὸν Ἰησοῦν περιέτεμε, λαβὼν τριῶν γραμμά-

λέγει γάρ"

των δόγματα...

Kol περιέτεμεν ““βοαὰμ ἐκ τοῦ οἴκου
αὐτοῦ ἄνδρας δεκαοχτὼ καὶ τριακοσίους.

τίς οὖν ἡ δοθεῖσα αὐτῷ

“- t δ * ,
γνῶσις; μάϑετε ὅτι τοὺς δεκαοχτὼ πρώτους, καὶ διάστημα ποιή-
10 o6 λέγει τριακοσίους. τὸ δεκαοχτώ᾽ I δέκα, H ὀκτώ. ἔχεις Ιησοῦν.
ὅτι δὲ ὃ σταυρὸς ἐν τῷ T ἔμελλεν ἔχειν τὴν χάριν, λέγει καὶ τοὺς

) " 3 A ài 2 e" 2 - M ,
τριακοσίους. δηλοῖ ov» τὸν μὲν Ἰησοῦν ἐν τοῖς Óvoi γράμμασι,

1—12.

Clemens Alex. Strom. VI, 11, 84 p. 782 de Gen, XIV, 10 sq.:

φασὶν οὖν εἶναι τοῦ μὲν κυριαχοῦ σημείου τύπον κατὰ τὸ σχῆμα τὸ τρια-
χοσιοστὸν στοιχεῖον, τὸ δὲ ἰῶτα καὶ τὸ ἧτα τοὔνομα σημαίνειν τὸ σωτήριον.

᾿ἀχροβυστί ΤῊρ"., ἀχροβυστιαν S. MI.,

"τὴ Proófoots ἂν G . Dr., carnis εἶν
IX. 1. καρδίαι, vulg. Hg, x

διας S ML, Gh. — ἀλλ᾽ ἐρεῖς Ἰ 58

et edd., om. L. — xel μὴν I S G et

edd., etiam cum L. — περιτέτμηται

ISl Hg'., Ml, Gh., περιτέμνεται 6.
vulg. — 9. αλλα και S G L et edd.,
καὶ l. — πᾶς Σύρος IS Get edd.,

ludaeus L. — 2. 8. τῶν εἰδώλων 156
et edd. idolorum et A

3. ἄρα (cf. $ 10: M Ἢ Y ΤῊΝ
ἦρα vulg. D — τῆς δια:
ϑήχης 181| "Hat. y Gh., τῶν δια-
ϑηχῶν G vulg. — αὐτῶν 156 Dr.,

Hgt., Ml., Gh., αὐτοῦ Men., Voss., Or., ,
om, L — 3— δ. ἀλλὰ καὶ — πλουσίως
IS G et edd, quos dicit filios Abra-
hae de omnibus gentibus L. — 3. 4.

xelotlSfovv e MI, Gh.,
καὶ bc Men. — 4. μπερίτομοί εἰσι εἰσι
I, ev περιτομῆ εἰσιν S G et ed

&ngc 1 S Hg!., MI., Gh., om. G vulg.
e 5. πλουσίως I d et edd., om.
— τοσοῦτος I S ML, Gh., δ πρῶτος α
δ. Hg'. — 6. 6. d» πνεύματι IGL
et etn £V TUVEU ὑματι v e ei S. —
6; , Ἰησοῦν IS , Ml,
; υἱὸν b ef vulg. — περεέτεμεν; S
oU. — 8. 1. λα ὧν τριῶν pn φαμμά.
των δόγματα. yet γάρ᾽ d i SG
et edd., om. L. — 6. τριῶν, it G et edd.,
S. — 1. n εκ τοῦ οἰκου αὐτου S
G L et edd.,, om. I. — 8. δεκαοχτὼ
IS ov Ηρ!,, Ml, Gh., δέχα καὶ ὀχτὼ
G vulg. — 8. 9. ᾿τίς οὐν --- μαϑετε Ι

δὰ]

S G et edd., om. L. — 8. 7 om. Men.
m dh, rot tovto b c Men., Dr.,

Hg! τοῦτο 0 v. — 9. ὅτε IS L
Hgi., M] ; Gh., om. G — δεχαο-
Xv 1 Sov Hg, ML, Gh., δέκα xal

ὀχτὼ b c vulg. (apud Men. excidit
óóxa). — τοὺς δεχαοχτὼ πρώτους l
G S et edd., primatum CCC L..— 9.
10. xal διάστ μα ποίησας λέγει τρια-
κοσίους 1 Hg: , Gh. et distin-
ctione facta dicit i J r ta τοὺς τρια-
χοσίους G — 10. τὸ δεχαοχτώ"
I δέχα, Ηὀχτώ scripsi, τὸ δεκαοχτώ,
ra δόχα, ἦτα ὀχτώ Το(ἦτα emend. ex
εἶτα) v, to dexaoxzo 8, τὸ δέχα xal
ὀχτώ, loco δὲ δέχα, ἦτα ὀκτώ b c (eigo)
vulg. ? τὸ δεχαοχτώ, ἰῶτα δέχα
ὀκτώ Dr., τὸ δεχαοχτὼ I H f (laa,
1 He Ma Gh., om. L. — 11. ἐχεις
000v) S Get edd., habes in duabus
iter Iesum, L (οἵ. sequentia), om. I.
τ 11. 12. ὅτι δὲ ὁ σταυρὸς ἐν τῷ ταῦ
ἤμελλεν ἔχειν τὴν χάριν, λέγει τοὺς
τριαχοσίους L, ot. δὲ 0 σταυροςεν to
τριαχοστω (εν tovto S**) ημελλεν -
EXELV τὴν χαριν AEy&L καὶ τριαχο-
σιους 8". ML (om. τῷ), ἔτι δὲ ὁ σταυ-
ρὸς ἐν τῷ ταῦ ἤμελλεν ἔχειν τὴν χά-
ριν, λέγει χαὶ τοὺς δα δὲ ὁ Ὁ (γὰρ
pro xal) f o v Dr. ὅτι δὲ ὁ σταυρὸς
ντῷταδήημελλεν ἔχειν τήνχάριν, λέγει
«al τριαχοσίους c Men. ; (om. 0), Voss.,
Ox., (ott δὲ σταυρὸς et γὰρ pro καὶ ὅτι
δὲ ó σταυρὸς ἐν τῷ T ἤμελλεν ἔχειν
τὴ» χάριν, λέγει τοὺς καὶ τριαχοσίους
Hg!., Gh., in quibus incipiebat habere :

9$ sq. cf.
14.

24 BARNABAE

καὶ ἐν τῷ ἑνὶ τὸν σταυρόν. οἶδεν ὁ τὴν ἔμφυτον δωρδὰν τῆς διδαχῆς
αὐτοῦ ϑέμενος ἐν ἡμῖν" οὐδεὶς γνησιώκερον ἔμαϑεν ἀπ᾽ ἐμοῦ
λόγον. ἀλλὰ οἶδα ὅτι ἄξιοί ἐστε ὑμεῖς.

X. Ὅτι δὲ ἸΜΠωὺῦσῆς εἶπεν" , Οὐ φάγεϑε χοίρειον, οὔτε ἀετὸν
οὔτε ὀξύπτερον οὔτε κόρακα, οὐδὲ πάντα ἰχϑύν, ὃς οὐκ ἔχει λεπίδα 5
ἐν ἑαυτῷ, τρία ἔλαβεν àv τῇ συνειδήσει δόγματα. πέρας γέ τοι
Deut.IV1ep.Aéyet αὐτοῖς ἐν τῷ Ζευτερονομίῳ᾽ ,Καὶ διαϑήσοβαι πρὸς τὸν λαὸν

τοῦτον τὰ δικαιώματά μου’. ἄρα οὖν οὐκ ἔστιν ἐντολὴ ϑεοῦ τὸ
μὴ τρώγειν, Μωσῆς δὲ ἐν πνεύματι ἐλάλησε. τὸ οὖν χοίρειον
πρὸς τοῦτο εἴπεν᾽ οὐ κολληϑήσῃ, φησίν, ἀνθρώποις τοιούτοις, ofru- 10
vég εἶσιν ὅμοιοι χοίροις, τουτέστιν ὅταν σπᾳταλῶσιν, ἐπιλανϑά-

Lev. XL.
Deut. XIV.

X, 4. —p. 28, (10. : Clemens Alex, Strom. II, 15, 61 p. 464: ἀλλὰ καὶ Δαβὶδ
καὶ πρὸ Δαβὶδ o Μωῦσῆς τῶν τριῶν δογμάτων τὴν γνῶσιν ἐμφαίνουσιν
διὰ τούτων" Μακάριος ἀνήρ, ὃς οὐχ ὀπορεύϑη ἐν βουλῇ ἀσεβῶν — χκαϑὼς
οἷ ἰχϑύες πορεύονται ἐν σκότει εἰς τὰ βάϑη᾽ oi γὰρ λεπίδα μὴ ἔχοντες, ὧν
ἀπαγορεύει Μωσῆς ἐφάπτεσϑαι, κάτω τῆς ϑαλάσσης νέμονται --- οὐδὲ ἐν
ὁδῷ ἁμαρτωλῶν ἔστη — καϑὼς οἱ δοκοῦντες φοβεῖσϑαι τὸν κύριον àuag-
τάνουσιν ὡς ὁ χοῖρος" πεινῶν γὰρ χραυγάζει, πληρωϑεὶς δὲ τὸν δεσπότην
οὗ γνωρίζει — οὐδὲ ἐπὶ καϑέδραν λοιμῶν ἐχάϑισεν — καϑὼς τὰ πτηνὰ
εἷς ἁρπαγὴν ἕτοιμα ---. παρίνεσε δὲ Μοωῦσῆς οὐ φάγεσϑαι χοῖρον οὐδὲ
ἀετὸν οὐδὲ ὀξύπτερον οὐδὲ χόραχα οὐδὲ πάντ᾽ ἰχϑύν͵ ὃς οὐκ ἔχει λεπίδα
ἐν αὐτῷ. ταῦτα μὲν ὁ Βαρνάβας. V, 8, 52. 53 p. 677 sq.: τοιαῦτα γοῦν καὶ
ὁ Μωῦσῆς παραινεῖ, τὰ κοινὰ δὴ ταῦτα' οὐ φάγεσϑαι χοῖρον οὔτε ἀετὸν

donum. tunc dicitet trecentosL,.— -- δηλοῖ edd., πᾶν o (pr. man.) v, om. S. — ὃς

οὖν τὸν μὲν Ἰησοῦν ἐν τοῖς δυσὶ γράμ-

μασι] (τὸ μὲν óxvoxalóexa) S (δυσιν

i Mm), G (τὸ μὲν c) et edd. (τὸ
» Men.), om. L.

IX. 1. xol ἐν τῷ b») τὸν otav-
óv I " G d Ms vulg. (om. τῷ)
g', Ml, es in una littera

tau crucem b» — olót» Lo eet. GL?

scitote L. — óIG rig de ; Gh.,
ὅτι 5 L ΜΙ. — διδαχῆς G t edd.,
διαϑήχης 18. — 2. ϑέμενος IS G et

osuit L. — οἶδα 1 G L et edd.,

X. 4. Ὅτι 1 8 G et edd., Quare L.
— Moor; Clem. AL. SL G et edd.,
ἀετὸς (corruptum ex αὐτὸς) I.— ε πεν
IS ΜΙ., εἴρηχεν G vulg. Hgt.,
χοίρειον I L, χοῖρον Clem. ΑἹ 5 6 et
edd. — 4. 5. οὔτε ἀετόν, οὔτε ὀξύ-
πτερὸν οὔτε χόρακα Clem. AI. Ρ. 611
IS (κορακαν) MI., οὐδὲ ἀετὸν
οὐδὲ ὀξύπτερον οὐδὲ κό exa Clem.
AI. p. 464, G vulg., H . — 5. οὐδὲ
I vulg. Hgt., OUTE a ML, Gh. —
πάντα Y Clem. ALIbefo (sec. man.) et

edd.,
om.

ISbefo (sec. man.) et edd., ὃ o (pr. m.)v.
— da ide em SAL I Ss 2 Set Md edd.,

μεριδα — θ. &avt

Gh., αὐτῷ G — ἔλαβεν I 8t d
et edd., accepit OySes L. — é» 8G
L et edd. ., 0m. Il. — συνειδήσει Y L,
συνεσει S G et edd. — ye S G et edd.,, .
om. L.— 6. 7. τοι λέγεε 1 8 G (τοις
λόγοις c) et plerique edd, τοι λέγει
λόγοις Men. — 7. διαϑήσομαι 185}
(marg.) fov et edd. rS ds διαϑήσον-
ται τὰ e cMen. --- 8 ISGHg.,

— 8. οὖν
EVA $5, "5 S LY Gh.,
om. G. vulg. — 9. ἐλά rie» S vulg.
— τὸ οὖν χοίρειον IS G p^ edd.
TEM τὸν οὖν ,χθῖρον Men. --- εἶπεν
Gh, e^ x&v G vulg. Hg!. —
τ IS, οὐ μὴ, a et edd. — 10. 11.
οἵτινές εἰσιν ὅμοιοι xolpoic, τουτέ-
στιν I (om. εἰσι») ὃ (χοιρων), Gh. (xoc
Qo»), rre ὅμοιο εἰσεν χοίροις G
vulg. MI., οἵτινες L. — dc 1
S L Gh., E ray γὰρ G vulg. Hg'.,

EPISTULA C. IX. X. 25

- , ce 1 € - ) * ,
γονξαι τοῦ xvolov, ὅταν δὲ ὑστερῶνται, ἐπεγενώσχουσι τὸν κύριον,
ὡς καὶ ὃ χοῖρος, ὅταν τρώωγῃ, τὸν κύριον οὐκ οἶδεν, ὅταν δὲ

“- j ' M ) LA B A , . 3 )
πεινᾷ, κραυγάζει καὶ λαβὼν πάλιν σιωπᾷ. ,οὐδὲ φάγῃ τὸν Getó»,
οὐδὲ τὸν ὀξύπτερον, οὐδὲ τὸν lxriva, οὐδὲ τὸν κόρακα΄. οὐ μή,
φησί, κολληϑήσῃ οὐδὲ ὁμοιωϑήσῃ ἀνϑρώποις τοιούτοἰς, οἵεινες

3 » 4 7 i € ev J € - 4 ,
ovx οἰδαόι διὰ κόπου καὶ ἐδρῶτος πορίζειν ξαυτοῖς τὴν τροφήν,
ἀλλὰ ἁρπάζουσι τὰ ἀλλότρια ἐν ἀνομίᾳ αὐτῶν καὶ ἐπιτηροῦ-

ς 2 [4 e M
σιν ὡς ἐν ἀκεραιοσύνῃ περιπατοῦντες καὶ περιβλέπουσι τίνα àx-
δύσωσι διὰ τὴν πλεονεξίαν, ὡς καὶ τὰ ὄρνεα ταῦτα μόνα &avroic
10 οὐ πορέζει τὴν τροφήν, ἀλλὰ ἀργὰ καϑήμενα ἐκζητεῖ, πῶς ἀλλο-

τρίας σάρκας καταφάγῃ; ὄντα λοιμὰ τῇ πονηρίᾳ αὐτῶν ,Καὶ

οὔτε ὀξύπτερον οὔτε κόρακα. ὁ μὲν γὰρ χοῖρος φιλήδονον καὶ ἀκάϑαρτον
ἐπιϑυμίαν τροφῶν καὶ ἀφροδισίων λίχνον καὶ μεμολυσμένην ἀχολασίαν
μηνύει, ἀεὶ χκνηστιῶσαν, ὑλιχήν τε καὶ ἐν βορβόρῳ κειμένην, εἰς σφαγὴν
xal ἀπώλειαν πιαινομένην. ἔμπαλιν δὲ ἐπιτρέπει διχηλοῦν καὶ μαρυχώμε-
vov ἐσθίειν, μηνύων, φησὶν ὁ Βαρνάβας, χολλᾶσϑαι δεῖν μετὰ τῶν φοβου-
μένων τὸν χύριον xal μετὰ τῶν μελετώντων ὃ ἔλαβον διάσταλμα ῥήματος
ἂν τῷ καρδίᾳ, μετὰ τῶν λαλούντων δικαιώματα κυρίου καὶ τηρούντων, μετὰ
τῶν εἰδότων ὅτι ἡ μελέτη ἐστὶν ἔργον εὐφροσύνης καὶ ἀναμαρυκωμένων
τὸν λόγον κυρίου" τί δὲ τὸ διχηλοῦν; ὅτι ὁ δίκαιος καὶ ἐν τούτῳ τῷ κόσμῳ
περιπατεῖ καὶ τὸν ἅγιον αἰῶνα ἐκδέχεται. εἶτα ἐπιφέρει" Βλέπετε, πῶς
ἐνομοθέτησεν ὁ Movonc καλῶς" ἀλλὰ πόϑεν ἐχείνοις ταῦτα νοῆσαι ἢ συν-
ἐέναι; ἡμεῖς δικαίως νοήσαντες τὰς ἐντολὰς λαλοῦμεν, ὡς ἠϑέλησεν κύριος"
διὰ τοῦτο περιέτεμε τὰς ἀχοὰς ἡμῶν καὶ τὰς χαρδίας; ἵνα συνίωμεν ταῦτα..
ναὶ μήν, ὅταν λέγῃ Οὐ φάγῃ τὸν ἀετὸν, τὸν ὀξύπτερον καὶ τὸν lxvwov καὶ
τὸν χόραχα, οὐ κολληθήσῃ, φησίν, οὐδὲ ὁμοιωθήσῃ τοῖς ἀνϑρώποις, oi

Χ. 1. τοῦ κυρίου I S, τοῦ χυρίου
ἑαυτῶν G L et edd. — ὅταν δὲ ὑ στε-
gura d ἐπιγινώσχουσι τὸν χύριον

d., om. L. --- ὑστερῶνται I
Br., Ὀυστερουνται ^8; ᾿ὑστερηϑῶσιν a
et edd. — επιγινωσχουσιν 8 G vulg.
— 2. ὡς xal S et edd, onim P. s

δι φησιν S LN — οὐδὲ εὐμριωϑήσῃ
Clem. Α]. 51, h., 7 ὁμοιω-

950g 1, om. — e οιἰδασιν ὃ
vulg. — olt lec Clem. ΑἹ.
I G vulg. Hg., Gh., euvtoue ποριζειν
S L Ml — 7. αρπαξουσιν B vulg. —
αὐτῶν om. M]. — Ἴ. 8. ἐπιτηροῦσιν
I G vulg. Hgt., Gh, περιτηρουσιν ὃ
Ml. — 8. ὡς ΟἿ, et edd., om. 1 S. —
8—10. καὶπεριβλέπουσιτίνα ἐχδύσωσι
διὰ τὴν πλεονεξίαν, ὡς καὶ τὰ ὄρνεα
ταῦτα μόνα ἑαυτοῖς οὐ πορίζει τὴν
τροφήν I 5 (περιβλεπονται --- ἐκδύ-
σωσιν»), S** (post μόνα supplevit διὰ

γῇ ὁ
εν, M , τρωγξι So
τὸν κύριον οὐχ εἶδεν 18 1, ML,
Gh., oix οἷδε τὸν χύριον G vu
δὲ 56 οὐ edd., om. L. — 8. πεινᾶ g*
ἐντὸς πατῶν 'πεινάσ ΨΩ ΠΕΣ, πεινάξῃ

ἐπι S — 0 b gàyg I, ovt£
«yn δι οὐδὲ μὴ φάγῃς, φησί ἀ

οὔτε μὴ φάγῃ, φησίν Ml. —
4, olo NUR ὀξύπτερον, MT τὸν ἰχτῖ-

va, οὐδὲ τὸν χόραχα I G vulg. Ηρ!.,
Gh., ουδὲ tov οξυπτερον οὐδὲ tov
ικτιναουτετον χοραχα SMl.— 4. οὐδὲ
τὸν ἰχεῖγα 1Β(ουτε) G et edd., om. L. —

κόπου) L.(om. xal περιβλέπουσι et διὰ
(ww πλεονεξίαν») (ex rà et S**)
Gh. (ex S* et S o om. —
10. αλλα ἀργὰ xa9nutva ge L gi.
MI., Gh., ἀλλὰ ἀργὰ καὶ καϑήμενα 18"
(om. αργα) καὶ καϑήμενα ἀργὰ ταῦτα
vulg. — 11. χαταφάγη G vulg.
Gh. Ηρ'"., ML, φαγη S

26 BARNABAE .

οὐ φάγῃ", φησί, νσμύραιναν, οὐδὲ πολύποδα, οὐδὲ σηπέαν“. οὐ μή,
φησίν, ὁμοιωϑήσῃ κολλώμενος ἀνθρώποις τοιούτοις, οἕεινες εἰς
τέλος εἰσὶν ἀσεβεῖς καὶ κεχριμένοι ἤδη τῷ ϑανάτῳ, ὡς καὶ ταῖτα
τὰ ἰχϑύδια μόνα ἐπικατάρατα ἐν τῷ βυϑῷ νήχεται μὴ κολυμβῶντα,
ὡς τὰ λοιπά, ἀλλ᾽ ἐν τῇ γῇ κάτω τοῦ βυϑοῦ κατοικεῖ. ἀλλὰ καὶ «τὸν 5
δασύποδα οὐ φάγῃ". πρὸς τί; οὐ μὴ γένῃ, φησί, παιδοφϑόρος, οὐδὲ
ὁμοιωθήσῃ τοῖς τοιούτοις. ὅτι ὃ λαγωὸς κατ᾽ ἐνιαυτὸν πλεο-
γεχτεῖ τὴν ἀφόδευσιν" ὅσα γὰρ ἔτη ζῇ, τοσαύτας ἔχει τρύπας. ἀλλ᾽
᾿ γοὐδὲ τὴν ὕαιναν φάγῃ“. οὐ μή, φησί, γένῃ μοιχός, οὐδὲ φϑορεύς,
οὐδὲ ὁμοιωϑθϑήσῃ τοῖς τοιούτοις. πρὸς vi; ὅτι τὸ ζῶον τοῦτο παρ᾽ to
ἐνιαυτὸν ἁλλάσσει τὴν φύσιν καὶ ποτὲ μὲν ἄρρεν, ποτὲ δὲ ϑῆλυ
γίνεται. ἀλλὰ καὶ τὴν γαλῆν ἐμίσησε καλῶς. οὐ μή, φησί, γενη-
Se τοιοῦτος, οἵους ἀκούομεν ἀνομίαν ποιοῦντας ἐν τῷ στόματι

οὔκ ἴσασι διὰ πόνου καὶ ἰδρῶτος πορίξειν ἑαυτοῖς τὴν τροφήν, ἀλλ᾽ ἐν
ἁρπαγῇ xol ἀνομίᾳ βιοῦσιν" ἀετὸς μὲν γὰρ ἄρπαγήν, ὀξύπτερος. δὺ ἀδικίαν,
καὶ πλεονεξίαν ὃ κόραξ μηνύει. Paedag. II, 10, 83 p. 220 sq.: ὁρᾶτε γοῦν,
ὃ πάνσοφος Μωῦσῆς ὕπως ποτὲ συμβολικῶς τὴν ἄχαρπον ἀποκρούεται
σπορᾶν, Οὐχ ἔδεσαι λέγων, τὸν λαγὼν οὐδὲ τὴν ὕαιναν. οὐ βούλεται
τῆς ποιότητος αὐτῶν μεταλαμβάνειν τὸν ἄνθρωπον οὐδὲ μὴν τῆς ἴσης
ἀσελγείας ἀπογεύσασϑαι᾽ χαταχόρως γάρ τοι περὶ τὰς μίξεις τὰ ζῶα ταῦτα
ἐπτόηνται. καὶ τὸν μὲν λαγὼν κατ᾽ ἔτος πλεονεχτεῖν φασὶ τὴν ἀφόδευσιν,

δεύσει I, ad adsellandum si fora-
ygc, G vulg. Hgt.,Gh.— φησεν S al. — mina L. — γὰρ 1 S G et edd., et L. —
i acpa IG et edd. (μὲ yauav a» ἔχει I S G, et ἜΝ facit L. — ἀλλ᾽
σμυρναν 8.---πολύποδα reum 1, Ovób τὴν ὕαιναν gáyg, IS G et edd.,
MI., πωλυπαν 8, πώλυπα Gh. — εἰ d sed nec beluam, inquit, manducabis
μή͵ ^ 1Get edd ovu αγωώσεν δ. —xoÀ- hoc est L. — 9. οὐ μὴ I S b c et edd.
λώμενος 6 L et 9 ed, om.I$S. — 2.3. plerique, o? μὴν f o v Dr. — φησι I,
εἰς τέλος εἰσὶν ἀσεβεῖς 1G vulg. Hg!., ? σιν S G et edd., om. L. — μοιχός
h., £i» ἀσεβεις εἰς τελος S. — G et edd., moeous aut adulter L.
3. T ISL 2 v et edd., ip —, 10. οὐδε ὁμοιωϑηση SGL et gu.

X. 1. οὐ gáyg I S Ml, οὐ μὴ φά-

μὲ vot b c, χεχριμμένοι Ml. — οὐδὲ ὁμοιωϑήσῃ, ησ L — πρὸ ς τὶ
N .; Gh. om. vu — 186 et ed n. κμᾶ ὅτι τὸ ξῶον
de y" I S G et edd, enim L. — 4. τοῦτο IS [M ML, Gh., τοῦτο yà

ἐν τῷ βυϑῷ νήχεται I P τα a εν) G et
edd., om. — 5. ὡς 1 . Ml,
Gh., ὡς xa 8 — ἀλλλὶ ἣν (excopto
v) ΔῊΝ αλλα S en., Voss., Ox., Gh. —
ó. Iri opo 1 PW ,Gh., χατὰ
e vuig.— ov 9ayg 0v μη φαγῇ
S Ηρ!, ἄγῃ, φησίν G vulg, οὐ μὴ
ἄγῃ, " » Gh., ov φάγῃ, ὃ φησίν
en, Voss, — πρὸς τί I G ete
ut quid dicit L. — οὐ μὴ γένῃ, dl I
L, ov μη γενη S, ov ! μή, φησίν, γένῃ

ἃ, οὐ μή, φησίν, ᾿γένηται ρον. — 7.
ὅμοιωϑησὴ 86, L et edd., ὁμοιωϑήσῳῃ,
φησί 1. — 1. 8. πλεονεκτεῖ ISbce

et edd., πλεονεχτῇ

0 Y. — 8. τὴν ἀφός
δευσιν Clem. ΑἹ,

ἣν à
G et edd., τῷ ago-

τὸ ζῶον ἃ — 11. ἀλλάσσει
S bc et Eee o v. — δὲ EP

et edd., om. S. —12. ἀλλὰ xal τ je
ἐμίσησε καλῶς 18(εμισησεν) εξ οι sid, -
Sed et quod , dicit: Mustela odiis odi
— 12. οὐ μή, φησί, γενη Uc τοιοῦ:
voc I S (φησιν) b, Hg", ; Gh., ov
μὴ γάρ, φησίν, ὁμοιωϑήσῳῃ τοῖς Ζοι-
ovtoi G v — 13—p. 21, 1. οἵους
ἀχούομεν ἀνομίαν ποιοῦντας ἐν τῷ
στόματι δι᾽ ἀχαϑαρίαν] (οἷος) S (ανο-
μιας — ooa) G (om. à») vulg. (διὰ
Men. Voss, Ox.) Hg!. (om. P
(om. ἐν), qui audit iniquitatem et do.
quitur inmunditiam L.

EPISTULA C. X. 27

δι’ ἀκαϑαρσίαν, οὐδὲ κολληϑήσῃ ταῖς ἀκαϑάρτοις ταῖς τὴν &vo-
μέαν ποιούσαις τῷ στόματι. τὸ γὰρ ζῶον τοῦτο τῷ στόματι κύει.
περὶ μὲν τῶν βρωμάτων λαβὼν Mojvo)c τρία δόγματα οὕτως àv.
πνεύματι ἐλάλησεν" οἱ δὲ κατ᾽ ἐπιϑυμίαν τῆς σαρκὸς ὡς περὲ
’ 1 e 3 “« 5 o- ,
5 βρώσεως προσεδέξαντο. λαμβάνει δὲ τῶν αὐτῶν τριῶν δογμάτων
“ M M J € , ᾽ 2 ; «4 3
γνῶσιν Δαυὶδ καὶ λέγεξε ὁμοίως" ,ακαριος ἀνὴρ, ὃς ovx ἐπο-
ρεύϑη ἐν βουλῇ ἀσεβῶν’ — καϑὼς καὶ οἱ ἰχϑύες πορεύονται ἐν
σκότει εἰς τὰ βάϑη --- «καὶ ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν οὐκ ἔστη" — κα-
ϑὼς οἱ δοκοῦντες φοβεῖσϑαι τὸν κύριον ἁμαρτάνουσιν ὡς Ó χοῖ-
1090069 --- γκαὶ ἐπὶ καϑέδραν λοιμῶν οὐκ ἐκάϑισει --- καϑὼς τὰ
πετεινὰ καϑήμενα εἰς ἁρπαγήν. Eyera τελείως καὶ περὶ τῆς βρώ-
σεως. πάλιν λέγει IMovong' ,φάγεσϑε, πᾶν διχηλοῦν καὶ μαρυκώ- Lev. XI. 8.
μενον. τί λέγει; ὅτι τὴν τροφὴν λαμβάνων οἷδε τὸν τρέφοντα τουῖ.χντ8.
αὐτὸν καὶ ἐν αὐτῷ ἀναπαυόμενος εὐφραίνεσθαι δοκεῖ.

Ps. I, 1.

καλῶς

ἐσαρίϑμους οἷς βεβίωχεν ἔτεσιν ἴσχοντα τρύπας. ταύτῃ ἄρα καὶ τὴν xà.
λυσιν τῆς ἐδωδῆς τοῦ λαγὼ παιδεραστίας ἐμφαίνειν ἀποτροπήν, τὴν δὲ
ϑαιναν ἐναλλὰξ ἀμείβειν τὸ ἄρρεν εὶς τὸ ϑῆλυ παρ᾽ ἕτος ἕχαστον, αἰνίετ-
τεσϑαι δὲ μὴ χρῆν ἐπὶ μοιχείας ὁρμᾶν τὸν τῆς ὑαίνης ἀπεχόμενον. cf. etiam
Strom. VII, 18, 109 p. 901 sq. et Paedag. IIT, 11, 75. 16 p. 297 sq.

6. Δαυίδ. Hieronymus de hebr. nom. e Barnabae epi. (Opp. III, 1, 119):
David desiderabilis. etiam Ioannes Philoponus ad Barnabae epi.: Δαυΐδ' πεπό-
ϑημένος ἢ ἱχανὸς χειρί.

X. 1. 2. οὐδὲ κολληϑήσῃ ταῖς ἀκα-
ϑάρτοις ταῖς τὴν ἀνομίαν ποιοῦσαις
στόματι α L (qui — ταῖς) vu

He ML, Gh. (ἐν τῷ στόματι), ov ,
ταις την αἀνομιαν ποιουσαι (**x0i0v-
σαις) εν to στόματι χαε axadagoux
κολληϑησειϑ", αὐτοῖς I, (quasi praece-
dentia repeterentur). — 2. τὸ γὰρ ζῶον
τοῦτο τῷ πνεύματι χύει 1 S G ete
om. 3. περὶ uiv τῶν βρωμά:
των 18 Ml, Gh., περὶ μῶν ὧν Bond
των μὲν οὖν G vulg. H ὐαβὼν
151, Ηρ!., ΜΙ., Gh., om
S L Hgti, Ml, tW: om. 6
vulg. — 65. βρώσεως 18 Ml, Gh.,
βρωμάτων G . — προσεδέ-
ξαντο IS fov 088. ot plerique edd.,
xat edéGavto b c Dr., om. Men. — τῶν
αὐτῶν I S8 L Hgt., 'Ml, Gh, om. G.

vulg. — 6. Δαυὲδ Hg!., MI, Gh., δαυειδ
S, Δαβὶδ I G vulg. — ὁμοίως IS**
G et edd., om. S*. — 7. χαὶ 1 S, om.
ΟἿ, et edd, — 8. tlg τὰ βάϑη Clem.
ALIS G et edd., om. L. — 9. 10. ó zot-

οὕτως

ρος (Clem. Al.) I G L et edd., o« χοι-
οι S. — 10. χαϑέδ ed Clem. Α1. 18
rima manu) v , M1, Gh., xa-

2 ἐκ, (LXX) G v — exaduasv 8
— 11. χαϑήμενα I S, τὰ χαϑή-

PM G et edd. — ἔχ ere 1G L et edd.,
£y& S. — 11.12. Bos ὥσεως I S G Hgt.,
, Ghb., γνώσεως. yulg. Dr. — πά-
λιν λέγθι LS, ἀλλ᾽ (ἀλλὰ Μοη., VO88.,
Ox.) εἶπεν (eine) G G L et edd. — 12.
Moos; 18 Hgt., ; Gh, Moore
G vulg. — φάγεσϑε IG et edd., xat
φαγεσϑαι S, manducabis L. — διχη-
JP xallS G et plerique edd., δίχη-
λον καὶ Men., om. L. — 12. 13. μαρυ-
κώμενον Clem. ΑΙ Ibov et edd,
μαρυχόμενον e, Καρυχούυμενον ὃ, μη:
ρυκώμενον ἴ. 13 —p. 28. 1. ὅτι
— tí λέγει om. c. — 13. ὅτι IS, ὁ
G L Ml. et edd. — 24aufavo» S GL
et edd., λαμβάνον I. — οἱδὲν S vulg.
— 14. xal » I, ἐν L, και ἐπ S G et
edd. — ἀναπαυόμενος εὐφραίνεσθαι

δοχεῖ 1S G οἱ Mr refrigerari L,

28 BARNABAE

εἶπε βλέπων viv ἐντολήν. τί οὖν λέγει; κολλᾶσϑε μετὰ τῶν qo-
βουμένων τὸν κύριον, μετὰ τῶν μελετώντων ὃ ἔλαβον διάσταλμα
δήματος ἐν τῇ καρδίᾳ, μετὰ τῶν λαλούντων δικαιώματα κυρίου
καὶ τηρούντων, μετὰ τῶν εἰδότων ὅτι ἡ μελέτη ἐστὶν ἔργον εὐφρο-
σύνης καὶ ἀναμαρυκωμένων τὸν λόγον κυρίου. τί δὲ τὸ διχηλοῦν;
ὅτι ὃ δίκαιος καὶ ἐν τούτῳ τῷ κόσμῳ περιπατεῖ καὶ τὸν ἅγιον αἰῶνα
ἐχδέχεται. βλέπετε πῶς ἐνομοϑέτησεν ὁ ἹΜωῦσῆς καλῶς. ἀλλὰ
πόϑεν ἐκείνοις ταῦτα νοῆσαι ἢ. συνιέναι; ἡμεῖς δὲ δικαίως νο-
σαντες τὰς ἐντολὰς λαλοῦμεν, ὡς ἠϑέλησεν ὃ κύριος. διὰ τοῦτο
περιέτεμε τὰς ἀκοὰς ἡμῶν καὶ τὰς καρδίας, ἵνα συνίωμεν ταῦτα.
XL Ζητήσωμεν δέ, εἰ ἐμέλησε τῷ κυρίῳ προφανερῶσαι περὶ

τοῦ ὕδατος καὶ περὶ τοῦ σταυροῦ. περὶ μὲν τοῦ ὕδατος γέγρα-
πται ἐπὶ τὸν Ἰσραήλ, πῶς τὸ βάπτισμα τὸ φέρον ἄφεσιν ἅμαρ-
τιῶν οὐ μὴ προσδέξωνται, ἀλλ᾽ ἑαυτοῖς οἰκονομήσουσι. λέγει γὰρ
Ier.IL1248.Ó προφήτης" 7 ἔχστηϑι, οὐρανέ, καὶ ἐπὶ τούτῳ πλέον φρίξον, 1

Clem. AL — διχαίως I S G οἱ

X. 1. euxtv S o v. — χκολλᾶσϑε edd.,
IL Hgt, Ml, Gh., χολλασϑαι 8 G om. L. — 9. λαλοῦμεν Clem. AL I G
vulg. — 1. 2. μετὰ τῶν φοβουμένων 1, et edd., διχαιως λαλουμεν S. — ὁ
τὸν χύριον I S G et edd., om. L. — χύριος I 8 Ml, χύριος Clem. ΑἹ. 6.

2. μελετώντων 1 G et edd, μελετουν- vulg. Hgt, Gh. — 9. 10. διὰ τοῦτο

vo» S., qui tenent L. — ὃ ἔλαβον I
S G et edd.,, om. L. — 3. μετὰ τῶν
λαλούντων I S G et edd., et cum
eis qui locuntur L. — δικαιώματα

Clem. Al I, τα δικαιωματα S G et
edd. — 4. καὶ τηρούντων I S G et edd.,
om. L. — f$

βελέτη I S G et edd.,
adsidua leetio L. — 4. 5. ἐστὶν ἔργον
εὐφροσύνης Clem. Al. I 8 Hgt., ΜΙ,
Gh., ἔργον ἐστὲν εὐφροσύγης (ὁ vulg.,
utilis est L. — 5. xal ἀναμαρυχω-
μένων τὸν λόγον xvolov Clem. ALI
5 (αναμαρυχῶ evo " του av) E
μαρυχωμένων) vulg. (μαρυχωμένων
. Ml, Gh. om. L. e" ὅ---Ἴ, τί
δὲ τὸ διχηλοῦν; ὅτι ὁ δίχαιος καὶ év
τούτῳ τῷ κόσμῳ περιπατεῖ καὶ τὸν
ἅγιον αἰῶνα ἐχδέχεται Clem. AL I
(om. tovto) S (xoa. o διχκαιὸος εν v.)
(ὁ, δίκαιος ἐν τούτῳ b c) .
(xal ὁ δίκαιος ἐν vovto) Hg!., MI,
Gh., om. L. — 7. ἐνομοϑέτησεν o
Movotxc χαλῶς Clem. Al. S (om. o),
ἐνομοϑέτησεν Μωσῆς καλῶς G et
edd., δνομοϑέτησε χαλῶς o Μοῦ-
σῆς 1, spiritaliter legem . constituit
oyses L. 8. νοῆσαι ἢ συνιέναι
IS Get edd,, intellegere L. — ὅδ 1 5

L Hg!, ML, Gh., οὖν G vulg., om.

— συνίωμεν ταῦτα! I S G et edd., om.
L. — περιέτεμεν ὃ rug.
. 11. δὲ IG et edd., ταυτα 8,
om. L. — ἐμέλησε I b, ἐμελησεν S
1, M1, Gh., ἠμέλησεν 0 Y, ἠμέλησε
c f Men.,, WVoss., . — προφανερῶσαι
I S** G et edd., ostendere L, προε-
φανερωσεν S. — 12. xa) περὶ 181,
Hg Ml., Gh., xe G vulg. — 13. ἐπὶ
τὸν Ἰσραὴλ] S G οὐ edd., ad populum
Iudaeorum L. — péeov ISL Hgt.,
Ml, Gh, φέρον εἰς G vulg. — 14.
προσδέξωνται Ib c f vulg. προσδε-
ξονται So v Hgt,, ML, Gh. — oixo-
νομήσουσι (instituant L) coniecerunt
Voss. et Cot., οἰχοδομήσουσι I, ot-
κοδομησουσιν S G et edd. utrumque
verbum : confundi docent 1 Tim. 1,
4 var. lectio et Grimm. ad. 4. Macc.
p. 365. — γὰρ I S, ovv G L et edd.
— 15, ó προφήτης 1S G et edd, pro-
pheta sic L. — Ἔχστηθι 185. b c v et
edd., plerique, ἔχσταϑε o Voss., Éx-
στητι Men., horruit (ἐξέστη LXX) L.
— πλέοντ]7͵,, πλειον (ἐπὶ πλεῖον LXX)
S Ηρ!., Ml, Gh., om. G vulg. — φρέ-
ξον I, φριξατω S** G et edd., φρα-
ξατω S*, expavit (ἔφρεξεν LXX) L.

ial

10

EPISTULA C. X. XI. 29.

γῆ, ὅτι δύο καὶ πονηρὰ ἐποίησεν ὃ λαὸς ovrog" ἐμὲ ἐγκατέλεπον,
πηγὴν ὕδατος ζῶσαν, καὶ ἑαυτοῖς ὥρυξαν βόϑρον ϑανάτους. ,ἸΠὴτοι. xvr12.
, » , A M ^ e 2, “- 3^ ᾿ lj €
πέτρα ἔρημός ἐστι τὸ Ὅρος τὸ ἅγιόν uov Σινᾶ; ἔσεσϑε γὰρ ὡς
πετεινοῦ νοσσοὶ ἀνιπτάμενοι, νοσσιᾶς ἀφῃρημένοι... καὶ πάλιν
6 λέγει Ó προφήτης" , γὼ πορεύσομαι ἔμπροσϑέν σου καὶ ὄρη ὅμα-τον. χτ,Υ,33.
Au) καὶ πύλας χαλκᾶς συντρέψω καὶ μοχλοὺς σιδηροῦς συγκλάσω
καὶ δώσω σοι ϑησαυροὺς σκοτεινούς, ἀποκρύφους, ἀοράτους, ἵνα
γνῶσιν ὅτι ἐγὼ κύριος ὃ Jeóg*. καὶ" ,Κατοιχήσεις ἐν buy Ages ΣΣΣΤΠ,
σπηλαίῳ πέτρας ἰσχυρᾶς, καὶ τὸ ὕδωρ αὐτοῦ πισεύν᾽ βασιλέα
M , » i € i € e ’ J J €
τομετὰ δόξης οψεσϑε, καὶ ἡ ψυχὴ ὑμῶν μελετήσει φοβον κυρίου".
καὶ πάλιν ἐν ἄλλῳ προφήτῃ ᾿λέγει" ,Καὶ ἔσται ὃ ταῦτα ποιῶν P». Y, 3.
ς b] , x MJ A , ^" € )
ἐς τὸ ξύλον τὸ πεφυτευμένον παρὰ τὰς διεξόδους τῶν ὑδάτων,
« M ) 3 - , - £2 m ^ s , 3 αν
ὃ τὸν καρπὸν αὐτοῦ δώσει ἐν καιρῷ ἀύὐτοῦ, καὶ τὰ φύλλα αὐτοῦ
3 3 L4 A ’ et ἊΝ ed , 3.
οὐκ ἀπορρυήσεται, καὶ πάντα ὅσα ἂν ποιῇ κατευοδωϑήσεται. ovy
το οὕτως οἱ ἀσεβεῖς, οὐχ οὕτως" ἀλλ᾽ ἢ ὡς ὃ χνοῦς, ὃν ἐχρίπεει ὃ
ἄνεμος ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς. διὰ τοῦτο οὐκ ἀναστήσονται ἀσε-
βεῖς ἐν κρίσει, οὐδὲ ἁμαρτωλοὶ ἐν βουλῇ δικαίων" ὅτε γινώσκει

33. 84. Σινᾶ. Hieronymus de hebr. nom. e Barnabae epi. (Opp. III, 1,
119): Sina mandatum, mensura'vel temptatio. Ioannes Philoponus ad Barnabae
epi: Σινά" μέτρον ἢ ἐντολὴ ἢ ἔνταλμα ἢ πρόσταγμα. —

ΧΙ. 1. δύο κα (LXX ISLML, 9m. Κατοικήσῳςον, xal" Κατοικχήσει (LXX)
δύο μεγάλα xal G vile hg. vóa- bo i, inhabitans L. — 9.
toe ζῶσαν], SM mra χαὶ 1811, εἶτα τί λέγει ἐν τῷ
; Gh., ὕδατος Lose (L 3X Vat) L. vio G . Hgt, εἶτα τί λέγει; ἐν
— βόϑρον 9avátov 8 gh, λάχκους τῷ α αὐτῷ Or, εἶτα τί λέγει d». τῷ
συντετριμμένους (LXX) G vulg., Adx- τῷ; Gh. — 10. κυρίου] S G et edd.,
xovc συντετριμμένους, οἱ οὐ δυνήσον- om. L. — 11. ἐν ἄλλῳ προφήτῃ 1 8
ται ὕδωρ συνέχειν (LXX) L. —— 3. G et edd., David L. — Καὶ ἔσται
ἐστιν B vulg. — ἅγιον etiam c ad oram, (LXX) 1 8, ἔσται G L et edd. — o
in textu αἴτιον. — Zwü ISGLvulg. ταῦτα ποιῶν I 8 G et edd., qui haec
Hg!., Ml, Gh., Σιών (LXX) Dr. — 4. facere coeperit L. — 12. ὡς τὸ ξύλον
πετεινοῦ νοσσοὶ ἀνιπτάμενροι I S* ISGet eda. plerique, ὥσπερ ξύλον

(ανεπταμεμοι) S** G (νεοσσοὶ, b in b (marg.) Voss. — τὸ ante πεφυτευ-

lextu et c ἀνιστά ενοι, b ad oram ἄνι- μένον om. Men. — 14. ἀπορρυήσεταιε

πτάμενοι) et edd. (ἀνιστάμενοι Men), I 6 vulg. Ηρ!., απορνησεται ὃ MI.,

alites L. — νοσσιᾶς ἀφῷ quévot, IS Gh. — χαὶ πάντα ὅσα à» xo xa-

GT ele. ΟΝ ψοσσιᾶς ἀρῃρημέ et τευοδωϑήσεται (DXX ISG et edd.,
vulg. (νεοσσιᾶς) Hg! om. L. — 15. ἢ (LXX) I 8 G Dr.,

— 5.0 προφήτης IS G et edd., Esaias ML Obi om. vulg. — óc o( (d

L. — 6. πύλας 18 ML, Gh., ϑύρας 8 Hen, M ; Gh., ὡσεὶ G . — 165.
GL vulg. Hg!. — o χλάσω (DXX)IS 16. ὃν ἐχρίπτει ó 5 ἄνεμος (L IS**
(ov»xÀ.) Lov Hg!., Ml, Gh., συνϑλάσω — G et edd., exouuog 8. — &nó (LXX)
bc . Dr. — 1. σχοτεινους IGLet 18 6 οὐ he eri uo οἱ edd ἐπὶ Voss. — 16.

edd., σχοτους S. — axox ὕφους IS 11. ἀσεβεῖς C ΟΥ̓Χ G vulg. οι
G οἱ edd., 'om. L. o ( LXX) ασεβεις (LXX Vat.) ΕἸ ass. MI , Gh,
IS L Hg!., Ml, Gh, on. 6 mile — γινώσχει 18 G et edd., scit L.

90 BARNABAE

κύριος ὁδὸν δικαίων, xoi ὁδὸς ἀσεβῶν ἀπολεῖται. αἰσϑάνεσϑε,
“πῶς τὸ ὕδωρ καὶ τὸν σταυρὸν ἐπὶ τὸ αὐτὸ ὥρισε. τοῦτο γὰρ .Aé-
γει" μακάριοι, Οἱ ἐπὶ τὸν σταυρὸν ἐλπίέσαντες κατέβησαν εἷς τὸ
ὕδωρ. ὅτι τὸν μὲν μισϑὸν λέγει" (ἐν καιρῷ αὐτοῦ", τότε, φησίν,
.. ἀποδώσω. νῦν δὲ ὃ λέγει «τὰ φύλλα οὐκ ἀπορρυήσεται“, τοῦτο λέ- 5
yet, ὅτι πᾶν ῥῆμα, ὃ ἐὰν ἐξελεύσεται ἐξ ὑμῶν διὰ τοῦ στόματος
ὑμῶν ἐν πίστει καὶ ἀγάπῃ, ἔσται εἰς ἐπιστροφὴν καὶ ἐλπίδα
. πολλοῖς. καὶ πάλιν ἕτερος προφήτης λέγει ,Καὶ ἦν ἡ γῇ τοῦ
Yi M! à ’ A mv 4 e t e Aé . j ev
απκὼβ ἐπαινουμένη παρὰ πᾶσαν τὴν γῆν". τοῦτο λέγει" τὸ σκεῦος
τοῦ πνεύματος αὐτοῦ δοξάζει. εἶτα τί λέγει" ,Καὶ ἦν ποταμὸς 10
ἕλκων ἐκ δεξιῶν, καὶ ἀνέβαινεν ἐξ αὐτοῦ δένδρα ὡραῖα, καὶ ὃς
ἮΝ , 2 D / 3 A ? € ἂν er € -
ἂν φαγῃ ἐξ αὐτῶν, ζήσεται εἰς τὸν αἰῶνα“; τοῦτο λέγει" ὅτι ἡμεῖς
M] [4 ? A € / € - A] , A
μὸν καταβαίγομεν eic τὸ ὕδωρ γέμοντες ἁμαρτιῶν xai ῥύπου, xai
ἀναβαίνομεν καρποφοροῦντες ἐν τῇ κορδίᾳ τὸν' φόβον καὶ τὴν
ἐλπίδα εἰς τὸν Ἰησοῦν ἐν τῷ πνεύματι ἔχοντες. xai ὃς ἄν φάγῃ 1ὃ
ἀπὸ τούτων, ζήσεται εἰς τὸν αἰῶναι, τοῦτο λέγει" ὃς ἄν, φησίν,
3 / , N / , 3 A 5 v»
ἀκούσῃ τούτων λαλουμένων καὶ πιστεύσῃ, ζήσεται sic τὸν αἰῶνα.
XII. Ὁμοίως πάλεν περὲ τοῦ σταυροῦ ὁρίζει ἐν ἄλλῳ προ-

ech.

1—12.

8. Clemens Al. Strom. III, 12, 86 p. 550: zal ἦν ἡ γῇ τοῦ ᾿Ιαχὼβ ἑπαινου-
μένη παρὰ πᾶσαν τὴν γῆν, φησὶν ὁ προφήτης τὸ σχεῦος τοῦ πνεύματος
αὐτὸς δοξάζων.

*

μὲν μισϑὸνλέγει ἐν χαιρῷ abvob: τότε,
φησίν, ἀποδώσω vulg. Hg!., Ml. (pun-
ctum post αὐτοῦ) Gh. — 5. ἀπορρνή-
σεται 1G Dr., Hgi, απορνησεται] ὃ
Ml, Gh., ἀπορρνηϑήσεται vulg. —
λέγει 1 8 G et edd., est L. — 6. ἐξε-
λεύσεται 1 S, ἐξέλθῃ G L et edd. —
6G. 7. ἐξ ὑμῶν διὰ vov στόματος ὑμῶν
S Ηρ!., ML, Gh., δεὰ τοῦ στόματος
ὑμῶν L, ἐξ ὑμῶν διὰ τοῦ στόματος
G vulg., ὑμῶν ἐκ τοῦ στόματος 1. --
7. ἐν πίστει xal ἀγάπῃ I S 6 et edd.,
om. L. — εἰς 1G L et edd., χαι S. —
ἐπιστροφὴν xal ἐλπίδα IS o v et edd.
(dà x«l bc Men.), in spem et resurre-
etionem L. — 8. xal πάλιν 1 8 L Hg'.,
Ml., Gh., παλιν G. vulg. — 8.9. ἡ γῇ
τοῦ Ἰαχὼβ Clem. Al I S G et edd.,
Iacob L. — 9. τοῦτο. λέγει IS G et
edd., om. L. — 10. δοξάζει (cf. Clem.

--XL 2. ἐπὶ τὸ αὐτὸ IS Get edd, AL)IS b Men. (text), Ml, Gh., do-
in uno dono L. — γὰρ IS G et edd., ξασει S** 6 (excepto b) Dr., Hg! —
ergo L. — 3. 4. oi ἐπὶ τὸν σταυρὸν τί IS G et edd., quod L. — Kal
ἐλπίσαντες χατέβησαν εἰς τὸ ὕδωρ! IS G et edd., erat L. — 11. ἐξ αὐτοῦ
(οὗ) 5 α (0Lom.c)etedd., quisperaverunt IS G et edd, inde L. — ἄν IS Hg!.,
"1n aquam et in crucem L. — 4.5. 0x, v0» Ml., Gh., dà» G vulg. — 12. τοῦτο

λέγει I G L (hoc est) et edd., om. 8.
— 14. τὸν φόβον 1G L vulg. Hg*.,
Ml., xc. to» φοβὸον S8 Gh. — 165.
Ἰησοῦν I 8 G et edd., deum L. — ἐν
τῷ πνεύματι ἔχοντες 1 S: ML, Gh,
χοντες ἐν τῷ πνεύματι G vulg. Hg
habentes L. — χαὶ ὃς I 8 G. et edd,,
(ὡς Men.), ideo dicit: Et qui L. — ἂν

S G Hgi, ML, Gh, ἐὰν G vulg. —
16. ἀπὸ τούτων 18 G et edd., om. L.
— 16. 17. τοῦτο λέγει — εἰς τὸν
αἰῶνα 1 8 G et edd.,, om. L. — 17.
ἀκούσῃ I S b c et edd., ἀχούσει o v.
— λαλουμέων IS b (marg.) f o v, var.
lect. ap. Voss., Dr., Hg!., Ml., Gh., xa-
λουμένων b (text.) c. yu: — πιστεύσῃ
I Hg. Dr. Hg:.,, Ml. Gh., πιστεύσει

XII. 18. περὲ toU σταυροῦ δρίζει
1 8 Get edd., crucem significat L.

σι

EPISTULA C. XI. XII. 31

φήτῃ λέγονει"

Koi πότε ταῦτα συντελεσϑήσεται; λέγει κύριος"
Ὅταν ξύλον κλιϑῇὴ καὶ ἀναστῇ, καὶ ὅταν ἐκ ξύλου αἷμα στάξη". 4 Xxx. V, 5

ἔχεις πάλιν περὶ τοῦ σταυροῦ xai τοῦ σταυροῦσϑαι μέλλοντος.

λέγει δε πάλιν τῷ Movoij, πολεμουμένου τοῦ ᾿ἸΙσραὴλ ὑπὸ τῶν Ἐν. vn,

ἀλλοφύλων, καὶ ἵνα ὑπομνήσῃ αὐτοὺς πολεμουμένους, ὅτι διὰ τὰς.
ἁμαρτίας αὐτῶν παρεδόϑησαν εἰς ϑάνατον, ---- λέγει εἰς τὴν καρ-
δίαν IMovoéog τὸ πνεῦμα, ἵνα ποιήσῃ τύπον σταυροῦ καὶ τοῦ

’ ’ c Mj , , , 3 9 2 ^" ?
μέλλοντος πάσχειν, . ὅτι ἐὰν μή, φησίν, ἐλπίσωσιν ἐπ αὑτῷ, εἰς
τὸν αἰῶνα πολεμηϑήσονται. τίϑησιν οὖν Πωῦὐσῆς ὃν ἐφ ἕν ὅπλον

ἐν μέσῳ τῆς πυγμῆς καὶ σταϑεὶς ὑψηλότερος πάντων ἐξέτεινε τὰς

χεῖρας. καὶ οὕτω πάλιν ἐνίκα ὃ Ἰσραήλ. εἶτα ὅπόταν καϑεῖλε,
πάλεν ἐϑανατοῦντο. πρὸς ví; ἵνα γνῶσιν, ὅτι οὐ δύνανται σωϑῆ-

x 5 “«Ψ
γαι, ἐὰν μὴ ἐπ᾽ αὐτῷ ἐλπίσωσι.

λέγει"
XII. 1 1. λέγοντι I G L οἱ edd., λε-
ων oti 5. — συντελεσϑήσεται. in

vel in Vossi altero codice Romano
. adduntur: Kai πότε ταῦτα τῶν ἡρώων
ἐτύγχανε, τῶν τέχνων τοῦ 1 xal
αὐτὸς πρῶτο ᾿ἐβασίλευσεν ni τῆς
γῆς. τῷ δὲ πτακοσιοστῷ ἕτει τῆς
τρίτης χιλιάδος ἔχτίσϑη Mii $
μεγάλη, καὶ ἐβασίλευσεν ἐν Νεμ-
ρώϑ, χαὶ μετὰ ταῦτα ἐποίησαν éav-
viol Χὰμ βασιλέα, οὗ τὸ ὄνομα
Πούτιππος, καὶ τῷ ἑπτακοσιοστῷ
ἐννάτῳ ἕτει τῆς y' χιλιάδος, ἕτει
τρίτῳ τῆς βασιλείας. Νεμρὼϑ ἔπεμ-
γεν ἄνδρας ϑυνατοὺς ἐχ τῶν υἱῶν
ag69, σοφοὺς πάνυ τεχνίτας καὶ
ἀρχιτέκτονας, καὶ κατῆλθον ἐπὶ τὴν
δῶαν πρὸς ΜΜονήτονα υἱὸν Νῶε καὶ
φκοδόμησαν αὐτῷ πόλιν xal ἐπω-
ψόμοσαν αὐτὴν ονήτονα, κατὰ τὴ
προσηγορίαν αὐτοῦ. xal € As
Ag γέ ov£y ἐπὶ "Re βασιλείας
ονήτονος ἄχρι τῆς σήμεῦ 2»-
dni δὲ τῆς ασιλείας Νὲ βρὼϑ ^t
Πουτίππου vio Χάμ οὐκ ἦνχτλ. Hol-
Stenius margini inscripsit: ,,Hic octo
folia ex nescio quo alio opere irre-
pserant, seri eriptoris recentissimi et nuga-
cisismi*. — λόγει 18 G Men., Dr., Ἐξ
Ml., Gh., xoi SL ne Voss, o ot.
A EA ΤῸΝ Ms d D
7 —4. t οὐσῇ y
τῷ Moog G L et edi. — 4. 5. πο-
Ateuovuévov τοῦ Ἰσραὴλ ὑπὸ, τῶν
ἀλλοφύλων 18 G et edd., cum pu-
fnaret populus Iudaeorum, et ceciderunt
àb alienigenis L. — 5. x«i ἵνα

καὶ πάλιν ἐν ἑτέρῳ προφήτῃ

"Ὅλην τὴν ἡμέραν ἐξεπέτασα τὰς χεῖρώς μου πρὸς λαὸν τοι. LXv,2.

IS 6 et edd, ut 1,. — ὑπομνήσω! α
et edd., ὑυπομνησει S. — 6. παρεδό-
ϑησαν 18 G et edd., traduntur

À Lies n καὶ εἰς golus Men. — 7. Μωύσέως

, μωσεως 8, Μωσέως
0 v, ΤΑΝ b et fort. e, Μωσῇ vulg.
— τῶ πνεῦμα c. — 1. 8. σταυροῦ x«l
τοῦ μέλλοντος πάσχειν 1 G et edd,
του σταυρου του μξλλοντος εἴασχειν

» Crucis ησίν I S Gh, om G
L'wde Ἢ i. Mi. — ἐλπίσωσιν I 5
G et edd., E rrodidorint L. — 9. τί
σιν οὖν ᾿Μωῦσῆς. ὃν 8 "ἐφ᾿ ἕν ὅπλον
μέσῳ τῆς πυγμῆς 1 ὃ G ᾿ΑἿωσῆς —
ποιγμῆς 0 v, πηγμῆς C, πήγῃς e b) OE.
(Ἠωσῆς — πηγῆς Men. Voss, Ox.
πηγμῆς Men. 1n notis), et iterum:
Ascendit Moyses in aggerem L. — 10.
σταϑεὶς ὑψηλότερος 1G vulg. Hgt.,
Ml, υψηλοτερος σταϑεὶις S Gh., stans
— εξετεινεν S vulg. — 11. οὕτω
πάλιν Ibo Men., Dr., ovtoc παλιν S
fov Voss. vulg. 'Hg., Ml, Gh., οὕτω
πάλεν, λέγει Men., om. L. — ἐνίχα
Ἰσραήλ 18 6 et edd., vincebant Iu-
ὁ ὦ --- χαϑεῖλε, πάλιν] Hg'., ΜΙ.
Gh., καϑειλεν S 1, πάλιν c Men., xd-
Aw ᾿χαϑεῖλεν, πάλιν G vulg. — 12.
ἐθανατοῦντο I SG et edd,, vincebat
Amalech L. — πρὸς τ IS ἃ et edd.,

hoe ad quid? L. — 13. ἐπ᾿ αὐτῷ IS
α οἱ edd., in cruce Christi L. — ελ-
πισωσιν Sov. — πάλιν S L Hgt,
Ml, Gh., om. G — 14. εξεπε-

vulg.
τασα (LXX) SGL et edd., διεπέτα-
σα

92 - "BARNABAE

Num XXL ἀπειϑοῦντα xai ἀντιλέγοντα ὁδῷ δικαίᾳ μου’. πάλιν Πωῦσῆς
“ποιεῖ τύπον τοῦ Ἰησοῦ, ὅτι δεῖ αὐτὸν παϑεῖν, καὶ αὐτὸς ξωοποι-
1051, ὃν δόξουσιν ἀπολωλεκέναι ἐν σημείῳ, πίπτοντος τοῦ Ἰσραήλ.
ἐποίησε γὰρ κύριος πάντα ὄφιν δάκνειν αὐτούς, καὶ ἀπέϑνησχον
— ἐπειδὴ ἡ παράβασις διὰ τοῦ ὄφεως ἐν Εὔᾳ ἐγένετο —, ἵνα 5
ἐλέγξῃ αὐτούς, ὅτι διὰ τὴν παράβασιν αὐτῶν εἰς 9Àiyu» ϑανάτου

xxvi 45 παραδοϑήσονται. πέραρ γέ τοι αὐτὸς Πωῦσῆς ἐντειλάμενος, Οὐκ
ἔσται ὑμῖν οὔτε χωνευτὸν οὔτε γλυπτὸν εἰς ϑεὸν jui»*, αὐτὸς
ποιδῖ, ἵνα τύπον τοῦ Ἰησοῦ δείξῃ. ποιεῖ οὖν Πωῦσῆς χαλκοῦν
ὄφιν καὶ τέϑησιν ἐνδόξως καὶ κηρύγματι καλεῖ τὸν λαὸν. ἐλϑύν-10
τες οὖν ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐδέοντο Πωῦσέως, ἵνα περὲ αὐτῶν ἀνενέγκχῃ
δέησιν περὶ τῆς ἰάσεως αὐτῶν. εἶπε δὲ πρὸς αὐτοὺς Moose

Nun. XXL Ὅταν, φησί, δηχϑῇ τις ὑμῶν, ἐλϑέτω ἐπὶ τὸν ὄφιν τὸν νεκρὸν

36. Εὔα. Hieronymus de hebr. nom. e Barnabae epi (Opp. IIL, 1, 119):.
Eva calamitas sive vae aut certe vita. etiam Ioannes Philoponus ad Barnabae

epi: Βὔα᾽ ζωὴ ἢ συμφορὰ ἢ λύπη.

XII. 1. ἀπειϑοῦντα (LXX) IG vulg., ovtoc B. — Μωυσῆς 18 1, Ml,
ἀπιϑη8, ἀπειϑῆ S Hgt.,, ML, Gh. — κου Gh., Μωσῆς G vulg. — ἐντειλάμενος
IS Get edd., oL, adir LL Het IS G et edd., 4 praecepere i
Ml, Gh, item L, xel za» G vulg. L. — 1. 8. Οὐχ ἔσταε I
— 2. ποιεῖν solus c. — xal IS G et Gh. oix ἐστέ v, o) κεστέ (mutata in

edd., οὐ quia L. — 2. 8. αὐτὸς ζωο- οὐκ ἐσταῖ) o, ovx εστιν S. — 8. οὔτε
ποιησει S L, αὐτὸν ζωοποιήσουσιν χωνευτὸν οὔτε γλυπτὸν 18 L Hg,
Men., παϑόντα ζωοποιῆσαι Y. — 3. , Gh., οὔτε γλυπτὸν οὔτε yovev-

ov» δοξουσιν S* o v Hgt., Ml, Gh, o» τὸν G vulg. (etiam Dr. — εἰς θεὸν
αν δοξουσι S**, ἐνδοξάζουσε 1, ὃν υμῖν IS G et edd., om. L. — αὐτὸς
δόξωσιν b c f vulg, quem illi puta- IS L Hgi, ML, Gh., om. G vulg. —
verunt L. — ἀπολωχέναι c. — ἔν 9. 10. ποιεῖ ἵνα τύπον τοῦ Ἰησοῦ
σημείῳ Y S G οὐ edd., om. L. — πί- δείξῃ. ποιεῖ οὖν ó Ἰησοῦς χαλκοῦν
πτοντὸς τοῦ Ἰσραήλ] 8 G οἱ edd., ca- ὄφιν IS G (Μωσῆς) et edd. (Μωσῆς
dente enim populo Iudaeorum L. — 4. vulg.), fecit serpentem aereum, ut
ἐποίησε γὰρ 1 8 (επριησεν) G et edd. m lesu ostenderet L. — 10. à»-
qnia iusserat L. — xvogioc 18 L Hgi,, | óó&oc(cf. p.33,3.4)1 SG Hg!., MI., Gh.
]., Gh., om., G vulg. — πάντα ὄφιν ἐν δοχῷ L (in cruce?) (Men) Cot. Dr.
δάχνειν αὐτούς, xal ἀπέϑνησχον I8 G — — κηρύγματι καλεῖτ 8 G et odd.,. per
et edd., ut morsu colubrae morerentnr praecones convocavit L. — 11. émitó
L. — ἀπέϑνησχαν bov. — 5. ἐγέ- αὐτὸ 18 6 ot edd.,, om. L. — περὶ
yero IS Hg, Ml, Gh, γέγονεν α αὐτῶν IS b (marg.) o v var. lect. ap.
vulg. — ἐν τῷ Ella IS G et edd., Voss. Hg!., Ml, Gh., ὑπὲρ αὐτῶν
Evae L. — 5. 06. ἵνα ἐλέγξῃ αὐτούς (text) c vulg. pro sanitate eorum L.
IS G et edd., voluit illos corripere L. — evevéyxg δέησιν 18 Hg!., ML, Gh,
— ἃ. 1. ὅτι διὰ τὴν παράβασιν ab- ἀνενέγχῃ δεόμενος G vulg. — 12. εἶπε
τῶν el; ϑλίψιν ϑανάτου παραδοϑή- δὲ 1, εἰπεν δὲ 8 G et edd., tum dixit L.
σονται IS G et edd, et ideo sic morti — πρὸς αὐτοὺς Μωῦσῆς 1 G L et edd.,
tradere, qui d quia) mandata eius μωσης προς «vtovc S. — 13. φησί 1
Beterierunt L. — 6. εἰς 9A 15 bo, gnowwS fov, om. L. — ógz9518
1, Ml, Gh., ἐν ϑλέψει G vulg. — Lovetedd, δειχϑῇῷ bc. — τὸν ve-
7T. αὐτὸς IG L vulg. Hgt, Ml, Gh. χρὸν (cf. p. 33, 2) I, om. 8 α ζ et edd.

EPISTULA C. XII.

33

τὸν ἐπὶ τοῦ ξύλου ἐπικείμενον καὶ ἐλπισάτω πιστεύσας, ὅτι
ἀὐτὸς ὧν νεκρὸς δύναται ζωοποιῆσαι, καὶ παραχρῆμα σωϑήσεται".
xci οὕτως ἐποίουν. ἔχεις πάλιν καὶ ἐν τούτοις τὴν δόξαν τοῦ
Ἰησοῦ, ὅτι ἐν αὐτῷ πάντα καὶ eig αὐτόν. εἰ λέγει πάλιν ἸΠωῦαῆς

5 Ἰησοῦ υἱῷ Ναυή, ἐπιϑεὶς αὐτοῦ τοῦτο τὸ ὄνομα, ὄντι προφήτῃ, Kus. Xrr,
Βα.

, ’ * / - € , e , "€ N ἢ
ἵνα μόνον ἀκούσῃ πᾶς ὁ Àa0g, Ort πάντα φανεροῖ ὃ πατὴρ περὶ

τοῦ υἱοῦ Ἰησοῦ — λέγει οὖν Μωῦσῇς Iso? υἱῷ Nav), ἐπεϑεὶς Num XVn,

᾿ αὐτῷ τοῦτο τὸ ὄνομα, ὅπότε ἔπεμψεν αὐτὸν κατάσκοπον τῆς γῆς"

,"4dfls βιβλίον εἰς τὰς χεῖράς σου καὶ γράψον ἃ λέγει κύριος, δτιξκ, χυτι, τ.
1o ἐκκόψει ἐκ διζῶν τὸν οἶκον πάντα τοῦ ual ὃ

5 υἱὸς τοῦ ϑεοῦ

ἐπ᾽ ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν΄. ἴδε πάλιν Ἰησοῦς, οὐχ ὃ υἱὸς ἀνθρώ-
που, ἀλλ᾽ ὃ υἱὸς τοῦ ϑεοῦ, τύπῳ δὲ ἐν σαρκὶ φανερωϑείς" ἐπεὶ.

5. Ναυή. Hieronymus de hebr. nom. e Barnab. epi. (Opp. III, 1, 119):
Naum (Nave correxit Menardus) germen. —

10. τοῦ Ἀμαλήκ. Hieronymus de hebr. Barnabae epi. (Opp. III, 1, 119):
Amalec populus lingens sive populus brutus. — |

XIl. 1. τὸν ἐπὶ τοῦ ξύλου émi-
κείμενον I (χείμενον) S G et edd., om.,
L. — ἐλπισάτω 18S G L et edd., ἐπι-

λεψάτω (cf. Num. XXI, 9) coniecit
1, — πιστεύσας I S G οὐ edd., om.

L. — 2. αὐτὸς ὧν νεχρὸς I S L Ἡρ!.,
Ml., Gh., »exgóc ov ἃ vulg. — ζωο-
ποιῆσαι 1S G et edd., alios sanare L.
— 8. 4. ἔχεις πάλιν xai ἐν τούτοις
τὴν δόξαν τοῦ ]ησοῦ, ὅτι ἐν αὐτῷ
πάντα xal εἰς αὐτόν 1S (τα xavta
S**) G (ἔχεις xal à» τοὐτῳ) et edd.
(ἔχεις xal ἐν τούτῳ vulg.), om. L. —
5, Ἰησοῦ υἱῷ Ναυή I 8 L (Ause) Hgt.,
Ml., Gh., Ἰησοῦ τῷ τοῦ Νανῇ (Nafi
b) υἱῷ G vulg. — ἐπιϑεὶς αὐτῷ τοῦτο
τὸ ὄνομα, ὄντι προφήτῃ 18 (επιϑες,
&** correctum) αὶ (τοῦτο ὄνομα) et edd.
(τοῦτο ὄνομα vulg )om. L. — 6. ὁ λαός
S G Dr., Hgt,, ML, Gh., λαός Men.
Voss., Ox. — 6. 7. ὅτε πάντα φανεροῖ
ὁ πατὴρ περὲ τοῦ vioi Ἰησοῦ, — λέγει
οὖν Μωῦσῆς Ἰησοῦ υἱῷ Νανή 11,
(emend. et om. ]1}ησοῦ), οτε o πατὴρ
gov (** improbavit gov) mavta qga-
v£QOL περι του VLOU σου ÀAEyEL ουν
μωνσῆς ιἤσου v.o νανη S, ὅτι πάντα
Ó πατὴρ φανεροῖ περὶ τοῦ υἱοῦ (αὖ-
τοῦ e L add: Ox. et Dr.) Ἰησοῦ υἱῷ
(uiv v) Nav5 (Ναβῆ b) G, ὅτε πάντα
ὅ πατὴρ φανεροῖ περὶ τοῦ υἱοῦ
Ἰησοῦ; λέγει ἱ ,

! ovv Μωῦσῆς oo
υἱῷ Navy

Gh. — 7. ἐπιϑεὶς I S

Hgt, Ml, Gh, xal ἐπιϑεὶς G vulg, '
et inposuit L. — 8, αὐτῷ τοῦτο τὸ
ὄνομα I, tovto ονομα S G vulg. Ml,
Gh., τούτῳ ὄνομα Hg!., illi nomen
lesus L. — ὁπότε ἔπεμψεν αὐτὸν xa-
τασχοπον τῆς γῆς lS (αποτε, sed
corr. **, et ἐπεμπεν) G (om. αὑτὸν)
et edd. (αὐτὸν om. vulg.), et dixit L.
— 9. Aafgs I S G et edd. plerique,
εἶπε Adfe (t L) Cot. Dr. — εἰς τὰς.
χεῖρας cov 8 G et edd., in manu tua

. — 10. ἐκκόψει éx ῥιζῶν IS (exxo-
vec) L Hgt., Gh., ὅτι éx ῥιζῶν da-
κόψει G . — τὸν οἶχον πᾶντα (om.
zxávta)IS Hg!., Gh., πάντα τὸν oixov

vulg. — 0 υἱὸς τοῦ ϑεοῦ 18 G et
edd., filius dei Iesus L. — 11. 10s I
L Dr., Hg!., ML, Gh, ee Sbco v,
οἱ δὲ Men., Voss., Ox. (marg.). — οὐχ
ὁ υἱὸς ἀνθρώπου, ἀλλ᾽ ὁ υἱὸς τοῦ
9:609 I b c, ουχι ὕιος o vov aa νιὸς
του 9v S MI. (ἀλλ᾽) Gh., οὐχ υἱὸς ἀν-
ϑρώπου, ἀλλ᾽ υἱὸς τοῦ ϑεοῦϊνυ]ρ. Hg!.,
non filius Nave, sed filius dei L. — 12.
τύπῳ καὶ ἐν σαρχὶ φανερωϑείς bc
Men., Dr., in carne apparuit L. —
12. —p, 34, 2. ἐπεὶ ov» μέλλουσι λέ-
yt, Ot. ὁ Χριστὸς υἱός ἐστι τοῦ
Δαυίδ, αὐτὸς προφητεύει ὁ Δαυίδ,
φοβούμενος xal συνίων τὴν πλάνην
τῶν ἁμαρτωλῶν! (Δαβίδ bis, συνιὼν),

| £t. ovv μελλουσιν (** add λεγεινὴ) oti

ἃς ὕιος óaó eot.v avtoco (pr. m. del.o)

HiLGENFELD, Nov. TESTAM. EXTRA CANONEM FASC. II. ED, II. 3

Ps. CIE, 1. ἁμαρτωλῶν᾽

Ies.XLV,1.xOGl πάλεν λέγει οὕτως "Hootag:

»

Gen. xxv
91.

Gen. XXV, πυϑέσϑαι σαρὰ χυρίου, καὶ εἶπε κύριος πρὸς αὐτήν"

94

. BARNABAE

οὖν μέλλουσι λέγειν ὅτι ὃ Χριστὸς υἱός ἔστι τοῦ Δαυίδ, αὐτὸς
προφητεύει ὃ Δαυΐδ, φοβούμενος καὶ συνίων τὴν πλάνην τῶν

Εἶπεν ὃ κύριος τῷ κυρίῳ uov: Κάϑου ἐκ δεξιῶν

μου, ἕως ἂν ϑῶ τοὺς ἐχϑρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου".

Εἶπε κύριος τῷ Χριστῷ μου 5

κυρίῳ, οὗ ἐκράτησα τῆς δεξιᾶς αὐτοῦ, ἐπακοῦσαι ἔμπροσϑεν αὐτοῦ
. ἔϑνη, καὶ ἰσχὺν βασιλέων διαρρήξω". ἴδε πῶς Δαυὶδ λέγει αὐτὸν

κύριον, καὶ υἱὸν οὐ λέγει.

ΧΙΠ. Ἴδωμεν δέ, εἰ οὗτος ὁ λαὸς κληρονόμος ἢ ἢ éxeivog, καὶ εἰ ἧ
διαϑήκη εἰς ἡμᾶς ἢ εἰς ἐχείνους. ἀκούσατε οὖν, περὶ τοῦ λαοῦ τὶ [10

- λέγει ἣ γραφή"

, Eósizo δὲ ᾿Ισαὰκ περὶ “Ῥεβέκκας τῆς γυναικὸς

αὐτοῦ, ὅτι στεῖρα ἦν, καὶ συνέλαβεν'. εἶτα καὶ ἐξῆλϑε “Ῥεβέκκα

dvo ἔϑνη ᾿

ἐν τῇ γαστρί σου, καὶ δύο λαοὶ ἐν τῇ κοιλίᾳ σου, καὶ λαὸς λαοῦ

ὑπερέξει, καὶ ὁ μείζων δουλεύσει τῷ ἐλάσσονι".

αἰσϑάνεσθαι ὀφεί- 15

Aeve, τίς ὃ ᾿Ισαὰχ, καὶ τίς ἡ Ρεβέκκα, καὶ éni τίνων δέδειχεν,

11. Ῥεβέχχας. Hieronymus de hebr. nom. e Barnabae epi. (Opp. III, 1,119):

Rebecca patientia. —

προφητευει δὰδ φοβουμενος xal
συνιὼν τὴν πλανὴν τῶν ἀαμαρτωλων
S Hg!. (ἐπεὶ — λέγειν e 82), MI.
(eodem modo) Gh. (eodem modo), ἐπεὲ
οὖν μέλλουσι λέγειν, ὅτι ὁ ῥιστὸς
υἱός ἔστι Δαβίδ, φοβούμενος τὴν
πλάνην τῶν ἁμαρτωλῶν λέγει G vulg.,

iterum dicit

XII. 3. ὁ κύριος (LXX) I G. vulg.
Hg. xe (xvouoc) 8 Ml, Gh. — 4. ξως
ISGLete d., ἵνα Voss. (marg.
ὑποπόδιον τῶν ποδῶν μου ( (LX i
S G et edd., sub pedibus tuis (cf. à
XXII, 44) L. — δ. obtoc; ISbco
(eorr.) " edd., οὗτος 0 (prius) v. —
ειπεν S. τῷ Χριστῷ μου xv-
e/o LG (αὐρῷ prius b) et edd, τω
χω Ci T8» μου xvoo S**, τῷ xv-

— οὗ ἐκ »ράτησα τῆς

δεξιάς αὐτοῦ (cf. LXX) L G et edd.,
οὗ ἐχράτησε τῆς δεξιᾶς αὐτοῦ 1, ov
ἐχρατησεν tuc δεξιας ("* τῆς χειρος
της δεξιας) avtov ὃ. . ἔμπρο-
σϑεν (LXX) I S** Get edd., om. S* L.
— 1. ἴδε 18 G et edd, videte L. —
Δαυὶδ λέγει I (Δαβὶδ) S Hg!., Ml.,
Gh., λέγει Δαβὶδ G vulg. pro )ohetae
L. 8. ov I L (non tantum), 9v
e S G et edd. — λέγεε IS L Hg'.,

dicunt L, om. S** G vulg. Gh.

XIII. 9 9. Ἴδωμεν é£I8 (ειδε) Hgt.,
ML, Gh., ἀλλ᾽ ἴδωμεν αὶ vulg., quae
mus igitur L. — κληρονόμος 1G
xAngovoust S 5 Hg, Ml., Gh., heredi-
tatem capit L. — 7 ἐκεῖνος inb T
πρωτος Cot., Dr. Hg.., h.,
£L O e τος 5» (£t om. *), ἐν πὶ γῶτος
Men., Voss. — xai ei I G et odd. xat
AOT, ov» 1 5 Hg, , Gh,

t» G vulg., om. L. — περὶ τ ) λαοῦ
[58 et edd., de hoc L. — 10. 11. τί
λέγει ἢ 5 prr I ὴ α & edd., sic erp.
tum est (LXX) 18
4 L — 5 p de
(Xi) F G et edd., x«l οὐ συνέλαβεν

— εἶτα xal ἐξῆλθε! G vulg. (e τα.
καὶ ἐξ. Dr), eva εξηλϑεν S
ΜΙ., Gh., et L. — 13. πυϑέσϑαι à
G et edd., quaerebat, quid portaret
L. — εἰπὲν S et odd. qd: — 14. &
t£ κοιλία σου 18 G et edd., ex utero
tuo nascentur (LXX) L. — 14. 15. xol
λαὸς λαοῦ ὑπερέξει (LXX) I G
Hg'!., Ml. v aam regebeiAagoae (**Aa0s)
λαου S, xal ὑπερέξει λαὸς λαοῦ Gh.,
om. L. — 15. 18. αἰσϑάνεσϑαι ὀφεί-
Aere I S G et edd., intellegite L. — 16.
Ἰσαὰκ I 9** G. et edd, .cax S*. —
xal τίς I S Hg, Ml, Gh., τές G vulg.
—p. 35, 1. xal ἐπὶ tivov δέδειχεν,

EPISTULA C. XII. XIII. 95

ὅτι μείζων ὃ λαὸς οὗτος ἢ ἐκεῖνος. καὶ ἐν ἄλλῃ προφητείᾳ λέγει

φανερώτερον ὃ ᾿Ιαχὼβ πρὸς ᾿Ιωσὴφ τὸν υἱὸν αὐτοῦ λέγων" ,Idov ' 8er.
οὐκ ἐστέρησέ μὲ κύριος τοῦ προσώπου Gov: προσάγαγέ μοι τοὺς 9 ἢ"
υἱούς σου, ἵνα εὐλογήσω αὐτούς“. καὶ προσήγαγεν ᾿Εφραϊμ καὶ
5 Μανασσῆ, τὸν Μανασσῆ ϑέλων ἵνα δὐλογηϑῆ, ὅτι πρεσβύτερος
7»: ó γὰρ ᾿Ιωσὴφ προσήγαγεν εἰς τὴν δεξιὰν χεῖρα τοῦ πατρὸς
Ἰακώβ. εἶδε δὲ Ἰακὼβ τύπον τῷ πνεύματι τοῦ λαοῦ τοῦ μεταξύ.
καὶ τί λέγει; , Καὶ ἐποίησεν ᾿Ιακὼβ ἐναλλὰξ τὰς χεῖρας αὐτοῦ καὶ xev,
14 Bq.

ἐπέϑηκε τὴν δεξιὰν αὐτοῦ ἐπὶ τὴν κεφαλὴν Εφραϊμ τοῦ δευτέρου
10 καὶ νεωτέρου καὶ εὐλόγησεν αὐτόν. καὶ εἶπεν Ἰωσὴφ πρὸς Ἰακώβ"
ΙΜετάϑες σου τὴν δεξιὰν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν ἹΠανασσῆ, ὅτε πρωτό-
τοχός μου υἱός ἐστι. καὶ εἶπεν Ἰακὼβ πρὸς Ἰωσήφ' Οἶδα, τέκνον,
οἶδα" ἀλλ᾽ ὃ μείζων δουλεύσει τῷ ἐλάσσονι" καὶ οὗτος δὲ εὐλο-
γηϑήσεται", βλέπετς͵ ἐπὶ τίνων τέϑεικε, τὸν λαὸν τοῦτον εἶναι πρῶ-
1570» καὶ τῆς διαϑήκης κληρονόμον. εἶ οὖν ἔτι καὶ διὰ τοῦ ᾿«βραὰμ
.

4. Ἐφραΐμ. Hieronymus de hebr. nom. e Barnabae epi. (Opp. III, 1, 119):
Efraim frugifer sive ubertas. etiam loannes Philoponus ad Barnabae epi:
Ἐφραΐμ' χαρποφορῶν, παρεύχω». --- 11. Mavaco?;. Hieronymus 1. 1.: Manasse
oblitus. Ioannes Philoponus l. Ll: Μανασσῆς" ἐπιλελελησμένος. —

ὅτε μείζων ὁ λαὸς οὗτος ἢ ἐκεῖνος
IS G et edd., et qui populus minor
ent EIL 1/2, xol ἐν ἄλλ ἱ
. 1. 2. xai ἐν προφητείᾳ

I $G et edd.,

λέγει φανερώτερον
iterum dixit Γ,. --- 2. Ioco? Ὶ 8 Hg!.,
Ml, Gh. τὸν Ιωσὴφ G vulg. — λέ-

ev ISG et edd., om. L. — 8. ἐστέρησε
i4 ἐστερησεν S** G et edd., ἐστερξσεν
5". — τοῦ προσώπου σου (cf. LXX)
I S G οὐ edd., ex genere tuo L. — 4. 5.
Ἐφραΐμ καὶ Mavaco? k S Hg!., Ml,
Gh. Manassem et Efrem L,'Egoatu G
(καὶ add. v., sed punctis notavit), xal
add. Dr. — 5. τὸν Mavacos; ϑέλων
ἵνα tbAoyg8g I G vulg. Gh., volens
autem Manassem benedici L, ϑελων
τον εφραιμ ἵνα ευλογηση S, ϑέλων
τὸν Μανασσῆ ἵνα εὐλογήσῃ Hg!., ΜΙ.
— 6. 1. ὁ γὰρ Ἰωσὴφ προσήγαγεν
εἰς τὴν δεξιὰν χεῖρα τοῦ πατρὸς
IaxóB IS G vulg. Gh., ὁ γὰρ Ἰωσὴφ
προσήγαγεν αὐτὸν εἰς τὴν δεξιὰν
χεῖρα τοῦ πατρὸς laxo Hg!., ΜΙ.,
statuit illnm dexteram patris sui
L. — 7. eióev S et seqq. edd, — τύ-
πον nvtvtati Gall, Hef. — πνευματι

λαοῦ b Men. — τοῦ μεταξύ 18 (ue-
toév, sed** μεταξυ) b (marg.) o v et
plerique edd., μεταξύ b (text.) c. Men.
8. xal τί λέγει: I S8 G et edd,,
om. L. — 8. ἐναλλὰξ (LXX) IS* G
EE Og BT Hg: 9. mé ic
(ἐϑετηχεν) 0o v ,, Ml., :
ἔϑηχεν bc . — τὴν δεξιὰν αὐτοῦ
I, τὴν δεξιὰν ὃ L Dr. 1, ML, Gh.,
om. 8 vulg. — Ἐφραὶμ [ΘΓ], et edd,
μανασση S. — 9. 10. τοῦ δευτέρου
καὶ νεωτέρου I S G et edd., minoris
L. — 10. πρὸς Taxó I 8 G et edd
atri suo L. — 11. cov t?» δεξιὰν
G et edd., manum tuam dextram L.
— Μανασσῆ I G L et edd., epos S.
— 12. υἱός ἐστε, υἱος ἐστιν S Hg,
ΜΙ., Gh., ἐστὶν νἱός G vulg. — πρὸς
Ἰωσήφ iG et edd., προς ιαχωβ 8,
om. L. — 18. ξλλάσσονι 1 S b c οὐ edd.,
ἐλάττονι o v. — 14. 15. ἐπὶ τένων τέ-
ϑεικε, τὸν λαὸν τοῦτον εἶναι πρῶτον
I S (εοιχεν pro τέϑειχεν) ἃ (τεϑει-
κεν et εἶναι τοῦτον) et edd. (τεϑει-
xt» et vulg. εἶναι τοῦτον), quem vo-
luerit esse prinum L. — 15. x«i τῆς
διαϑήχης I S G et edd., testamento L.

93*

Ἐχ χχχτ πρὸς ἹΜωῦσῆν'

96

BARNABAE

ἐμνήσϑη, ἀπέχομεν τὸ τέλειον τῖς γνώσεως ἡμῶν. vi οὖν λέγει

δετῷ “Ἵβραάμ, ὅτε μόνος πιστεύσας ἐτέϑη εἰς δικαιοσύνην;

Ἰδοὺ

' τέϑεικά σε, “Ἵβραάμ, πατέρα ἐθνῶν τῶν πιστευόντων δι᾽ ἀκρο-

βυστίας τῷ ϑεῷ"“.

XIV. .44Àà ἴδωμεν, εἰ 7) διαϑήκη, ἣν ὥμοσε τοῖς πατράσι
δοῦναι τῷ λαῷ, εἰ δέδωκε ξητῶμεν. δέδωκεν" αὐτοὶ δὲ οὐκ ἐγέ-
γοντο ἄξιοι λαβεῖν διὰ τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν. λέγει γὰρ ὃ προφή-

Ἔχ Χχιν, τῆς" “Καὶ 7» ἹΜωῦσῆς νηστεύων ἐν ὄρει Σινᾶ τοῦ λαβεῖν τὴν δια-

ϑήκην κυρίου πρὸς τὸν λαὸν ἡμέρας τεσσαράκοντα καὶ νύκτας

1
ἘχΧχχιβτεσσαράκοντα καὶ ἔλαβε ωὐσῆς παρὰ κυρίου τὰς δύο πλάκας

τὰς γεγραμμένας τῷ δακτύλῳ τῆς χειρὸς κυρίου, τῷ πνεύματι. καὶ
λαβὼν Μωῦσῆς κατέφερε πρὸς τὸν λαὸν δοῦναι. καὶ εἶπε κύριος

ΜΩωῦσῆ͵ ἸΠωῦσῆ, κατάβηϑι τὸ τάχος, ὅτι ὃ λαός
Deut. m. σου, ὃν ἐξήγαγες ἐκ γῆς “Αἰγύπτου, ἠνόμησε“. καὶ συνῆκε Πωῦὐσῆς,͵
κα, xxm, ὅτι ἐποίησαν ἑαυτοῖς πάλιν χωνεύματα, xai ἔρριψεν ἔχ τῶν χει-

ρῶν τὰς πλάκας, καὶ συνετρίβησαν αἱ πλάκες τῆς διαϑῆκης κυ-
ροίου. ἸΠωῦσῆς μὲν ἔλαβεν, αὐτοὶ δὲ οὐκ ἐγένοντο ἄξιοι. πῶς δὲ
ἡμεῖς ἐλάβομεν; μάϑετε, Πωῦσῆς, «ϑεράπων ὦν, ἔλαβεν" αὐτὸς

x1, duos τοῖς πατράσι δοῦναι
M 2 ds δέδωχε ζητοῦμενΊ, ναι aAA
εἰδωμεν ειη διαϑήηχη ην ὡμοσεν δουναι
τοις πατρασιν δουναι vo λαω εἰ δεδω-
xev S., Ναί, ἀλλὰ τὴν διαϑήκχην, ἣν
ὥμοσεν τοῖς πατράσι δοῦναι τῷ μεν, ὦ
εἰ δέδωχεν ζητῶμεν G ξητοῦμεν)
(om. va/) et edd. — 8. Πωνσοῆς I
Hg!., Ml, Gh., βωσῆς G vulg. — δ
κυρίου I S G. et edd., à domino L. —
πρὸς τὸν λαὸν 1 8 G οἱ edd., om. L.
— 9. 10. ἡμέρας τεσσαράκοντα χαὶ
γύχτας τεσσαράχοντα I o v vulg. Hg!.,
ἡμέρας τεσσεράκοντα και νυχτας
ü ὃ, ἡμέρας͵ τεσσεράχοντα καὶ νύ-
vrac τεσσεράχοντα Gh. — 10. ελαβεν
S et edd. sqq. — AMovos; 1, μωσης
S, om. G L et edd. — παρὰ xv (xv-
glo) S G et edd, ἃ deo L, om. I.
vo IS G et edd., om. L. — 11. cac
ytyoauuevac 8 G' et edd. ., γεγραμμέ-

c I — τῷ δαχτύλῳ τῆς χειρὸς I
3 γι οὐ edd. nua L4 χυξίον IS:
G et edd., dei L. — τῷ πνεύματι I,
εν πνευμᾶτι S G (om. c.) et pleri ue
edd., om. L Men. — 12. Moose 18
(μωνσης) G et edd., om. L. — χατε-
ερεν S. — 13. πρὸς Μωῦσῆν IS
2: G οὐ edd., om. L. --- Moor,
ωὐσῇ I G L et edd. μωσῃ uoo
S. — 13. 14. ὅτι ὁ λαός σου, ὃν ἐξή-

γαγες ἐχ γῆς Αἱ του, νόμησε, 18
ὕομησε Ὁ ἧς γύπα al. ὅτι qvó-
μησεν (ηνό ὅμησαν ἫΝ ὁ jede σου, οὗς
τοῖς (jd x γῆς (τῆς b) Αἰγύπτου G
(ηνομησαν Voss., Dr.) --- συνηχεν

— 165. oti ἐποιησὰν τ τοῖς Tta Ay

νεύματα S (om. παλε») L (conflatile)
p ML, Gh, € τι ἐποίησε χωνεύω
I, ὅτι ἐποίησαν πάλιν χωνεύματα G
vulg. — 16. τας πλαχας S** GL et
edd., om. I S*. — 16. 17. τῆς διαϑή-
κῆς κυρίου 1? Ets edd, Ad alg.
17. μὲν 4, μὲν γα
Hg!. — δὲ ISG et ὁδὰ 7 om d L. —
18. ein Bauer μαϑετε SQL "δὲ edd,
μάϑετε ἐλάβομεν l — Μωῦσῆς 9

&nov àv, ἔλαβεν IS G et edd., om.

— 18. —p. 37, 2. αὐτὸς δὲ ὁ χύριος
ἡμῖν δέδωχεν εἰς λαὸν κληρονομίας,
δι’ ἡμᾶς ὑπομείνας 1 (ἡμῶν) S (om.

᾿ EPISTULA C. XH. XIV. . 94

δὲ ὃ κύριος ἡμῖν δέδωκεν sic λαὸν κληρονομίας, δι᾽ ἡμᾶς ὗπο-
μείνας. ἐφανερώϑη δέ, ἵνα κἀκεῖνοι "“τελειωϑῶσι τοῖς ἁμαρτήμασι,
καὶ ἡμεῖς διὰ τοῦ κληρονόμου διαϑήκην κυρίου ᾿Ιησοῦ λάβωμεν,
ὃς elg τοῦτο ἡτοιμάσϑη, ἵνα αὐτὸς φανεὶς τὰς ἤδη δεδαπανημένας
ὅ ἡμῶν καρδίας τῷ ϑανάτῳ καὶ παραδεδομένας τῇ τῆς πλάνης ἀνο-
μέᾳ λυτρωσάμενος ἐκ τοῦ σκότους διάϑηται ἐν ἡμῖν διαϑήκην λόγῳ.
γέγραπται γάρ, πῶς αὐτῷ ὃ πατὴρ ἐντέλλεται, λυτρωσάμενον -
ἡμᾶς ἐκ τοῦ σκότους ἑτϑθιμάσαι ἑαυτῷ λαὸν ἅγιοϑϑ λέγει οὖν 6 -
προφήτης" , Ἐγὼ κύριος ὃ ϑεός σου ἐχάλεσά σε à» δικαιοσύνῃ κα τοι. ΧΥ,11,6.1.
Ἰθοκρατήσω τῆς χειρός σου καὶ ἐνισχύσω σε καὶ ἔδωκά σε εἰς δια-
ϑήκην γένους, εἰς φῶς ἐθνῶν, ἀνοῖξαι ὀφϑαλμοὺς τυφλῶν καὶ
ἐξαγαγεῖν ἐκ δεσμῶν πεπεδημένους καὶ ἐξ οἴκου φυλακῆς καϑη-
μένους ἐν σκότει'. γινώσκομεν οὖν, πόϑεν ἐλυτρώϑημεν. πάλιν ὃ
προφήτης λέγει" , Ido). τέϑεικά σε εἰς φῶς ἐθνῶν͵ τοῦ εἶναί σε εἰς Tet XUI,
15 σωτηρίαν ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς, οὕτω λέγει κύριος ὃ λυτρωσάμενός
σε 9e0g*. καὶ πάλιν ὁ προφήτης λέγει" , Πνεῦμα κυρίου ἐπ ἐμέ, οὗτοι. 113.
εἵνεκεν ἔχρισέ ue εὐαγγελίσασϑαι πτωχοῖς, ἀπέσταλχέ με ἰάσασϑαι

o, exhibet εἐδωχεν)ὴ G (ἔδωχεν) οἱ edd.
(omnes ἔδωχεν, Dav., Dr. ἔδωχεν
εἶναι), ille, cui nos in hereditatem, pro-

ἐδ ἃ G vulg. — 8. ἑτοιμάσαι. éavt
edd., εαυὐτω ητοιμασε S gd
9. ὁ προφήτης I S G et edd., pro ΜῊ

pter nos omnia sustinens L. sic L.

XIV. 1. δὲ IS G et edd., om. L.
— 2. xüxtivou. 1 S G et edd., illi L.
— τελειωϑωσιν S vulg. — ἅμα ρτη-
ασιν S. — 3. διὰ τοῦ χλη πφονόμον
Ἢ δια του χληρονομουντος S G οἱ edd
δια του κληρονομουντος Xv iv (αυ:
olov Ἰησοῦ) S**, δὲ αὐτοῦ κληρονο-
μοῦντες L Cot, Dr. al. — τὴν δια-
ϑ χὴν b (ad oram.) — χυρίου Ἰησοῦ
* G et edd, xv Xv (κυρίου ἄρι-
στοῦ) S** domini nostri lesu L. —
λάβωμεν ÍSL et edd., λάβωμεν (Aa-
βομεν v). καὶ πάλιν ὃ προφήτης λέγει"
Ιδοὺ τἐέϑειχά σε εἰς φῶς ἐθνῶν, τοῦ
εἶναί σε εἰς σωτηρίαν ἕῳς ἐσχάτου
τῆς γῆς. λέγει κύριος o λυτρωσά-
μενός σε ϑεός G, quae iam Hef. et
Dr. secundum L vero loco (l. 13—16)
reddiderunt. — 5. χαρδίας IS L et
plerique edd, κακίας G Men., Voss.
— 5. 6. τῷ τῆς πλάνης ἀνομίᾳ 156
et edd, iniquitati L. — 6. e» SG 1,
et edd, om. 1. — λόγῳ S G vulg. Gh.,
Br., ipo LÀ I, λαοῦ (servorum suorum ?)
. πὼς αὐτῶ ο πατὴρ
εντελλεται 86 L et edd., πῶς ὃ πατὴρ

ἐντέλλεται τῷ υἱῷ I. — λυτρωσά-
μένον I8 a He ἮΝ Gh., λυτρωσά-

0. χαὶ χ ατήσω ( EX)
ISG et. eid. - tenebo — 10. é»i-
σχύσω LXX) I G et edd. ., ἐσχυσω S.
— xal ἔδωχα (LXX) I S G et μὰ
dedi L. — 11. εἰς φῶς (LXX) IS G
et, edd., et in lumen L. —/12. 13. καὶ y
olxov φυλακῆς χαϑημένους ἂν σχότει
(LXX AL) I (oix ῥων S MD (om. x«i) et
edd. (xal om. vulg. Ml), om. L. —
13. di ird I ον γινώσχετε GL
vulg. , Gh., γνώσεσϑε ΜΙ. —
13— "à E du» — λυτρωσάμενός σε
ϑεός I S** (qui haec verba erasit, post.
quam vidit, ea infra DP n 9 se d
(cf. 1. 3) L Hef., | ΜΙ h.,
om. S* sed cf. ia] E 3). — 13.
πάλιν 18 et edd. χα 'πάλιν GL. —
13. 14. τοῦ εἶναί σε εἰς σωτηρίαν
(LXX) I (om. σε) Καὶ (** add. o£) y G et
edd. , ut sit sanctitas tua L. — 18.
οὕτω 1, ovtoc S Hg!., Gh., sicut L,
om. G. ' vulg. Ml. — 16. ϑεός IGL
et edd., o 9c S**, o ὃς ιηλ (ὁ 960g
Ἰσραήλ) ) S*. — xal πάλιν 1G vulg.
Gh., παλεν S 1, Ml. — 17. evexev
(co IScov Hg!., Ml, Gh., zvexe»
ἕνεχεν b vulg. — ἐχρισὲν S. —
11. —p. 88, 1. πτωχοις απεσταλχεν ue
ἐἀσασϑαι (LXX) Pr 1. Ml, τα-

98 BARNABAE. ΄΄

τοὺς συντετριμμένους τὴν καρδίαν, κηρῦξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν
καὶ τυφλοῖς ἀνάβλεψιν, καλέσαι ἐνιαυτὸν κυρίου δεχτὸν καὶ ἡμέραν
ἀνταποδόσεως, παρακαλέσαι πάντας τοὺς πενϑοῦντας".
Ἔχ, ΧΧ, 88ᾳ. XV. Ἔτι οὖν καὶ περὶ τοῦ σαββάτον γέγραπται ἐν τοῖς δέκα
λόγοις, ἐν οἷς ἐλάλησεν ἐν τῷ ὄρει Σινᾶ πρὸς ἸΠωῦσῆν κατὰ πρόσ- 5
DestV,lq.gzr0»* ,Καὶ ἁγιάσατε τὸ σάββατον κυρίου χερσὶ καϑαραῖς καὶ
le EVIb καρδίᾳ καϑαρᾷ'. καὶ ἐν ἑτέρῳ λέγει" ᾿Ἐὰν φυλάξωσί μου οἱ υἱοὶ
τὸ σάββατον, ϑεότο ἐπιϑήσω τὸ ἔλεός μου ἐπὶ αὐτούς". τὸ σάββα-
Gen. II, 8, ΤῸ» λέγει ἐν ἀρχῇ τῆς κτίσεως" , Kai ἐποίησεν ὃ ϑεὸς ἐν ἕξ ἡμέραις
v» «v e 3 ev M -Γ € ) "^ € J
và ἔργα τῶν χειρῶν αὑτοῦ καὶ συνδτέλεσεν ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ 19
καὶ κατέπαυσεν iv αὐτῇ καὶ ἡγίασεν αὐτήν. προσέχετε, τέχνα, τί
λέγει τό οΣυνετέλεσεν ἐν ἕξ ἡμέραις“. τοῦτο λέγει, ὅτι ἐν ἑξακισ-
χιλίοις ἔτεσι συντελέσει κύρεος τὰ σύμπαντα" 7) γὰρ ἡμέρα παρ᾽
nxxkix,, αὐτῷ σημαίνει χίλια ἔτη. αὐτὸς δέ μοι μαρτυρεῖ λέγων" ,Idoi
, Pj € , 3/ 3 ev A € ,
ἡμέρα κυρίου ἔσται ὡς χίλεα ἔτη“. οὐκοῦν, τέκνα, ἐν $5 ἡμέραις, 15
ἐν τοῖς ἑξξακχισχιλίοις ἔτεσι συντελεσϑήσεται τὰ σύμπαντα. ,Καὶ
κατέπαυσε τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ". τοῦτο λέγει" ὅταν ἐλϑὼν δυϊὸς αὐτοῦ
καταργήση τὸν καιρὸν τοῦ ἀνόμου καὶ κρίνῃ τοὺς ἀσεβεῖς καὶ ἀλλάξῃ

πεινοῖς χάριν, ἀπέσταλχό us laca- vulg. Bg. (συντελέσει) ML — 14. ση-
69a. G vulg. Gh., humilibus, misit me μαΐίγνει 1S, sunt L, om. G et edd. —
curare L., om. I. . ἔτη IS G et edd., ety μαρτυρει yao

XIV. 1. xaAéoe((LXX) 18 L Hgt, μοι óaó. λεγων oti gia &t« tv
Ml, Gh., xa) καλέσαι G vulg. — 2. οφϑαλμοις σου ὡς ἡ ἡμερα ἢ ex9ec
8. χαὲ ἡμέραν ἀνταποδόσεως, παρα- ἐς διηλϑεν χαι φυλαχη εν νυχτι (Ps.
καλέσαι πάντας τοὺς πενθοῦντας 18 XXXIX, 4)8**. —6£ Lo. 18 Hgt., Ml,
(ubi add. P 37, 18-16 παλιν — 96oc) Gh., uo: L, δὲ G vulg. — 15. ἡμέρα
6 et edd. (ἀναποδόσεως Men. al), xvoiov (2 Petr. III, 8 ἡμέρα παρὰ
om. L. ἀυρίφ T8, σήμερον ἡμέρα G L et edd.

ΧΥ͂. Ἔτι οὖν 1 S** Gh, ot; ovy — - οὐκοῦν, τέχνα I8 G οὐ edd., unde
S*, ἔτε 'L Hgi, Ml — 5. 6. xarà scire debetis, quia L. — 16. &recuw
πρόσωπον IS G et edd, om. L. — S. — συντελεσθήσεται ISo v, et edd.,
6. χερσιν 8S. — 1. ogváa&oociv» S. — συντελεσϑήσονται b c. — συμπαντα
μοῦ οἱ υἱοὶ I, o, vio. μον S* G Let. L συνπαντα S Gh., πάντα G vulg. Hg'.,
edd., o vos τὴηλ σραήλ) S**. —8. τὸ Ml. — Kal IS G et edd., et quod dicit
σάββατον Y S G L et plerique edd, L. — 17. κατέπαυσε 1 (χατεπαυσεν)
τὰ σάββατα Men. Voss, Ox. --- 8. Ὁ et edd., Requievit deus L. --- δβδό-
ἐπιϑή c. — 10. τὰ ἔργα τῶν χειρῶν ug 1G L et edd., εζ S. — 18. καταρ-
αὐτοῦ I S G et edd., opera sua L. — yZoglLboeo(pr.manu), καταργήσει
ἐν τῇ G L et edd, ἐν I, τη S. — 11. 8.0 (secunda manu) v Hg!., ML, Gh., xoi
ἐν αὐτῷ 1 G L et edd. plerique, αὐτὴν χαταργήσει Dr. — τοῦ ἀνόμου IL
S, ἐπ᾽ αὐτῷ Men., in illo die L. — χαὲ (iniquitatis) Hg'-: Ml, ἀνόμου Ox,
ἡγίασεν αὐτήν I S G et edd., om. L. Dr., ἄνομιας Men., αὐτοῦ G Voss. al,
— 12. 13. ὅτι ἐν ἑξακισχιλίοις ἔτεσε τοῦτον Gh., om. S. — χρίνη T, χρι-
συντελέσει χύριος τὰ σύμπαντα 18 νι S, χρινεῖ G et edd. --- ἀλλάξη
(ετεσιν --- συνπαντα) L Gh., ὅτι συν- Lov, αλλαξει S b c Voss., Dr., Hg!.,
τελεῖ κύριος (ὁ ϑεὸς κύριος b c Men.) . MI, Gh.
ἂν ἑξακισχιλίοις ὅτεσι và ndvra G

EPISTULA C. XIV.—XVI.

39

τὸν ἥλιον καὶ τὴν σελήνην καὶ τοὺς ἀστέρας, τότε καλῶς κατα-
παύσεται ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ. πέρας γέ τοι λέγει" ,.41γιάσεις
αὐτὴν χερσὶ καϑαραῖς καὶ καρδίᾳ καϑαρᾷ". εἰ οὖν ἣν ὃ ϑεὸς ἡμέραν

€ ΠῚ n" / - € , j , “ , 3 D
ἡγίασε νῦν τις δύναται ἁγιάσαι καϑαρὸς ὧν τῇ καρδίᾳ; ἐν πᾶσι

σπεπελανήμεϑα. ἔδε, ὅτι ὥρα τότε καλῶς καταπαυόμενοι ἁγιάσομεν

αὐτήν, ὅτε δυνησόμεθα αὐτοὶ δικαιωϑέντες καὶ ἀπολαβόντες τὴν
ἐπαγγελίαν, μηκέτι οὔσης τῆς ἀνομίας, καινῶν δὲ γεγονότων πάν-

των ὑπὸ κυρίου"

, , "EL € , 3 13 €
τότε δυνησόμεϑα αὑτὴν ἁγιάσαι, αὑτοὶ ἁγια-

σϑέντες πρῶτον. πέρας γέ τοι λέγει αὐτοῖς" ,Τὰς νεομηνίας ὑμῶν
10 καὶ τὰ σάββατα οὐκ ἀνέχομαι΄. ὁρᾶτε, πῶς λέγει" οὐ τὰ νῦν σάβ-
βατα ἐμοὶ δεκτά, ἀλλὰ ὃ πεποίηκα, ἐν ᾧ καταπαύσας τὰ πάντα

ἀρχὴν ἡμέρας ὀγδόης ποιήσω, ὅ ἐστιν ἄλλου κόσμου ἀρχή. διὸ.

καὶ ἄγομεν τὴν ἡμέραν τὴν ὀγδόην εἰς εὐφροσύνην, ἐν ἡ καὶ Ó
᾿ἸΙηησοῦς ἀνέστη ἐκ νεχρῶν xai φανερωθϑεὶς ἀνέβη εἰς οὐρανούς.
XVI. Ἔτι δὲ καὶ περὶ τοῦ ναοῦ ἐρῶ ὑμῖν, ὡς πλανώμενοι ot

ταλαίπωροι εἰς τὴν οἰκοδομὴν ἤλπισαν, καὶ οὐκ ἐπὶ τὸν ϑεὸν
αὐτῶν τὸν ποιήσαντα αὐτούς, ὡς ὄντα olxov ϑεοῦ. σχεδὸν γὰρ

ΧΥ͂. 1. χαὶ τὴν σελήνην xal τοὺς
ἀστέρας I G L et edd., χαι τους αστε-

ῥας και xat τὴν σεληνην S. — 2. d» IG
edd, om. S. — λέγει IS G et
edd., hoc dicit L. — 8. "rhy ISG

et edd., illum diem Lr — χερσὶ 1Lov
Dr., χερσιν ὃ h., ἐν χερσὶ
bcf g..— & ps ἣν 18 6 Voss,

Dr., Gh. οὺν ΜΙ.
i ΝΥ ἡγίακεν ᾷ

ἡγίασε 1 , ibid
vulg. .— τις S Gh., τίς IL
bov ἽΝ Hg'., tle Men. (in
textu). — χαϑαρὸς I E ᾿ει μη χαϑαρος
8** οἱ odd. — à» πᾶσι I, ἐν πασιν
T a8 ot f edd., εν παλιν S*. — 5. δε
L Dr. ( ἴδ᾽ Hg. Ml, Gh, Br, εἰ δὲ
186 vulg. — 9r IL , 0v» g* Dr.,
, Ml, Gh., ov S*, οὐδ᾽ G vulg.
— ἀπε 8 G at ed d., om. L. — χατα-
παυόμενοι ἁγιάσομ g» 18 Kor
xataxavóutvog ἁγιάς ζει ἁγιαζῃ
0 v) et edd., χαταπαυόμενος de
L. — 6—8. ὅτε δυνησόμεϑα — ὑπὸ
κυρίου I S G et edd., om. L. — 6.
ὀννησώμιεϑι Ὁ, — διχαιωϑέντες TS
; Gh., δέκαια G vulg. — xol
I dig, , Gh., om. S. — 1. ugxéti
1 5, οὐχέτι ἃ et edd. — τῆς 1 G et

edd., om. h — χαινῶν δὲ γεγονότων
I S8 Hg! , Gh., γεγονότων δὲ xoai-
μῶν in — 8. xvglov. I G. vulg.

tov xv (xvolov) S Hg!., Ml, Gh.
vóre I S** G L (et tunc) et edd, 0v 5".
- δυνησώμεϑα b, sed in margine
correctum. — αὐτὴν 1 8. G et edd., om.
— αὐτοὶ I 8** G L et edd., cvro:

edd. dies sollennes L. — 10. τὰ ca
Boxa ISL Hg!, MI, Gh, τὰ ^

βατα Qu μῶν G vulg. — 11. ἐμοὶ 1 8
b (si) et edd., om. S. — oISG
, Hg'., M., Gh, ἃ L vulg. — ἐν ó
ἜΣ: edd., et in die quo L. — 12.
ποιήσω ISbc 'et edd., faciet L., iii

o v. — ἀλλ᾽ roe ἢ ma manu. — - ἀρ
l L Br., cep. G et edd. Ἦ
ἄγομεν T S L et edi, αγωμεν M T —

13. 14. ὁ Ἰησοῦς ISGL et ed

xc Sab i o ἃς S", — οὐρανούς 1
Gh., τοὺς οὐρανούς G vulg.

ay 16. δὲ IS Gh., om. G vu
Nd IS G et edd.

S Br, πῶς G el
edd. — 15. 16. ὡς ταλαίπωροι 1856
et edd, om. L. — εἰς τὴν οἰχοδομὴν
ISL Hgt., Ml, Gh., ἐπὶ τὴν ὁδὸν G
Dr. — 16. καὶ οὐκ 18 G et edd., χα-
946 d — 11, αὐτῶν I8 fo » v Hg,
MI., αὐτὸν b c vulg, om. L.
GC L Hg, ML, Gh, ἀλλ' ὡς 8
vulg. — 17. —p. 40, 1. σχεδὸν γὰρ ὡς

Xes. I, 18.

o 8*. — 9. τὰς νεομηνίας T SGet

40 BARNABAE

ὡς và ἔϑνῃη ἀφιέρωσαν αὐτὸν ἐν τῷ ναῷ. ἀλλὰ πῶς λέγει κύριος

Ies XL,12. χαταργῶν αὐτόν; μάϑετε' ,Τίς ἐμέτρησε τὸν οὐρανὸν σπιϑαμῇ,͵
le.LXVL17) τὴν γῆν Ogaxls' οὐκ ἐγώ; λέγει κύριος. ,O οὐρανός μοι ϑρόνος,
ἡ δὲ γῇ ὑποπόδιον τῶν ποδῶν μου' ποῖον οἶκον οἰκοδομήσετέ

μοι. ἢ τίς τόπος τῆς καταπαύσεώς μου"; ἐγνώκατε ὅτι. ματαία ἡ 9 .
es.XLIxT.SÀzvig αὐτῶν. πέρας γέ vou πάλεν λέγει" Ιδοὺ οἱ καϑελόντες τὸν
— '»aó» τοῦτον αὐτοὶ. αὐτὸν οἰκοδομήσουσι“. γίνεται. διὰ γὰρ τὸ
πολεμεῖν αὐτοὺς καϑῃρέϑη ὑπὸ τῶν ἐχϑρῶν. νῦν καὶ αὐτοὶ οἱ τῶν
ἐχϑρῶν ὑπηρέται ἀνοικοδομήσουσιν αὐτόν. πάλιν ὡς ἤμελλεν 1)

πόλις καὶ ó ναὸς καὶ ὁ λαὸς ᾿Ισραὴλ παραδίδοσθαι, ἐφανερώϑη.19

) RT yàg ἡ γραφή" ,Koi ἔσται ἐπ᾽ ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν, καὶ πα-᾿
656. ραδώσει κύριος τὰ πρόβατα τῆς νομῆς καὶ τὴν μάνδραν καὶ τὸν
πύργον αὐτῶν εἰς καταφϑοράν." καὶ ἐγένετο καϑ' ἃ ἐλάλησε κύριος.
ζητήσωμεν δέ, εἰ ἔστι ναὸς ϑεοῦ. ἔστιν" ὅπου αὐτὸς λέγει ποι-

Ὥρα. ΤΚ, Mp» χαὶ καταρτίζεν. γέγραπται γάρ' ,Καὶ ἔσται, τῆς ἑβδομάδος τι
συντελουμένης, οἰκοδομηϑήσεται ναὸς ϑεοῦ ἐνδόξως ἐπὶ τῷ ὀνόματι

. xvolóv*, δὑρίσκω οὖν, ὅτι ἔσει ναός. πῶς οὖν οἰκοδομηϑήσεται.
ἐπὶ τῷ ὀνόματι κυρίου; μάϑετε" πρὸ τοῦ ἡμᾶς πιστεῦσαι τῷ ϑεῷ

18. —p. 41, 4. Clemens Alex. Strom. II, 20, 116 p. 489 sq.: οὗ μοι δεῖ
πλειόνων λόγων παραϑεμένῳ μάρτυν τὸν ἀποστολιχὸν Βαρνάβαν --- ὁ δὲ

9. ἀνοικοδομήσουσιν I G et edd. pleri-
que, ανοιχοδομησωσιν S ΜΊ., ab Initio
aedificant L. — 10. x«l ὁ ναὸς καὶ 0
λαὸς 1 α Hgt, Ml, Gh., χαε o Aaoc
xau. 0 vaoc S, xai ὁ λαὸς Voss., Ox.
et populus totus L. — Ἰσραὴλ [86
et edd., Iudaeorum L. — 7otgave-
ρώϑη, I S G et edd., propalavit L. —
11. Καὶ ἔσται I S G et edd., om. L.

và ἔϑνη I G L et edd., σχεδον εἰς va
εϑνη yao S*, σχεδον εἰς τα εϑνη S**,
aut forsitan tamquam ethnici L.

—. XVI. 1. ἀφιέρωσαν I G vulg. Hg!.,
Ml., ἀφιερωσαν yao S. Gh. — αὐτὸν
IS Get edd, templum L. —3.7 18, ἢ
τίς G L Hgt, ML, Gh., καὶ ví vulg.
— ovx ἐγώ; 18 ( et edd., nonne mihi

L. — 4. ποῖον S G et edd., xal ποῖον I.

Br. — οἰχοδομήσᾳτε eMen. —5. ἐγνώ- — τῶν ἡμερῶν 1 ὃ Hgt, Ml, Gh,
κατε I S8 L Hgt, MI, Gh., γνῶτε G ἡμερῶν vulg. — 11. 12. καὶ παρὰ-
doc. 1 S Hgi., Gh., παραδώσει GL

vulg., unde cognoseitis L. — 6. αὐτῶν
IS** G L et edd., ὑμῶν S*. — πέρας vulg. MI. — 13. πυργὸν S L G et edd.,

ἑ τοι πάλεν λέγει 1 8 Hgt, Ml, Gh, τύπον L — xa9 àISG (xa9d b)
T ἐρας οὖν πάλιν λέγει d vulg., et L et plerique edd., χατὰ Men. — ελα-
iterum D Ἰδοὺ I S8 G et edd., om. λησεν S. — 14. δὲ1 5, οὖν GL οἱ
L. — 1. αὐτὸν! 8." G L etedd., om. S*. edd. — ἐστιν S. — ϑεοῦ 1 S G et edd,

— οἰκοδομήσουσι Ib oc, οιἰκοδομησου- deo L. — 15. 16. τῆς ἑβδομάδος av»-

σιν S, οἰκοδομήσουσιν v. o et edd., et
aedificabunt L. — γίνεται G L (et fiet)
et edd., om. I 8 Weizs. l. 1. p. 22. sed
deesse vix potest, quamvis nonnullis
superfluum visum sit. — 7. 8. διὰ γὰρ
τὸ πολεμεῖν αὐτοὺς I S G et edd., dum
de Ho eZ L. — 8. αὐτοὶ IL
G vulg.

280) evto« χαι S Hgt., ML, G

. (Z. £. w. Th. 1871. 11. p. -

τελουμένης IS G et edd., septimo die
L. — 16. οἰχοδομηϑήσονται c. Men.
— δνδόξως I S L ov Dr., Hg!., Ml,
Gh., ἔνδοξος b c f vulg. — ἐπὶ τῷ 18
Hg!., Ml., Gh., ἐν GL vulg. — 17. ἐστιν
S. — ovv IS L b (mug.) o v Hg!., ML,
Gh., om. b (text. c Men. — 18. ἡμᾶς
Clem. AL I G L et edd., vec S

al

ἘΝ

EPISTULA C. XVI. 41

ἦν ἡμῶν τὸ κατοικητήριον τῆς καρδίας φϑαρτὸν καὶ ἀσϑενές, ὡς
ἀληϑῶς οἰκοδομητὸς ναὸς δια χειρός. ὅτε ἦν πλήρης μὲν εἰδωλο-
λατρδίας, καὶ ἣν οἶκος δαιμονίων, διὰ τὸ ποιεῖν ὅσα ἣν ἐναντία
τῷ ϑεῷ. οἰκοδομηϑήσεται δὲ ἐπὶ τῷ ὀνόματι κυρίου" προσέχετε"
δέ, ἵνα ὃ ναὸς. τοῦ κυρίου ἐνδόξως οἰχοδομηϑῇ. πῶς; μάϑετε"
λαβόντες τὴν ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν καὲ ἐλπίσαντες ἐπὶ τὸ ὄνομα

| ἐγενόμεϑα καινοί, πάλιν ἐξ ἀρχῆς κτιζόμενοι. διὸ ἐν τῷ κατοι-
᾿πητηρίῳ ἡμῶν ἀληϑῶς ὁ

ϑεὸς κατοικεῖ ἐν ἡμῖν. πῶς; ὁ λόγος

αὐτοῦ τῆς πίστεως, ἡ κλῆσις αὐτοῦ τῆς ἐπαγγελίας, 1?) σοφία τῶν .

10 δικαιωμάτων, αἵ ἐντολαὶ τῆς διδαχῆς, αὐτὸς ἐν ἡμῖν προφητεύων,

αὐτὸς ἐν ἡμῖν κατοικῶν, τοῖς τῷ ϑανάτῳ δεδουλωμένοις ἀνοίγων᾽

ι b

τῶν ἑβδομήκοντα ἦν καὶ συνεργὸς τοῦ Παύλου --- κατὰ λέξιν ὧδέ nog λέ-
yovta* Πρὸ τοῦ ἡμᾶς πιστεῦσαι τῷ ϑεῷ ἦν ἡμῶν τὸ οἰκητήριον τῆς καρδίας
φϑαρτὸν xal ἀσϑενές, ἀληϑῶς οἰκοδομητὸς ναὸς διὰ χειρός, ὅ ὅτι ἦν πλήρης
μὲν εἰδωλολατρείας xal ἦν οἶκος δαιμόνων διὰ τὸ ποιεῖν ὅσα ἦν ἐναντία

τῷ ϑεῷ . |... !

4----Ἴ. Clemens Alex. ib. 8. 117 p. 400: διὰ τοῦτο καὶ ἐπιφέρει" Προσέ-
gete ἵνα ὁ ναὸς τοῦ κυρίου ἐνδόξως οἰχοδομηϑῇ. πῶς; μάϑετε' λαβόντες
τὴν ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν καὶ ἐλπίσαντες ἐπὶ τὸ ὄνομα γενώμεϑα καινοί,

πάλιν ἐξ ἀρχῆς χτιξζόμενοι.

' ἅ- 10. Clemens 1. 1. εἰκότως οὖν ἀντέϑηχε τὰ ἐπιφερόμενα" Διὸ ἐν τῷ

κατοιχητηρίῳ ἡμῶν ἀληθῶς ὁ ϑεὸς χατοιχεῖ dv ἡμῖν" πῶς: 0 λόγος αὐτοῦ

της πίστεως, ἡ κλῆσις αὐτοῦ τῆς ἐπαγγελίας, f) σοφία τῶν δικαιωμάτων,
«i ἐντολαὶ τῆς διδαχῆς.

XVI. 1. ἦν Clem. AL. I G L et edd.,
om. S. — v Glop. M IS Get edd.,
οἰκητήριον. Clem

Clem. ' Al L et edd., om
ὡς Tsai 4 edd., om. Clem. ΑΙ. —
2. ἀληϑῶς Clem. AL IS G et edd.,
om. L. — zv πλήρης uiv Clem. A]. 1
S G et edd., ἦμεν πλή εἰς ἦν
δαιμονίων [8 G 1, οὗ 6 (dei a
Clem. Al.— 4. ἐπὶ 8G d. in
L, om. I. — veloo 1 8 ἃ ei edd.,
raeclare templum deo 1,. — 5. δέΪ
E om. G L et edd. — ἕνα ὃ ναὸς vov
vlov ἐνδόξως οἰχοδομηϑῇ Clem. Al.
I (τοῦ 950v) S (rov 90) Ηρ!., ΜΙ,
Gh., xvolov αἱ vulg., om. L. — πῶς
Clem. Al. 1 8 G et odd., et quomodo
L. — 6. λαβόντες Clem. AL 1S G et
edd, » accipiatis L. — xal ἐλπίσαντες
G et edd., cum erediderimus L. —
τὶ Y» vota Clem; AL. 18* f 0, τὸ ὄνομα
χυρίου 8** G (1 ὄνομα v, τῷ ὀνό-

-- τῆς καρδίας ας

uet. 0) L, τῷ ὀνόματι τοῦ χυρίου
Men., Voss. S,0x. — 7. ἔγενομεϑα
IS Lbco (corr. ex ἐγενώμεϑαλ) v
iiio et edd., γενώμέϑα Clem.
— καινοί, πάλιν Clem. AL IS G
οὗ edd., iam tales, y L. οἷο 1. al
ν τῷ xatoix ty μῶν Clem.
I Su edd., in nobia L. — 8. ἐν
ἡμῖν Cla Al. IS G et edd., om. L.
— πῶς Clem. ALIS*G L et edd.,
ὅπως S**. — 9. αὐτοῦ Clem. ALIG
L et edd., om. S. — 9. 10. τῶν δι-
καιωμάτων Clem. Al. I S G et edd.,
aequitatis L. — 10. τῆς διδαχῆς Clem.
Al I S G et edd., testamenti L.
(&VtOG εν ἡμινπροφητευων SL (αὐτοῦ)
G οἱ edd., om. I (propter homoeote-
leuton) — 11. ἐν ἡμῖν I 8 6 et edd.,
et in nobis L. — τοις to Savaro
δεδουλωμενοις S L Hg!., ML, Gh.,
τοὺς τῷ ϑανάτῳ δεδουλωμένους I G
vulg. — cvvyov 8S,

à
La.

49 BARNABAE

ἡμῖν τὴν ϑύραν τοῦ ναοῦ, ὅ ἐστι στόμα, μετάνοιαν διδοὺς ἡμῖν
εἰσάγει εἰς τὸν ἄφϑαρτον ναόν. ὃ γὰρ ποϑῶν σωθῆναι βλέπει
οὐκ εἰς τὸν ἄνϑρωπον, ἀλλὰ εἰς τὸν ἐν αὐτῷ κατοικοῦντα xoi λα-
λοῦντα ἐν αὐτῷ, ἐκπλησσόμενος ἐπὶ τῷ μηδέποτε, μήτε τοῦ λέ-
γοντος τὰ δήματα ἀκηκοέναι ἐκ τοῦ στόματος, ᾿μήτε αὐτός ποτε
ἐπιτεϑυμηκέναι ἀκούειν. τοῦτό ἔστι πνευματικὸς ναὸς οἰκοδομού-
μενος τῷ κυρίῳ. 0.

XVIL Ἐφ᾽ ὅσον ἦν ἐν δυνατῷ καὶ ἁπλότητι δηλῶσαι ὑμῖν,
ἐληίξζει μου 7) ψυχὴ μὴ παραλελοιπέναι τι. ἐὰν γὰρ περὶ τῶν
ἐνεστώτων ἢ μελλόντων γράφω ὑμῖν, οὐ μὴ νοήσητε, διὰ τὸ ἔνι
παραβολαῖς κεῖσϑαι. ταῦτα μὲν οὕτως.

XVIII. ἱΜεταβῶμεν δὲ καὶ ἐπὶ ὃ ἑεέραν γνῶσιν καὶ διδαχήν.
ὁδοὶ δύο εἰσὶ διδαχῆς καὶ ἐξουσίας" T] τὸ τοῦ φωτὸς καὶ 7 τοῦ

.. XVIII. p.42, 13—p. 43,3. Origenes deprinc. III,2, 4 (Ορρ.1,140): Eadem quoque

Barnabas in epistola sua declarat, quum duas vias dicit, unam lucis, alteram
tenebrarum, quibus et praeesse certos quosque angelos dicit: viae quidem lucis
angelos dei, tenebrarum autem viae angelos satanae. Hom. in Luc. XXXV (Opp.
III, 973): scribitur alibi, quod assistant homini, sive in bonam sive in malam
partem, duplices angeli. Comm. in epi. ad Rom, I, 24 (Opp. IV, 413): gunt
praeterea, aicut in multis scripturae locis iuvenimus, etiam utriusque partis
vel utriusque viae fautores quidam et adiutores angeli. — cf. Herm. Past.
Mand. VI, 1. 2.

13. —p. 43, 1. Duae viae i 96, 21—23: Ὅδοὶ δύο εἰσί : μία τῆς ζωῆς
καὶ μία τοῦ ϑανάτου. διαφορὰ δὲ πολλὴ μεταξὺ τῶν δύο ὁδῶν. —

XVI. 1. ἡμῖν I : G et edd., μῶν I S G et edd., om. L. — 1. τῷ χυρίφ

d", ϑύρ 99o«v I S L Hg!. ua IS G et edd,, om. L.
Biene | (ϑύραν v) v) vulg. beer ἢ Dr XVII. 8. ὃν δυνατῷ ml I8G οὐ
— στιν edd.,, ἐν T. — ὑμῖν I 4, ML,

S. — στόμα 18 G E. KM o8 gapien-
tiae L. — 1. 2. μετάνοιαν διδοὺς ἡμῖν
εἰσάγει el; IS 6. (εἰσάγαγε c) et edd.
(εἰσάγαγε Men., Voss., Ox), fecit de
nobis L. — 2. ναόν I 8 G et edd., do-
mum Ι. — yàg IS GL Ox. (marg.)
Hg!., Ml, Gh., xai vulg. — 3. εἰς τὸν
ἄνθρωπον, ἀλλὰ om. Voss. Ox. —
κατοιχοῦντα I ὃ Hgt., Ml, Gh., éyoi-
κνοῦντα G vulg. — 3. 4. καὶ λαλοῦντα
IS G etedd., om. L. — 4. ἔν I L Dav.,
Dr., Br., ex S G et plerique, 1 ym —
b. x τοῦ στόματος 1856
οὗ pleri » gud. εοὐτοῦν TES ) c. A
— αὖτ h a αὐ-
τὸν Dav., Du Heil — 6. ἐπιϑυ-
ugxévou. 6. — τοῦτο. ἐστιν S* o v
Gh , τοῦτο δέ ἔστι, 1, vovt ἐστιν S**
Ἡρὶ, ΜΙ., τουτέστι bof vulg. — γαὸς

Gh., 'al, ἡμῖν Men., Vos, J [M — 9.
x ει μουήψυ à μὴ παραλελοιπέναι
* (om. μη, dedit παραλελιπεναι),
non intermisi quicquam L, ἐλπίζει μου
O vovg xai ἢ Ψυχὴ t9 εἐπιϑυμια μου
μη παραλελιπεναι τι τῶν ανηχοντων
εἰς σωτηριαν S** Hg Mor
nz évauc) MI. " (add. p.e ante ir) h., ἐλπίξει
(éAnibg erat in o, est in v) μον ἡ
ψυχὴ τῷ ἐπιϑυμίᾳ μου μὴ παραλελοι,
πέναι μέ τι τῶν ἀνηχόντων (ανοι-
χόντων c Men.) ὑμῖν (ἡμῖν erat in o)
εἰς σωτηρίαν, ἐνεστώτων (ἐνεστότων
o v Men.) 6. — o δνεστώτων ἢ IS L
(ae pro ἢ) Hgt., Ml, Gh. ἐνεστώτων
iam praemiserunt Ww vulg. — γράφω
L S* G et edd, γραψω S** L. — 11.
χεῖσϑαι 1 S G οἱ odd., χεῖσϑαι πολλὰ
L. — ταῦτα μὲν οὕτως I 8 6 et odd.,

*
EPISTULA C. XVI—XIX. 43

σχότους. διαφθρὰ δὲ πολλὴ τῶν δύο ὁδῶν" ἐφ᾽ ἧς μὲν γάρ εἰσι τε-
ταγμένοι φῳταγωγοὶ ἄγγελοι τοῦ ϑεοῦ, ἐφ᾽ ἧς δὲ ἄγγελοι τοῦ σα-
τανᾶ. καὶ ὃ μέν ἐστι κύριος Gm αἰώνων καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας, ὃ
δὲ ἄρχων καιροῦ τοῦ νῦν τῆς ἀνομίας. |
5 XIX. Ἢ οὖν ὁδὸς τοῦ φωτὸς ἐστιν αὕτη" ἐάν τις ϑέλων ὁδὸν

ὁδεύειν ἐπὶ τὸν ὡρισμένον τόπον σπεύσῃ τοῖς ἔργοις αὐτοῦ. ἔστιν ᾿..

οὖν ἡ δοϑεῖσα ἡμῖν γνῶσις τοῦ περιπατεῖν ἐν αὐτῇ τοιαύτη" .4γα-
πήσεις τόν σε ποιήσαντα, φοβηϑήσῃ τὸν σε πλάσαντα, δοξάσεις .

, , , » c Led [od , M ,
τὸν σε λυτρωσάμενον ix ϑανάτου. ἔσῃ ἁπλοῦς τῇ καρδίᾳ καὶ πλδύ-
100,06 τῷ πνεύματι, οὐ κολληϑήσῃ μετὰ τῶν πορευομένων àv ὁδῷ
Savévov. μισήσεις πᾶν ὃ οὔκ ἐστιν ἀρεστὸν τῷ ϑεῷ, μισήσεις
πᾶσαν ὑπόκρισιν" οὐ μὴ ἐγκαταλίπῃς ἐντολὰς κυρίου. οὐχ ὑψώσεις

2--3. τοῦ σατανᾶ. Hieronymus de hebr. nom. e Barnabae epi. (Opp. III,
1,119): Satan adversarius sive praevaricator. —

5—9. Duae viae p. 96, 23—25. Ἢ μὲν yàg ὁδὸς τῆς ζωῆς ἐστὶν αὕτη"
πρῶτον ἀγαπήσεις τὸν ϑεὸν τὸν ποιήσαντά σε dE ὕλης τῆς καρδίας σου
xal δοξάσεις τὸν λυκρωσάμενόν σε dx ϑανάτου.

42, 18---48, 1. Const. ap. VII, 1: Φαμέν, ὡς δύο ὁδοί εἰσιν, μέα τῆς ζωῆς
καὶ μία τοῦ ϑανάτου, οὐδεμίαν δὲ σύγχρισιν ἔχουσι πρὸς ἑαυτάς --- πολὺ
καὶ τὸ διάφορον -- μᾶλλον δὲ πάντη κεχωρισμέναι τυγχάνουσι, καὶ φυσιχὴ
μέν ἐστιν ἡ τῆς ζωῆς ὁδός, ἐπείσακτος δὲ ἡ τοῦ ϑανάτου.

Πρώτη οὖν τυγχάνει ἡ ὁδὸς τῆς ζωῆς" καὶ ἔστιν αὕτη, ἣν καὶ ὁ νόμος
διαγορεύει, ἀγαπᾶν χυρίον τὸν ϑεὸν ἐξ ὅλης τῆς καρδίας κτλ.

t1. Const. ap. VII, 14: μισήσεις πᾶσαν ὑπόχρισιν, καὶ πᾶν ὃ ἂν g κυρίῳ
ἀρεστὸν ποιήσεις.

12. —p. 44, 3. Duae viae p. 99, 8: οὐχ ὑψώσεις σεαυτὸν, οὐδὲ δώσεις τῷ
ψυχῇ σου ϑράσος. Const. ap. VII, 8: οὐχ ὑψώσεις σεαυτόν. — οὐ δώσεις t£
ψυχῷ σου ϑράσος.

haec autem sic sunt. habes interim de ἔστιν 8. — 4. τοῦ νῦν I S Hgt., Ml

maiestate Christi, quomodo omnia in Gh., om. G vulg.

illum et per illum facta sunt, cui sit XIX. 5. αὕτη 1G edd. D. V., Const.
honor, virtus, gloria nunc et i insaecula 8 ., τοιαυτη 8. — ὁδὸν] ὃ G Dr. , Hg!
saeculorum. explicit epistola Barna- . ,Sh. e om. vulg. — 6. σπεύση S
bae L. , Gh., σπευσει G vulg. — 7.

2, XVIII, 11. xai ἐπὶ ἑτέραν ὀδθῆσα 0 (pr, m.) v. — αὐτῷ IG et

edd., ταυτη S. — 8. oe ποιήσαντα I
IG Tug, Gh, καὶ ἐφ᾽ ἑτέραν Hg' G vulg. Ηρ"., ML, ποιησαντα σε S

MA fue S n. — 12. εἰσιν S. — aM -

ICETSONONTOOE Mp WC dp En
-— — 10. μετὰτῶν I ἃ vulg. Hgt, μετὰ
Men., Voss. S ML, Gh. — zogtvousvov ὦ αὶ οἱ

XVIII. 1. πολλὴ Duae Viae IS o edd., mov ρευομένων I. — εν S G et
v et edd., πολὺδο. — εἰσιν B. — 2. ἧς δὲ m. T — 11. πᾶν IS G Hg:.,
1G et edd., oi δε 8. — 3. xad ISG- " dh. , Cst., ap. ποιεῖν Y —
Hgt., Ml, ' Gb., om. Men., Voss. — "E ἐστιν I S Hg!., Gb., ὁ χ
ἀπ τα vulg. Hgt, ML, απο S Gh. — vulg, — n. epo Voss.

4 BARNABAE

σεαυτόν, ἔσῃ δὲ ταπεινόφρων κατὰ πάντα, οὐκ ἀρεῖς ἐπὶ σεαυτον
ἀόξαν. οὐ λήψῃ βουλὴν πονηρὰν κατὰ τοῦ πλησίον δου. οὐ dd-
σεις τῆ ψυχῇ σου ϑράσος. οὐ πορνδύσεις, οὐ μοιχεύσεις, οὐ παιδο-

. φϑορήσεις. οὐ μή σου ὁ λόγος τοῦ ϑεοῦ ἐξέλϑῃ ἐν ἀκαϑαρσίᾳ

τινῶν. οὐ λήψῃ πρόσωπον ἐλέγξαι. τινὰ ἐπὶ παραπτώματι. ἔσῃ

τοναχΥι, 3 τραῦς, ἔσῃ ἡσύχιος, ἔσῃ τρέμων τοὺς λόγους, olg ἤκουσας. οὐ μνη-

Ἐκ. XX, 1.

σικαχήσεις τῷ ἀδελφῷ σου. οὐ διψυχήσεις, πότερον ἔσται ἢ οὔ.
οὐ μὴ λάβῃς ἐπὶ ματαίῳ τὸ ὄνομα κυρίου. ἀγαπήσεις τὸν πλησίον

2. Duae viae p. 97, 13. 14. οὐδὲ λήψῳ βουλὴν πονηρὰν 3 ἱκατὰ τοῦ πλη-
σίον σου.

8--4, Duae viae p. 97, 6. 1. Οὐ φονεύσεις, οὐ μοιχεύσεις, οὐ πορνεύσεις
Const. ap. VIL, 2: οὐ μοιχεύσεις --- οὐ παιδοφϑορήσεις.

5. Duae viae p. 100, 7, 8: οὐ λήψῃ πρόσωπον τινὰ ἐλέγξαι ἐπὶ παρα-
πτώματι. Const. ap. VIL, 10: οὐ λήψῃ πρόσωπον ἐλέγξαι ἐπὶ παραπτώμαι

6. Duae viae p. 99, 6—8: ἡσύχιος, ἀγαϑὸς καὶ φυλάσσων καὶ τρέμων
τοὺς λόγους obe ἤχουσας.

6—7. Duae viae p. 97, 9: οὐδὲ μνησικακήσεις. Const. ap. VIL 4: οὐδὲ
μνησιχαχήσεις.

8. Herm. Past. Vis. ΠῚ, 4, p. 18, 14—10: διὰ τοὺς διψύχους τοὺς δια-
λογιζομένους ἐν ταῖς χαρδίαις αὐτῶν, εἰ ἄρα ἔσται ταῦτα ἢ οὐκ ἔσται.
Duae viae p. 100, 10. 11: ἐν προσευχῇ σου μὴ διψυχήσῳς, πότερον ἔσται ἢ
οὔ. Const. ap. VIL, 11: μὴ γίνου δίψυχος ἐν προσευχῇ σου, εἰ ἔσται ἢ οὔ.

XIX.]. ser πάνταὶ 8
Gh., om. vulg. — 1-- 8, ovy (ov ML
ἐπε σεαυτὸν ὅοξαν ov λημψη BovAgv
πονηραν xata τοῦ πλησιον σου 0v δω-

σεις τή wv gov ϑρασος 85 G (οὐχ
ἀρεῖς τς AX ey Mons Qprima manu
— xarà vi ld. (οὐκ ἀρεῖς
— λήμψῳ Ηρ". ΜΙ, ks L, — κατὰ τὸν
vülg. Dr), ο δώσεις τῇ ψυχῇ σον
ϑράᾶσ σος" οὐχ ἀρεῖς ἐπὶ σεαυτὸν δόξαν,

Ὁ βουλὴν πονηρὰν χατὰ τοῦ
Eis Es 1. — 3. 4. παιδοφϑορή-
σεις ἘΣ ΜΕΝ Cat. ap.
παιδοφϑορεύσεις Mon., Voss. al. — 4.
σου 1Sfov Dr., ML, Gh, cor bc
Et — τοῦ ϑεοῦ [8 9 Men. al

ML, Gh., ὁ τοῦ ϑεοῦ f o v Voss.,
Dr. — δ. rev» cum sequentibus con-

. — οὐ λήψῃ 18" (L )
Vite gia v) et edd. E

ovqgav (cf. 1. 2) ουγλημψη S**. —
dirti I8 $, Cat. ap. var. lect. ap.
Voss, Dr, ἐλέγξας Merumque. -
παραπτώματι 18 G D. V. Cst. ap. Dr,
Hgi, ML, Gh., παραπτώματα c vulg.
6—8. ov μνησικακήσεις TO αδελφω
σου ov μη διψυχήσεις ποτερον εσται
ἢ ov ur λάβης ἔπι utet) τὸ voL
σου (** 3), B, οὐ μὴ μνησικακήσῃς
(ὠνησικᾳκήφεις c pr. τι. τῷ ἀδελφῷ
σου" οὐ μὴ διψυχήσῃς (διψήσῃς Ὁ ὁ
Men. et var. lectio ap. Voss), πότερον
ἔσται ἣ οὔ. οὐ (οὐ om. Men.) μὴ λάβῃς
ἐπὶ ματαίφ τὸ (εὶς c, Men., Voss, Cot.)
ὄνομα κυρίου ᾧ οἱ edd., οὐ μὴ λάβῃς
ἐπὶ πὶ ματαίῳ τὸ ὄνρμα κυρίου" οὐ
᾿νησικακήσης τῷ ἀδελφῷ, ce σου" οὐ
Mee ς πότερον ἔσται
8. Vires πόρον d ML, Gh,
boi v, ἀγαπήσαις Xiotaium in ἀγά-

EPISTULA C. XIX. 45

σου ὑπὲρ τὴν ψυχήν Gov. οὐ φονεύσεις τέκνον σου à» φϑορᾷ,
οὐδὲ πάλιν γεννηϑὲν ἀνελεῖς. ov μὴ ἄρῃς τὴν χεῖρά σου ἀπὸ τοῖ
υἱοῦ σου ἢ ἀπὸ τῆς ϑυγατρός σου. ἀλλὰ ἀπὸ τῆς νεότητος Ói-
δάξεις φόβον κυρίου. οὐ μὴ γένῃ ἐπιϑυμῶν τὰ τοῦ πλησίον σου,
οὐ μὴ γένῃ πλεονέχτης, οὐδὲ κολληϑήσῃ ἐκ ψυχῆς σου μετὰ ὑψή-
λῶν, ἀλλὰ μετὰ ταπεινῶν καὶ δικαίων ἀναστραφήσῃ. τὰ συμ-
βαίνοντά σοι ἐνεργήματα ὡς ἀγαϑὰ προσδέξη, εἰδὼς ὅτι ἄνευ ϑεοῦ
οὐδὲν γίνεται. οὐκ ἔσῃ διγνώμων οὐδὲ δίγλωσσος" παγὶς γὰρ 9a-
νάτου ἐστὶν 7 διγλωσσέα. ὑποταγήσῃ κυρίοις ὡς τύπῳ ϑεοῦ dv

1. Duae viae p. 97, 0. 1: οὐ φονεύσεις téxvo» ἐν φϑορᾷ, οὐ (1. οὐδὲ)
γεννηϑὲν ἀποχτενεῖς. Const. ap. VII, 3: οὐ φονεύσεις τέχνον σου ἐν φϑορᾶ,
οὐδὲ τὸ γεννηϑὲν ἀποχτενεῖς.

2—4. Const. ap. VII, 12: οὐκ ἀρεῖς τὴν χεῖρά σου ἀπὸ τοῦ υἱοῦ σου ἢ |
ἀπὸ τῆς 9vyatoóc cov, ἀλλ᾽ ἀπὸ νεότητος αὐτῶν διδάξεις αὐτοὺς τὸν φόβον
τοῦ ϑεοῦ.

5. Duae viae p. 97, 11: οὐχ Fog πλεονέκτης οὐδὲ ἅρπαξ. Const. ap. VII,
4 eadem.

5—8. Duae viae p. 99, 9—12: οὐδὲ χολληϑήσῳ τῇ ψυχῇ σου μετὰ ὑψη-
λῶν, ἀλλὰ μετὰ δικαίων xal ταπεινῶν ἀναστραφήσῃ᾽ τὰ δὲ συμβαίνοντά
σοι ἐνεργήματα ὡς ἀγαϑὰ προσδέξῃ, εἰδὼς ὅτι ἄτερ ϑεοῦ οὐδὲν γίνεται.
Const. ap. VII, 8: τὰ συμβαίνοντά σοι πάϑη εὐμενῶς δέχον καὶ τὰς περι-
στάσεις ἀλύπως, εἰδὼς ὅτε μισϑός σοι παρὰ ϑεοῦ δοϑήσεται ὡς τῷ Tof
καὶ τῷ Δαζάρφ.

8—9. Duae viae p. 97, 9, 10: οὐχ ἔσῃ δίγνωμος οὐδὲ δίγλωσσος" παγὶς
γὰρ ϑανάτου ἐστὶν ἡ διγλωσσία. Const. ap. VII, 4: ovx ἔσῃ δίγνωμος οὐδὲ
δίγλωσσος παγὶς γὰρ ἰσχυρὰ ἀνδρὶ τὰ ἴδια χείλη. ΤΙ, 6 p. 17, 20. Lagard.:
μὴ δίγνωμος, μὴ δίγλωσσος.

9. —p. 46, 1. Const. ap. VII, 13: καὶ ὑμεῖς, οἱ δοῦλοι, ὑποτάγητε τοῖς xv-
ρίοις ὑμῶν ὡς τύπφ ϑεοῦ ἐν αἰσχύνῃ xal φόβῳ, ὡς χυρίῳ καὶ οὐχ ἀνϑρώποις.

XIX. 1. ὑπὲρ τὴν ψυχήν σου. ταπεινῶν ἀναγραφή I — 1. ὡς 8

7]
S (** superscri n ὡς £avto») -- GD.V.etedd., (C προδέξῃ 18,
τέχνον cov I τέκνον S G πρόσδεξαι G t edd. — 1. 8. εἰδὼς
yulg. Gh. — dE iic x vul πὶ ἀπο- ὅτι ἄνευ ϑεοῦ οὐδὲν γίνεται IS D. V.
«κτενεῖς S D V. Const. & (ἄτερ) Ηρ". ML, Gh., om. G vulg. ---

Gh. — 2. o? uj ἄρῃς 1G ec «di διγνώμων I S, δίγνωμος G D. V
ov μη ἀρεις S, ovx αρεῖς Const. ἃ Cat. ap. et edd. — δίγλωσσος! 6 D. V.
— 3. τῆς I Cst. ap, om. S G et edd. Const. ap. et edd., γλωσσωδῆς S, —
— 4. κυρίου IG vulg., 9v (ϑεοῦ) S 8.9. παγὶς 53e ϑανάτου ἐστὶν ἡ δι-
Cst. Beso Er Ml, Gh. — ov uj LS γλωσσία G D. V (cf. Cst. ap.) et edd.,
h., οὐδὲ μὴ G vulg., οὐδ᾽ om. I 8. — 9. en d WE IS
τ un v. -- b. 6. μετὰ ταπεινων χαι (υποταγῆ), cf. Cst. ap., Ηρ! , (rotg
διχαίων αναστραφήση S Hgi., Ml, χυρίοις) Gh. ὑποτὰ ἤσῃ χυρίῳ κυ-
Gh., μετὰ δικαίων καὶ ταπεινῶν. ἄνα- (oig G vulg. — 9. ἐν IG Cat. ap. et
στραφήσῃ D. V. μετὰ δικαίων xal edd. om. 8
ταπεινῶν ἀναγραφήσῃ G vule. μετὰ

46 BARNABAE ᾿

αἰσχύνῃ xai φόβῳ οὐ μὴ ἐπιτάξῃς δούλῳ σου ἢ παιδίσχῃ σου ἐν
πιχρέᾳ τοῖς ἐπὶ τὸν αὐτὸν ϑεὸν ἐλπίζουσι, μήποτε οὐ φοβηϑῶσι
τὸν ἐπὲ ἀμφοτέροις Seóv: ὅτι ἡλϑεν οὐ κατὰ πρόσωπον καλέσαι,
ἀλλ᾽ ig οὗς τὸ. πνεῦμα ἡτοίμασε. κοινωνήσεις ἐν πᾶσι τῷ πληᾶίον
σου καὶ οὐκ ἐρεῖς ἴδια εἶναι" εἰ γὰρ ἐν τῷ ἀφϑαάρτῳ κοινωνοί ἐστε, πόσῳ ὃ
μᾶλλον ἐν τοῖς φϑαρτοῖς. οὐκ ἔσῃ πρόγλωσσος" παγὶς γὰρ στόμα
ϑανάτου. ὅσον δύνασαι ὑπὲρ τῆς ψυχῆς σου ἁγνεύσεις. μὴ γίνου
πρὸς μὲν τὸ λαβεῖν ἐκτείνων τὰς χεῖρας, πρὸς δὲ τὸ δοῦναι συσπῶν.
ἀγαπήσεις ὡς κόρην τοῦ ὀφθαλμοῦ σου πάντα τὸν λαλοῦντά σοι
τὸν λόγον τοῦ κυρίου. μνησϑήσῃ ἡμέραν χρίσεως ἡμέρας καὶ νυχτὸς 10
καὶ ἐχζητήσεις , καϑ' ἑκάστην ἡμέραν ἢ διὰ λόγου κοπιῶν καὶ

1—3. Const. ap. VII, 13: οὐχ ἐπιτάξεις δούλῳ σον 7j παιδίσκῃ τοῖς ἐπὶ
τὸν αὐτὸν ϑεὸν πεποιϑόσιν ἔν πικρίᾳ ψυχῆς, μήποτε στενάξωσεν ἐπὶ σοί,
καὶ ἔσται σοι ὀργὴ παρὰ ϑεοῦ.

4--ξὄ. Duae viae p. 100, 16—19: κοινωνγήσεις δὲ ἁπάντων τῷ ἀδελφῷ σον
xal οὐκ ἐρεῖς ἴδια εἶναι" εἰ γὰρ dv τῷ ἀϑανάτῳ κοινωνοί ἔστε, πόσφ μᾶλλον
ἐν τοῖς φϑαρτοῖς. Const. ap. VII, 12: χοινωνήσεις εἰς πάντα τῷ ἀδελφῷ σου
καὶ οὐχ ἐρεῖς ἔδια εἶναι.

8. Duae viae P. 100, 11—123: μὴ γίνου πρὸς μὲν τὸ λαβεῖν ἐκτείνων τὰς
χεῖρας, πρὸς δὲ. τὸ δοῦναι συσπῶν. Const. ap. VIL, 11; μὴ γίνου πρὸς μὲν
τὸ λαβεῖν ἐχτείνων τὴν χεῖρα, πρὸς δὲ τὸ δοῦναι συστέλλων.

9—11. Duae viae p. 99, 13—16: τέχνον, τὸν λαλοῦντά ὅοι τὸν λόγον
τοῦ ϑεοῦ χαὲ παραίτιόν σοι γενόμενον τῆς ζωῆς καὶ δόντα σοι τὴν dv κυρίῳ
σφραγῖδα ἀγαπήσεις ὡς κόρην ὀφθαλμοῦ σου, μνησθήσῃ δὲ αὐτοῦ νύχτα

XIX. 1. ἐπιτάξης I οἱ edd., ML, Gh., συστελλων S** Cst. ap. Hg!
ἐπιταξεις g. — δούλῳ cov ἢ παιδίσχῃ -- 3. τοῦ 18 Hgi, Ml, Gh., om. 6
cov I, δουλω cov ἡ παιδισχη S Cst. vul — 10. τὸν λό ον 18 (marg.)
ap., Hg! . Ml, Gh, παιδίσκῃ ἢ δούλῳ ) V Cst. ap., λύγο o» b (text.) cf
cov G vulg. ᾿(δούλῃ, s sed in marg. vulg. — τοῦ xvolov I b (marg.) f Voss,
δούλῳ ^W — 2. ϑεὸν I S Cst. ap. Xv (xvolov) G οὐ edd. ceteri. —
Hg!., Μ]., Gh., om. G vulg. — ἐλπιζου- ἡμέραν κρίσεως 18 Ηρ!,, Gh., ἡμέρας
oig. — οὐφοβηϑῶσι Lio μη 0 or
σονται S, οὐ qo 59507 G g!
Ml, Gh. — 3. ηλϑεν ov χατὰ G ΠΝ

ze ἰσεως foy vulg., αὐτὸν bc Men,
oss., ML, αὐτοῦ D V. Cst. ap. — ἡμέ-
ας καὶ vvxtóg I c Cst. ap. Dr., . καὶ

ovx ηλϑεν xavo 8 Hg., ML, Gh., ἦλϑεν
ovx ἐπὶ Men., Voss. — 4. ἡτοιμασεν
S, — 5. εἶναι I S D. V Cst. ap. Hg!.,
Ml, Gh., om. G vulg. — τῷ ἀφϑάρτῳ
IS Ηρ!., ML, Gh. τοῖς ἀφϑάρτοις ἃ
vulg. — '6. φϑαρτοῖς I S** G et edd.,
ϑνητοις S*. — στόμα I " (om. e.)
vulg. ro ovou« S Hgt., ML, Gh. —
ὑπὲρ τῆς ψυχῆς l8 in MI, Gh.,
ὑπὲρ την ψυχὴν G Men, Voss., περὲ
τὴ ψυχὴν Day., Dr. — 8. τοῦ λαβεῖν
text.). — συσπῶν 18 G D. V vulg.

ἡμέρας καὶ "n b, »vxtoc xat ἡμε-
ρας S , Gh. vixta xal ημέ-
αν D. V. — n. καὶ ἐχζητήσεις I8
. Ml, Gh., ἐχζητήσεις G vulg..—

eg) ξχάστην ἐμέραν 185, καϑεκχαστὴν
τα πρόσωπα των ayuoy S**
vulg. Hg!. Gh. — 218 G Dr,
Hane ML, Gh., καὶ Men., à — λ6-
yov I8*G et 'edd,, Àeyov και &Óyov
καὶ xoxov S**. — χοπιῶν 18 (ubi
erat χοπιωντι)" o v Hg!'., ML, Gh.
σχοκιῶν C Men, σκοπῶν Voss., Dr.

et

EPISTULA C. XIX. XX. 4"

πορδυόμενος εἰς τὸ παρακαλέσαι. καὶ μελετῶν. elg τὸ σῶσαι ψυχὴν

τῷ λόχῳ, ἢ διὰ τῶν χειρῶν σου ἐργάσῃ εἰς λύτρον ἁμαρτεῶν. δου.

οὐ διστάσεις δοῦναι, οὐδὲ διδοὺς yoyyvosig; γνώσῃ δέ, τίς ὃ τοῦ
μισϑοῦ καλὸς ἀνεαποδότης. φυλάξεις ἃ παρέλαβες, μήτε “προστι-
ϑεὶς μήτε ἀφαιρῶν. εἰς τέλος μισήσεις τὸ πονηρόν. κρινεῖς δικαίως.
οὐ ποιήσεις ὀχίσμα' εἰφηνεύσεις δὲ μαχομένους συναγαγών. ἐξομο-
λογήσῃ ἐπὲ ἁμαρτίᾳ σου. οὐ προσήξεις ἐπὶ προσευχὴν ἐν συνειδήσει
πονηρᾷ. αὕτη ἐσεὶν ἡ ὁδὸς τοῦ φωτός.

ΧΧ, Ἡ δὲ τοῦ μέλανος ὁδὸς σκολιά ἔστι καὲ κατάρας μεστή.

xal ἡμέραν. Const. ap. VII, 9: τὸν λαλοῦντά σοι τὸν λόγον τοῦ ϑεοῦ δοξάσεις,
μνηδϑήσῃ δὲ αὐτοῦ ἡμέρας καὶ vvxtüc.

2---4. Duae viae p. 100, 13-16: δὰν ἔχῃς, διὰ τῶν χειρῶν σου δὸς εἰς
λύτρωσιν τῶν ἁμαρτιῶν gov: οὐ διστάσεις διδόναι, οὐδὲ διδοὺς γογγύσεις"
γνώσῃ γάρ, τίς ἐστιν ὁ τοῦ μισϑοῦ καλὸς ἀνταποδότης. Const. ap. VII, 15:
ἐὰν ἔχῃς, διὰ τῶν χειρῶν σου δός, ἵνα ἐργάσῃ εἰς λύτρωσιν ἁμαρτιῶν σου.

4—5. Herm. Past. Mand. II. p. 38, 2: μὴ διστάζων τίνι δῷς ἢ τίνι μὴ δῷς.

5—6. Duae viae p. 101, ὅ: φυλάξεις ἅπερ ἔλαβες (1. ἃ παρέλαβες), μήτε
προστιϑεὶς μήτε ὑφαιρῶν. Const. ap. VII, 14: φυλάξεις δὲ ἃ παρέλαβες
παρ᾽ αὐτοῦ, μήτε προστιϑεὶς ἐπ᾽ αὐτοῖς, μήτε ἀφαιρῶν ἀπ᾽ αὐτῶν.

5. Duae viae p. 100, 1: xguvétc δικαίως. p. 100, 6. 1: οὐ ποιήσεις σχί-
σματα, εἰρήνεύσεις δὲ μαχομένους. Const. ap. VII, 10: εἰρηνεύσεις μαχομένους
ὡς ϊωσῆς καταλλάσσων εἰς φιλίαν. κρινεῖς δικαίως.

6— 1. Const. ap. VII, 14: δξομολογήσῳῃ κυρίῳ τῷ ϑεῷ τὰ ἁμαρτή-
ματά σου.

1---8. Const. ap. VIL, Ε1: οὐ προσελεύσῃ ἐπὶ προσευχήν aov ἐν ἡμέρᾳ
πονηρίας σου.

XX.9. —p. 48, 15. Const. ap. VII, 18: Ἢ δὲ ὁδὸς τοῦ ϑανάτου ἐστὶν ἐν
πράξεσι πονηραῖς ϑεωρουμένη. ἐν αὐτῇ γὰρἄγνοια τοῦ ϑεοῦ χαϊἱπολλῶν ϑεῶν

XIX. 1, μελετοῖς b. — 2.

os IG D V vulg. Hg!., Gh., om. S ΜΙ. —
I 8 G Dr., Hg!., Ml, Gh., καὶ διὰ

μαχομένους I 5.6 Cst. ap. Dr., Hg!.,

Voss. — ἐ γάσει ὃ Y. — λύτρον I 8,
λύτρωσιν G D V. Cst. ap. et edd. —
ἁμαρτιῶν I S b (corr.) o v Cast. 8
Hg, Mh, Gh., τῶν ἁμαρτιῶν D.
vig. — ἃ, ov S G et edd., xal ov I.
ιαστάσεις b. — γογγύσεις T D. V
Ml, Gh. γογγυση 8. γογγυσεις παντι
τω d unn σε διδου (Luc. VI, 30)
S**G tj) vulg. ἐμ τῷ) Hg 1,
lis 5. - gerit Td (poti esc) volg.
προσϑις S, προσϑεὶς Gh.
Hg τὸ T, ἐὸν G et edd, om. S. —
κρινεῖς Ι πὶ vulg., χαι χρινεις S Hg'.,
Gh.. — 6. σχίσμα IS b o v Dr.,
Hg!., Ml, Gh., σχῆμα c Men. — δὲ

; Gh.,, μαχομένοις Men., Voss. —
συνανγ αγών IS Gh., συνάγων, G vu 16
— 6. 1. ᾿ἐξομολογήσῳ, Ι

et οἱ oli εξομολογησει S. — 1. ἐπὶ
G vulg. ML, Gh., εν 3 Hgt. — ádag-
et edd. — ov
, Gh., ov προσε-
-- ἐπὶ u^

M 1 («ἁμαρτίαις S Sa
προσήξεις Y
Ecc S, οὐ ἐξ ilg
χὴν 1 S Cst. ap
προσευχῇ σου d vu g. — i πονηρᾷ
IS, avty ἐστιν ἡ odoc tov φωτος
S** G et edd. (ef? Cst. ap. VII, 17),
om. I8.

XX. 9. σχολιά ἐστε I, ἐστιν σχο-
λιας S, ἐστὶ σχολιὰ G et edd.

48 BARNABAE
ὁδὸς γάρ ἐστι Qovórov αἰωνίου μετὰ τιμωρίας, ἐν 5 dori τὰ
ἀπολλύντα τὴν ψυχὴν αὐτῶν' εἰδωλολαερεία, ϑρασύτης, ὕψος;
'δυνάμεως, ὑπόκρισις, διπλοκαρδία, μοιχεία, φόνος, ἅρπαγή,
ὑπερηφανίὰ, παράβασις, δόλος, κακία, αὐθάδεια, φαρμακεία, '
᾿ μαγεία, πλεονεξία, ἀφοβία ϑεοῦ' διῶκται τῶν ἀγαθῶν, μισοῦν- 5
τες ἀλήϑειαν, ἀγαπῶντες ψεῦδος, οὐ γινώσκοντες. μισϑὸν δι-
χαιοσύνης, οὐ κολλώμενοι ἀγαϑῷ, οὐ κρίσει δικαίᾳ, χήρᾳ καὶ
ὀρφανῷ οὐ προσέχοντες, ἀγρυπνοῦντες ovx εἰς φόβον ϑεοῦ, ἀλλ᾽
ἐπὶ τὸ πονηρόν, ὧν μακρὰν καὶ πόρρω πραὕτης καὶ ὑπομονή,
ἀγαπῶντες μάταια, διώκοντες ἀνταπόδομα, οὐκ ἐλεοῦντες σττωχόν, 10
οὐ πονοῦντες ἐπὶ καταπονουμένῳ, δὐχερεῖς “ἐπὶ καταλαλεᾷ , οὐ
γινώσκοντες τὸν ποιήσαντα αὐτούς; φονεῖς τέκνων, φϑορεῖς πλά-
σματος ϑεοῦ, ἀποστρεφόμενοι τὸν ἐνδεόμενον, καταπονοῦντες τὸν
ϑλιβόμενον, πλουσίων παράκλητοι, πενήτων ἄνομοι κριταί, σταν-

ϑαμάρτητοι.

ἐπεισαγωγή, δι᾿ ὧν φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, ἐπιοραίαι, ἐπιϑυμίαε παρά-
vouou, κλοπαί, εἰδωλολατρεῖαι, μαγίαι, φαρμαχεῖαι, ἁρπαγαί, ψευδομαρ-
τυρίαι, ὑποχρίσεις, διπλοκαρδίαι, ὅ ὅλος, ὑπερηφανία, κακία, αὐθάδειᾳ, πλεονε-
ξία, αἰσχρολογία, ζηλοτυπία, ϑρασύτης, ὑψηλοφροσύνη, ἀλαζονεία, ἀφοβία,
διωγμὸς ἀγαϑῶν, ἀληϑείας ἔχϑρα, ψεύδους ἀγάπη, ἄγνοια δικαιοσύνης. οἱ
γὰρ τούτων ποιηταὶ οὐ κολλῶνται ἀγαθῷ | οὐδὲ κρίσει δικαίᾳ, ἀγρυπνοῦσιν
οὐκ εἰς τὸ ἀγαϑόν, ἀλλ᾽ εἰς τὸ πονηρόν" ὧν μακρὰν πραότης καὶ ὑπομονή;
μάταια ἀγαπῶντες, διώχοντες ἀνταπόδομα, οὐχ ἐλεοῦντες πτωχόν, οὐ
πονοῦντες ἐπὶ καταπονουμένῳ, οὐ γινώσχοντες τὸν ποιήσαντα αὐτούς,
φονεῖς. τέχνων, φϑορεῖς πλάαματος ϑεοῦ, ἀποστρεφόμενοι ἐνδεόμενον,
πλουσίων παράχλητοι, πενήτων ὑπερόπται, πανϑαμάρτητοι.

- XX. 4. ὁδὸς γάρ ἐστι 1 (ὅλος) 8
(ἐστιν) Hgt.,. , ἐστὶ ed yi»
Y LE "erdeov 18 G τι, Hg!.,
MI., Gh., τοῦ 9avatov Men., Voss. —
αἰωνίου I G et edd., euovux S. — 3. 8.
«τὰ ἀπολλύντα T g** o Hgt., Μ]., Gh.,
anolivvta S* τὰ ἀπολλοῦντα Y τὰ
ἀπολοῦντα vulg. τὰ ἀποτελοῦντα c.
— 4. παράβασις IG et edd., παρα-
βασεις S. — 5. μαγεία, πλεονεξία 1
G et edd., om. 3. — ϑεοῦ 1855": 6
vulg. Hgt., om. S* Ml, Gh. — 6. ἀλη
ϑειαν 15 G (praeter b) vulg. Ηρ,
Ml, Gh., τὴν ἀλήϑειαν b Dr. — &ya-
πῶντες ψεῦδος t, ἀγαπῶντες ψευὸ

S Hg!., Ml, Gh., om. 6, [τὸ ψεῦδος

ἀγαπῶντες praeeuntibus Holstenio et
enardo Dr., ψεύδους ἀγάπ Cst. ap.

— f. E xev opgavo 8

ἄφαν
Ὁ) οὐ (ἀφανῷ

& ὄρφαν 8.

ας " em. m -- αλλὰ
s — ἡ ἱμάταιαῖϊ G Cst. ap. οὐ edd., μα-
ταιοτητὰ S. — ἐλεοῦντες I G et edd
tAeovtec BS. — 11. καταπονουμένῳ
I S G Cst. ap. Dr., Hg*., Ml., Gh., τῷ
καταπονουμένω Men., Voss, — εὔχει:
ρεῖς Men. --- ἐπὶ] Br, ἐν S ἃ et edd.
— 12. τέχνοιν v. — 18. χαταπονοῦντες
I G vulg., xa: χαταπονουντες S Hgt,

Ml, Gh. — 14. i5 . πανϑαμαρτητοι I
Cst. à . Hg!., ν Gh., πανταμαρ-
τητοι 6 NE

EPISTULA C. XX. XXI. 49

XXI. Καλὸν o)» ἐστὲ μανϑάνοντα và δικαιώματα τοῦ κυρίου,
οσα γέγραπται, ἐν τούτοις περιπατεῖν. ὃ γὰρ ταῦτα ποιῶν ἐν τῇ
βασιλείᾳ τοῦ ϑεοῦ δοξασϑήσεται' ὃ ἐκεῖνα ἐκλεγόμενος μετὰ τῶν
ἔργων αὐτοῦ συναπολεῖται. διὰ τοῦτο ἀνάστασις, διὰ τοῦτο ἀντα-
ὅ πόδομα. ἐρωτῶ τοὺς ὑπερέχοντας" εἴ τινα γνώμης ἀγαϑῆς λαμ-
, ’ 2 ) € - 2 4 ,ὔ j ,
βαάνετε συμβουλίαν, ἔχετε ueJ9' ξαυτῶν εἰς ovg ἐργάσεσϑε τὸ καλόν.
ὃ - -
μὴ ἐλλίπητε. ἐγγὺς ἡ ἡμέρα, ἔν ἢ συναπολεῖται τὰ πάντα τῷ
à A [4 , iC 94 3 cC » i» d ^I XL. 10
πονηρῷ, ,ἐγγὺς ὁ κύριος xai ὃ μισϑὸς αὐτοῦ“. ἔτι καὶ ἔτι ἐρωτῶ Tes. XL, 10.
€ "€. € - J , 3 € —- , I4
vuüg' ἑξαυτῶν yea 3e νομοϑέται ἀγαϑοί, δαυτῶν μένετε συμβουλοι
, 2 4 € ev - € J L4 M 4 τω ’ ᾿
l0zx.0T0í. ἄρατε ἐξ ὑμῶν πᾶσαν ὑπόκρισιν. 0 δὲ ϑεός, ὁ τοῦ σύμ-
παντὸς χόσμου κυριεύων, δῴη ὑμῖν σοφίαν, σύνεσιν, ἐπιστήμην,
γνῶσιν τῶν δικαιωμάτων αὐτοῦ, ὑπομονήν. γίνεσϑε ϑεοδίδακτοι,
ἐκζητοῦντες τί ζητεῖ κύριος ἀφ᾽ ὑμῶν, καὶ ποιεῖτε, ἵνα εὕρητε ἐν
€ , , 3 δέ , à 3 [od [4 Uu
ἡμέρᾳ κρίσεως. εἰ δέ τίς ἐστιν ἀγαθοῦ μνεία, μνημονεύετέ μου

6—9. 12. Duae viae p. 100, 21—101, 4: ὡς ἔτι χαιρος ἐστι, xal ἔχετε εἷς
οὺς ἐργάζεσθε μεϑ᾽ ἑαυτῶν, μὴ ἐχλείπητε ἐν μηδενί, ἐξουσίαν ἐὰν ἔχητε.
ἐγγὺς γὰρ ἡ ἡμέρα κυρίου, ἐν ἢ j συναπολεῖται πᾶντα σὺν τῷ πονηρῷ. ἥξει
γὰρ ὁ χύριος, καὶ ὁ μισϑὸς αὐτοῦ ust αὐτοῦ. ἑαυτῶν γίνεσϑε σύμβουλοι
ἀγαϑοί, διδακτοί.

- 10. Duae viae p. 97, 12: οὐδὲ ὑποχριτής.

10—14. Clemens Al. Strom. H, 18, 84 p. 472: ἀμέλει μυστικῶς ὁ Baova-
Bac: Ὁ δὲ ϑεὸς ὁ τοῦ παντὸς χόσμου κυριεύων, φησί, δῴη καὶ ὑμῖν σοφίαν
καὶ σύνεσιν, ἐπιστήμην, γνῶσιν τῶν δικαιωμάτων αὐτοῦ, ὑπομονήν. γίνεσϑε
οὖν ϑεοδίδαχτοι, ἐχζητοῦντες ví ζητεῖ ὁ χύριος ἀφ᾽ ὑμῶν, ἵνα εὕρηται (].
εὕρητε) ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως.

XXI. 1. οὖν I αὶ vulg, Hgt!., Gh.,
om. S Ml. — eot.» S. — μανϑάνοντα
I, "W^ S G et edd. — τοῦ IS

Gh., om. G vulg. — 2. yé-
ραπται " SMI., προγέγραπται Gvulg.
et. Gh. — 4. ἀνάστασις I S** Ὁ et
edd., αναστασεις S*. — 4. 5. ἄντα-
πόδομα I S MI, Gh., ; ,ἀνταπόδοσις Ga
vu — D. vou c L, nov yvou :
DLE et m — 6. μεθ» ἑαυτῶν εἰς 0
Ων I, μεϑ εαυτων εἰς ους ες
γασησϑὲ S Ἡρ!., Ml, Gh., εἰς οῦς
ἐργάσασϑε μεϑ ἑαυτῶν G D. V. (ἐογά-
ζεσϑε) Men., Voss, Cot. Dr. — τὸ
χαλὸν ante punctum I, post punctum
Hg., Ml., Gh., om. G vulg. — 1. éAM-
πητε 1, ἐνλιπῆται, S, ἐλλείπητε Br.
ἐγχαταλείπητε G( ἐγχαταλίπητε c) οὐ
edd. — ἐγγὺς IS (ἔνγυς), ἐγγὺς γὰρ α
D. V. eteld — ἡ ἐμὲ ρα ISGDr., Bg!.,

ML, Gh., ἡμέρα Men., Voss. — τὰ πάντα
I, παντὰ S G et edd. — 8. avtov 8G
D. V. etedd., ὁ αὐτοῦ I. — 9. ἀγαϑοί
I G D. V. et edd., αγαϑων S. — 10. 11.

ὃ «oU σύμπαντος I, ὁ toU παντὸς
Clem. Al. 3 Hg!, Ml, Gh, ὁ παντὸς
τοῦ G vulg. — ii. σύνεσιν, ἐπιστή-
uz» Clem. AL I Καὶ Hgt., Ml, Gh,

ἐπιστήμην, σύνεσιν G vulg. — 12.
ὑπομονήν Clem. Al. 1 S Hg!., Μ]., Gh.,

ἐν ὑπομονῇ G vulg. — γίνεσϑε ϑεο-
δίδακτοι 1, γίνεσϑε οὖν ϑεοδίδαχτοι
Clem. AL, γίνεσϑε δὲ ϑεοδίδαχτοι
G et edd., γίνεσϑε δὲ S. — 18. χύριος
ISG vulg, Gh, ὁ χύριος Clem. Al.
Hgt,, Ml. — εὕρητε lBr., εὕρηται
Clem. AL, ευρεϑηται S, εὑρεϑῆτε Hgt.,

MI., Gh., σωϑῆτε G vulg. — τίς 1 G
et edd., τι ὃ

HirnaRNFELD, Nov. TESTAM. EXTRA CANONEM FASC. II. ED. II. 4

50

BARNABAE

"V ΄΄ 3
μελετῶντες ταῦτα, ἵνα καὶ 7) ἐπεϑυμία καὶ ἡ ἀγρυπνία εἴς τι ἀγα-

ϑὸν χωρήσῃ. ἐρωτῶ ὑμᾶς, χάριν αἰτούμενος" ἕως ἔτι τὸ καλὸν

σκεῦός ἐστι ue9' ὑμῶν, μὴ ἐλλείπητε μηδενὶ ἑαυτῶν, ἀλλὰ συνε-

χῶς ἐχζητεῖτε ταῦτα καὶ ἀναπληροῦτε πᾶσαν ἐντολήν" ἔστι γὰρ

ἄξια. διὸ μᾶλλον ἐσποίδασα γράψαι ἀφ᾽ ὧν ἠδυνήϑην εἰς τὸ

εὐφρᾶναι ὑμᾶς. σώζεσϑε, ἀγάπης τέκνα καὶ εἰρήνης. ὁ κύριος τῆς
δόξης καὶ πάσης χάριτος μετὰ τοῦ πνεύματος ὑμῶν.

6. Clemens AL 1. 1. pergit: τοὺς τούτων ἐπιβούλους ἀγάπης τέκνα καὶ

εἰρήνης γνωστικῶς προσηγόρευσεν.

XXI 1.2. εἰς τὸ ἀγαϑὸν Men. — 2.
ἕως I S Hgt., h.,, ὡς G . -
3. ἐστιν 8. — ΤῊΣ ve 1G Dr,

, Gh., ἐνλιπηται ^d ἐχλίπητε τοῖς;
— ξαυτῶν 18 Hgi, αὐτῶν G vulg.

ν Gh. — 4. ἐστιν S. — 5. ἀξια 1

( ἀξία). S* Ml, gabs αξιον S**, ταῦτα
ἄξια G vulg. Hgi. — διὸ xal μᾶλλον
b (marg.) Dr. — 5. 6. eic vo εὐφράναι
υμας S** G et edd., om. IS*. — 6. σ

εσϑαι ἀγάπης vexvo και ἵἴρηνης S (cl.

Clem. A]. ἴα (σώξεσϑαι δ) et edd. (σα-
ζέσϑε), om. I. 1. ὑμῶν. I, ὑμῶν
επιστολὴη βαρναβα ὃ S Gh., ὑμῶν. ἀμήν.
ἐπιστολὴ Bao νά b, ) ὑμῶν.
ἀμήν. ᾿ἐπιστολὴ apvága (Βαρνάβου
b) τοῦ ἀποστόλου συνεχδήμου σίαύ-
λον τοῦ αγίου ἀποστόλου b v, ὑμῶν.
ἀμήν cfo Men.

EPISTOLA BARNABAE.

1. Havete, fili et filiae, in nomine domini nostr Iesu

Christi, qui vos dilexit, in pace.

Magnarum et honestarum dei aequitatum abundantiam sciens

esse id vobis, supra modum exhilarior beatis et praeclaris spiri-

5 tibus vestris, quod sic naturalem gratiam accepistis. propter quod

plurimum gratulor mihi sperans liberari, quia vere video in vobis

infusum spiritum ab. honesto fonte dei. cum persuasum mihi sit

hoc et plenus sciam, quia dum ad vos adloquor multa mihi bona

successerunt in via aequitatis domini: ideo prorsus et ego cógor

ι0 diligere vos super animam meam, quia magnitudo fidei et dilectio
habitat in illo et spes vitae illius. cogitans ergo hoc, quia si mihi
curae fuerit, ut vobiscum partiar ex eo quod accepi, futurum
mihi talibus spiritibus servienti hoc in mercede, adpropiavi

Inscr. Epistola Barnabae € Paru
epistola barnabae :. feliciter:

Sancti Barnabae Apostoli episicla ca-
tholica Men. et ceteri edd.

L 1. Havete C Gh., Avete Men. et
ceteri edd. — 1. 2. nostri Iesu Christi
. om. Gr. — 2. vos C Us., Hg?,, Gh.,
nos Men. etc.

Magnarum C (ubi erat: ma-
gnaro) ei edd. — aequitatum (di«xeio-
μάτων) edd., equitate C. — ὃ. 4.
abundantiam sciens esse in vobis, με-
γόντων — εἰς ὑμᾶς gr. — 4. exhi-
larior C Hg?., Gh., exhilaror Men.
. — 7. ab honesto fonte dei, ἀπὸ
τοῦ πλουσίου τῆς πηγῆς xvolov gr.

— dei. οὕτω “με ἐξέπληξεν ἐπὶ ὑμῶν
ἡ ἐμοὶ ἐπιπόϑητος ὄψις ὑμῶν add.
Gr. --- 8. plenus C, plenius coniecit
Men., plane Dr. — adloquor L, ἐπί-
σταμαι ὅτι add. gr. — 9. domini L,
κυρίου Gr. — prorsus es πάντως)
emend. Hg!., Gh., fors C, forsan con-
iecit Men., fratres Voss. — cogor
eo emend. Hg'., Gh., cogito
Men. otc. — 11. ín illo et gpes vitae
illius L, ἐν ὑμῖν ἐπ᾿ ἐλπίδι ζωῆς αὐτοῦ
Gr. — quia si (ὅτι ἐὰν) emend. Cot.,
Hg!., Gh. aL, quasi C, quodsi coniecit
Dr. — 11. 12. mihi cure C Hg?.,
curae mihi edd. priores. — 13. gpiri-
tibus servienti emend. Uss., Hg., Gh,

A*

52 BARNABAE

pauca vobis mittere, ut fidem vestram consummatam habeatis et
scientiam. tres sunt ergo constitutiones domini: vitae spes, initium
et consummatio. propalavit enim dominus per prophetas quae
praeterierunt et futurorum dedit nobis initia scire. sicut ergo lo-
cutus est, honestius et altius accedere ad aram illius. ego autem 5
non tamquam doctor, sed unus ex vobis demonstrabo pauca, per
quae in plurimis laetiores sitis.

II. Cum sint ergo dies nequissimi, et contrarius habeat huius
saeculi potestatem, debemus adtendentes inquirere aequitates do-
mini. fidei ergo nostrae adiutores :timor et sustinentia, quae autem 10
nobiscum pugnant, patientia est et continentia. haec cum apud
dominum permanent caste, conlaetantur illis sapientia et intellectus.
adaperuit enim nobis per omnes prophetas, quia non utitur nostras

Ies. 1,11—14.neque hostias neque victimas neque oblationes, haec dicens: ,,Quo

Ier. VII, 22.
28.

mihi multitudinem sacrificiorum vestrorum ? dicit dominus. plenus;
sum holocaustomatibus arietum et pinguaminibus agnorum, et
sanguinem taurorum ef hircorum nolo, nec si veniatis videri mibi.
quis enim exquisivit haec de manibus vestris? caleare aulam
meam non adicietis. si attuleritis mihi similaginem, vanum.
supplicamentum exsecratio mihi est. numenias vestras et sabbata 9
et diem magnum non sustineo; ieiunium et ferias et dies festos
vestros odit anima mea.^ haec ergo vacua fecit, ut nova lex do-
mini nostri Iesu Christi, quae sine iugo necessitatis est, humanam
habeat oblationem. dicit iterum dominus ad illos: ,, Numquid ego
praecepi parentibus vestris, cum exierunt de terra Aegypti, ut 25

spiritus servientes cod., spiritu ser-
vienti coniecerunt Cot. al. — adpro-
piavi cf. Roensch. Itala u. Vulg. p.
181 sq.

I. 3. quae emend. Ox., Hgt., Gh.,
al, qui C Men,, Voss. al. — 4. prae-
terierunt. L. om. xal τὰ ἐνεστῶτα. ---
scire. γνώσεως pro γεύσεως. L. om.:
ὧν τὰ x«9 ἕχαστα βλέποντες 8veo-
γούμενα. — 5. honestius L., ὀφείλομεν
πλουσιώτερον Gr. — accedere C Voss.,
Ηρ. al., accedite Men., accedere oportet
al, accedere debemus Gh. — ad aram.
τῷ βωμῷ, non τῷ φόβῳ.

T T o 80 ΜΝ Wes 8]., equitatis
C. — 10. adiutores emend. Hg., Gh.,
adiutor est C et edd. me priores. —
12. caste (αγνῶς) emend. Hg?., casta

C. Voss., Dr, Gh.,, al. — intellectus.
L. om. seqq.: ἐπιστήμη, γνῶσις. —
13. 14. nostras neque Tiostins neque
victimas neque oblationes C Hg?., Gh.,
nostris hostiis neque victimis neque
oblationibus edd. me priores. — 14.
haec dicens L., λέγων ὁτὲ μέν Gr. —
17. taurorum et hircorum (Gr.) C (hyr-
corum) Hg?., Gh., hircorum et taurorum
edd. priores. — videri(09955va) emend.
Men. al, videre C. — 19. adicietis C
Hg?., Gh., adiicietis priores edd. — 20.
numenias C Men., Hg?., Gh., neomenias
edd. plerique. — et sabbata (xai τὰ σάβ-
βαταλ) C Cot., Hg!., Gh., om. Men. al. —
23. humanam L., μὴ ἀνθρωποποίητον
Gr. — 24. iterum dominus (δὲ παλιν») C
Hg?., Gh., dominusiterum edd. priores.—

EPISTULA LATINE C. 1---1|].Ψ 53

offerrent mihi hostias et victimas? sed hoc praecepi illis dicens:
Unusquisque vestrum adversus proximum suum non habeat mali- seb. ΥἿΙ,
tiam et iuramentum mendum non amet.^ intellegere ergo debemus,
cum non simus sine intellectu, consilium benignitatis patris nostri;
$ quia nobis dicit volens nos similiter errantes quaerere, quemad-
modum ad illum accedamus. nobis enim sic dicit: ,Sacrificium
domino cor contribulatum, et humiliatum deus non despicit. cer-
tius ergo inquirere debemus, fratres, de salute nostra, ut ne quando
nequam habeat introitum in nobis et evertat nos a vita nostra. III.
10 dicit ergo iterum de his ad illos: ,,Ut quid mihi ieiunatis, ut hodie Ies. LVIII,
audiátur vox vestra in clamore? non tale ieiunium elegi, dicit
dominus, ut quis humiliet animam suam sine causa, neque si
curvaveris quasi circulum collum tuum et saccum te circumde-

Ps. L, 19.

deris et cinerem straveris: nec sic celebrabis mihi ieiunium acce-

15 ptum." ad nos autem sic dicit: ,,Cum ieiunaveritis, solve omnem Ies Lvrm,
nodum iniustitiae et omnem consignationem iniquam dele, resolve
suffocationes inpotentium commerciorum, dimitte quassatos in
remissionem et omnem cautionem malignam dissipa. frange esu-
rienti panem tuum et egenos sine tecto induc in domum tuam.

2081 videris nudum, vesti et domesticos seminis tui non despicies.
tunc erumpet temporanum lumen tuum, et vestimenta tua cito
orientur, et praeibit ante te institia, et claritas dei circumdabit

iecit Cot. — 16. 17. et omnem consi-

II, 1. offerrent edd., offerent C. —
gnationem iniquam dele, resolve suffo-

2. suum C Hg?., Gh., om. edd. priores.

— 93. mendum C Cler. (cf. Charis. lib.
I) Hg. al, mendax Men., Ox., Gh. —
amet (ἀγαπᾶτε) Cot. (vel habeat)! Dr.,
Hg!., Gh., habet C, habeat Men., Voss.
(marg.) — intelligere edd. nonnulli. —
5. volens(9Ao») Cet edd. pl., nolens Gh.
—gimiliter C et edd., μὴ ὁμοίως Gr., non
similiter coniecit Hg?. — 6. sic (οὕτω)
C Hg?, Gh., om. edd. prieres. — 7.
domino C Hgt., Gh., deo edd. priores.
— 8. de salute nostra C Hgi, Gh.,
de nostra salute edd. priores. — ut ne
qnando nequam emendavi, ut ne quando
et edd. priores, ut ne nequam Vr.,
Hg. Gh. — 9. evertat C Voss., Hg?.,
Gh., al., avertat edd. nonnullii.
III. 14. mihi C Hg?., Gh., om.
(Gr.) edd. priores. — 15. ieiunaveritis
C Voss., Dr., Hg., Gh., ieinnaveris con-

cationes inpotentium (impotentium edd.
riores) commerciornum OC οὐ edd.,
ὀιάλυε στραγγαλιὰς βιαίων συναλλαγ-
μάτων Gr. graeca bis versa esse ani-
madvertit Cot. itaque priora: ,,et
omnem consignationem iniquam dele*
ad marginem releganda esse censuit.
sed eadem & Cypriano de oratione do-
minica ante finem et lib. III ad Quiri-

num 6. 1 verti non neglexit: ,,et omnem :

consignationem iniustam dissipa'*.
rectius Ml. 1. 1. p. 87 priora genuina,
sequentia addita esse censuit. — 20.
si C Hg2, Gh., cum edd. priores. —
21. temporanum (cf. Roensch. It. u. V.
p. 122) C Gh., temporaneum edd.
riores. — 22. orientur(avatt&Ast) emend.
oss. al, oriuntur C et plerique edd.

Dan. ΤΊΣ, 34. dicit, autem sic propheta:

54

BARNABAE

te. tunc exclamas, et deus exaudiet te; cum adhuc loqueris, dicet:
Ecce adsum; si abstuleris ἃ te nodum et suadelam manorum et
verbum murmurationis et dederis esurienti panem ex animo." in
hoo ergo, fratres, providens est et misericors deus, quia in sim-
plicitate crediturus esset populus, quem conparavit dilecto suo. 5
ante ostendit de omnibus nobis, ut non incurramus tamquam

proselyti ad illorum legem.

IV. Oportet ergo nos:de instantibus multum scrutantes exquirere
quae nos possint sanare. fugiamus ergo ab omni opere iniquitatis
et odio habeamus errorem huius temporis, ut futuro diligamur.i
non demus animae nostrae spatium, ut possit habere potestatem
discurrendi cum nequissimis et peccatoribus, ne quando similemus
illis. consummata enimi temptatio, de qua scriptum est, sicut
Daniel dieit, adpropinquavit. propter hoc enim dominus intercidit
. tempora et dies, ut adceleret dilectus illius ad hereditatem suam. t5

,hegna in terris decem regnabunt, et

resurget retro pusillus rex, qui deponet tres in unum de regnis."

Dan.VILse.similiter de hoc ipso dicit iterum Daniel: ,,Et. vidi quartam be-

stiam, nequam et fortem et saeviorem ceteris bestiis marinis. et
apparuerunt ili decem cornua, et ascendit aliud cornu breve in»

III. 1. exclamas (βοήσῃ) C οὗ edd,
exclamabis coniecit Men. —
(ἀπὸ σοῦ) edd., ante C. — scadela
malorum ( εἰροτονίαν) C , guadelam
malorum edd., ,,quasi id nominis ἃ
χείρων, eior, deduceretur* Men. sed
vir doct. Schmitz Coloniensis Hermanno
Roenschio scripsit: ,,It. u. V
suadelam malorum (manuum?). Sollte
nicht in ,malorum' ein Declinations-
wechsel und Sehreibfehler vorliegen,
demzufolge vielmehr manorum zu emen-
diren würe? Vgl. p. 261: ,j,accubitos,
cubitos, discubitos, recubitos, grados,
gTO8808, manos, porticos etc. s. p. 262
u. 519*. Roenschius ipse contulit Glos-
sar. Parisin. ed. Hildebrand, Gotting.
1854, p. 277, w. 319: suadeo, censeo".
— 5. conparavit C Gh., comparavit
edd. E S: praeparavit Hg?. — 6.

ante C H h., atque vel atque ante
edd. priores. — de omnibus (περὲ πάν-

- to») emend. Gh., omnibus C et edd.
priores.

IV. 8. nos C Hg?., Gh., Uss., om.
edd. ceteri. — instantibus emend. (iam
Voss. in marg.), bistantibus C. — ex-

!

quirero, (errem emendavi
. »lort. sciscere*'
nos E emend. (iam Voss. in marg. )
non C. — iniquitatis. propter homoeo-
teleuton L. omisisse videtur seqq.: μή
note χαταλάβῃ ἡμᾶς τὰ ἔργα τῆς
ἀνομίας. — 10. futuro amur (εἰς
τὸν μέλλοντα ἀγαπηϑῶμεν C et edd.,
futura diligamus coni. Voss. — 11.
demus C (corr. ex debemus) et edd. —
13. consummata edd., consumata C. —
μον qu C Gh., tentatio edd, priores.
ua C Hg?., Gh., sieut edd.
priores. — 14. Daniel L, Ἑνὼχ Gr.—
intercidit emend. Men. Voss. etc., inter-
dicit C. — 15. adceleret C Gh., acce-
leret edd. priores. — dilectus G (corr.
in: dilectas vel dilectos) et edd., dile-
etos Us. — 16. autem (δὲ) C Hg?
Gh., om. edd. PE — 11. pusil us
(eorr. ex: pusi — ,rex Ὁ Gh.,
om. edd. pores. — n" 18. in unum
de regnis**, similiter de hoc ote. recte
interpunxit Gh., in unum. de regnis
similiter de hoc etc. edd. priores. —
Daniel edd., danihel h. 1. (non l. 14) C.
— 20. eornu edd, cornu C.

scribere
"dn. — 9

EPISTULA LATINE C. III. IV. 55

medio ilorum et deiecit cornua tria de maioribus cornibus. in-
tellegere ergo debemus. adhuc et hoc rogo vos tamquam unus ex ,
vobis, omnes amans super animam meam, ut adtendatis vobis
et non similetis eis, qui peccata sua congerunt et dicunt,
$ quia testamentum illorum et nostrum est. nostrum est autem,
quia ili in perpetuum perdiderunt illud, quod Moyses acce-
pit. dieit enim seriptura: , Et fuit Moyses in monte ieiunans E IIT.
quadraginta diebus et quadraginta noctibus et accepit testamen- **
tum à domino, tabulas lapideas scriptas manu dei. sed con-
10versi. in idola perdiderunt illud. dicit enim dominus Moysi: Ex XXX
Moyses, descende celerius, quoniam praeteriit legem populus Deut. rx, 12.
tuus, quem eduxisti de terra Aegypti." et proiecit Moyses tabulas Fx. TXXtr.
lapideas de manibus suis, et confractum est testamentum eorum,
ut dilecti lesu consignetur in praecordiis vestris in spem fidei
15illius. propter quod &dtendamus novissimis diebus. nihil enim
proderit nobis omne tempus vitae nostrae et fidei, si non modo
inicum et futuras temptationes habeamus. sicut decet filios dei,
resisíamus omni iniquitati et odio habeamus eam. ergo con-
siderate opera malae viae. non separatim debetis seducere vos
20tamquam instificati, sed in unum convenientes inquirite, quod
communiter dilectis conveniat et prosit. dicit enim scriptura:
Vae ilis, qui sibi soli intellegunt et apud se docti videntur.^ 1es. v, 31.
simus spiritales, simus templum consummatum deo. in quantum
est in nobis,. meditemur timorem dei et custodiamus mandata
15ilius. dominus non accepta persona iudicat mundum. unusquisque
secundum quae fecit accipiet: si fuerit bonus, bonitas eum ante-
cedit, si nequam, merces nequitiae eum sequitur. adtendite, ne
quando quiescentes iam vocati addormiamus in peccatis nostris,

IV. 2. hoc C. Voss. al., om. Dr. al.
— 5b. et nostrum est C et plerique
edd., et non nostrum est (tamquam ex
C, Reithmayrio teste) Hef. ed. IV., non
et nostrum est Dr. — nostrum est
autem C Hg?., Gh., nostrum autem
Voss. et plerique edd, — 11. quoniam

C Hg!., Gh., quia edd. priores. — 14.
dilecti (ἡ τοῦ ηγαπημένου) emend.
Gh., dilectio C et edd. priores. — 16.

modo (»0») C et plerique edd. 2,
Gh.), dio Hg!. — 11. inicum rw

iniquum edd. priores. — temptationes
C Gh., tentationes edd. priores. — ha-
beamus C et edd. plerique, caveamus
Vr. Gh. — decet filios emend. Vr., Hg.,
Gh., dicit filius C et edd. priores. —
18. omni edd., omne C. —.22. soli
(ἐν ἑαυτοῖς) CHg?., Gh., solis edd. pleri-
ue. — 20. fecit (ἐποίησε) emend. Hg.,
:h., facit C et edd. priores. — accipit
mendose Hg!. — 28. iam (ως) C et
edd., ,fort. tamquam" Gh.

56 BARNABAE

et nequam accipiens potestatem nostram suscitet et excludat a
regno domini. adhuc et illud intellegite: cum videritis tanta signa
et monstra in populo Iudaeorum, et sic illos derelinquit dominus.

. M. xxr,i4adtendamus ergo, ne forte, sicut scriptum est, , multi vocati,

Ies.LIII,5.7.

Prev. I, 17.

Gen. I, 26.

pauci electi^ inveniamur.

V. Propter hoc dominus sustinuit tradere corpus suum in
exterminium, ut remissione peccatorum sanctificemur, quod est
sparsione sanguinis illius. scriptum est enim de illo quaedam ad
populum Iudaeorum, quaedam ad nos. dicit autem sie: ,, Vulnera-
tus est propter iniquitates nostras et vexatus est propter peccata 10
nostra; sanguine illus sanati sumus. tamquam ovis ad victimam
adductus est, et sicut agnus coram, tondente se, sic non aperuit
o8 suum. supergratulari ergo debemus domino, quia et praeterita
nobis ostendit et sapientes fecit, et de futuris non sumus sine in-
tellectu. dicit autem: ,,Non iniuste tenduntur retia avibus.^ hocib
dieit: quia iuste periet homo habens viae veritatis scientiam, et
se 8 via tenebrosa non continet. adhuc et ad hoc dominus su-
stinuit pati pro anima nostra, cum sit orbis terrarum dominus,
cui dixit deus ante constitutionem saeculi: ,,Faciamus hominem
Δα imaginem et similitudinem nostram.^ quomodo ergo sustinuit, Ὁ
eum ab hominibus hoc pateretur? discite. prophetae ab ipso
habentes donum in illum prophetaverunt. ille autem, ut vacuam
faceret mortem et de mortuis resurrectionem ostenderet, quia in
carne oportebat eum adparere, sustinuit, ut promissum parentibus
redderet, et ipse sibi populum parans resurrectione facta in terris25
iudicabit illis. ad finem docens populum Iudaeorum et magna signa
et monstra faciens, non crediderunt nec dilexerunt illum. tunc apo-

(0 ϑεὸς) emend. Gh., die C et edd.
priores. — 20. ergo supra lineam add.

. — 25. populum L, τὸν λαὸν τὸν
χαινὸν Gr. — parans L, ἑτοιμάζων

IV. 3. derelinquit (ef. c. 11 p. 68, 3
et Roensch It. u. V. p. 287) C et edd.
priores (Voss. al.) Hg?.,, Gh., dereliquit
ed. complures.

V. 12. 13. sic non aperuit os suum
(LXX) L, om. Gr. — 14. et sapientes
ecit L, xal ἐν τοῖς ἐνεστῶσιν ημᾶς
ἐσόφισε Gr. — de futuris non sumus
emend. Men., Voss. etc., defuturus non
simus. sumus C. --- 16. peribit Voss.
(marg.) — viae (odov) emend. Or,
Gh., viam. C et ceteri edd. — 17. con-
tinet. Hg2,, Gh., priores post ,adhuc'
punctum — posuerunt. 19. deus

ἐπιδείξῃ Gr. — resurrectione edd.,
resurrectionem C 26. iudicabit
edd., iudicabat C Voss. (marg.) — illis
(αὐτοῖς pro αὐτὸς) C et edd. plerique,
illos Ox., Gh., ille coniecit Cot., ipse
Hg!?2. fort. leg.: illic. — ad finem
docens (πέρας ét τοι διδάσχων)
emend. Cot. ἧς, h., ad vitam ducens
C et edd. plerique (docens Voss. in
marg.).

EPISTULA LATINE C. IV—VI. 57

Btolos suos, qui incipiebant praedicare evangelium suum, elegit,
qui erant super omne peccatum peccatores, ut ostenderet, quia
,non venit vocare iustos, sed peccatores", tunc ostendit se esse
filium dei. si enim non venisset in carne, quomodo possent ho- Μι. rx, 15.
$ mines sanari, oum respicientes solem, qui est opus manus dei,
non possint radios eius diutius intueri? filius ergo dei ideo in
carne venit, ut consummationem peccatorum definiret eis, qui
persecuti sunt ad mortem prophetas illius. dicit autem Esaias:
,Plaga corporis illius omnes sanati sumnes*, et alius propheta:
10,,F'eriam pastorem, et dispargentur oves gregis. ipse autem voluit Ies. L111, 5.
sic pati. dicit enim qui prophetat de illo: , Parce animae meaeZach.X1r1;.
a. gladio", et: , Confige clavis carnes imeas, quia nequissi-
morum conventus insurrexerunt in me. et iterum dicit: ,EccePETEbm
posui dorsum meum ad flagella et maxillas meas ad palmas, **^ *
15faciem autem meam posui tamquam solidam petram", VI. Cumnies. 1,, 6. 1.
autem fecit dei praeceptum, quid dicit? ,,Quis est qui contr&-
dicit? resistat mihi. quis aequalis futurus est mihi? propinqueties.L, 8. 9.
puero dei vae vobis, quia vos omnes veterescitis tamquam ve-
stimentum, et tinea devorabit vos. iterum dicit propheta: Tam-
230quam lapis expositus est in adflictione. ecce mittam in funda-
menta Sion lapidem pretiosum, electum^. et quid dicit? ,,Et quiles-Xr vim,
crediderit in illum non confundetur^. in lapide ergo fides nostra?
absit. sed quia in fortitudine posuit corpus illius. dixit iterum
propheta: ,,Lapidem quem reprobaverunt aedificantes, hic factus
25est in caput anguli. hic est dies, quem fecit dominus". quid ergo P». Oxvrr,
dicit? ,,Cireumvenerunt me conventus nequissimorum, vallaverunt
me tamquam apes/*, et iterum dixit: , Super vestem meam sortes Gi i
miserunt", in carne ergo incipiente illo venire, ante ostenga sunt Ps. XEI, 9.
quae passurus erat. dicit ergo propheta ad Iudaeos: ,,|Vae animae
30iniquorum, qui dicunt inter se: Circumveniamus iustum, quiales.IIL9. 10.
insuavis est nobis^. et Moyses autem dicit ad illos: , Haec dicit
dominus deus: Intrate in terram bonam, quam promisit dominus Ex-TXXIIl,

VI. 11. dispargentur CHg*, Gh, CHg?, Gh., adflictionem edd. di ar,

dispergentur edd. priores. — 14. in. — 21. quid (tl) Voss, Hg!.
surrexerunt edd., insurrexerii C. — qui C. — 29. Tyne rA corr. ex: passuris
18. μα 10) C (cf. Roensch. It. u. — 390. qui C et edd., quia coni. Voss.

, Hg, Gh., vetera- 2 — c uia (τὴ) emend. Men. al Hg.,
Ma E dp ΣΥΝ, — 20. adflictione

Ld

58 BARNABAE

Abrahae, Isaac et Iacob, et domini estote illius terrae, quae trahit
lac et mel^. quid dicat scientia, discite. credite, inquit, in eum, qui
in carne apparebit, Iesum. homo enim terra est, cum ex terra sit fig-
mentum Ádae. quid ergo dicit? ,,In terram bonam fluentem lac et
mel« et: ,,Benedictus dominus, qui sapientiam et sensum posuit in 5
nobis absconditorum suorum". dicit autem et per prophetas para-
bolam dominus. quis intelleget, nisi sapiens et diligens dominum
suum? quia ergo, cum nos innovavit in remissionem peccatorum,
fecit nos aliam figuram tamquam pueros habere, ut spiritu figüraret

.ΒΟΒ. nos enim, sicut dicit scriptura: ,,Faciamus hominem 84 10

imaginem et similitudinem nostram, et supersit bestiis terrae et
avibus caeli et piscibus maris4 οἱ dominus videns bonam

865. 1, 38, fipuram nostram dixit: ,Crescite et multiplicamini et replete
' terram". iterum vobis ostendam, quomodo nobis dicit. secundam

Ps. XLI, 3.
Ps. XXI, 29.

figuram in novissimis fecit. dicit dominus: ,,Ecce facio novissima 1
tamquam. priora^. propter hoc ergo praedicavit propheta: ,n-
trate in terram, quae trahit lac et mel, et dominamini eius^. quia
ipse incipiebat apparere et in nobis habitare. templum enim do-
mini inhabitatio cordis nostri est. dicit ergo iterum; ,,Et quomodo
apparebo deo domino meo et magnificabor?* inquit: ,,Confitebor so
in-ecclesia fratrum meorum et decantabo tibi in ecclesia: sancto-
rum/, nos ergo sumus, quos induxit in terram bonam. quid ergo
lac et mel? quia ab initio infans melle et lacte vivificatur. sic
et per fidem promissionis, verbo dum adnutrimur, sic vivificamur,
dominatum agentes terrae. quis est, qui possit.modo esse super?$
bestias, aut super &ves, aut super pisces? sentire debetis, quia
superesse potestatis est, ut quis inperans dominus sit.

VL 2. scientia C et edd. plerique,
sapientia mendose Hg?. 3. Iesum
edd., hu C. — 5. et C et edd. pleri-

edd., multiplicate et replemini C. —
14. nobis (πρὸς ημᾶς) Hg., Gh., al,
vobis C et nonnulli edd. (V al.).

ORB.

que, est, Hg?., ,,.Interpres vocem ,et* in-
terponens videtur ea quae sequuntur
pro S. scripturae textu laudasse. fort.

rov. III, 53 aut Ps. CXVIII, 12** Ox.
— qui (cf. Gr. emendavi, quia C et
edd. — 6. et per C Hg?., Gh., per
edd. priores. — 7. dominus C et edd.,
κυρίου Gr. — 8. innovavit (ἀνακαινί-
σας) emendavi, cognovit C Gh. et pleri-
que edd., recognovit coniecit Men.,
renovavit Hg?, — 12. caeli cod. (etiam
alibi). — 13. multiplicamini et replete

— 15. fecit. dicit (ἐποίησε. λέγει δὲ)
Gh., dicit C et edd. priores, fécit Hg.,
om. Ox. (sed }. 14: nobis fecit secun-
dam) — 17. dominabimini mendose
Hg?. — 20. domino deo mendose Hg!.
— 23, melle edd., mel C. — 24. sic
et (οὕτως οὖν καὶ ἡμεῖς) Hg?., Gh.,
Sicut C et edd. plerique, sic et nos
Men. — 27. inperans C Gh., imperans
edd. priores. — dominus eit (συριεὐσιῃ
jam Voss. et plerique edd., domino sit

EPISTULA LATINE C. VI. VII. 59

. VII. Intelligite ergo, filii dilecti, quia omnia bonus dominus
ostendit nobis, ut sciremus, cui per emnia gratias agere debeamus.
si ergo filius dei, cum sit dominus, qui incipiet iudicare vivos et
mortuos, passus est, ut plaga illius vivificaret nos: credamus, quia
5 filius non poterat pati nisi propter nos. sed et potatur aoeto et Mt. XXVII,
felle. audite, quemadmodum de hoc significaverint sacerdotes
templi. inscripta lege praecepti, ut si quis non ieiunaret ieiunium,
morte moreretur, praecepit dominus, quia ipse pro peccatis nostris Lev. XXIII,
incipiebat vas spiritus sui offerre hostiam, ut et figuram, quae
i0fuerat sub Isaac, qui oblatus est ad aram, consummaret. quid
dicit propheta? ,,Et manducent de hirco, quem oblaturi sunt ad
ieiunium pro omnibus peccatis^. adtendite diligenter: ,,Et man-
ducent sacerdotes soli intestinum non lotum cum aeeto'^. ad quid?
quoniam me pro peccatis populi mei incipientem offere corpus
15 meum potabitis acetum cum felle, manducate vos soli, populo
ieiunante, et plangite vos in cilicio et cinere. et ut' ostenderet,
quia ab illis debet pati, sic praecepit: ,,Sumite hircos duos bonos
similes et offerte, et accipiant sacerdotes unum holocaustum pro
peccatis, alium autem in maledictione*. adtendite quomodo figura
20 lesu ostendebatur. ,,Expuite in illum^, inquit, ,,0mnes et pungite
et inponite lanam eoccineam circa caput illius, et sic in aram
ponatur. et cum ita& factum fuerit, adducite, qui ferat hircum in
eremum, et auferat et ponat lanam in stirpem quae dicitur rubus,
cuius etfructusin agris adsuemusinvenientes manducare. huius stirpis
25 dulces fructus inveniuntur. ad quid ergo hoc? adtendite: "Unum

Lev. XVI,
7 sqQ.

ponite C Gh., imponite edd. — aram
e Ἦς C et edd. .plerique, eremum
. Sed Gh. monuit: »quod si
int. sGripaláset, certo pro ponatur de-
disset mittatur (βληϑήτω).“ — 22.

VII. 1. Intelligite C coo loco) et
edd. plerique. fili C 2. cui
Voss. àd. marg., Hg., Gh., al, cum C.
— 5. et potatur C len. Voss. al. Hg?.,
Gh., et cruci affixus potatur edd. non-

nulli, etiam Hg!. — 10. quid Voss. et
E edd., qui C. — 11. hirco edd.,
— 13. cum aceto C et edd.
erique, cum acetum (quasi e C) Hg?.
— 15. acetum C Gh., aceto edd. priores.
— 16. plangite vos (xonvóusvot
xontouévov) C Voss. (text.) Hg, dh.
al, plangente coniecerunt Men., Voss. ^
Hg!., al. — 17. sic L, πῶς οὖν Gr.
— hircos edd., byrcos C. — 19. male-
dictione C Gh., maledictionem edd.
priores. — 20. [orpuite C Voss., Gh.,
al, exspuite edd. plerique. — 21. in-

adducite C et plerique edd., adducit
(ἄγει) emend. Ox., adducat Hg?., Gh. —
qui foris AL d αὐτάζων) C et pleri ne
edd., h., qni fert emend.

— iron! edd., "hy rcum C. — 23. au-
ferat (ἀραιρεῖ τὸ ἔριον χαὶ ἐπιτί-
9:01») C, auferat lanam Cler. et pleri-
que edd., etiam Hg?., Gh. — lanam
(cf. Gr.) " emendavi, illam C et edd.
priores. — stirpem edd., s m C.
— 24. adsuevimus (adsuemus?) emend,
Hg., Gh., adsumus C.

Num. XIX,

2 sq.

60 BARNABAE

ad aram, alium tamquam maledicium. et quare is qui maledictus
coronatus? quia videbunt illum tunc in illa die /clamidem haben-
tem coccineam circa corpus et dicent: ,,Nonne hic est, quem nos
crucifiximus fastidientes et conspuentes et conpungentes? vere
hic fuit, qui tunc se dicebat esse filium dei'. sicut ergo similis, 5
sic similes hircos et aequales, ut cum viderint unum ex illis tunc
praesentem, admirentur in similitudinem capri. ergo videtis figaram
eius, qui passurus erat, lesu. quare et lanam in medio spinarum
ponunt? figura Iesu ecclesiae posita, quia qui voluerit tollere lanam
coccineam, oportet illum multa pati propter spinae nequitiam δὲ 10
eoartatum sic dominari illius. sic, inquit, qui volunt me videre et
adtingere regnum meum, debent conpressi et multa passi accipere.
VIII. Quam autem figuram putatis esse, quia praeceptum
est populo Iudaeorum offerre vaccam homines, in quibus peccata
consummata sunt, et occisam comburere, et tollere tunc cinerem t5
pueros et mittere in vasa fictilia et suspendere in ligno lanam
coccineam et hysopum, et sic spargere pueros circa singulas turbas
populi, ut sanctificentur a peccatis? videte ergo, quomodo in
simplitudine dicat vobis. vacca erat Iesus; qui offerebant homines
peceatores, hi qui obtulerunt illum ad victimam. qui sparserunt?
páeri, hi erant qui nuntiaverunt nobis remissionem peccatorum
et castitatem praecordiae nostrae, quibus dedit evangelii potesta-
tem, qui sunt duodecim in testimonium tribuum, quia duodecim
sunt tribus Iudaeorum. quare ergo et lana in ligno est? quia qui
crediderit in illum, vivet in perpetuum. quare in unum lanam et3$

uare edd., quarei C. —

VII. 1. q compressi edd. priores. — passi (za-
2. clamidem C Gh , chlamydem edd. (

ϑόντες) edd., pati C.

priores. — 4.compungentes edd. priores.
— b. sicut ergo similis L, πῶς yàg
ὅμοιος ἐχείνῳ; Gr. — 6. hircos edd.,
hyrcos C. — 7. praesentem (ἐρχόμενον)

. emendavi, pascentem Cet, plerique edd.,

etiam Hg!., Gh., patescentem emend.
Cot. al. Hg?. — similitudinem C Hg?.,
Gh., similitudine edd. priores. — 8.
Iesu (75000) edd. dierique, ih: C Ihesus
Hg?., admirante Gebh.! — 9. Iesu edd.,

ihs C. — ecclesiae (τῷ ἐχκλησίᾳ) edd.,
ecclesia C. — 10. nequitiam C et edd.
plerique, malitiam Hg!. — 12. adtingere
C Voss. al. Gh., attingere edd. recen-
liores, etiam Hg. — conpressi C Gh.,

VIII 14. offere mendose Hg!. —
15. sunt (εἰσὶν) edd. plerique, sint C
Gh. — I7. hysopum C Gh., hyssopum
edd. priores. — 19. simplitudine (ἀπλό-
tyt:)) emend. Ox., Hg? al, similitu-
dine C et edd. plerique. — vobis (ὑμῖν)
C He Gh., nobis edd. priores. — 20.
hii C (saepius). — illum C Hg?.,, Gh.,
eum edd. priores. — 22. pr&ecordie
nostrae C, praecordiae nostrae Hg?.,

Gh., praecordii nostri edd. priores. —
23. in (εἰς) add. Ox., Hg3., Gh, om.
edd. priores. — 2b. vivet (ζήσονται)
edd., vivit C.

EPISTULA LATINE C. VII—IX. 61
hysopum? quia in regno illius dies erunt nequissimi et sordidi,
quibus nos sanabimur. et propter hoc, dum sic fiunt, nobis lucida,
illis autem obscura, quia non audierunt vocem domini.
IX. Dixit autem de auribus, quomodo circumcidat aures
$ praecordiae nostrae. dixit per prophetam: ,,Auditu auris exaudivit?s.XVut, 46.
me^, et iterum: ,,Auditione audient qui longe sunt, et quae feciles XXXI,
&cient^. circumcidite, inquit dominus, aures vestras. et iterum dicit
, Audi, Israel, quia haec dicit dominus deus tuus**. et iterum spiritusIee. VII, 2. 5.
domini prophetat: ,Quia qui vult vivere in perpetuum auditione ?* XXX,
10 audiat vocem pueri mei*. et iterum dicit: ,, Audi, caelum, et per- res 1. 3.
cipe auribus, terra, quia dominus locutus est^. et iterum dicit:
Audite verbum domini, principes populi huius^. et iterum: ,,Au- Io. L1
dite vocem clamoris in eremo/. ergo circumcidit aures nostras, "
ut audito verbo credamus. circumcisionem autem dixit non cor-
15 poris. sed praeterierunt, quia angelus nequam docebat illos. dicit
autem δα illos: ,,Haec dicit dominus deus vester (hic invenio res. 1v, 8.4.
novam legem): Vae illis, qui seminant in spinis. circumcidite vos
domino vestro (hoc est: audite dominum vestrum) et circumcidite
nequitiam de praecordiis vestris". dicit autem iterum: ,,Ecce,rer.1x, 5.26.
20 dicit dominus, omnes nationes sine circumcisione corporis aunt,
hic autem populus sine circumcisione cordis est , sed etiam eum
circumcisus est populus in signo. ged et Iudaeus et Arabs et
omnes sacerdotes idolorum et Aegyptii. ergo et hi de testamento
sunt, quos dicit filios Abrahae de omnibus gentibus. quia Abra-
25ham primus circumcisionem dedit in spiritu, quod prospiciebat
in lesum. circumcidit de domo su& homines trecentos XVIII. quia den ΚΤ
primatum CCC sunt, et distinctione facta dicit X et VIIL habes !*

VIII. 1. hysopum C Gh., hyssopum
edd. priores. — 2. sanabimur C et edd.,
σωϑησόμεϑα Gr.

. 5. precordie nostrae C, prae-
cordiae nostrae Hg? Gh., praecordii
nostri edd. priores. — 6. Auditione
&xog) edd. plerique, auditionem C

2, — qui (oi) edd., que C. —
feci (ἐποίησα) emend. Voss, Hg?.,
Gh., al, faciet C et nonnulli edd. —
9. Quia (Τίς) C et edd. dierique, Quis
coniecit Cot., Quis est Ox. — 12. et
iterum C et edd. plerique, et iterum
dicit Hg!. — 13. clamoris C Hg?.,
Gh., clamantis edd. priores. — circum-

cidit (περιέτεμεν) Voss. et plerique
edd., cireumcidite C. — nostras (guo)
C (supern scripta littera l. v, ut sit:
vestras) et edd. — 15. docebat (dco-
φιζενὴ C et edd. plerique, decipiebat
Ox. — 19. dicit C οὐ edd. plerique,
dixit Hg?. — 21 eum C Hg?., Gh., om.
edd. priores. — 22. signo C et edd.
plerique, signum Voss. (marg.) HE.
al. — 20. trecentos XVIII C Gh.
irecentos octodecim edd. priores. —
21. primatum Ὁ et edd. plerique, primo
xviii, tum (cf. Gr.) Ox., Gh. — CCC
scripsi, trecenti C et edd. — X et VIII
C Voss., Gh., decem et octo edd. plerique.

Deut. IY, sq.

62

BARNABAE

in duabus litteris Iesum, in quibus incipiebat habere donum. tunc
dicit et CCC. habes in una littera Tau crucem. seitote quia na-
turale donum doctrinae suae posuit in nobis. nemo aptius didi-
cit:& me verbum, sed scio quia digni estis.

X. Quare autem Moyses dicit: ,,Non manducabis porcinam,

nec &quilam nec accipitrem nec corvum, nec omnem piscem, qui

non habet in se squamam?* tres accepit Moyses in conscientia
sua constitutiones. ad summam dicit illis in secunda lege: "Εἰ
disponam ad populum hunc aequitates meas.( ergo non est. man-
datum dei ne manducent, sed Moyses in figura locutus est illis. 10
percinam ergo ad hoc dixit: non eris coniunctus hominibus tali-
bus, qui cum luxuriant obliviscuntur dominum suum. porcus
enim cum manducat, dominum non novit; cum esurit, tunc
clamat, et cum accepit, iterum tacet. ,nec manducabis'^ iriquit,
,8quilam aut accipitrem aut corvum." hoc dicit: nón adiunges ἰθ 15
nec similabis talibus hominibus, qui nesciunt per laborem et &u-
dorem sibi adquirere escam, sed rapiunt alienam per suam ini-
quitatem et observant quasi in simplicitate ambulantes quem dis-
polient, sicut aves istae solae sibi non adquirentes escam, sed
pigrae sedentes quaerunt, quomodo alienas carnes devorent, cum?)
sint pestilentiosae per suam nequitiam. ,,)non manducabis", inquit,
,muraenam nec polypum nqc sepiam.^ non, inquit, similabis ad-
haerens talibus hominibus, qui in perpetuo impii et iudicati iam
morti sunt. hi enim pisces soli maledicti sunt, non natantes, sicut
reliqui, sed in ima altitudinis terra inhabitant. sed ,,Ünec leporem?s
manducabis^. ut quid dioit? non eris, inquit, corruptor puerorum
nec similabis talibus. quia lepus singulis annis facit ad adsellan-

IX. 2. CCC scripsi, trecentos €

x«l) emendavi, sic et C Gh.
et edd. — tau C Voss, Gh., aL, T ;ih., aeq

sic edi
priores. — adquirentes C G

edd. nonnuli (Hg) — 'scitote quia
C et edd. plerique CE Eran scit hoc ὁ qui
(οἶδεν δὴ) emend. 8
aptius emend. Oxt al., rus. C.
. 5, manducabis L, φάγεσϑε Gr.
— εἶ πὰ di (59 edd., quia C — 10. in
y πνεύματι Gr. — 11. por.
Pam edd., orcine C. — 186.
dicit L, φησί r. — 17. adquirere C
Gh., acquirere edd. priores. — 17. alie-
nam € et edd. plerique, aliena (ἀλλό-
τρια) coniecit Cot. — 19. sicut (ὡς

rentes edd. priores. — 20. pigrae(
edd., pigre C. iade
murenam C. — polypum edd., polip:
C. — 23. morti (τῷ ϑανάτῳ) emet
Hg. Gh., mortui C et plerique, e
— 265. in "ima altitudinis terra (ἐν
yg κάτω) edd., in ima altitudinis t
C. — 26. ut quid dicit C et pler
edd., dicit ut quid Ox. — p. 63, 1. a
C et plerique edd., annos (per erre

EPITTULA LATINE C. IX—XI. 68

dum singula foramina, et quotquot *annis vivit, totidem foramina
facit. ,,sed nee beluam", inquit, ,,Ánducabis^. hoc est: non eris
moecus aut adulter, nec corruptor, nec similabis talibus, quia
haec bestia alternis annis mutat naturam et fit modo masculus
modo femina. sed et quod dicit: ,,Mustelam odibis^, non eris, in-
quit, talis, qui audit iniquitatem et. loquitur inmunditiam. nom,
inquit, &dhaerebis inmundis, qui iniquitatem faciunt ore suo. de
escis ergo Moyses, acceptis tribus constitutionibus, in spiritu sic
locutus est. illi autem secundum concupiscentiam corporis, tam-
i0quam de escis diceret, sic perceperunt. accepit autem earum

trium constitutionum scientiam David et dicit: ,,Beatus vir, qui

non abiit in consilio impiorum' — sicut pisces eunt in tenebras

— nec in via peceatorum stetit^ — sieut qui videntur dominum

timere et exerrant tamquam porcus — ,,neo in pestilentiae cathedra
15 sedit — sicut aves quae sedent ad rapinam. habetis consummatim

σι

Ps. I, 1.

de escis. sed dixit Moyses: ,,Manducabis omne quod ruminat,' rLer. rn

hoc est: qui esca accepta scit eum qui se pascit in se refrigerari,
bene dicit, providens mandatum, quid ergo dicit? adhaerete eis, qui
ienent distinctum sermonem in corde suo, et cum eis, qui lo-
30 cuntur aequitates domini, cum eis, qui sciunt, quia adsidua lectio
utilis est. videte, quomodo spiritaliter legem constituit Moyses.
sed unde illis haec intellegere? nos autem intellegentes mandata
loquimur, sicut voluit dominus.
Xl. Quaeramus, si curae fuerit domino ostendere de aqua et
25 de cruce. de aqua scriptum est ad populum Iudaeorum, quomodo
tinctionem, quae adfert remissionem peccatorum, non recipiant,

X. 2. beluam C Hg?., Gh., belluam
edd. priores. — 3. moecus C Gh., moe-
chus edd. priores. — 5. odibis in C
corr. ex. obidis. — 6. inmunditiam C
Gh., immunditiam edd. priores. — 8.
accepit (A«uBavec) C Voss., al., accipit
Cot. (marg.) Hg — inquit L, om. Gr.
— inmundis Gh., immundis edd.
priores. — qui (ταῖς) C et pierique
edd., quae coniecerunt Cot. Hg*., al.
— iniquitatem faciunt C Hg?., Gh.
faciunt iniquitatem edd. priores. — 12.
in tenebras (ἐν σχότει) C et edd.
plerique, in tenebris Voss. (marg. Ox.
— 13. dominum (τὸν xvgiov) add. Gh.,
om. C (,,verbo eidentur in fine alterius,

timerein initio alterius paginae posito'^)
et priores edd. — 14. tamquàm C (se-
eunda manu) et edd., sicut C (prima
manu). — 15. consummatim (reAs/eq)
Cot. (marg.) Hg. al, consummatam C
Voss., Gh., al. — 16. dixit C Gh., dicit
deren edd. priores. — manducabis C
bh, manducabitis edd. priores. — 19.
locuntur C Hg2, Gh., loquuntur edd.
riores. — 2U. aoqnitatos edd., equitas
C. — adsidua € Gh., assidua edd.
priores. — 21. spiritaliter C Hg?., Gh.,
spiritualiter edd. priores.
XI. 24. Quaeramus C Hg? Gh.,
Quaeramus ergo edd. priores.

64 BARNABAE

Ier.I1,12.13,8ed sibi instituant. dicit ergo propheta sie: ,Horruit caelum, et
in hoc plurimum expavit terra, quia duo mala fecit populus hic:
me derelinquerunt, fontem aquae vitae, et foderunt sibilacus de-

Ies.XVI,1.4tritos, qui non possunt aquam portare^. ,, Numquid petra eremosa

Ies.XLv,2108í mons sanctus meus Sina? eritis enim tamquam alites pusillis ;

ablatis^. et iterum dicit Esaias: ,,Ego antecedam te et montes

aequabo et ostia aerea contribulabo et seras ferreas confringam et
dabo tibi thesauros obscuros, invisos, ut sciant, quia ego sum

Xxxii,dominus deus, inbabitans in altissima spelunca fortis petrae, et

aqu& illius fidelip. regerh. cum magnitudine videbitis, et anima 10

P». 1,s—6. Vestra meditabitur timorem". et iterum David dicit: ,,Erit qui
haec facere coeperit tamquam lignum quod plantatum est iuxta
tractus aquarum, quod fructum suum dabit tempore suo; et folia
eius non decident. non sic impii, non sic, sed tamquam pulvis,
quem abicit ventus ἃ facie terrae. propterea non resurgent impii;
in iudicio, neque peccatores in consilio iustorum, quoniam scit
deus viam iustorum, et via impiorum peribit." sentire autem debetis,
quomodo aquam et crucem in uno dono constituit. hoc ergo dicit:
Felices, qui speraverunt in aquam et in crucem. mercedem ,jn
tempore suo^, tunc, inquit, reddam. modo autem quod dicit: ,, Folia »
ilBus non decident", hoc est: quia omnis sermo, qui exierit per
os vestrum, erit in spem et resurrectionem multis. et iterum alius
propheta dicit: ,,Erat terra Iacob laudabilis super omnem terram".
vas spiritus illius magnificat. deinde quod dicit? , Erat flumen
trahens a dextra, et ascendebant inde arbores speciosae, et qui-

*^16—15.

ὃ. aerelinquerunt (cf. c. 4 P coni Cot, Hgt, al — Tosurgont
56, 3.) T: Hgà., , dereliquerunt ed (ἀναστήσονται) coni Cot., Hg!.,
priores. — acus edd, lacum C. d. resurgunt C et edd. — 17. dots I;
eremosa (πέτρα ἔρημος) Ox., Hg., χύριος Gr. — via corr. ex viam C. —
, petre remiosa (,jita lego , 8]. sentire autem debetis αἰσϑάνεσϑε
MA pro quo: renudosa, ruinosa, Gr. — 18. donee C οὔ d., loco coni.
arenosa, rimosa, coniecerunt" Gh.) C. ΠῚ γὰρ .
— b. alites emend. Hg., Gh., aliis C, quid ) Hg, Ghs al! def Voss, al,
aHtis Or., Cot. — 5. 6. usillis ablatis delendum consuit Cot. — 23. Erat
C et edd. plerique, pusilli ablati con- (Καὶ ἦν) emend. Cot, Hg., Erit C et
iecit Cot. — ". ostia aerea (πύλας plerique edd. — terra Iacob (ἡ γῆ τοῦ
ζαλαᾶρ) Vos Voss. et B arent edd., hostia ακώ 8) emendavi, quum C bis dederit
(μοχλοὺς) Co! Cot et. gequens voc. terram, Iaeob C et edd.
plerique edd, ser Serras al. — terram (τὴν γῆν) emend. Hg?., Gh.,
14. decident C Hg!., Gh., decident, sed terram toram é et edd. priores. — 24.
omnia quaecunque faciet prosperabuntur quod (τῇ € Hg*., Gh. quid edd.
d. prio ores. — 15. abicit (ἐχρίπτει) — priores.
n vi, abiecit C et edd., abiicit,

EPISTULA LATINE C. XI. XII. 65

cunque ex illis manducaverit vivet in perpetuum." hoo est: quia
nos descendimus in aquam pleni peccatis et sordibus et ascendimus
fructibus pleni, in praecordiis nostris timorem et spem habentes:
in deum. ideo dicit; ,,Et qui manducaverit vivet in perpetuum.*

5 XII. Simihter et crucem significat in alio propheta dicente: 4 xxr. v, 5.
Et quando haec consummabuntur? et dixit dominus: Cum lignum
inclinatum fuerit et resurrexerit, et cum de ligno sanguis stilla-
verit. ^ habes iterum de cruce et de eo qui incipit crucifigi. dicit
autem iterum in Moyse, cum pugnaret populus Iudaeorum, et Ex. vm,

t0ceciderunt ludaei ab alienigenis, “αὐ illos commemoraret, dum
oppugnantur, quia propter peccata sua traduntur in mortem. dixit
in praecordiis Moysi spiritus: Fac figuram crucis, quia si non
crediderint in illum, in perpetuo oppugnabuntur. et iterum:
,, Ascendit Moyses in aggerem et stans manus extendebat, et vince-

15 bant Iudaei. deinde cum deposuerat, vincebat Ámalech*. hoc ad
quid? ut scirent, quia non possunt liberari, nisi in cruce Christi
speraverint. et iterum dicit in alio propheta: ,Expandi manusre. rxv,2.
meas tota die ad populum inpersuadibilem et contradicentem viae
iustae. ^ iterum Moyses facit figuram lesu, quia oportebat illum

20 pati, et quia ipse vivificabit, quem illi putaverunt perdidisse. ca-
dente enim populo Iudaeorum, quia iusserat dominus, ut morsu
colubrae morerentur — quia praeteritio Evae per colubram fuerat Num, XXI,

—, voluit illos corripere, et ideo sic morti tradere, quia mandata
eius praeterierunt. ad summam et ipse Moyses, qui praeceperat

26 dicens: ,,Non erit vobis neque conflatile neque sculptile,* ipseDeut.Xx VII
fecit serpentem aereum, ut figuram lesu ostenderet, et posuit

edd. priores. — 18. inpersuadibilem C
Gh., impersuadibilem Hg?.,, impersua-
sibilem edd. priores. — 19. iterum (πάλιν)
emend. Ox., Hg?., item C et edd. ceteri.

. XL. 1. vivet in dd, vivit (ζήσε-
ται εἰς τὸν αἰῶνα) edd., vivit imper-
etuum C doum, (τὸν Ἰησοῦν,

ort. Iesum) € ἭΝ dominum
edd. priores. — ergefunm C et edd.
plerique, perpetuum. id dicit: quicum-
que eos audierit vocantes et crediderit
vivet in perpetuum (cf. Gr.) Ox.
XII. 9. in Moyse (ἐν τῷ Moog)
COIT.) δἰ edd. plerique, etiam Gh.,
oysen C (prius) Hg?. — 10. illos
ὃ et edd., illis coni, Voss. — 11. tra-
duntur (παρεδόϑησ ca») Cot., He. Ἢ ah,
al, trahuntur C. Voss. al. —
et Ascendit C Gh., Adscendit. edd.
priores. — 10. Amalech C Gh., Amalec

— 20. vivificabit (ζωποιήσει) emend.
Cot., Hg?., Gh., al, vivificavit C et edd.
riores. — perdidisse (ἀπολωλεκέναι)
C et edd., periisse coni Cot. — 23.
quia (Bro) coni. Cot, qui C et edd. —
24. Ad summam et i {πὲ ἕρας ds tot)
emend. Hg?., ad summam ut C et edd.
priores, ad summam Gh. (illud u£ inde,
ni fallor, ortum est, quod librarius pro
Pummam male swmmaut legerit). —

dicens C Hg?., Gh., dicit edd.
priores.

HinGxNEELD, Nov. TESTAM. EXTRA CANONEM FARC, II. ED. II. 5

66 BARNABAE

in cruce et per praecones convocavit populum. et cum venissent,
rogabant Moysen, ut pro sanitate eorum dominum rogaret. tunc
Num XXIL dixit illis Moyses: ,Cum aliquis ex vobis morsus fuerit, veniat
ad colubram et speret, quoniam, cum sit ipsa mortua, potest alios
sanare, et sine mora curabitur." et ita faciebant. quid dieit iterum 5
. Moyses Ause filio Nave? ut ostenderet lesum esse filium dei,
audiente populo, quia omnia pater ostendit de filio suo, clamavit
xx.xvir, 14, Moyses filium Nave et inposuit illi nomen Iesus et dixit: ,, Accipe
librum in manu tua et scribe quae dicit dominus, quia amputabit
a radicibus omnem domum Amalech filius dei Iesus in novissimis 10
diebus.^ ecce iterum lesus, non filius Nave, sed filius dei in carne
Ps. OIX, 1. apparuit. iterum dicit David: ,,Dixit dominus domino meo: Sede
ad dexteram meam, donec ponam inimicos tuos sub pedibus tuis."
Ies. XLV, Let iterum dicit Esaias: ,,Sic dicit dominus Christo meo: domino,
cuius tenui dexteram: exaudient illum gentes, et virtutem regum t5
conrumpam.* videte, quomodo illum prophetae dominum, non
tantum filium dicunt.
XIII. Quaeramus igitur, si hic populus hereditatem capit, et
testamentum in illis est aut in nobis. de hoc audite. sic scriptum
Gen XXV. est: ,Rogabat Isaac pro Rebecca uxore sua, quia sterilis erat. et20
Rebecca quaerebat ἃ domino, quid portaret. et dixit illi dominus:
Duae nationes in utero tuo sunt, et duo populi ex utero tuo
nascentur, et maior serviet minori. intellegite, qui sit Isaac, et
quae Rebecca, et qui populus minor aut maior. iterum dixit Iacob
Gen XLXIL[oseph filio suo: ,,Ecce dominus non fraudavit me ex genere tuo. 35
perdue ad me filios tuos, ut benedicam illos." et adduxit Manas-
sem et Efrem. volens autem Manassem benedici, quia maior erat,

XII. 1. in cruce (ἐνδόξως) C et
edd. Plerique, inlustre Hg!:2, — 2. tunc
C Hg*., Gh., et tunc edd. priores, —
4. alios C Hgt., Gh., alias edd. priores.
— "1. de (περὴ) add. Hg2., Gh., om. C
et edd. priores. — 8. inposuit C Gh.,
imposuit edd. priores. — dicit per erro-
rem Hg?. — 9. amputabit (ἐχκόψεὼ
emend. Cot, Hg., Gh., al, amputavit
C Voss. al. — 10. Amalech Gh.,
Amalec edd. priores. — 12. apparuit C
οὗ edd. plerique, apparuit: [quoniam
ergo] dicturi erant Christum esse filium
Davidis; reformidans et intelligens erro-
rem gceleratorum (cf. Gr.) Ox. — meo

C Hg?., Gh., meo, meo edd. priores.
— 16. conrumpam C Gh., corrumpam
edd. inse

IL. 19. sic C et edd. plerique,
810: quid Ox. — 20. sterilis edd,
sterelis C. — 23. qui C Hg?., Gh., quis
edd. priores. — 24. qui C et edd., quis
coni. Voss. — dixit C et edd. plerique,
dieit per errorem Hg!. — 25. Ioseph
edd., 10sep C. — 26. ut (ἕνα) emend.
Hg?., Gh., et C et priores edd. — 26. 27.
Manassem (bis) C Hg?., Gh., Manassen
edd. priores. — 27. efrem C Gh,
Ephraim edd. priores.

EPISTULA LATINE C. XII—XIV. 67

statuit illum ad dexteram patris sui. vidit autem Iacob in spiritu
figuram populi, qui postea futurus erat, et convertit manus suas
et transtulit dexteram supra caput Efrem minoris et benedixit
illum et dixit Ioseph patri suo: , Transfer manum tuam dextram
5 supra caput Manasse, quia primitivus filius meus est." et dixit
Iacob; ,,Scio, fili, scio, sed maior serviet minori. sed et hic bene-
dicetur. ^ videte, quem voluerit esse primum, testamento heredem.
si ergo et per Abraham commeroratus est, habemus consumma-
tionem scientiae nostrae. quid ergo dicit Abra&ham, cum solus
10 credidisset et positus esset in iustitia? ,,Ecce posui te, Abraham, Gn. XV, 6.
patrem nationum, quae credunt domino non circumcisae." LT
XIV. Sed testamentum, quod iuravit parentibus ut daret po-
pulo, an dederit, quaeramus. dedit. sed non fuerunt digni
accipere propter peccata sua. dicit enim propheta: ,,Et eratEs. Xxrv,
15 Moyses ieiunans in monte Sina, ut acciperet testamentum a domino,
quadraginta diebus et quadraginta noctibus." ,,Et accepit ἃ deo Ex. XXXI,
tabulas scriptas manu dei." et ut accepit deferebat ad populum,
ut illis daret. et dixit dominus: ,, Moyses, Moyses, descende celerius, zx. xxm,
quia populus tuus, quem eduxisti de terra Aegypti, praeterit
20legem.* et intellexit Moyses, quia fecerunt sibi iterum conflatile,
et proiecit de manibus tabulas, et confractae sunt. Moyses accepit,
sed illi non fuerunt digni. quomodo acceperimus nos, discite. ille,
cui nos in hereditatem, propter nos omnia sustinens apparuit, ut
ili consummati sint in peccatis, et nos per illum hereditatem
25 testamenti domini nostri lesu accipiamus, qui in hoc paratus est,
ut adventu ipsius praecordia nostra, quae iam absumpta erant a
morte et tradita iniquitati, liberaret à tenebris et testaretur in
nobis testamentum sermonum suorum. scriptum est enim, quomodo

XIIL 1. sui C Hg?., Gh., sui Ia- moratum coni. Voss, Ox. — 11. cir-
cob (cf. Gr.) edd. priores. — 3. supra cumcisae edd., cireumcisi C.

cH ., Gh., super edd. priores. — Efrem XIV. 21. accepit C (corr.) οὐ edd.,

Ephraim edd. priores, — 4. dex- — accipit C (prius). — 22. ille (αὐτὸς δὲ)

rm C Gh., dexteram edd. priores. — 5. emend. Hg?., Gh., illi C, om. edd. priores.

Manasse Hg*., Gh. manassem C, Ma- — 25. Iesu C Hg?., Gh., "Iesu Christi edd.

nassae edd. priores. — 7. testamento ore — 26. adventu emend. Cot.,
C Hg?., Gh., testamenti edd. priores. al, adventü C, adventum
— 8. si (el) emend. Cot, Hg?, Gh. adi. Oa — Bbsump ta C Voss.,
Al, sic C et edd. ceteri. — comme- "al, absum

ta ed. plerique. — 28.
moratus C et plerique edd., comme- Seded Buorum 73. pro.40yo)

Ies. XLII,6.7.

68 BARNABAE

illi pater mandaverit, ut nos liberaret a tenebris et pararet sibi
populum sanctum. dicit erge propheta sic: ,,Ego dominus deus
íuus vocavi te in aequitatem, tenebo manum tuam et fortem te
faciam. dedi te in testamentum gentis et in lumen. nationum, ut
aperias.oculos caecorum et educas de vinculis alligatos." scitote 5
ergo, unde liberati-sumus. et iterum propheta dicit: ,,Posuite in
lucem nationum, ut sit sanitas tua usque in novissimum terrae,
sicut dicit dominus qui te liberavit deus.4 iterum propheta dicit:

Ies.LXI,1:q.,,piritus domini super me, propter quod unxit me bene nuntiare

Ex.XX, 8 πᾳ.

humilibus, misit me curare contribulatos corde, praedicare captivis 10
remissionem ef caecis visum, vocare annum domini acceptabilem."
XV. Adhuc et de sabbato scriptum est in decem verbis, qui-

Deut.v,128q.bus locutus est in monte Sina ad Moysen: ,,Sanctificate sabba-

Gen. II, 2.

Ps.
LXXXIX, 4.

tum demini manibus mundis et puro corde. et alibi dicit: ,,Si
custodierint filii mei sabbatum, tunc faciam misericordiam in illis. 15
sabbatum dicit initio constitutionis: ,,Et fecit deus die sexto opera
sua et consummavit in die septimo et requievit in illo die.^ adten-
dite, filii, quid dicit: ,,Consummavit in sex dies." hoc dicit, quia
consummabit deus omnia in sex milia annorum. dies enim apud
illum mille anni sunt. ipse mihi testis est dicens: ,,Ecce hodier-?
nus dies erit tamquam mille anni^ unde scire debetis, quia in
sex milia annorum consummabuntur omnia. et quod dicit: ,,He-
quievit deus die septima," hoc est: cum venerit filius illius et
amputabit tempus iniquitetis et iudicabit impios et mutabit solem
et lunam et stellas, tune bene requiescet in die septima. ad?5
summa hoc dicit: ,Sanctificabis illum diem manibus mundis et
corde puro.^ quem ergo diem sanctificavit deus, quis potest

coni. Xa Servorum suorum C et edd.

XV. 16. initio (ἐν ἀρχῇ) coni. Voss.,
1. nos liberaret C Hg?., l «

Cot., Hg!., al, initium Ο et ceteri edd.

Gh., liberaret nos edd. priores. —
3. aequitatem Hg?., Gh., equita-
tem C, aequitate edd. priores. — 4.
in testamentum gentis (εἰς διαϑήχην
γένους) emend. Hg?, in testimonium
entibus C et plerique edd. (gentis iam
ot. coniecit) -— 7. sit sanitas tua
(eival σε εἰς σωτηρίαν) emend. Hg?,,
sit sanctitas tua C et edd: plerique, sis
sanitas tu coni. Cot. ut sit salus tua
Ox. — 10. humilibus (πτωχοῖς) coni.
Cot.. ed. Hg?, Gh., hominibus C et
edd. plerifue. — 11. vocare C Hg?,
Gh., et vocare edd. priores.

— die sexto (ἐν ἕξ ἡμόραις) C ot edd.
plerique, diebus sex Ox., dies sex Gh.
(cf. 1. 18. 19.), fort. recte. — 19. con-
summabit emend. Voss., Cot., Hg., Gh.,
al, consummavit C. — milia C Gh,
millia edd. priores. — enim (γὰρ) C
Voss., Cot., Gh., autem edd. nonnulli.
— 21. milia C Gh., millia edd. priores.
— 22. quod C Gh., quid edd. priores.
— 25. et lunam C Tes, Gh., lunam
edd. priores. — 26. summa C Hg?.
Gh., summam edd. priores.

EPISTULA LATINE C. XIV—XVI. 69

sanctificare modo, nisi qui sit mundus corde? in omnibus nos
erravimus. vide ergo, quia refrigerans sanctificabit illum, et nos
tunc poterimus sanctificare, ipsi sanctificati primum. ad summa
dicit illis: ,,Dies sollennes vestros et sabbata non sustineo." vi- Ies. 1, 18.
5 dete, quomodo dicit, non haec sabbata sibi nunc accepta, sed
quae fecit. et in die, quo consummavit omnia, initium octavi diei
faciet, qui est alterius saeculi initium. propter quod agimus diem
oetavum in laelationem, in quem et lesus resurrexit a mortuis et
apparuit et ascendit in caelos. |
10 XVI. Adhuc et de templo dicemus, quomodo errantes in
aedem .spem habuerunt tamquam in dominum, qui illos. fecit,
quasi sit domus dei. aut forsitan tamquam ethnici consecraverunt
illum in templo. sed quomodo dieat dominus, discite, vacuum
faciens templum: ,,Quis mensus est caelum palma, aut quis totam res. xr, 12.
15terram pugno adprehendit?* , nonne mihi, dicit dominus, cáelumrzes rxvi, 1.
thronus est, terra autem scabellum pedum meorum est? qualem
domum mihi aedificabitis, aut quis locus erit requietionis meae?"
» Quires ΧΙ ΓΧΉΤ.
deposuerunt templum hoc, ipsi illud et aedificábunt.^ et fiet. dum
20enim belligerarent,

unde cognoscitis, quia vana est spes ilorum. et iterum:

depositum .est ab inimicis. nune et ipsi
inimicorum ministri ab initio aedificant illud. iterum sicut inci-
piebat civitas et populus totus Iudaeorum tradi, propalavit. dicit
enim scriptura: ,,In novissimis diebus tradet dominus oves pascui. Enoch...

Φ . . Φ IX,
et cubile et turrem eorum in exterminium.* et factum est secun- 66.67.

XV. 1. mundus C Hg?., Gh., mundo
edd. — nog emend. Voss.,
Cot., , Gh, al, non C. — 2. vide
(S E) emend. Cot., H

vides Voss. — quia (Ux) C Cot.,
Hg? Gh, qui edd. ceteri —- santifi-

it emend. Cot., Hg?, Gh., sanctifi-
cavit C et edd. Ts — 3. summa
C Voss. (text.) Hg2, Gh., sum-
mam Voss. (mar, ) Hei. — 4. sollennes
C Hg?., Gh., solennes edd. priores. —
5. nunc viv) emend. Hg! 2, Gh. non C
et edd., delendum censuerunt Voss., Ox.,
Cot., al — 8. quo C Hg?., Gh., coni.
Cot., suo edd, priores. — 6. 1. octavi
diei faciet (ἡμέρας ὀγδό ς ποι joe)
emend. Hg?., Gh., octava diei fa
et edd. E onulli octavae diei ἫΝ
coni. Voss., octavae diei facturus Ox,
octava die facta Hg!. al. —8.laetationem
(εὐφροσύνη») Cot. (marg.) Hg?., Gh.,

g?., Gh., al, videns

legationem. C et edd. priores, laetifica-
tionem Ox., delectationem Hg!. — quem
CHg?., Gh., al., quo coni. Voss. Cot., Hg!.
— 9. caelos C Oh, coelos edd. priores.

XVI. 12. domus dei (oixov 9&0)
Voss., Cot., Ηρ!.2., al, ἀπ (dominus)
deo C, domus deo Gh. — aut forsitan
(σχεδὸν γὰρ) C Cot. (marg.) Hg?., Gh.,
om. edd. priores. — ethnici consecra-

verunt (τὰ Nd ἀφιέρωσαν) emend.
Cot. (mar, h., ethinc conser-
vaverunt )beicl conservaverunt edd,
priores. — 15. adprehendit C Gh.

apprehendit edd. priores, om. Gr. —
caelum C Gh., coelum edd. priores. —
18. Qui C et edd. plerique, Ecce
Ox. — 19. fiet (γίψεται G) C.et e d.
plerique, fit Cot. (marg.) Hg12. — 20.21.
nunc et ipsi — illüd C Cot. (in marg.)
Hg?., Gh., om. Voss., Hg, al. — 23.
pascui C Hg?., Gh., pascuae edd. priores.

70 BARNABAE EPL LAT. XVI. XVII.

dum quae dominus locutus est. quaeramus ergo, si est templum
DanIX,Msq.dei. est, ubi ipse dicit facere et consummare. scriptum est: Ἐπ
erit septimo die consummato, aedificabitur templum deo praeclare
in nomine domini invenio, quia est templum. quomodo ergo
aedificabitur in nomine domini? discite. antequam crederemus
deo, erat habitatio nostra corrupta et infirma, sicut templum,
quod per manus aedificatur, quia pleni eramus adolationibus ido-
lorum, et erat domus daemoniorum, propter quod faceremus quae
deo essent contraria. aedificabitur autem in nomine domini prae-
clare templum deo. adtendite et quomodo, discite, ut accipiatis 10
remissionem peccatorum. cum crediderimus in nomine domini,
nos sumus iam íales, quales ab initio creati. propter quod in
nobis vere deus inhabitat. quomodo? sermo fidei illius, vocatio
promissionis illus, sapientia aequitatis, praecepta testamenti illius,
quia cum sub 15
gervitute mortis eramus, aperiens ostium templi nostri, quod .est

e

in nobis prophetans ipse et in nobis habitans.

os sapientiae, fecit de nobis domum incorruptam. qui enim con-
eupiscit liberari videt non in hominem, sed in eum qui habitat
in illo, miratus, quod nunquam tales sermones audierit eum dicen-
tem neque ipse concupierit audire. hic est spiritaliter aedificatus 49

XVII. Quantum fuerit in simplicitate demonstrandi vobis non
intermisi quicquam. si enim de instantibus ac futuris scribam
vobis, non intellegetis, quoniam in parabolis posita sunt multa.
haec autem sic sunt. habes interim de maiestate Christi, quomodo
omnia in ilum et per illum facta sunt, cui sit honor, virtus,»
gloria nunc et in saecula saeculorum.

Explicit epistola Barnabae.

. 2. dei (ϑεοῦ) em emend. Hg?.,
deo dr et ceteri 9 deo (8509)
C et edd., rt 1. Δεῖ. — 4. est tem-

— 1. ad lotioibes ΟΝ ἘΝ
λαλατρείας) C, adorationibus idolorum
edd 12. nos emend. Ox., Gh., non
C et edd. — 13. vocati C. — 14. sa-
pientia C (manu sec.) et edd., sapien-
tiae C fpriuo- — testamenti (διαϑήκης

το i δαχῆρ) edd., testa C. — 15.
plerique, qui emend. οἷς
Gh — 18. videt (βλέπει) emend. Cot.
, vidit emend. Or.

Bp 2, al, vivit
Gh. — 18. 19. in eum qui habitat in

illo (eig τὸν ἐν αὐτῷ κατοιχοῦντα
xal λαλοῦντα ἂν αὐτῷ) emend.
ineo qui habitat in illo C et edd. p e-

rique, in illum, qui in eo habitat, in
illo Ox. — 19. miratus (ἐκπλησσόμε-
γος) Cot. al., miratur C et plerique edd.
XVII. 21. vobis (outv) C Hg?., Gh.,
nobis edd. perdue. — 22. quicquam
C Voss., Hg*., quidquam dd.
aque. — 23. intellegetis emend. εἰς
intellegitis C, intelligetis edd.
Hi — quoniam C, coni. Cler., Pd.
Hg Gh., quomodo 'edd. priores. —
]. ep. barn. incipit epistola Ia-

cobi eliciter -.

ADNOTATIONES

ad Barnabae epistulam.

L p. 3, 2. υἱοὶ. xal ϑυγατέρες, non dei (Volkm. Harnack.), sed ipsius
auctoris filii et filiae spirituales, ut in Duabus viis p. 95, 4. 5, cf. Dress. et
Muell. ad h. 1. (1. Cor. IV, 15. 17. Gal. IV, 19. Philem. 10). non obstat Barn.
c. 1 p. 5, 7. €. 4, PL 8, 7. nam Barnabas qui dicitur dignitatem suam
etiam seposuit et lectores fratres appellavit c. 2 p. 7, 1. c. 3 p. 8, 4. ὁ. 5
p. 14, 22. c. 6 p. 15, 12. idem lectores appellavit τέχνα c. 15 p. 38, 11. 23,
τέχνα ἀγάπης c. 9 p. 4, τέχνα εὐφροσύνης c. Ἴ p. 17, 15, ἀγάπης τέχνα xal
εἰρήνης o. 21 p. 50, 6. )

. 9, 4. 5. τῶν τοῦ 9600 δικαιωμάτων elc vuüg. ,, Vox δικαίωμα saepius
(ef. 2 p. 5b, 11. c. 4 p. 10. 14. c. 10 p. 24, 8. 28, 3. c. 16 p. 41, 10 c. 21 p. 49
1, 12.) in epist. invenitur, ubique significationem habens ,statutum [decretum]
rectum, quod spectat salutem hominum' ὉΠ, veu», cf. Luc. I, 6. Rom. I, 32.
V, 18. Apoc. XV, 4. XIX, 8. 1 Clem. ad Corinth. 2 p. 7, 2. 3: τὰ προστάγ-
ματα καὶ τὰ διχαιώματα). nusquam vertere licet ,recte factum, rectitudo',
eratque Muellerus bonos lectorum mores auctorem hic respicere opinans*".

arnac

p. 3, 5. ὑπέρ τι, supra aliquid, sive plus quam de aliqua re.'* Volkm. —
ibid. xai x«9' ὑπεροχήν, cf. Clem. Rom. epi. I, 57 P? 62, 11. —
v p 9, 6. πνεύμασιν. ,spiritibus lectorum, non donis S. S., cf. c. 1. p. 4,

p. 3, 6. ἔμφυτον. cf. c. 9 p. 24, 1: οἷδεν ó τὴν ἔμφυτον δωρεὰν τῆς
διδαχῆς αὐτοῦ ϑέμενος dv ἡμῖν. Iac. I. 21 τὸν ἔμφντον λόγον et quae
disserui (Zeitschr. f. w. Th. 1873. L p. 11). , Vox ἔμφυτος verti potest natu-
ralis! (cf. Euseb. HE X, 8, 8. de mari Palaest. 4, 1) aut jinsitus', quae notio
procul dubio hic acceptanda est (cf. Ignat. ad Eph. 1. ἀποδεξάμενος — τὸ
πολυαγάπητόν cov ὄνομα, ὃ χέχτησϑε φύσει δικαίᾳ). Harn. illa notio
probatur Clem. Hom. III, 12 p. 39, 18: τῷ ὄντως ἐνφύτῳ n9oyvoocti (veri
prophetae) p. 39, 25. 26: προφήτης ὧν ἐνφύτῳ xal ἀεννάφ πνεύματι xavca
πάντοτε ἠπίστατο. XVII, 17 p. 167, 7 τῷ γὰρ εὐσεβεῖ ἐμφύτῳ xal χαϑαρῷ
ἀναβλύζει τῷ νῷ τὸ ἀληϑές. lustin. Apol. II, 13 p. δ1: διὰ τῆς ἐνούσης
ἐμφύτου τοῦ λόγου σπορᾶς. ceterum cf. etiàm Mueller.

p. 3,6. δωρεᾶς πνευματικῆς. , Genet. pro Apos." Harn. . .

p. 3, 9. ἐξέπληξεν. Cf. c. 16 p. 4, 4. [ἐχπλησσόμενος] i. e. gaudio
commovit." Harn.

. 9, 10. ἐπιπόϑητος. A. Harnack contulit Phil. IV, 1. 1 Clem. c. 65 p.

᾿ p. 8, 12. ἐν δδ j δικαιοσύνης. Volkm. contulit c. 5 p. 11, 21.
Ῥ. 9, 12. zal πάντως. et omnino, et omni ratione. .
p. 4, 1 χαγὼ. Volkmar nimium contendit: ,sicut alii doctores, qui vos co-

79 ADNOTATIONES

gnoverunt et de vobis scripserunt, ut Paulus ad Eom I, 8 sq.'* quasi haec
epistula Christianis Romanis inscripta esset. sufficit: sicut alii. Mueller: ,,Eure
Liebe hat auch die meinige mir abgenóthigt," quamvis improbante Harn.

p. 4, 1. ὑπὲρ τὴν ψυχήν μου. cf. c. 4 p. 8, 18 c. 19 p. 45, 1.

p. 4, 2. 8. ὅτι μεγάλη πίστις καὶ ἀγάπη ἐγκατοικεῖ ἐν ὑμῖν ἐπ᾽ ἐλπίδι
ζωῆς αὐτοῦ. Paulum 1 Cor. XIII, 13 secutus Barnabas fidei et caritati addidit
&pem christianam, quae est spes vitae divinae.
. 4, 8. 4. ὅτι ἐὰν μελήσῃ μοι — ὅτε ἔσται. eadem fero epanalepsis Eph.

II, "n 19: διὸ μνημονεύετε, ὅτι ποτὲ ὑμεῖς τὰ ἔϑνη dv σαρχί — ὅτι b.
τῷ xcigd ἐχείνῳ χωρὶς Χριστοῦ κελ.

p. 4, 6. ἵνα μετὰ τῆς πίστεως ὑμῶν τελείαν ἔχητε xal τὴν γνῶσιν. c.
c. 2 ν. 1, 86 γνῶσις. c. 5 p. 11, 21 ὁδοῦ δικαιοσύνης γνῶσιν c. 6 p. 15, 8 τί
λέγει ἡ γνῶσις; spiritualis S. S. sensus cognitio, quae parabolas domini (c. 6,
p. 15, 14) interpretatur; c. 9p. 23, 8. 9r(c ovv ἡ δοϑεῖσα αὑτῷ (Abrahamo) γνῶσις;
spiritualis numeri CCCXVIII scientia. c. 10 p. 27, 5. 6 λαμβάνει δὲ τῶν αὐτῶν
τριῶν δογμάτων γνῶσιν avi. c. 13 p. 36: τὸ τέλειον τῆς γνώσεως
ἡμῶν, qua cognoscimus christianum dei populum heredem esse. c. 18 p. 42,
12. ἐπὶ ἑτέραν γνῶσιν xal διδαχήν, quae ost rectae vitae ratio. c. 19 p. 43,
6. 1 ἔστιν ov» ἡ δοϑεῖσα ἡμῖν γνῶσις τοῦ περιπατεῖν àv αὐτῷ (vin ucis)
τοιαύτη. c. 21 p. 49, 12 γνῶσιν τῶν δικαιωμάτων αὑτοῦ. cf. quae de re
disserui in libro meo: Die apostol Váüter p. 41 sq.

p. 4. 6, 7. τρία οὖν δόγματά ἐστι. iam Abraham τριῶν γραμμάτων (TIH)
δόγματα accepit (c. 9 p. 23, 6. T). etiam Moses in praeceptis de cibis τρέα ἔλαβεν
ἐν τῇ συνειδήσει δόγματα (c. 10 p. 24, 6) vel τρία δόγματα in spiritu pro-
nuntiavit (c. 10 p. 27, 3. 4), quorum cognitioném etiam David ostendit (ib. p. 27,
6. 6). δόγματα vero reconditas veritates signiflcare demonstravi (apost. VV.
P 23, not. 2 nunc addo Philon. de concupisc. ἃ. 5 (Opp. II, 353) τὰ σοφίας

óyuata xai ϑεωρήματα. de vita contempl. 8 (O ». JL 482): αἷς δυνήσε-
ται ϑεωρεῖν τὰ σοφίας δόγματα. T. G. Mueller 1. 1. p. 64 addidit Philon. de
mundi opif. 8. 2. 56. 61, ubi δόγματα idem valeant quod εἴδη vel ἰδέαι.

p. 4, T. xvolov ζωῆς. cf. p. 3, 9 τῆς πηγῆς (spiritus sancti) χυρέου"

p. 4, T—p. 5, 2. ἐλπὶς ἀρχὴ καὶ τέλος πίστεως ἡμῶν" xal δικαιοσύνη
κρίσεως ἀρχὴ καὶ τέλος" ἀγάπη εὐφροσύνης καὶ ἀγαλλιάσεως ἔργων, δικαιο-
σύνης μαρτυρία. Barnabas 1am ipse τρέα δόγματα pronuntiavit: 1. ,spes fidei
christianae initium et finis.' iam legimus, fidem et caritatem lectoribus inhabi-
"tare ἐπ᾽ ἐλπίδι ζωῆς αὐτοῦ (p. 4, 2). c. 4 p. 9, 2. 3 legimus: testamentum
Iesu consignatum esse in cordibus nostris ἐν ἐλπίδι τῆς πίστεως αὐτοῦ. c. 6.
p. 14, 6. 1 εἶτα τί λέγει" , Kal ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν ζήσεται εἷς τὸν
αἰῶνα." ἐπὶ λίϑον οὖν ἡμῶν ἡ ἐλπίς (fides L.) c. 11 p. 30, 14. 15 τὴν ἐλπῖδα
εἰς τὸν Ἰησοῦν ἐν τῷ πνεύματι ἔχοντες. c. 16 p. 40, 5. 6 ματαία ἡ ἐλπὶς
αὐτῶν. 2. justitia iudieii initium et finis.* iam legimus p. 3, 12 ἐν ὁδῷ δικαιο-
συνης. C. 4 p. 10, 15. — 11, 2 ὁ κύριος ἀπροσωπολήπτος χρινεῖ τὸν κόσμον.
ἕχαστος, χαϑὼς ἐποίησε, χομιεῖται. ἐὰν g ἀγαθός, ἡ δικαιοσύνη αὐτοῦ
προηγήσεται αὑτοῦ. c. 5 p. 11, 21 ὁδοῦ δικαιοσύνης γνῶσιν. Abraham fidelis
ἐτέϑη εἰς δικαιοσύνην (c. 13 p. 86, 2). c. 20 p. 48, 6. 7 μισϑὸν δικαιοσύνης.
c. 19 p. 46, 10 ἐρησϑήσῳ ἡμέραν χρίσεως ἡμέρας καὶ νυχτός. c. 21 p., 49,
12 ἵνα εὕρητε ἐν ἡμέρᾳ χρίσεως. c. 5 p. 12, 8. 9 ὅτι τὴν ἀνάστασιν αὐτὸς
ποιήσας χρινεῖ. c. T p. 11, 11 18 ὁ υἱὸς τοῦ ϑερῦ -- μέλλων χρέίνειν ζῶντας
καὶ νεχροῦς. c. 15 p. 38, 17. 18 ora» ἐλθὼν o υἱὸς αὐτοῦ --- χρίνῃ τοὺς
ἀσεβεῖς. 3. ,amor láetitiae et exultationis operum, iustitiae testatio.* iam legimus
p. 4, 1. 2 μεγάλη πίστις xal ἀγάπη c. 11 p. 30, 7 ἐν πίστει xal ἀγάπῃ. c. 21 p.
50, 6 ἀγάπης τέχνα καὶ εἰρήνης. e. T p. 17, 16 τέχνα εὐφροσύνης. c. 10
P 28, 4. 6 ὅτι ἡ μελέτη ἐστὶν ἔργον εὐφροσύνης. c. 19 p. 43, 5. 6 ἐάν τις

ἕλων ὁδὸν οδεύειν ἐπὶ τὸν ὡρισμένον τόπον σπεύσῳ τοῖς ἔργοις αὑτοῦ.
e contrario c. 4 p. 9, 8 τῶν ἔργων τῆς ἀνομίας. p. 10, 8 τὰ χαχὰ ἔργα τῆς
πονηρᾶς 0óov. Barnabas igitur hunc fere salutis ordinem statuit: spes, qua
fides quodam modo continetur, iustitia, qua confidentes filii dei iudicium exspe-
ctamus, amor laetitiae et exultationis operum, quod iustitae nostrae testimonium
est. iam reprobantur, qui x«9 δαυτους ἐνδύνοντες μονάζουσιν ὡς (solitaria
fide) ἤδη δεδικαιωμένοι (c, 4 p. 10, 9). ceterum cf. Ignat. ad Eph. 14: τὴν
πίστιν xol τὴν ἀγάπην, ἥτις ἐστὶν ἀρχὴ ζωῆς xal τέλος" ἀρχὴ μὲν πί-
στις, τέλος δὲ ἀγάπη. — |

AD BARNABAE EPI. I. II. 78

p. 5, 2—4. ἐγνώρισε γὰρ ἡμῖν o δεσπότῃς διὰ τῶν προφητῶν τὰ na-
θρεληλυϑότα xal τὰ ἐνεστῶτα, xal τῶν μελλόντων δοὺς ἀπαρχὰς ἡμῖν γεύ-
σεως. tri& illa dogmata, quibus Barnabas christianae salutis ordinem Iu-
. daismo superiorem descripsit, ipsa summa revelatione divina comprobantur.
cf. c. 6 p. 11, 17—19: ὅτε xal τὰ παρεληλυϑότα ἡμῖν ἐγνώρισε xal ἐν τοῖς
ἐνεστῶσιν ἡμᾶς ἐσόφισε, xal εἰς τὰ μέλλοντα οὐκ ἐσμὲν ἀσύνετοι. c. 17 p.
42, 9—11 ἐὰν γὰρ περὶ τῶν ἐνεστώτων ἢ μελλόντων γράφω ὑμῖν, οὐ μὴ
νοήσητε, διὰ τὸ ἐν παραβολαῖς κεῖσϑαι. c. 4 p. 9, 7. 8 δεῖ οὖν ἡμᾶς περὶ
τῶν ἐνεστώτων πολὺ ἐρευνῶντας ἐχζητῆσαι τὰ δυνάμενα ἡμᾶς σώζειν. Α.
Harnack notavit: ,,Simílià apud omnes apologetas: Iust. Apol. 1, 52 (p.87 A)
— "Theoph. ad Autol. I, 14 (p. 7 8 D): oi ἀγιοι προφῆται xal προεῖπον διὰ
πνεύματος ϑεοῦ τὰ προγεγονότα ᾧ τρόπῳ γέγονεν, καὶ τὰ ἐνεστῶτα τίν!
τρόπῳ ἐἜται, xal τὰ ἐπερχόμενα ποίᾳ τάξει ἀπαῦτισϑ σεται. cf. 1. c. II,
9 fin. Il, 33 (p. 109 D): xai ov μόνον τὰ πρόγεν eva. ἢ δνεστῶτα, ἀλλὰ
καὶ τὰ ἐπερχόμενα τῷ χόσμῳ ἐχρῆν αὐτοὺς προκαταγγεῖλαι. lren. IV, 33,
1 [iam ab [n laudatus]: et futura pronuntiavit [spiritus sanctus) et prae-
sentia ostendit et praeterita enarrat. Tertull. Apol 20. — Hippol de Chr. et
Antichrist. 2: oí μαχάριφε προφῆται ὀφθαλμοὶ ἡμῶν ἐγένοντο. . . . οὐ
μόνον τὰ παῤφῳχηχότα εἰπόντες, GA xal τὰ ἐνεστῶτα καὶ τὰ μέλλοντα
ἀπαγγείλαντες xvÀ.^ cf. los. XLIL, 9 τὰ ἀπ’ ἀρχῆς ἰδοὺ *xaci χαὶ καινὰ ἃ
(ἃ om. AL) ἐγὼ ἀναγγέλλω, καὶ πρὸ τοῦ ἀναγγεῖλαι ἐδηλώϑη υμῖν. ad
ultima confero Hebr. VL b xal χαλὸν γευσαμένους 9:00 ῥῆμα δυνάμεις τε
μέλλοντος αἰῶνος. ; ; n2 )

M 5, 6. 7. ἐγὼ δὲ ovy ὡς διδάσχαλος, ἀλλ᾽ ὡς εἷς ἐξ ὑμῶν. Barnabas
qui dicitur magistri dignitatem abiicit, cf. c. 4 P 9, 4. 4 πολλὰ δὲ ϑέλων
γράφειν οὐχ ὡς διδάσκαλος χτλ. p. 8, 7. 8 ἔτι xal τοῦτο ἐρωτῶ ὑμᾶς
ὡς εἷς ἐξ ὑμῶν ὦν. (cf. Tertulliani qui dicitur Carm. adv. Marcion, IV, 3: non
ut doctores) sed eum magistrum fuisse docet c. 9 p. c. 24, 1. 2 οἶδεν ὁ τὴν
ἔμφυτον δωρεὰν τῆς διδαχῆς αὐτοῦ ϑέμενος dv ἡμῖν. huc vix referendum est
Irenaei fragm. syr. XX (Harvey T. II. p. 457), ab A. Harn. laudatum:
»Nunc autem, 4018 forte vos lateant libri eorum, qui etiam &d nos usque per-
venerunt, notum facio vobis, ut pro vestra dignitate eiiciatis e medio scripta
illa, opprobrium quidem afferentia in vos, quia scriptor iactaverit, se unum
esse e vobis." magis invat conferre Commodiani carm. apol. v. 61. ᾿

II. Ρ 5,9. Ἡμερῶν οὖν ουαῶν πονηρῶν. cf. Eph. V, 16: αἱ ημέραι
πονηραί εἶσιν. ᾿ ,

p. 5, 9. 10. xal αὐτοῦ τοῦ ἐνεργοῦντος ἔχοντος τὴν ἐξουσίαν. cf. Eph.
II, 2 χατὰ τὸν ἄρχοντα τῆς ἐξουσίάς τοῦ ἀΐρος, τοῦ πνεύματος τοῦ νῦν
ἐνεργοῦντος ἐν τοῖς υἱοῖς τῆς ἀπειϑείας. intellegendus est diabolus, non
antichristus. M. Guedemann (Zur Erklárung des Barnabasbriefes, in: Religions-
gesehiehtl. Studien, Lips. 1876, p. 128) contulit Rabbiniea m"rrox5 nmvo" nimio v2
Bab. Kam. 60» (cf. ΤΌΞΟ r$v3 xix ops qoom qw jer. Sabb. IT)

p. 6, 2. τὰ πρὸς xvgiov referenda sunt ad μενόντων, non ad συνευ-
φραίνονται. (Mueller, À. Harn.)

p. 6, 38—5. πεφανέρωχε γὰρ ἡμῖν διὰ πάντων τῶν προφητῶν, ὅτι οὔτε
ϑυσιῶν οὔτε ὁλοχαυτωμάτων οὔτε προσφορῶν. χρῴζει. etiam deleto templo
Hierosolymitano non deerant inter ipsos Christianos, qui sacrificia necessaria
esse docerent.

. 6, 5—11. Ies. I, 11—13. ,,Hi versus orsaopo a PP. allegantur. cf. c.
15 [b. 39, 9. 10]. Iust. Apol. I, $7. Tertull. de idol. 14. adv. Marc. I, 20. II,
18. 19. 22. IV, 12. V, 4. contra Iud. 5. de orat. 28. Apologetae sec. saec. ser-
centies similia exhibent." A. Harnack. addendum est, Clementem Alex. Paedag.
IIT, 12, 90 p. 305 sq. plane eadem, quae Barnabas, laudasse (ἐρέφων pro τρα-
yov) eodem modo omissis vocc. x«i ἡμέραν μεγάλην. ita Barnabas etiam c.
16 p. 39, 9. 10. Gregor. Nyss. quoque Testimon. adv. Iud. c. 16 p. 322 ed.
Zacagn.: καὶ πάλιν: Τὰ σάββατα ὑμῶν xol τὰς νεομηνίας μισεῖ ἡ ψυχή μου.
-- P 6, 9, φέρητε LXX codd. s. B,, φέρητέ μοι L cum LXX. cod. A. — p. 6, 11.
καὶ τὰ σαββατα. LXX. add. xal ἡμέραν μεγαλην, itaque L.: et diem magnum.
quae in Gr. omissa minime docent textum LXX. Hebraico conformatum, ut I.
G. Mueller (p. 76 sq.) et A. Harnack opinati sunt. nam Zzp wopo LXX. ver-
"terunt: ἡμέραν μεγάλην, cf. librum meum: Der Paschastreit der alten Kirche,
Lips. 1860, p. 150 not.

74 ADNOTATIONES

p. 6, 11, 12. ὁ χαινὸς νόμος toU xvolov ἡμῶν ]ησοῦ Χριστοῦ cf. Gal
Vl, 2 τὸν νόμον τοῦ Χριστοῦ. Rom. III, 21 διὰ νόμου πίστεως.

p. θ, 12. ἄτερ (cf. Herm. Past. Sim, V, 4 P 89, 6. IX, 12 p. 126, 10)
ζυγοῦ ἀνάγχης Gv. ef. Gal V, 1 ζυγῷ δουλείας. Àct. XV, 10 ζυγὸν (τοῦ
νόμου). Clem. Rom. epi. I, 16 p. 21, 11. 12. οἱ ὑπὸ τὸν ζυγὸν τῆς χάριτος
αὐτοῦ δι αὐτοῦ ἀπελϑόοντες.

p. 6, 13. ἀνϑρωποποίητον. ,üxa& λεγ. cf. αὐτοποίητος Athenag. Suppl.
34 (p. 37 C). ϑεοποίητος lsocr. 7, 62.* Harn. "er TURPE

p. 8, 14—18. Μὴ ἐγὼ ἐνετειλάμην — μὴ ἀγαπᾶτε. eodem modo Clemens
Alex. Paedag. III, 12, 91 p. 306, Barnabam secutus, coniunxit Ier. VIL, 22. 23
et Zach. VIIL 17: ὄρχου δὲ πέρι καὶ μνησικακίας" Μὴ ἐγὼ ἐνετειλάμην
τοῖς πατράσιν ὑμῶν ἐκπορευομένοις ἐκ γῆς Αἰγύπτου, προσενέγκαι͵ μοι
ὁλοκαυτώματα καὶ ϑυσίας; ἀλλὰ τοῦτο ἐνετειλάμην αὐτοῖς Ἕκαστος ὑμῶν
κατὰ τοῦ πλησίον ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ μὴ μνησιχαχείτω, ὅρχον ψευδῆ μὴ
ἀγαπάτω. ,

ς .. 8, 14—16. Barnabas οὐ Clem. AL: Μὴ ἐγὼ ἐνετειλάμην τοῖς πατράσιν
ὑμῶν ἐχπορευομένοις ἐκ γῆς Αἰγύπτου, προσενέγκαι μοι ὁλοχανυτώματα καὶ
ϑυσίας: ἀλλ 1 (ἀλλὰ Clem. Al) τοῦτο ἐνετειλάμην αὐτοῖς. Ier. ΥἹΙ, 22. 23
LXX: ὅτι (xal ÀL) οὐχ ἐλάλησα πρὸς τοὺς πατέρας ὑμῶν καὶ οὐχ ἐνετει-
λάμην αὐτοῖς ἐν ἡμέρᾳ ἢ ἀνήγα ον αὐτοὺς ἔχ γῆς Αἰγύπτου περὶ oAoxavto-

drov καὶ ϑυσίας" ἀλλ᾽ ἢ τὸ ῥῆμα τοῦτο ἐνετειλάμην αὐτοῖς λέγων. Barne-
oam secutus Gregorius Nyss. "T'estimon. adv. Iud. c. 12 p. 315 ed. Zacagn.:
Ἡσαΐας (per errorem): M; ἐγὼ ἐνετειλάμην τοῖς πατράσιν ὑμῶν, ἐχπορευο-

€

μένοις dx γῆς Αἰγύπτου, προσενεγκεῖν μοι ὁλοχαυτώματα xal 9valav.

p. 6, 16—18., Barnabas et Clem. Al. Ἕχαστος ὑμῶν χατὰ τοῦ πλησίον
ἐν tg χαρδίᾳ αὑτοῦ xax(av (χαχίαν om. Clem. AL) μὴ VHrgoxoxetro, καὶ
ὄρχον ψευδῆ μὴ ἀγαπᾶτε (ἀγαπάτῳ Clem. Al) Zach. VIII, 17 LXX: καὶ
Éxactoc τὴν χαχίαν τοῦ πλησίον αὐτοῦ μὴ λογίζεσϑε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν,
xal ogxov ψευδῆ μὴ ἀγαπᾶτε.

p. 6, 20. ἡμᾶς μὴ ὁμοίως πλανωμένους ἐχείνοις. Gentiles ante fidem
christianam non eodem modo errabant, quo Iudaei, sed etiam nunc omnino
errant, cf. c. 15, p. 39, 4. 5. Iudaei falsa sacrificia offerre vetiti, Christiani
verum sacrificium praestare iussi sunt. ἐχεῖνοι sunt Iudaei cf. c. 3 p. 8, 7.
c. 4 p. 8, 11 c. 8 p. 21, 9. c. 10 p. 34, 10. c. 18 p. 34, 10. c. 14 p. 37, 2;
c. 13 p. 34, 8 ἐχεῖνος (ὁ λας). P. 35, 1. EE

E 60, 21. 22. Θυσία τῷ xvolo καρδία συντετριμμιένη, ὀσμὴ εὐωδίας τῷ
κυρίῳ καρδία δοξάξουσα τὸν πεπλαχότα αὐτήν. Ps. L, 19 ϑυσία τῷ ϑεῷ
πνεῦμα συντετριμμένον, χαρδίαν συντετριμμένην xal τεταπεινωμένην 0
ϑεὸς οὐχ ἐξουδενώσει, quae L. fidelius reddidit. Volkmaro, qui Gr. Ps. L,
19 cum altero loco parallelo, uti videtur, apocrypho coniunxisse eensuit, favet
codicis I nota marginalis: xai ἐν ἀποχαλίψει Aóau, nisi hic liber serior
. Sit. Mueller Irenae. adv. haer. V, 32, ut etiam Α. Harnack scripsit, rectius
IV, 17, 2, contulit et Barnabae cum Irenaeo communem aliquem fontem enppo
suit: ,,Denn dass dem Irenaeus unser Brief bekannt gewesen würe, davon findet
sich sonst keine Spur.^ sed etiam post locum Ps. L, 19, iam laudatum
(c. 1) legimus: ,,Quemadmodum alibi ait: ,,Sacrifieium deo cor contribulatum,
odor suavitatis deo cor clarificans eum qui plasmavit.^ Clemens Aler. Paedag.
III, 12, 63 p. 306: θυσία, φησίν, τῷ χυρίῳ πνεῦμα συντετριμμένον, --- ὀσμῇ,
φησίν, εὐωδίας τῷ ϑεῷ καρδία δοξάζουσα τὸν πεπλαχότα αὐτήν. Strom. Il,
18, 79 p. 470 χαρδία συντετριμμένη xal ζητοῦσα τὸν πεπλαχότα. Clemen-
tem Alex. secutum esse Barnabae epistulam nemo mirabitur. Irenaeo cur idem non
licuerit, non intellego.

p. 7, 2. 3. ἐχσφενδονήσῃ. A. Harnack contulit etiam Clem. Rom. epi. I,
57 p. 62, 18 ἐχριφῆναι ἐκ τῆς ἐλπίδος αὐτοῦ. ΝΕ

III, p. 7, 3—13. λέγει οὖν πάλιν πρὸς αὐτούς --- γυμνὸν ἐὰν ἴδῃς, πε-
οἰβαλε. plane eodem ordine Clem. Alex. Paedag. IIT, 12, 90 p. 305 ieiunium
verum ef falsum e les. LVIIL, 4—7 demonstravit; περὲ δὲ νηστείας" ,Ινατί
uoi, φησί, νηστεύετε; λέγει κύριος. οὐ ταύτην τὴν νηστείαν ἐγὼ ἐξελεξάμην

xol ἡμέραν ἄνϑρωπον ταπεινοῦν τὴν ψυχὴν αὐτοῦ. οὐδ᾽ ἂν κάμψῳς ὡς χρίχον

τὸν τράχηλόν σου καὶ σάχκον καὶ σποδὸν ὑποστρώσῳ, οὐδ᾽ οὕτως καλέσετε
νηστείαν δεχτήν." τί ovv αἰνίττεται ἡ νηστεία; Ἰδοὺ αὕτη, φησίν, ἡ νηστεία,

9v ἐξελεξάμην, λέγει κύριος" λύε πάντα σύνδεσμον ἀδικίας, διάλυε στραγγα-
λιὰς βιαίων συνα ἀγμάτων, ἀπόλυε τεϑραυσμένους ἐν “ἀρέσει καὶ πᾶσαν

AD B&RNABAE EPI. II. ΠΙ. 75

ἄδικον συγγραφὴν διάσπα. διάϑρυκτε πεινῶντι τὸν ἄρτον cov xal πτω-

χοὺς ἀστέγους εἴσαγε εἷς τὸν οἶχόν σου. ἐὰν ἴδῃς γυμνόν, περίβαλε."

p. 7, 4—9. Ies. LVIII, 4. 5 LXX. Barnabas laudavit. sed p. 7. 4 λέγει
κύριος, etiam ἃ Clemente Alex. tradita, apud LXX non leguntur. etiam 1. 6
λέγει κύριος desunt apud LXX, nec non in Barnabae cod. I et apud Clem. Al.
L 6. LXX καὶ guégav ταπεινοῦν ἄνθρωπον, Clemens Alex. xal ἡμέραν
ἄνθρωπον ταπεινοῦν, Barnabae cod. I. ἡμέραν ἄνϑρωπον ταπεινοῦντα, cod. S.
οὐχ ἄνθρωπον ταπεινοῦντα. 1. 7. LXX et Clemens AI. κάμψῃς, Barn. χάμ-

ε ibid. LXX et Clemens Alex. cov, Barn. ὑμῶν 1. 7. 8. LXX οἱ Clem.

. xal gdxxov xal σποδὸν ὑποστρώσῳ, Barn. xal σάχκον ἐνδύσησϑε xal
σποδὸν ὑποστρώσητε.

p. 5, 9 —p. 8, 3. Ies. LVIII, 6—10 LXX. Barnabas laudavit. sed. 1. 9LXX
οὐχὶ τοιαύτην νηστείαν (Al. add. ἐγὼ) ἐξελεξάμην Barnab. et Clem. Al. Ἰδοὺ

ἢ ἢ νηστεία, ἣν ἐγὼ ἐξελεξάμην. 1. 10 LXX: λλὰ λύε, Barnab. et Clem. ΑἹ.
λύε. l. 12 LXX συγγραφὴν ἄδιχον, Barn. et Clem. Al. ἄδικον συγγραφήν 1. 13
LXX etClem. AL ze«vóvri, Barn. πεινῶσι. τὸν ἄρτον cov LXX cod. κ ot ÀL, τὸν
ἄρτον cod. B. —1. 12. 13. LXX et Clem. Al χαὶ πτω otc ἀστέγους εἴσαγε εἰς τὸν
oixov σου" ξὰν lógc γυμνόν, περίβαλε. Barn.: καὶ γυμνόν ἐὰν ἴδῃς, περίβαλε᾽
ἀστέγους εἴσαγε εἰς τὸν οἶκόν σου. otiam p. 7, 13 —— 8, 1 Clemens Alex. ]. 1. 1.
89 p. 303 laudavit: ἐὰν δὲ ἴδῃς, φησί, γυμνόν, περίβαλε καὶ ἀπὸ τῶν οἰχείων
τοῦ σπέρματός σοῦ οὐχ ὑπερόψει. τότε ῥαγήσεται πρώϊμον τὸ φῶς σου,
καὶ và ἰάματά σου ταχὺ ἀνατελεῖ, καὶ προπορεύσεται ἔμπροσϑεν ἡ δικαιο-
σύνη σου, καὶ ἡ δόξα τοῦ ϑεοῦ περιστελεῖ σε. — τότε ἐπιβοήσῃ, καὶ ὁ ϑεὸς
ὑπακούσεταί σου, ὅτι λαλοῦντός σου ἐρεῖ Ἰδοὺ πάρειμι. — 1. 16. LXX
et, Clem. Al: xai ἀπὸ τῶν οἰκείων τοῦ σπέρματός σου οὐχ ὑπερόψει (ὑπε-
gowg € et AL) Barn.: xal ἐὰν ἴδῃς ταπεινόν, ovy ὑπερόψῳ αὐτόν, οὐδὲ ἀπὸ τῶν
οἰκείων τοῦ σπέρματός σου. --- 1. 16. LXX et Clem. Al. ἐάματα, Barn. ἱμάτια.
l 17. LXX οὐ Barn. FunpooSé» cov, Clem. Al. ἔμπροσϑεν. — 18. LXX et
Barn., βοησῳ, Clem. Al. ἐπιβοήσῳ. — LXX et Barn. εἰσακούσεται, Clem. ΑἹ.
ὑπαχούσεται.

ΟΡ. 8, 4. 5. ὡς ἐν ἀχεραιοσύνῳ πιστείσει. ,,1. e. legis iudaicae opera non
admiscendo* Harn. ,Es ist nicht, wie Weizsücker Programm 3. 45 will, der
einfache kindliche Glaube, der noch ohne γνῶσις ist, . . . ., sondern gerade
der durch die Verbindung.mit der γνῶσες vollkommen gewordene Glaube. So
ist c. 6 [p. 14, 12. 13] mit den Worten ἁπλούστερον vui» γράφω, tva συνίητε
zu fassen. Hier wie c. 8 [p. 20, 12. 13] d» ἀπλύότητι λέγει υμῖν will der Ver-
fasser den hóheren Sinn seiner Allegorie als etwas Einfaches bezeichnen."
(Muell. 1. 1. p. 92). cf. c. 10 p. 25, 8 ὡς ἐν dxtgaiuoóvyg.

p. 8, 5. τῷ ἠγαπημένῳ αὐτοῦ. cf. c. 4 p. 9, 1. 2. 14. 15, Eph. I, 6 et
quae Mueller οἱ Tarnack contulerunt. JNomen erat Messiae apud Íudaeos ex
es. XLII, 1 repetitum. invenitur in libro Enochi [in libri Enochiani additamentis
christianis] et in Anabat. lesaiae (cf. Lücke, Einl. in die Apokal. ed. II. p. 281
n. 2, Langen, Das Judenthum in Palüstina z. Z. Christi p. 162. 427). Harn.

p. 8, 6. 7. ἕνα μὴ προσρησσώμεϑα ὡς προσήλυτοι τῷ ἐχείνων νόμ
(cf. c. 4 p. 8, 9, 10). ee Welzskcker l.l p. 6 sq vere torsit. nam le ero
voluit: ὡς ἐπιλύτῳ éxeivov (vol τῷ éxelvov) νόμῳ: ,Der Sinn ist mithin:
dass wir nicht auf das Gesetz stossen, demselben anheimfallen, oder doch durch
dasselbe verwirt werden, es annehmen, wie es ist, als würe es ein (durch sich
Belbst) erklürtes (vgl. 2 Petr. I, 20), wührend es doch erst durch die eigenert
Offenbarungen des Herren, die er eben zu diesem Zwecke gegeben hat, für uns
seine wahre Erklürung in einem hóhern Sinne erhült, welche uns davor schützt,
dass wir ihm anhüngen. So stimmt diese Aeusserung ganz zu dem Grundge-
danken, in welchem der Verfasser in den ersten Capiteln die Absicht seines
Schreibens zusammenfasst. Aber es füllt damit die letzte Stütze für die An-
nahme, dass es sich auch hier um denselben Kampf, dieselbe Forderung über
die Stellung der Heidenchristen gehandelt habe, wie einst im Beginne der
Wirksamkeit des Paulus. Ueber die Zulassung der Heidenchristen, über die
Stellung derselben in der Gemeinde scheint vielmehr jetzt kein Streit gewesen
zu sein.^ e contrario illam quaestionem de lege Mosaica etiam fidelibus gentili-
bus nescesaria ad salutemà valde controversam etiam tunc fuisse, hic ipse locus
aperte docet. Weizsücker ipse (Jahrbb. f, deutsche Theologie 1865. TI. p. 392)

76 ADNOTATIONES

illam lectionem et interpretationem reiecit, quamvis etiam nune proselytos
repudians.

IV, p. 8, 7. ὡς eic ἐξ ὑμῶν ov. cf. quae ad c. 1 p. 5, 7. notata sunt.

p. 8, 8. ἐδίως δὲ xal πάντας. ,Beide Ausdrücke (ἐδέωώς, πάντας) stehen
einander entgegen: emn Einzelnen privatim und alle zusammen die ganze Ge-
meinde. So setzen die Griechen ἰδίᾳ dem xoivg oder δημοσίᾳ entgegen. Merke
bes. Aelian. V. 4. X, 20. ἰδίᾳ φίλος ᾿Αγησιλάου, xowg Δαχεδαιμονίοις φίλος.
2 Macc. IV, 5 xoiv xal xa ἰδίαν. go Aelian. V. H. XIV, 22. und ófters
hei den 70 und Apokryphen. Lex. Cyrill. ἰδίως" πρὸς σὲ εἰρημένον. So Philo
.de praem. P. 921. 8. 12.“ Muell. 1. 1. p. 111.

p., 8, 8—11. προσέχειν ἑαυτοῖς καὶ μὴ ὁμοιοῦσϑαί τισεν ἐπισωρεύοντας
ταῖς ἁμαρτίαις ὑμῶν λέγοντας ὅτι ἡ διαϑήχη ἐκείνων καὶ ἡμῶν ἐστίν'
ἡμῶν μέν" ἀλλ᾽ ἐχεῖνοι ουτως εἰς τέλος ἀπώλεσαν αὐτήν. haec L. conserva-
vit, iam S. mutavit (επεσωρευοντες), om. ἐχεινὼν xai ἡμῶν ἐστιν etiam I
(ὅτε ἡ διαϑήκη ὑμῶν ὑμῖν u£vt). offendebat enim, quod testamentum divinum
Christianis cum Iudaeis commune negatur. codicem S. secutus Car, W eizsücker 1.1.
p. 108q. contendit: ,,Man wird unbedenklich annehmen dürfen, dass das lateinische
quia testamentum, illorum et nostrum est, nur zeigt, wie sich der Uebersetzer
die schwierigen Worte zurechtlegt, und daher veründern zu müssen glaubt.
Der Verfasser hat den Gegensatz zu μὲν nicht ausgeführt, weil ihm derselbe
sofort in seiner eigenen mit ἀλλὰ eingeführten Entgegnung gegen die Gedanken
der Sprecher aufging , Weil er überhaupt die Grundsátze des Lebens, die allein
jenen Gegensatz bilden kónnen, doch eigentlich den Sprechern selbst nicht wohl
in den Mund legen konnte. Gerade diess muss die Ursprünglichkeit dieser Text-
gestalt empfehlen. Haben wir aber so zu lesen, 80 ist hier keinesfalls' von dem
Gegensátze der Testamente die Rede. Die Sprecher reden überhaupt nicht von
der alten und der neuen διαϑήκη, sondern was in ihrer Rede liegt, ist zun&chst
nichts als die Sicherheit im vermeinten gnverbrüchlichen Besitze der δεαϑήκχη,
welche ebenso gut mit judaistischen als einer andern Geistesrichtung verbunden
sein kann. Frügt man aber, wen der Verfasser mit dem τινές, denen sie sich
dadurch gleichstellen, als den Typus dieser Denkweise bezeichnen will: so
kann kaum an etwas anderes als an jüdischen Geist gedacht werden. Denn
der Verfasser wirft in seiner Entgegnung ihr Verhalten ohne weiteres zu-
sammen mit dem einstigen der Juden. : Und so sind auch die Gewarnten selbst
eben nur diojenigen, welche in der Gefahr des Iudaisirens stehen'*. procul dubio
ad iudaizantes Christianos Barnabas nester respicit. sed Mosem quidem acce-
pisse divinum testamentum concedit. illos autem (Iudaeos) prosus perdidisse.

oc testamentum igitur Christianorum esse proprium (ἡμῶν μὲν), ipsius scri-
ptoris est sententia, cf. c. 14 p. 36, 17 sq.: Μωυσῆς μὲν ἔλαβεν, αὐτοὶ db ovx
γένοντο ἄξιοι. πῶς δὲ ἡμεῖς ἐλάβομεν, μάϑετε. itaque. adversarii, quos
Barnabas qui dicitur impugnavit, aut nihil dicebant, aut idem, quod apud vet.
interpr. legimus: testamentum divinum ludaeorum etiam Christianorum esse,
hos tamquam proselytos ad illorum legem accedere debere (c. 3 p. 8, 6. 7). hane
lectionem et interpretationem probaverunt Mueller, Riggb. Harn. hic adnotavit:
Similia apud Iustinum in Dial. e. Tryph. ec. 45—48. c. 29 (p. 246 D.): ἐν
τοῖς ὑμετέροις ἀπόχεινται γράμμασι, μᾶλλον δὲ οὐχ ὑμετέροις“ κτλ.

p. 8, 11. εἰς τέλος, omnino, cf, c. 10 p. 26, 2. 8 c. 19 p. 47, 5 et quae
notavi in libro: Einleitung in d. N. T. p. 243, 2, praeterea Herm. Past. Vis.
III, 10 p. 26, 25 ἱλαρὰ δὲ εἰς τέλος. Mand. XII, 2 p. 72, 18 ἀποϑανοῦνται
“εἰς τέλος. Sim. VIIL, 6 p. 108, ὅ εἰς τέλος ἀπώλοντο. 1X, 19 p. 128, 2 εἰς
τέλος ἐχβληϑήσονται. Ε ,

p. 8, 12—15. λέγει γὰρ ἡ γραφή" «Καὶ v Μωυσῆς ἐν τῷ ὄρει νηστευ-
ov ἡμέρας τεσσαράκοντα xal νύχτας τεσσαράχοντα χαὶ ἔλαβε τὴν διαϑήχην
ἀπὸ τοῦ χυρίου, πλάχας λιϑένας γεγραμμένας τῷ δαχτύλῳ τῆς χειρὸς κυ-
ρίου. Ex. V, 28 LXX: xal zv ἐκεῖ Μωϊσῆς ἐναντίον ἔναντι AL.) χυρίου
τεσσαράκοντα ἡμέρας xol τεσσαράκοντα νύχτας, ἄρτον οὐκ ἔφαγε καὶ ὕδωρ
οὖχ ἔπιε. XXXL 18 xal ἔδωχε Movog, ηνίχα κατέπαυσε λαλῶν αὐτῷ (πρὸς
αὐτὸν Àl) ἐν τῷ ὄρει τῷ Σινᾶ, τὰς δύο πλάκας τοῦ μαρτυρίου, πλάχας Ac
ϑίνας γεγραμμένας τῷ δακτύλῳ τοῦ ϑεοῦ. eadem repetuntur c. 14 p. 36, 7 8q.

p. 8, 16 —19. λέγει γὰρ οὕτω κύριος" Μωῦσῆ, Movat, κατάβηϑι τὸ τά-
χος, ὅτι ἠνόμησεν ὃ λαός σου, οὖς ἐξήγαγες ἐκ γῆς Αἰγύπτου. Ex. XXXII,
7T LXX: xal ἐλάλησε χύριος πρὸς Movotj»v λέγων Βάδιζε τὸ τάχος (τὸ τάχος

AD BARNABAE EPI. III. IV. 7T

om. Al), χατάβηϑι ἐντεῦϑεν (τὸ τάχος AL): ἠνόμησε γὰρ ο λαός σου, ὃν
(otc AL) ἐξήγαγες ἔκ γῆς Αἰγύπτου. Deut. IX, 12 xal εἶπε κύριος πρὸς μέ
᾿Ἀνάστηϑι (xal add. AL) χαταβηϑι τὸ τάχος ἐντεῦϑεν, ὅτι ἠνόμησεν ὁ λαός
σον, otc ἔξηγαγες éx γῆς Αἰγύπτου. repetitum Μωσῆ et alia praebuit Cle-
mens Rom. epi. I, 53 p. 58, 3—5: exe xtoóc αὐτὸν ὁ ϑεός: , Moor, Μωῦσῆ,
κατάβηϑι τὸ τάχος ἐντεῦϑεν, ὅτι ἠνόμησεν'΄ ὁ λαός σου, ovc ἐξήγαγες ἐχ γῆς
Αἰγύπτου. eadem repetuntur in Barn. epi. c. 14 p. 36, 12 sq. '

p. 8, 18 —p. 9, 1. xal συνῆχε Moo? xal ἔρριψε τὰς δύο πλάκας ἐκ
τῶν χειρῶν αὐτοῦ. xal συνετρίβη αὐτῶν ἡ διαϑήχη. Ex. XXXII, 19 LXX:
Μωῦσῆς ἔρριψεν ἀπὸ τῶν χειρῶν αὐτοῦ τὰς δύο πλάκας καὶ συνέτριψεν
αὐτὰς ὑπὸ τὸ ὄρος. ᾿

p. 9, ὅ. 6. περίψημα υμῶν. cf. c. 6 E 14, 13. 1 Cor. IV, 13. Igaat. ad
Eph. 8. 18. Dionys. Alex. apud, Euseb. ,H. E. VII, 22, 7 (laudatus a Muellero):
xal τὸ δημῶδες ῥῆμα --- ἀπιόντες αὐτῶν περίψημα.

p. 9, 6. περὶ τῶν ἐνεστώτων. illa quae Iudaismus docet, sunt τὰ
παρεληλυϑότα (cf. c. 1 p. 5, 3), quae vero Christianismus docet, τὰ δνεστῶ-
τα, cf. c. 5 E 11, 18 c. 17 p. 42, 17. 18. harum rerum praesentium scientiam Bar-
nabas qui dicitur ipse 5101 habere videtur, sed lectorum intelligentiae vim fugere
asserit c. 17. etiam lectores vero debent praesentia indagantes ἐχζητεῖν τὰ
δυνάμδνα αὐτοὺς σώζειν (1.6. ἢ.

Ρ..93, 7. 8. φύγωμεν οὖν τελείως ἀπὸ τῶν ἔργων τῆς ἀνομίας, μήποτε χατα-
λάβῳ ημᾶς τὰ ἔργα τῆς ἀνομίας. cf. c. 10 p. 25, 1. p. 26,12. 21,1. 2. c. 13 p. 81, ὅ
c. 14 p. 37, 5. 6 corda nostra ante fidem christianam tradita t£ τῆς πλάνης avoue.
c. 15 p. 39, 7. μηκέτι οὔσης τῆς ἀνομίας, c. 18 p. 43, 3. 4. ὁ δὲ ἄρχων καιροῦ
τοῦ νῦν τῆς ἀνομίας. c. 4 p. 10, 5 νῦν ἐν τῷ ἀνόμῳ καιρῷ. c. 5 p. 12, 12, 13.
(apostolos) ὄντας ὑπὲρ πᾶσαν ἁμαρτίαν ἀνομωτέρους. c. 15 p. 38, 18. τὸν
καιρὸν 'τοῦ ἀνόμου. cf. 20 p. 48, 14 πενήτων ἄνομοι χριταί. haec omnia ad
gentiles spectant, quos ipsi apostoli ἀνομίᾳ Buperaverant. ceterum cf. Clem.

m. epi.Il, 10 p. 77, 1 xal φύγωμεν τὴν ἀσέβειαν, μὴ ἡμᾶς καταλάβῃ xaxa.

p 9,9. τὴν πλάνην toU νῦν χαιροῦ. Hefele (οὐ Weizs. l. 1. p. 20): ,error
huius temporis est iudaizare.' rectius Volkm.: ,praecipue monent res prae-
sentes, ut omnis nequitia, et maxime communio gentilium vitetur.^ etiam Mueller
bene haec retulit ad gentiles τοὺς ἀνόμους (1 Cor. IX, 21, 1 Rom. II; 12).
cf. notam praecedentem. minus recte À. Harnack censuit, hic imprimis iudai-
zantium vitae rationem condemnari.

di 9, 11. 12. μετὰ ἁμαρτωλῶν xal πονηρῶν συντρέχειν, cum scelestis
: libus conversari. ad voc. συντρέχειν Harn. contulit Ps. XLIX, 18. 1 Petr.
, 4

P. 9, 13. 14. τὸ τέλειον σχάνδαλον ἤγγιχε, περὶ οὗ γέγραπται, ὡς
Ἑνὼχ λέγει. Car. Weizsücker 1. ]. p. 21 recte quidem dixit: ,,Die Uebersetzung,
wahrscheinlich schon aus einer Zelt, in welcher das Ansehen des Henoch-Buches
làngst gesunken war, hat statt seiner Daniel gesetzt." sed non recte pergit vir
doctus: ,,Die Stelle selbst findet sich in unserm Henoch-Buche nicht. Ja sie hat
ein so eigenthtümlich christliches Geprüge, dass sie in einem jüdischen Henoch-
Buche seiner Zeit gar nicht stehen konnte. Es wiederholt sicli hier in anderer Weise,
was auch bei der vermuthlichen Hennoch-Stelle C. 16 sich zeigt, welche die
christlich gedachte Beziehung auf die letzten Zeiten erst bei dem Verfasser er-
halten hat. Wir werden daraus entnehmen dürfen, dass der Verfasser die Ge-
wohnheit, die alten Schriften mit einer christlichen Umschreibung wiederzu-
geben, bei dieser Quelle schon dahin ausdehnte, christliche Wendungen in irgend
ein Henoch-Wort frei hineinzulegen, und dieses ohne weiteres in solcher Gestalt
darzubieten. Gerade der alte geheimnissvolle Prophet, dessen Wort doch jeden-
falls in der Gemeinde nicht óffentlich vorgelesen wurde, musste sich hierzu be-
sonders eignen, und es ist damit nur der Anfang zu jener Anführung angeb-
lieher Henoch-Stellen gemacht, welche sich der Verfasser des Testaments der
zZwOlf Patriarchen in so weitem Umfange erlaubt hat. Weizsücker ipse sen-
tentiam suam mutavit, sed non emendavit in libro: ,,Untersuchungen über die
evangelische Geschichte, ihre Quellen und den Gang ihrer Entwickelung,'
Gothae 1864 p. 125 sq., nostram epistulam et evangelia (Matth. XXIV, 22.
Macc. XIII, 20) ex eadem iudaica quadam Apocalypsi sub Enochi nomine con-
fleta hausisse ratus. etiam Volkmar rem non explanavit. qnum enim vir do-
ctissimus Enochi librum superstetem non ante a. 132 p. C. n. conscriptum esse

78 ADNOTATIONIBUS

conseat, hic Apocalypsin aliquam eiusdem tituli paulo antiquiorem laudari
opinatus est, quae ineunte Adriano (inde ab a. 119 p. C.) templum iudaicum
er Romanos restaurari viderit, itaque sanctissimum Israelis prorsus profana-
um iri intellexerit, unde consummari visum sit, quod Dan. IX, 24 initium
parusiae praecinerat. sed ne ipsi quidem Enochi libro Barcochebano ulla fides
est. quanto minus tali cuidam Enocho primitivo! iam in libello. meo: Die Pro-
pheten Esra und Daniel Hal. 1863, p. 65 notavi, unde Barnabas hoc Enochi
ictum hauserit. cf. Enoch. LXXXIX, 61 -64, quae Dillmannus sic reddidit:
».Und er [der Herr der Schafe] rief einem andern und sprach zu ihm: ,,Merke
und siehe auf alles, was die Hirten an diesen Schafen thun werden; denn.sie
werden mehr von ihnen zu Grunde richten, als ich ihnen befohlen habe. Und
alles Uebermass und die Vernichtung, die durch die Hirten angerichtet werden
wird, schreibe auf, (n&mlich), wie viele sie nach meinem Befehle, und wie viele
sie nach ihrem eigenen Willen zu Grunde richten, und schreibe jedem einzelnen
Hirten alles, was er zu Grunde richtet, besonders auf. Und nach der Zahl lies
es mir vor, wie viele sie nach ihrem eigenen Willen umbrachten, und wie viele
man ihnen zum Umbringen übergab, damit mir dies zum Zeugniss gegen sie
801, damit ich alles Thun der Hirten wisse, um sie hinzugeben, und sie sehe,
was sie thun, ob sie in meinem Befehle bleiben, den ich ihnen gegeben habe, oder
nicht. Aber sie sollen es nicht wissen, und du sollst es ihnen nicht kund thun,
noch sie zurechtweisen, sondern schreibe nur alles, was sie umbringen, jedesmàl
von jedem' Einzelnen auf und loge mir alles vor.^ XC, 17: ,, Und ich sah jenen
Mann, der das Buch schrieb [oder: geschrieben hatte] nach dem Befehl des
Herrn, bis er jenes Buch des Umbringens aufschlug, welches jene zwólf letzten
Hirten angerichtet hatten, und zeigte, dass sie viel mehr, als die vor ihm, um-
gebracht hatten, vor dem Herrn der Schafe.* Enochus igitur Barnabae non tam
τὸ τέλειον σχάνδαλον adventurum ipsum quam τὸ τέλειον σκάνδαλον, περὶ
οὗ έγραπται, vel scriptione caelesti notatum, testari videtur. quonam iure I.
G. Mueller (1. 1. p. 100) asseruit: ,, Allein diedortigen Worte haben mit den hiesigen
keine Aehnlichkeit?' etiam R. A. Lipsius (in Schenkeli Bibellex. I, p. 372):
»Das Citat ist trotz Hügenfeld'e Bemühungen in unserm Texte nicht aufzu-
finden.^ eadem repetiit C. I. Riggenbach (Der sogen. Brief des Barnabas, Basil.
1873, p. 75). A. Harnack contendit: ,Hilgf. nullo iure Enoch. 89, 61 sq. et
90, 17 respicit.^ hi omnes viri docti fere interpretati sunt: περὲ ov γέγραπται
ἐν τῷ Ἐνώχ.

p. 9, 139—15. εἰς τοῦτο͵ γὰρ ὁ δεσπότης συντέτμηχε τοὺς καιροὺς καὶ
τὰς ἡμέρας, ἵνα ταχύνῃ O ἠγαπημένος αὐτοῦ xal ἐπὶ τὴν κληρονομίαν
ηξῃ. perfectum scandalum iam appropinquasse Barnabas hoc argumento probat,
juod deus tempora statuta propter fillum suum imminuerit. cf. Dan. 24

XX: ἑβδομήχοντα ἑβδομάδες συνετμήϑησαν. Paulus ipse 1 Cor. VII, 29
ὁ χαιρὸς συνεσταλμένος. vix huc referenda sunt Matth. XXIV, 22: διὰ δὲ
τοὺς ἐχλεχτοὺς χολοβωϑήσονται ai ἡμέραι ἐκεῖναι.

p. 9, 15—18. λέγει δὲ καὶ ὁ προφήτης οὕτω" Βασιλεῖαι δέκα ἐπὶ τῆς
γῆς βασιλεύσουσι, χαὶ ἐξαναστήσεται ὄπισϑεν μικρὸς βασιλεῦς, ὃς ταπει-
νώθσει τρεῖς ὑφ᾽ ἕν τῶν βασιλέων. (Daniel VII, 24 LXX: xal αὐτὸς διοίσει
καχοῖς ὑπὲρ τοὺς πρώτους xai τρεῖς βασιλεῖς ταπεινώσει). ὁμοίως περὶ
τοῦ αὐτοῦ λέγει Δανιήλ᾽ ,Καὶ εἶδον τὸ τέταρτον ϑηρίον τὸ σχυρὸν καὶ
χαλεπώτερον παρὰ πάντα τὰ ϑηρία τῆς ϑαλάσσης, καὶ ὡς ἐξ αὐτοῦ ἀνέ-
τειλεὲ δέχα χέρατα, καὶ ἐξ αὐτῶν μικρὸν χέρας παραφυάδιον (ct. .
Sibyll. III, 400 παραφυομενον χέρας. Herm. Sim. VIIL, 1 sqq. παραφνάδακτὶ),
xal ὡς ἐταπείνωσεν ὑφ᾽ ἕν τρία τῶν μεγάλων χεράτων (Dan. VII, 7. 8 LXX:
εἶχε δὲ χέρατα δέκα, καὶ βουλαὶ πολλαὶ ἔν τοῖς κέρασιν αὐτοῦ, καὶ ἰδοὺ
ἄλλο ἕν χέρας ἀνεφύη ἀνὰ μέσον αὐτῶν μικρὸν ἐν τοῖς κέρασιν αὐτοῦ, καὶ
τρία τῶν χεράτων τῶν πρώτων ἐξηράνϑησαν δι αὐτοῦ). haec ad Domitiani
tempora spectare contra Volkmarum monui (Zeitschr. f. w. Th. 1858, p. 288.
1860 p. 328. 1861 p. 221). decem reges secundum Ioan. Apocal XVII, 10 in-
terpretatus sum: 1) Augustum, 2) Tiberium, 3) Caium, 4) Claudium, 5) Neronem
(hactenus Ioannes: οὗ πέντε ἔπεσαν), 6) Galbam (Ioan.: ὁ εἷς ἔστιν), T) Otho-
nem vel Vitellium (Ioan.: ὁ ἄλλος οὕπω ἦλϑεν, καὶ ὅταν ἔλθῃ, ὀλέγον αὐτὸν
δεῖ μεῖναι), 8. 9. 10) Flavios tres imperatores: Vespasianum, Titum, Domitis-
num. Volkmar quidem in horum capitum editione sententiam suam non .emen-
davit: ,,Barnabas (125—130 p. Chr.) IV. reguum Danielis item habuit Caesa-

AD BARNABAE EPI. IV. 79

reum et reges sic numeravit decem: Augustus — Nero (5), Galba, Otho (2;
nam Vitellius apud Alexandrinos non numeratur, cf. Lepsius Kónigsbuch A
tens, in editione mea Esdrae proph. p. 340): Flavii tres igitur decadem Cae-
sarum sic implent, quorum extremus, Domitianus maxime fuit adversarius dei
et Messiae Israelis, par-fere Neroni. qui sequebantur: Nerva, Traianus, Adri-
anus, efficiebant unam per adoptionem dynastiam: τρεῖς ,vy ἕν" βασιλεῖς.
haec extrema trias capitum in totum ,,magna'* erat (ut Traianus et Adrianus,
»flii^ Nervae), sed speravit Barnabas, hanc dynastiam trium imperatorum
Up ἕν". deiectum iri per aliquem imperatorem, qui ἐξ αὐτῶν ἀνέτειλεν . . .,
Haque ,,25'* ἀναστήσεται, i. e. per aliquem priorum imperatorum redivivum,
sive Neronem, sive Domitianum exspectavit auctor redivivum Antichristum,
quem parusia conficeret. videtur intellexisse extremum X imperatorum, qui
,minor* natu, et Tito collato quasi παραφυάδιος"" regnum acceperat, Domi-
tianum redivivum, quasi corrigens spem loanneam, fore ut Nero (prior ille
Antichristus) redivivus per Messiam devincerentur.^ quae omnia rem proban-
dam minime probant. quis tandem tres imperatores Nervam, Traianum, Adria-
num ita conprehenderit? et quis non videt, τρεῖς vy ἕν τῶν βασιλέων inter
ipsum decem regnorum numerum censendos esse? nihilo minus Volkmar
d er Ursprung unserer Evangelien nach den Urkunden, laut den neuern Ent-
eckungen u. Verhandlungen, Turici 1860, p. 140 8q.) tres magnos imperatores
ost decem illos gecutos esse contendit, itaque significari Nervam, Traianum,
drianum. — contra C. Weizsücker 1, 1. p. 29 5 Neronem tamquam Anti-
christum rediturum removere et haec omnia iam ad Vespasiani &etatem referre
studuit. auctorem vere dicere: intellegere ergo debemus. ,,Dieses lüsst vielmehr
vermuthen, dass er von einem Zeichen redet, welches bereits eingetreten ist.
Hütte er etwas Bevorstehendes, erst in der Zukunft Eintretendes im Auge, so
müsste man erwarten, dass er auf die Anzeichen dieser Zukunft besonders hin-
weise. Offenbar aber giebt er keine Apokalypse, wie das überhaupt nicht seine
Sache ist, sondern er zeigt nur auf die schon gegebene thatsüchliche Erfüllung
einer Weissagung 818 Zeichen der Zeit hin. "Hierdurch verlieren die Erklá-
rungen den Boden, welche in seinem Sinne die zehn Kaiser theils auf die Zeit
Domitian's, theils auf die Hadrian's beziehen, welche letztere überdies gegen
den Text die drei besonders erw&ühnten Kaiser als verschieden von den zehn
denken und daneben noch die Usupatoren zwischen Nero und Vespasian für
Einen Kaiser rechnen muss, um die Zahl nicht zu überschreiten. Beide Rech-
nungen aber erklürten das ,deponet tres in unum" oder ταπεινώσει τρεῖς vo
ἕν von je Dreien, welche Eine Dynastie bilden: in Einem Falle die drei Flavier,
im andern Nerva, Traian, Hadrian vermóge der Adoption. So als Dynastie
sollte dieselben der Antichrist [equidem intellego Nervam] nach der Erwartung
des Verfassers stürzen. Aber damit geht seiner Darstellung, und zwar gerade
da, wo er die Daniel'schen Worte &m meisten selbstündig überarbeitet hat, der
Nerv verloren. Offenbar will er mit ταπεινώσει (oder ἐταπείνωσε) τρεῖς vo
ὃν nicht sagen, dass er drei stürze, oder gestürzt habe, welche durch ihre
n&here Beziehung unter einander von selbst eine Einheit bilden', sondern dass
sie eben durch sein ταπεινοῦν eine Einheit geworden sind. (Mit anderen
Worten: vp ὃν kann nur adverbial genommen, nicht als Prüdicat des Objectes
verstanden werden). Dass wir dieses jetzt so klar sehen, ist Gewinn des grie-
chischen Textes. Fragen wir nun, in welchem Sinne diese Einheit gedacht ist:
80 kann kein Zweifel sein, dass es sich um die Zeitdauer der Regierung handelt.
Denn das ist der leitende Gedanke, dass der Herr die natürlichen Zeiten ver-
kürzt hat, um die Ankunft seines ἡγαπημένος zu beschleunigen. So aufgefasst
iriffü seine Anwenduug allein auf Vespasian zu, dessen Aufkommen gegenüber
die drei Vorgünger zusammenschmelzen zu der Zeitdauer hóchstens einer ein-
zigen Regierung. Wührend dieser Gesichtspunkt bei jeder der andern Be-
rechnungen verloren geht, tritt er hier in seine volle Berechtigung ein. So
war es ja eben ἀϑισὶ sichtbar geworden, dass nicht nur die Zehnzahl (wenn
man von Julius Cásar rechnete) erfüllt ist, sondern insbesondre auch das letzte
wichtige Zeichen geschehen, die Abkürzung der Zeit, welche die Náhe des
Herrn verkündet, und. welche zugleich 80 bedeutungsvoll mit dem Sturze des
alten Volkes zusammentrifft.* non felix interpretatio! quis tandem, qui dicturus
est, tres Vespasiani antecessores vix unius imperii tempus explevisse, ita lo-
quetur: uuxgóc βασιλεὺς ταπεινώσει τρεῖς vo ἕν τῶν (μεγάλων) βασιλέων
quis tandem Vaspasianum tamquam parvum regem Galbae, Othoni, Vitellio

80 ADNOTATIONES

tamquam magnis regibus opponet? qualis imperatorum series, si inter sex
Iulios (C. Iulium Caesarem, Áugustum, Tiberium, Caium Caligulam, Claudium,
Neronem) et Vespasianum tres illi interreges, Galba, Vitellius, Otho, numera-
rentur! ceterum Weizsücker ipse huius interpretationis difficultatem ingenue
agnovit: ,,Zwar blieben auch so immer noch Hürten genug in der Anwendung
des prophetischen Wortes; der μιχρὸς βασιλεύς, Welcher ὄπισϑεν αὐτῶν
[αυτῶν dele] ἀναστήσεται, musste von dem letzten der zehn selbst verstanden
werden, das μιχρὸν χέρας παραφυάδιὸον von der unerwarteten Erhebung eben
dieses letzten. Aber immer war die Beziehung sprechend genug, dass der Ver-
fasser im Hinblick auf diese Ereignisse der'nüchsten Vergangenheit einfach
sagen konnte: συνεέναι οὖν ὀφείλεται" [l ὀφείλετε]. profecto tres Flavii,
Vespasianus, Titus, Domitianus, sunt illa tria magna cornua, quorum imperium
(10—96 p. ὦ), tamquam commune spectatum, Barnabas noster non exspectavit
quidem mox eversum iri a Nerone redituro — hoc Weizsückero iam in editione
priore concessi —, sed iam eversum novit exiguo Nervae imperio (96—98
p. C). hanc epistulam Nerva imperante scriptam esse cognosci-
mus. decem magnos reges iam enumeravi. Barnabas igitur scripsit priusquam
Nerva ante d. XIV. Kal. Oct. a. 97 M. Ulpium Traianum adoptavit, aut a. 96
exeunte aut 8. 07 ineunte vel medio. hane meam argumentationem probavit
. Christoph. Ioan. Riggenbach (Die Zeugnisse über das Evangel. Johannis, Das.
1866, p. 86), impugnare eam non potuit Theodorus Keim (Geschichte Iesu von
Nazara, Vol. l, Turici 1867. p. 143), quamvis Nervae, exiguo regi, tales im-
peratores, ut Traianus et Adrianus, quasi appendicem adiungere ausus. I. G.
uellero (l 1. p. 103) debemus accuratiorem vocc. vg ἕν interpretationem,
Latinus interpres vertit: ,in unum.'* possunt illae voces significare: ,una', cf.
Iustin. Dial c. Tr. c. 05 p. 289 E: φ᾽ E», ὥς εἶσι συνημμένοι (οἷ λόγον):
Euseb. laud. Const. XVII, 7 υφ᾽ ἕν συνιστᾶν, in unum colligere. sed possunt
etiam significare: ,simul', ef. Sap. Salom. XII, 9 ὑφ᾽ ἕν ἐχτρίψαι (oppositis
vocc. χατὰ βραχύ v. 8. 10), Ioseph. Ant. XII, 2, 10 ἐχβοησάντων δ᾽ ὑφ᾽ ὃν
xal τῶν πρεσβυτέρων. Nerva igitur, rex exiguus, simul deiecit commune im-
perium trium Flaviorum, simul Caesarum et consulum. nihilo minus etiam
Mueller (l 1. p. 109) hanc interpretationem impugmnavit. parvum enim cornu
vel regem apud Danielem et Barnabam significare tyrannum, qui trium aliorum
potestatem ad se redigerit. optime, nam Nerva, non tyranuus quidem, sed sener
et homo novus in imperio, trium Flaviorum imperium sibi vindicavit. quod
Mueller de tribus illis &sserere pergit, nihil valet: ,,Sie sind dureh sein
(tyranni) ταπεινοῦν, wie Weizs. sich ausdrückt. zu einer Einheit geworden.
Sie sind aber nicht, wie Hilg will, an sich eine Einheit, sondern sie sind durch
ihre Demüthigung durch das kleine Horn in eine Einheit übergegangen." ef.
quae theologo Basileensi respondi in: Zeitschrift f. w. Th. 1870. . 121 56.
ipsi Henrico Ewald (Geschichte des nachapostol. Zeitalters, ed. II. Giotting.
1868 p. 137, Gótting. Gel. Anz. 1869 Stück 50. P 1985 sq.) persuasi, Ne
imperante hane epistulam conscriptam esse. eandem sententiam professus est
Otto Pfleiderer (Der Paulinismus, Lips. 1873, 2 390 sq.) etiam R. A. Lipsius
(in Schenkeli Bibellex. I, 372) fassus est: , Nach der wahrheinliehsten Aus
legung führt die Stelle nicht über Nerva hinaus.* ipse hos reges recensuit:
1) Caesar, 2) Augustus, 3) Tiberius, 4) Caius, 5) Claudius, 6) Nero, 7) Galbae,
Othonis, Vitelli tyrannis, 8—10) Flaviorum trium imperium, quos 11) Nerva
deiecit. etiam ita numerantes in Nervae imperio consistamus oportet. usque ad
drianum progredi non licet, nisi mutare audeamus l. 13—15: slg τοῦτο γὰρ
0 δεσπότης ἐμήχυνε τοὺς χρόνους, ἵνα βραδύνῃ ὁ ἠγαπημένος αὐτοῦ xal
ὀψὲ ἐπὶ τὴν κληρονομίαν ἤξῃ. & mea interpretatione non procul discesserunt
Car. Wieseler (Der Brief des Barnabas in: Johrbb. f. deustche Theologie 1870.
IV. p. 603 sq.) et C. I. Riggenbach (Der sogenannte Brief des Barnabas, Bas.
1873, p. 38 sq.). hi enim viri docti numerant: 1) Augustum, 2) Tiberium, 3)
Caium, 4) Claudium, 5) Neronem, 6) Galbam, 7) Othonem, 8) Vitellium, 9)
Vespasianum, 10) Titum, 11) Domitianum, qui Vitellium, ipsum patrem Vespasia-
num et fratrem Titum simul desposuerit, quae computatio Ádolpho Harnack
(p. XLII) assensu dignior ceteris videtur, quamvis ex hoc loco nihil coneludenti.
10, 5. ἐν τῷ ἀνόμῳ χαιρῷ. cf. c. 8 p. 21, 6 sq. ἡμέραι — πονηραὶ
xal ῥυπαραί. c. 15 p. 38, 18 τὸν χαιρὸν τοῦ ἀνόμου. c. 18 p. 43, 4 χαιροῦ
toU νῦν τῆς ἀνομίας. e contrario c. 10 p. 28, 6 τὸν ἅγιον αἰῶνα: iam Paulus
Gal. 1, 4 éx τοῦ αἰῶνος τοῦ ἐνεστῶτος πονηροῦ.

AD BARNABAE EPI. C. IV. 81

p. 10, 6. ὡς πρόπει υἱοῖς 9500. emendato vet. int. famosum illud dictum
ἄγραφον domini plane evanuit.

p. 10, 7. ὁ μέλας. diabolus, cf. c. 20 p. 14, 1. M. Guedemann 1. 1l. p. 128
contulit δ᾽ Kidd. 305.

p. 10, 8—10. μὴ χαϑ᾽ ἑαυτοὺς ἐνδύνοντες μονάζετε ὡς ἔδη δεδικαιω-
μένοι, ἀλλ᾽ ἐπὶ τὸ αὐτὸ συνερχόμενοι συζητεῖτε περὶ τοῦ χοινῇ συμφέρον-
toc. οἵ. Herm. Past. Sim. IX, 26 p. 137, 33 "4 μὴ χολλώμενοε τοῖς δούλοις
τοῦ ϑεοῦ, ἀλλὰ μονάζοντες ἀπολλύουσι τὰς ἑαυτῶν ψυχάς. Hebr. X, 25 μὴ
ἐγχαταλείποντες τὴν ἐπισυναγωγὴν ἑαυτῶν, χαϑὼς ἔϑος τισίν. A. Harnack
eontulit Clem. Rom. epi. I, 34 p. 39, 19. 20 ἐν ὁμονοίᾳ ἐπὶ τὸ αὐτὸ συνα-

θέντες. Ignat. ad. ph. 5 ὁ νῦν μὴ ἐρχόμενος ἐπὶ τὸ αὐτό, οὗτος ἤδ
περηφανεῖ. c. 183 otav γὰρ πυχνῶς ἐπὶ τὸ αὐτὸ γίνεσϑε, χαϑαιροῦνταί α
δυνάμεις τοῦ σατανᾶ. equidem addo Ignat. ad. Magn. 1 ἀλλ᾽ ἐπὶ τὸ αὐτὸ
μία προσευχή, μία δέησις. Quinam vero sunt illi, qui neglectis Christianorum
contionibus Zuóvatov ὡς ἤδη δεδικαιωμένοι ὃ equidem iam intellexi Pauli
doctrinae asseclas modum excedentes (apost. Vüter b 39). tales asseclas, τῷ
κενοδοξίᾳ ἑαυτοὺς ἡγουμένους ὑπερέχοντας ἄλλων (Phil. II, 3), ἤδη τετελειω-
μένους (Phil. III, 12) vel τελείους (Phil. III, 15) iam ipse Paulus inter Phi-
lippenses testatus est, tales etiam Barnabas significavit, qui sola fide iam iusti-
ficati, omnia assecuti vel ἤδη λαβεῖν sibi videbantur. Barnabas ipse Pauli
doctrinam ita mutavit, ut pro fide iustificante quodam modo spem poneret (cf.
quae ad c. 1 p. 4, 7 sq. notata, ad c. 15 p. 39, 6 notanda sunt). itaque eos,
qui ὡς ἤδη (πίστει) δεδιχαιωμένοι erant. τὰ ξαυτῶν σχοποῦντες, non etiam
τὰ ἑτέρων (Phil. II, 4), hortatur, αὖ περὶ τοῦ χονῇ συμφέροντος inquirant.
iidem) sunt, quibus 1. 25—27 scripsit: ἕνα μήποτε ἐπαναπαυόμενοι ὡς χλητοὶ
(ad fidem christianam) ἐπιχαϑυπνώσωμεν ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν. aliam sen-
lentiam Weizsücker p. 11, 3. 4 defendit. recte quidem vir doctissimus monuit,
non intellegendas esse separatas quorundam contiones. , Vielmehr handelt es
sich einfach um das Wegbleiben von der Gemeindeversammlung, das dünkel-
volle Fürsichsein ohne den heilsamen Einfluss derselben. Es liegt also wenig-
stens hier überall nichts mehr vor, was eine neue zweite Partei in der
meinde, welche eben der herrschenden gegenüber diese Sonderstellung einn&hme,
vorauszusetzen nóthigte.4^ sed vix recte Weizsücker pergit: , Um so mehr
werden wir daran- denken dürfen, dass eben nur eine zweite Art jüdischen
Sinnes herausgekehrt ist in denen, welche ὡς ἤδη δεδικαιωμένοι für sich
bleiben und des heilsamen Einflusses der evangelischen Ermahnung entbehren
zu künnen glauben. Es ist dieselbe Art, welche der ,Mürtyrer Justin be-
zeichnet als δικαιοῦντες ἑαυτούς, λέγοντες εἶναι τέχνα ᾿Αβραάμ, welche sieh
eben desshalb ohne weiteres zum góttlichen Erbe berechtigt glauben (Dial. c.
Tryph. c. 26, vgl. Luc. 16, 15)" etc. sed quid οἱ διχαιοῦντες ξαντοὺς apud
Iustinum significent, sequentia docent. qui inter Christianos ὡς ἤδη δεδικαιω-
μένοι & communione se abstinebant, non possunt intellegi nisi Pauli asseclae
fide iustificante freti. tales Christiani Barnabae esse videbantur συνετοὶ ἐν
ἑαυτοῖς xal ἐνώπιον ἑαυτῶν ἐπιστήμονες (Ies. V, 21), nondum Gnostici, sed
Gnosticorum praecursores. Mueller quidem et ipse Christianos iudaizantes
intellexit. sed etiam A. Harnack hanc sententiam improbavit, quamvis animarum
quadam securitate contentus.

p. 10, 10—12. λέγει γὰρ ἡ γραφή" Οὐαὶ oi συνετοὶ ἐν ἑαυτοῖς xal ἐνώ-
πιον ἑαυτῶν ἐπιστήμονες. les. V, 21 LXX (cod. καὶ et AL) verbo tenus redditur.

p. 10, 12. γενώμεϑα πνευματιχοί (cf. Gal. VI, 1. 1 Cor. IL, 15), yevo-
μεϑα ναὸς τέλειος τῷ 96d. cf. c. 6 p. 16, 15 sq. ναὸς γὰρ ἅγιος — τῷ xv-
olo τὸ χατοιχητήριον ἡμῶν τῆς καρδίας. 10 ἢ: 42, 6. 1. τοῦτό ἔστι πνευ-
ματικὸς ναὸς οἰχοδομούμενος τῷ χυρίῳ. 1 Cor. III, 16 sq. 2 Cor. VI, 16.
Hebr. III, 6. X, 21. Clem. Rom. epi. I, 23 p. 30, 8. 1 Petr. II, 5. IV, 17. 2
Thess. II, 4. 1 Tim. III, 15. Ignat. ad Ephes. 15.

p. 10, 18, μελετῶμεν τὸν φόβον τοῦ ϑεοῦ. cf. Ies. XXXIII, 18 LXX cod.
Al ἡ ψυχὴ υμῶν μελετήσει φόβον xvolov, ita Barn. c. 11 p. 29, 10 et
Iustinus Dial. c. Tr. c. 70 p. 296 E.

p. 10, 15. ὁ χύριος ἀπροσωπολήπτως κρινεῖ τὸν xócuov. Weizsücker
l. l. p. 12 haec retulit ad iudaizantium fiduciam et persuasit Muellero. sed
etiam hic gentiles, qui fide christiana perfecti sibi videbantur, intellegendi sunt,
ef. p. 11, 3. 4.

HiLGENFELD, Nov. TESTAM, EXTRA CANONEM FASC. II. ED, II. 6

—P»w

82 . JA ADNOTATIONES

p. 11, 1, 2. ἡ δικαιοσύνη αὐτοῦ προηγήσεται αὐτοῦ. cf. c. 3 P 7, 11.

p. 11, 6—8. ἔτει δὲ xdxtivo, ἀδελφοί μου, γοεῖτε' ὅταν βλέπητε μετὰ
τηλιχαῦτα σημεῖα καὶ τέρατα γεγονότα ἐν τῷ ᾿Ισραὴλ καὶ οὕτως ἐγκχατα-
λελεῖφϑαι αὐτοὺς. Weizsücker l. 1. p. 21: .Hiernach handelt es sich nicht
vom vergangenen wirklichen Sehen, sondern von der gegenwürtigen denkenden
Betrachtung dessen, was geschehen sei, nur von der Thatsache, dass das Ver-
lassensein oder Dahingegebensein Israels wirklich als Thatsache vorliegt. Die
σημεῖα x«l τέρατα aber sind nicht die Zeichen des Untergangs, sondern die
Zeichen der frühern Offenbarung, mit welchen dieser jetzt einen so grossen
Contrast bildet; ganz so wie C. 5. von der Offenbarung Christi an das Volk
Israel gesagt ist: xa) τηλιχαῦτα σημεῖα xal τέρατα ποιῶν." Mueller: ,,Liest
man τὰ [ante γεγονότα] nicht, so ist γεγονότα aut σημεῖα etc, zu beziehen
und dann ziemlich überilüssig. Es ist aber τὰ nothwendig wegen usta, denn
τὰ γεγονότα ist erstes Object zu βλέπετε, xal führt das zweite ein: Wenn
ihr nach so vielen Wundern die (neuern) Ereignisse in Israel sehet. xal οὕτως
etc. ist Parallelsatz dazu und bezieht sich auf dasselbe wie τὰ γεγονότα."
A. Harnack τὰ γεγονότα retulit ad σημεῖα xal τέρατα. quae constructio iu-
betur deleto articulo τά. itaque x«i οὕτως est: ,etiam 516’, non tantum in in-
ternis, sed etiam in externis (post Hierosolyma deleta).

. 11, 8. 9. προσέχωμεν, μήποτε, ὡς γέγραπται, νπολλοὶ κλητοί, ὀλέγοι
δὲ ἐχλεχτοὶ εὑρεθῶμεν. cf. Mt XXII, 14 πολλοὶ γάρ εἰσιν χλητοί, Ολίγοι
δὲ ἐχλεχτοί, Τὰ libello meo: Die Propheten Esra ἃ. Daniel (1863) p. 7 notavi,
Tischendorfium (Aus dem heiligen Lande, Lips. 1862, p. 126) criticam quam
dicunt negativam impugnantem ipsum sapere. ibidem p. 69 sq. non tantum ev.
Matth. (XX, 16). xxi, 14 comparavi, sed cum Volkmaro (Das vierte. Buch
Esra, Tubing. 1863, p. 220) etiam revocavi ad 4 Ezr. VIII, 3: multi quidem
creati sunt, pauci autem salvabuntur (πολλοὶ uiv ἐχτίσϑησαν, ὀλίγοι δὲ σω-
ϑησονται). itaque non video, cur Weizsücker l. 1. p. 34 8q. ipsum lesu dictum
ad proverbium aliqnod revocare velit. ,Wir erhalten dadurch vielleicht einen
Wiuk, dass in den Worten Iesu selbst, was nach der Stellung in Matth. 20,
16 wie in 22, 14 recht wohl angeht, schon die Hinweisung auf ein bekanntes
Sprichwort enthalten ist, welches unser Verfasser mit oder ohne Grund aus
einer solchen (ausserkanonischep) γραφὴ herleitet.' etc. evangelia aliqua huius
epistulae tempore iam publice in coetibus christianis recitata esse et quodam
modo scripturarum sacraruin auctoritatem obtinuisse non est mirum, quum
Iustinus martyr. Apoll, c. 67, p. 98 de his coetibus referat: xal τὰ d&mouvm-
μονεύματα τῶν ἀποστόλων ἢ τὰ συγγράμματα τῶν προφητῶν üvayiwo-
σχεται μέχρις ἐγχωρεῖ. cf. librum meum: Der Kanon u. die Kritik des N. T.
b 10, not. 2 et 4 (Einl. in d. N. T. p. 38), ubi praeterea monui, etiam Enochi
ibro apocrypho Barnabam c. 16 p. 40, 11 sq. tamquam sacra scriptura uti.
Tischendorfi calumnias e famoso libello: Wann wurden unsere Evangelien ver-
fasst, ed. I. Lips. 1865 p. 44, edd. IV. Lips. 1866 p. 92 9^ repetere nolo.
evangelii secundum Matthaeum usum etiam H. Holtzmann (Z. £. w. Th. 1871.
III. P. 350 sq.) agnovit, dubitavit vero auctor libri: Supernatural religion, ed.
VI, Lond. 1875. p. 241 sq. ,,Matthaeus praesto est. sed caveas, ne temere e
γέγραπται illo conicias, Barnabam nostrum scripta evangelica tanti aestimasse,
quanti V. T. libros.* A. Harn.

V. VI. Barnabas demonstrat, lesu mortem vitamque Christianis salutem
parasse, Iudaeorum culpa impleta. ;

V. p. 11, 10. γὰρ A. Harnack respicere censuit ad c. 4 p. 14,2. 3 ἵνα μη-
ποτὲ ἐπαναπαυόμενοι ὡς χλητοὶ ἐπιχαϑυπνώσωμεν ταῖς ἁμαρτίαις nuóv.
equidem refero ad proxime praecedentia c. 4 p. 14. 8. 9. adtendendum est
nobis, ne vocati quidem, ut Iudaei, sed non electi inveniamur.

P 11, 11. eic καταφϑοράν. Bryennius defendit codicis I lectionem: óo-
ϑοτέραν ἡγοῦμαι ταύτην τὴν γραφήν (φϑοράν). χαταφϑορὰν yàp xal δια-
φϑορὰν ovx εἶδε τὸ ἅγιον σῶμα τοῦ λυτρωτοῦ τῶν ψυχῶν ημῶν χατὰ τὸν
ἡμέτερον ἀσματογράφον Ἰωάννην τὸν Δαμασκηνόν. ; uu

p. 11, 12. 13. γέγραπται yàg περὶ αὐτοῦ ἃ μὲν πρὸς Ἰσραήλ, ἃ δὲ πρὸς

ἡμᾶς. cf. c. 2 p. 6, 13. 14 λέγει δὲ πάλιν πρὸς αὐτούς. p. 6, 19 ὅτε ἡμῖν

λέγει p. 60, 21 ἡμῖν οὖν οὕτω λέγει. c. 3 p. 7, 3. 4 λέγει οὖν πάλιν --
πρὸς αὐτούς. de hac divisione cf. librum meum: Die apostol. Vüter p. 42,
not, 13. alia Mueller (l. 1. p. 130 sq.) et A. Harnack censuerunt.

p. 11, 14. 15. Ἐτραυματίσϑη διὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν xal usuaAdxictat

AD BARNABAE EPI. C. IV. V. 89

διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν. verbo tenus secundum Ies. LIIT, 5 cod. αὶ et Al. ita
etiam Clem. Rom. epi. I, 16 p. 20, 8, 9. Iustinus Apol. I, 50 p. 85 E.

p. 11, 15—17. ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν 5495, xal ὡς ἀμνὸς ἄφωνος
ἐναντίον τοῦ χείραντος αὐτόν. les. LIII, 7. — χαὶ ὡς ἀμνὸς ἐναντίον τοῦ
χείραντος ἄφωγος.

- p. 11, 17. νπερευχαριστεῖν. Α. Harnack contulit Euseb. de mart. Palaest.
, 26.

p. 11, 17—19. ὅτι xal τὰ παρεληλυϑότα ἡμῖν ἐγνώρισε καὶ dv τοῖς
ἐνεστῶσιν ἡμᾶς ἐσόφισε xal εἰς τὰ μέλλοντα ovx ἐσμὲν ἀσύνετοι. cf. quae
ad c. 1 p. ὅ, 2—4 notata sunt. 223 5

p. 11, 19. 20. λέγει δὲ ἡ γραφὴ Ovx ἀδίχως ἔχτείνεται δίχτυα πτερω-
τοῖς. Prov. I, 17 Lxt (ov ya). «

p. 11, 20—22. ὅτι δικαίως ἀπολεῖται ἄνϑρωπος, ὃς ἔχων ὁδοῦ δικαιο-
σύνης γνῶσιν ἑαυτὸν tlg 000» σχότους ἀποσυνέχει. haec retuli ad viam
iustitiae (cf. c. 1 p. 3, 12) cognitam in Christianismo et viam tenebrarum (cf.
c. 8 p. 21, 9. c. 10 p. 28, 8) religionis iudaicae (apost. VV. p. 16, not. 10).
consenserunt Mueller et Harnack. ᾿
, ,P. 11, 28 --ρ᾿ 12, 2. ὧν παντὸς τοῦ χύσμον κύριος, ᾧ εἶπεν ὁ ϑεὸς
ἀπὸ καταβολῆς xoouov Ποιήσωμεν ἄνϑρωπον xat sixova xal χαϑ ὁμοίω-
σιν ἡμετέραν (Gen. 1, 26), cf. c. 6 p. 16, 3. 4 ὡς λέγει τῷ υἱῷ Ποιήσωμεν
χτλ. pluralem numerum Ποιήσωμεν iam Philonem similiter interpretatum esse
Mue er docuit, qui etiam contulit Iustin. Dial. c. 62. Theoph. Ant. ad Autol.

, 10. 18 ; I

p. 12, 4. 5. ἵνα χαταργήσῃ τὸν 9ávavov xal τὴν ix νεχρῶν ἀνάστασιν
δείξῃ. Christus propria resurrectione ostendit resurrectionem futuram (p. 12, 8),
quam iudicium sequetur. —, p. 12, 8. ὅτε quia, quoniam.

p. 12, 9. πέρας γέ τοι διδάσχων τὸν Ἰσραὴλ (Matth. C. V—VIT) xai
τηλιχαῦτα τέρατα χαὶ σημεῖα ποιῶν (Matth. IV, 24. 25. VIII, 3. 13. 15. 16.
26. IX, 6—8. 25. 26. 28— 31. 33. 35), οὐχ Oti ἐκήρυσσον οὐδὲ ὑπερηγάπησαν
αὐτόν (cf. Matth. VIII, 10). ef. Ignat. ad Magnes. 3 ἐπεὶ οὐχ oti τὸν ἐπίσχο-
nov τοῦτον τὸν βλεπόμενον πλανᾷ τις, ἀλλὰ τὸν ἀόρατον παραλογίζεται.
ad Philad. 3 οὐχ ὅτι παρ, ὑμῖν μερισμὸν εὗρον, ἀλλ᾽ ἀποδιυλισμόν. ludaei
Iesum ἠγάπησαν (Matth. IV, 24. VIII, 16. IX, 26. 831. 33) sed non ὑπερηγάπη-
σαν. Clem. Hecogn. I, 50: Christum suscipi & Iudaeis, ad quos venerat, et
credi ei, qui exspectabatur ad salutem populi secundum traditiones patrum,
consequens erat, gentes vero alienas ab eo fore, quibus neque promissum quid-
quam de eo neque adnuntiatum fuerat, immo quibus.ne nomine quidem ipso
aliquando innotuerat. cf. V, 11.

12. 11—13, —p. 13, 1. ὅτε δὲ τοὺς ἰδίους ἀποστόλους τοὺς μέλλοντας
χηρύσσειν τὸ εὐαγγέλιον αὐτοῦ (Matth. X, 7) ἐξελέξατο, ὄντας ὑπὲρ πᾶσαν
ἁμαρτίαν ἀνομωτέρους, ἵνα δείξῃ ὅτι οὐκ ἦλϑε χαλέσαι δικαίους, ἀλλὰ
ἁμαρτωλούς (Matth. IX, 13), τότε ἐφανέρωσεν ἑαυτὸν εἶναι υἱὸν ϑεοῦ. quod
Iesus apostolos suos elegerit super omnem nequitiam peccatores, Barnabas e
canonicis evangeliis hausisse non potest. Petrus Luc. V, 8 se peccatorem tan-
tum esse confitetur, et Matthaeus o τελώνης apostolus creatur (Matth. IX, 9.
X, 3). unde igitur illa sententia, qua iam Celsus, christiani nominis adver-
sarius, usus esse videtur? talis traditionis, quam Mueller supposuit, nullum
est vestigium. equidem (apost. Vüter p. 38 sq. et in priore editione) recte mihi
monuisse videor, Barnabam a Pauli partibus stetisse neque duodecim apostolis
favisse. eandem sententiam etiam F. C. Baur (Hist. eccl. I. ed. II. p. 132) pro-
nuntiavit. Volkmar apostolos summos omnium peccatores non re vera, sed e
sola ludaeorum opinione invenit. sed apostoli disertis verbis summi omnium
peccatores dicuntur. alia ratione Iesus dixit in Petri, praedicatione (in huius
operis fasc. IV. p. 57, 6. 6.): Ἐξελεξάμην ὑμᾶς δώδεχα μαϑητάς, χρένας
ἀξίους ἐμοῦ. talia fere etiam Riggb. 1. l p. 33 interpretatur, sed invito
Barnaba. Weizsücker l. l p. 37, Mueller (l. 1. p. 145), A. Harnack meam
sententiam impugnaverunt, sed non refutaverunt. nam Barnabas ipse etiam c.
8 p. 20, 17 sq. apostolis nihil tribuit nisi evangelii ministerium. quod autem
Weizsücker (Untersuchungen über die ev. Geschichte, (Gothae 1804 p. 417)
Barnagbam nostrum Matthaei evangelium canonicum nondum nosse asseruit,
iam correctum est ab Holtzmanno (Z. f. w. Th. 1871. III. p. 348 sq.). canoni-
eum Matthaei evangelium Barnabas novit, non hebraicum, ubi (p. 16, 6. 7 meae
editionis) Iesu effatum refertur: ,,Eligam mihi bonos, illos bonos, quos pater

68

84 ADNOTATIONES

meus caelestis dedit. evangelio vero secundum loannem, ubi lesus ab initio
se dei filium esae profitetur, vestigia praeter Theodorum Keim (Gesch. I. v. N. T.
p. 143) vix quisquam reperiet.

p. 183, 1. 2. εἰ γὰρ μὴ ἦλϑεν ἐν σαρχί, oix àv ἐσώϑησαν οἱ ἄνθρωποι
ἐμβλέποντες αὐτόν χτλ. Barnabam minime respexisse Docetas quosdam, iam
monui (apost. Váter p. 37" sq.), consentiente Weizsückero (l 1. p. 15 sq.).
Mueller quidem auctorem ex parte etiam docetas respexisse contendit. verum
enimvero Barnabas non demonstravit, Christum in carne venisse, sed eum, qui
in carne venit et ipsam mortem perpessus est, esse filium dei.

p. 13, 2—5. ὅτε τὸν μέλλοντα μὴ εἶναι ἥλιον --- ἐμβλέποντες oix
ἰσχύουσιν εἰς τὰς ἀχτῖνας αὐτοῦ ἀντοφϑαλμῇσαι. iam alii contulerunt Orac.
Sibyll. prooem. (apud Theophilum Antich. ad Autol. IT, 10 sq. (v. 10 sq.):

Τίς γὰρ σὰρξ δύναται τὸν ἐπουράνιον xal ἀληϑῆ

Ὀφϑαλμοῖσιν ἰδεῖν ϑεὸν ἄμβροτον, ὃς πόλον οἰκεῖ;

AAA οὐδ᾽ ἀχτίνων χατεναντίον ἠελίοιο

Ἄνϑρωποι στῆναι δυνατοί, ϑνητοὶ γεχα τες κτλ.
Mueller contulit similia apud Theophil. Ant. ad Autol. 1, 5 (p. 72 C), Minuc.
Felic. Oct. c. 32. de his et aliis scriptoribus (etiam Xenoph. Memor. IV, 3, 14)
M. Guedemann 1. 1. p. 117 sq.: ,, Wie man aus den angeführten Stellen ersieht,
wollen sie alle, wie ich bereits betont habe, die Unmóglichkeit, Gott zu sehen,
beweisen. Aber Barnabas braucht das Bild, was den Áuslegern ontgangen ist,
in der ganz entgegongesetzten Absicht, die Nothwendigkeit der Erscheinung
Gottes, d. i. seine Fleischwerdung, darzuthun. [me arbitro demonstrare studet,
ilum, quem Iudaei praedicare nolebant, sed contemnebant, nihilo minus esse
filium dei, vel carnem Iesu fuisse velamentum fili dei]. Dieser Auffassung
gegenüber tritt nun die folgende talmudische Erzühlung (Chull. 60» ) in ein
eigenthümliches Licht: (ΟΣ Kaiser (Hadrian) sagte zu R. Josua b. Chanauja:
ch will eueren Gott sehen. Darauf jener: ,Du kannst ihn nicht sehen. Der
Kaiser: ,Aber ich will* Da stellte ihn R. Josua um die Sommersonnenwende

egen die Sonne und sagte zu ihm: ,Sieh' hinein ^ Darauf der Kaiser: ,Ich
nn nicht. ,Nun denn', sprach hierauf R. Josüa: ,die Sonne, die nur eine

von den Dienerinnen Gottes ist, kannst Du nicht sehen, wie Du sagst, um wie
viel weniger denn Gott selbst." haec Guedemann ad colloquium de dei incarna-
tione praesente Christiano aliquo faetum retulit (cf. l. l. p. 140), sed. vereor, ne
nimium probare conatus sit. ]

p. 18, 65—8. ovxoiv ὁ υἱὸς τοῦ ϑεοῦ εἰς τοῦτο ἦλϑεν ἐν σαρκί, ἵνα τὸ
τέλειον τῶν ἁμαρτημάτων ἀναχεφαλαιώσῃῳ τοῖς διώξασιν ἐν ϑανάτῳ τοὺς
προφήτας αὐτοῦ. del filius in carne venit, ut Iudaeorum culpam consummaret,
Christianis salutem pararet. de Iudaeis iam Paulus 1 Thess. II, 15. τῶν xal
τὸν χύριον ἀποχτεινάντων Ἰησοῦν καὶ τοὺς (ἰδίους) προφήτας.

,Ῥ. 18, 8. 9. Ὅταν πατάξωσι τὸν ποιμένα αὐτῶν, τότε ἀπολεῖται τὰ
πρόβατα τῆς ποίμνης. Zach. XIIT, 7 Vat. Sin. πατάξατε τοὺς ποιμένας καὶ
ἐχσπάσατε τὰ πρόβατα. Al al: πάταξον τὸν ποιμένα (μου add. Gregor.
Nyss. Testimon. adv. Iudae. 7 p. 310 ed. Zacagn.), xai, διασχορπισϑήσονται
τὰ πρόβατα τῆς ποίμνης, Matth. XXVI, 31 πατάξω τὸν ποιμένα, καὶ δια-
σχορπισϑήσονται τὰ πρόβατα τῆς ποίμνης. Weizsücker 1. 1. p. 36: ,In C.
ὅ bezieht der Brief Sach. 13, 7, welches bei Matthüus auf die Jünger ange-
wendet ist, auf die Folgen, welche der Tod Iesu für Israel hat. Diess war
wohl kaum móglich, wenn er unsern Matthüus-Text vor sich hatte. Und hie-
zu kommt jetzt noch, dass das Citat im cod. Sin. eine von den Evangelien
vóllig unabhüngige Gestalt hat, welcher u dieser Anwendung entspricht.'* sed
beatus Anger (Ratio, qua loci Veteris "Testamenti in ev. Matthaei laudantur,
quid valeat ad illustrandam huius evangelii originem, quaeritur, partic. I,

ips. 1861 p. 36 sq.) probavit, cod. Alex. LXX ex evangelio Matthaei correctum
esse. et ultima saltem verba τῆς ποίμνης etiam Barnabas noster ex hoc evan-
geli haurire poterat. idem scripsit πατάξωσι, quia Iudaeos auctores describere
voluit.

p. 13, 11. Φεῖσαί μου τῆς ψυχῆς ἀπὸ ῥομφαίας. Ps. XXI, 21 ῥῦσαι ἀπὸ
ῥομφαίας τὴν ψυχὴν μον. Volkm.: ,Auctor ignarus erat ferri, quo Christus in

v. Ioh. XIX, 34 confoditur."^ Holtzmann (Z. f. w. Th. 1871. III. p. 341): ,, Aber
den Stich durch die Seite, woraus Wasser und Blut floss, hat eben Barnabas
nachweislich noch gar nicht gekannt, sonst hütte es ihm nicht beifallen kónnen,
aus Ps. 22, 21 zu beweisen, dass keine Stichwaffe (ῥομφαία ist LXX 2 Sam.

AD BARNABAE EPI. C. V. VI. 85

23, 8 geradezu Lanze) an Christus rühren dürfe (C. 5). Erst die Tradition des
Apokalyptikers brachte ein Stechen mit (1, 7 οἵτινες αὐτὸν ἐξεχέντησαν nach
Sach. 12, 10). Justin der Mürtyrer, weleher die Apokalypse kennt, bietot daher
sowohl den Typus, welcher die Stichwaffe ausschliesst (Dial. 105), als auch
den anderen, welcher sie fordert (Dial. 14. 32. Apol. I, 52), ohne den Wider-
spruch zu bemerken [haee contra Riggb. Zeugnisse f. d. Ev. Joh. p. 4S et
Muelleri 1. l. p. 151], und erst der vierte Evangelist (19, 35. 37) lüsst Ps. 22,
21 ganz fallen und beweist dafür die Erfüllung von Sach. 12, 10 aus der auf
den Apokalyptiker zurücklangenden johanneischen Tradition.*

p. 18, 12. 13. χαϑήλωσόν μου τὰς odoxac, ὅτι συναγωγὴ πονηρευο-
μένων ἐπανέστησάν μοι. Ps. ΟΧΥΤΙ, 120 χαϑήλωσον éx τοῦ φόβου σου τὰς
σάρκας μου. Ps. XXI, 17 συναγωγὴ πονηρευομένων περιέσχον με.

p. 13, 13—15. Ἰδοὺ τέϑειχά μον τὸν νῶτον εἰς μάστιγας, τὰς δὲ σια-
γόνας μου εἰς óaniauata: τὸ δὲ πρόσωπόν μον ἔϑηχα εἰς στερεὰν πέτραν.
les. L, 6. 1: τὸν νῶτόν μου ἔδωχα (δέδωχα AL.) εἰς μάστιγας, τὰς δὲ σιαγόνας
μου εἰς ῥαπίσματα" — ἀλλὰ ἔϑηχα τὸ πρόσωπόν μου ὡς στερεὰν πέτραν.

VI. 18, 15. —p. 14, 1. ὅτε οὖν ἐποίησε τὴν ἐντολήν. cf. Hebr. I, 6 ὅταν
δὲ πάλιν εἰσαγάγῃ τὸν πρωτότοχον εἰς τὴν οἰχουμένην et interpp. ad h. ].

p. 14, 1. τέ λέγει ; non ὁ νόμος (Dress.), sed Christus ipse per prophetam.

p. 14, 1—3.. Τίς 0 xgiwoutvóc μοι; ἀντιστήτω μοι. ἢ tic ὁ δικαιούμε-
vóg μοι; ἐγγισάτω τῷ παιδὲ κυρίου. οὐαὶ óuty: ὅτι ὑμεῖς πάντες ὡς ἱμά-
τιον παλαιωϑήσεσϑε, xal σὴς χαταφάγεται ὑμᾶς. les. L, 8. 9: ὅτι ἐγγίζει
0 διχαιώσας με. τίς ὁ χρινόμενός μοι; ἀναστήσω μοι Gua: καὶ τίς ὁ χρινό-
μενός μοι; ἐγγισάτω μοι. --- ἰδοὺ πάντες ὑμεῖς ὡς ἱμάτιον παλαιωϑήσεσϑε,
καὶ σὴς καταφάγεται ὑμᾶς. voce. ó διχαιούμενος L. vertit: aequalis futurus
est mihi: nam δίχαιος vertitur: aequalis.

p. 14, 4. δ. ἐπεὶ ὡς λίϑος ἰσχυρὸς ἐτέϑη εἰς συντριβήν. etiam Mueller
haec revocavit ad Ies. VIII, 14 xal οὐχ ὡς λίϑου προσχόμματι συναντήσεσϑε
(αὐτῷ add. AL) οὐδὲ ὡς πέτρας πτώματι, sed propius ad hebraica, ubi ne-
gatio desit, redacta esse censuit. verum .enimvero etiam Harn. haec incerta
esse censuit. .

p. 14, 5. 6. Ἰδοὺ ἐμβαλῶ εἰς τὰ ϑεμέλια Σιὼν λίϑον πολυτελῆ, ἐκλε-
xvóv, ἀκρογωνιαῖον, ἔντιμον. Ies. ΧΧΥ͂ΠΙ, 16 Ἰδοὺ ἐγὼ ἐμβάλλω (ἐμβαλῶ w οἱ
AL) εἰς tà ϑεμέλια Σιὼν λίϑον πολυτελῆ ἐκλεχτὸν ἀχρογωνιαῖον ἔντιμον.

x4 14, 6. 7. Καὶ ó πιστεύων εἰς αὐτὸν ζήσεται εἰς τὸν αἰῶνα. 168.
XXVIII, 16, LXX xal ὁ πιστεύων (ἐπ᾿ αὐτῷ add. x οὐ AL) οὐ μὴ χαταισχυνϑῇ.
Barnabas amat ζῇν εἰς τὸν αἰῶνα. cf. c. 8 p. 21, 5. c. 9 p. 22, 9. c. 1 p. 80,
12, 16. 17. P. Hofstede de Groot (Basilides am Ausgange des apost. Zeitalters etc.
versionis germanicae, Lips. 1868, p. 107 sq.) hic vestigium invenit evangelii
.Ioan. VI, 51. 58 ζήσεται εἰς τὸν αἰῶνα, equidem (Z. f. w. Th. 1868. p. 215
monui, Barnabam eodem modo solere scribere ζῆν εἰς τὸν αἰῶνα, quo Hermas
ζῆν τῷ ϑεῷ (Mand. L p. 36, 5. II. p. 38, 11. ἴπ. p. 40, 3 IV, 2 p. 43, 13. 3
p. 45, 4 et saepissime). '
p. 14, 9. Καὶ ἔϑηχέ μεῖ ὡς στερεὰν πέτραν. les. L, 1 cf. c. 5 p. 13,
15

14. 15.

p. 14, 10. 11. 490» ὃν ἀπεδοκίμασαν οἱ οἰχοδομοῦντες, οὗτος ἐγενήϑη
εἰς κεφαλὴν γωνίας. Ps. CXVII, 22. Matth. XXI, 42 verbo tenus conveniunt.

p. 14, 11. 12. Αὕτη ἐστὶν ἡ ἡμέρα ἡ μεγάλη xal ϑαυμαστή, ἣν ἐποίησεν
ὁ χύριος. Ps. CXVII, 24 αὕτη 5 (ἡ om. Al) ἡμέρα, ἣν ἐποίησεν ὁ κύριος.

p. 14, 12. ἁπλούστερον. cf. c. 8 p. 20, 18 c. 17 p. 42, 8 ἐν ἁπλότητι.

P 14, 14. 186, Περιέσχον μὲ συναγωγὴ πονηρευομένων, ἐχύχλωσαν με
ὡσεὲ μέλισσαι κηρίον. Ps. XXI, 11 ἐχύχλωσαν με xvveg πολλοί, συναγωγὴ
πονηρευομένων περιέσχον με.

p. 14, 15. —p. 15, 1. Ἐπὶ τὸν ἱματισμόν μου ἔβαλον κλῇρον. Ps. XXI,
19 verbo tenus. cf. Ioan. XIX, 24. sed iam Matth. XXVII, 35 σταυρώσαντες
δὲ αὐτὸν διεμερίσαντο và ἱμάτια αὐτοῦ βαλόντες χλῇρον.

p. 15, 8—5. Οὐαὶ τῇ ψυχῇ αὐτῶν, ὅτι βεβούλευνται βουλὴν πονηρὰν
xa9' ξαυτῶν, εἰπόντες Δήσωμεν τὸν δίχαιον, ὅτι δύσχρηστος ἡμῖν ἐστί.
les. 1Π, 9. 10 οὐαὶ r£ ψυχῇ αὐτῶν, διότι (ὅτε Al) βεβούλευνται βουλὴν
πονηρὰν χαϑ' ἑαυτῶν, εἰπόντες (ειπαντες Al) Δήσωμεν τὸν δίχαιον, oti
δυσχρῆστος ημῖν ἐστί. Iustinus Dial. c. Tr. c. 136 p. 861 λέγων γὰρ τὴν
γραφήν, ἣ λέγει Οὐαὶ αὐτοῖς, ὅτι βεβούλευνται βουλὴν πονηρὰν xa9 ἕαν-

86 ' ADNOTATIONES

τῶν εἰπόντες, ὡς ἐξηγήσαντο οἱ ἑβδομήχοντα, ἐπήνεγχα Ἄρωμεν τὸν
δίχαιον, ὅτι δύσχρηστος ἡμῖν ἐστίν, ἐμοῦ ἐν ἀρχῇ τῆς ὁμιλίας εἰπόντος,
onto ὑμεῖς εἰρῆσϑαι βούλεσϑε, Δήσωμεν τὸν δίκαιον, Ot. δύσχρηστος
ἡμῖν ἐστίν. etiam Hegesippus Hypomnem. ]. V. apud Euseb. HE. II, 23, 15,
Clemens Alex. Strom. V, 14, 109 p. 714, Tertullianus adv. Marcion. III, 22
legerunt Ἄρωμεν.

. 15, 15. ὁ ἄλλος προφήτης Μωῦσῆς. ,Moses Prophet 8. 13 [p. 15, 14
16, lo). Deutr. XXXIV, 10 xa) οὐκ ἀνέστη ἔτι προφήτης ἐν Ἰσραήλ, ὡς
ΜΜωὺσῆς. Sehr oft bei Philo.* Muell.

p. 15, 5—8. ᾿Ιδοὺ τάδε λέγει κύριος ὁ ϑεός EloéA9eve εἰς τὴν γῆν τὴν
ἀγαϑήν, ἣν ὥμοσε κύριος τῷ Ἁβραὰμ καὶ ᾿Ισαὰκ χαὶ ᾿Ιαχώβ, καὶ χληρονο-
μήσατε αὐτήν, γῆν ῥέουσαν γάλα xal μέλι. Ex. XXXIIL, 18 xai εἶπε κύριος
πρὸς Μωῦσὴῆν Προπορεύουν ἀνάβηϑι ἔντεῦϑεν σὺ xal ὁ λαὸς σου ὃν ἐξῆη-
γαγες ἐκ γῆς Αἰγύπτου εἰς τὴν γῆν) ἣν ὥμοσα τῷ Αβραὰμ xal Ioaàx καὶ
Ἰαχώβ --- — — xal εἰσάξω σε εἰς γῆν δέουσαν γάλα xal μέλι. A. Harnack
bene laudavit Philosophum. V, 8 p. 113, ubi Naassenorum sententia refertur:
αὕτη, φησίν, ἐστὶν ἡ yfj ἡ xaX» xol ἀγαθή, ἣν λέγει Μωῦσῆς: Εἰσάξω
ὑμᾶς εἰς γῆν δέουσαν γάλα καὶ μέλι. τοῦτο, φησίν, ἐστὲν τὸ μέλε καὶ τὸ
γάλα, οὗ γευσαμένους τοὺς τελείους ἀβασιλεύτους γενέσϑαι χαὶ μετασχεῖν
τοῦ πληρώματος. licet conferre etiam Hippolyti fragm. 35 p. 131, 24 sq. ed.
Lagard.: (Καὶ τὴν γῆν ὅτι πίων' (Gen. XLIX, 14): ὅπερ ἐστὶν ἡ σὰρξ
toi χυρίου ἡμῶν ἡ πίων, τουτέστιν ἡ λιπαρά. αὕτη γὰρ ἡ δέουσα γάλα
καὶ μὲλι.

p. 15, 10. ἄνϑρωπος γὰρ γῇ ἐστὶ πάσχουσα. homo wo, terra τ. ceterum
Mueller bene monuit, hanc interpretationem Barnabae traditam esse. ,,Schon
Gen. IIT, konnte er lesen, wie Gott zum Adam sagt: γῆ εἶ xal εἰς γῆν ἀπε-
λεύσῃ. So sagt Philo legg. alleg. I, 8. 29 p. 97 χαλεῖ δέ, φησίν, αὐτὸν
(4óàu) ygv: τοῦτο γὰρ Ἀδὰμ ἑρμηνεύεται" ὥστε, ὅταν ἀχούῃς Αδάμ; γήϊνον
xal φϑαρτὸν εἶναι νόμιζε. 1 Cor. XV, 41. Euseb. Praepar. evang. XI, 6, 6
παρ᾿ Ἑβραίοις Adàu ἡ 7 καλεῖται. cf. VII, 8, 1.“ C. Siegfried (Philo v.
Alexandria als Ausleger d. A. T., Ienae 1875, p. 331): ,,Es ist offenbar, dass
der ganze Beweis auf der als feststehend geltenden Deutung von γῇ — (δά
beruht." A. Harnack bene contulit Hippolyti fragm. 36 p. 132, 15. 16 e
Lagard. ἐργασάμενοι τὴν γῆν, τουτέστι τὴν ἀνθρωπότητα δια τοῦ κχηρυγ.
ματος τοῦ χυρίου ἡμῶν. Barnabas etiam e. 11 p. 30, 8—10 terram interpreta-
tur corpus humanum. quod autem terra dicitur πάσχουσα, Mazochius (in Gal-
landi Biblioth. I, XXXVI), Hefelius et Hg. (apost. VV. p. 18, not. 14) ad
philosophorum scholas retulerunt, qui materiam pati dicebant. praeter Philonem
cf. Athenagorae legat. pro Christ. c. 19 p. 19: χαίτοι δισσοῦ αἰτίου xav. ai-
τοὺς (Stoicos) ὄντος, toU μὲν δραστηρίου xal καταρχομένου, καϑὸ ἡ πρό-
γνοιᾶ, τοῦ δὲ πάσχοντος xal τρεπομένου, χαϑὸ ἡ ὕλη. Mueller maluit
terram omnium matrem et qua feminam etiam πάσχουσαν interpretari, À.
Harnack terram, e qua deus hominem exstruxit: ,,y5 πάσχουσα — γῆ πλα-
σιν πάσχουσα, ut contextus docet; de industria vero auctor hoc vocabulum
sibi elegit, ut Christi significaret passionem.** terra et ὕλη inter se non valde
differunt. cf. etiam Iac. Donaldson 1. l. p. 265.

p. 18, 13—15. λέγει yàg ὁ προφήτης παραβολὴν χυρίου. τίς νοήσει εἰ μὴ
σοφὸς xol ἐπιστήμων xal ἀγαπῶν τὸν χύριον αὐτοῦ; vulgo colon post προ-
φήτης ponitur. itaque Potter ad Clem. Al 1. Ll: ,,haec verba in sacris libris

ustra quaerentur. similia occurrunt Esai. XL, 13. Prov. XVI. Eccles. I, 10.*
Sed si recte interpungis, ipse Barnabas dicit: prophetam locutum esse para-
bolam (cf. c. 17 p. 42, 11) domini (cf. etiam Hebr. IX, 9. XI, 19), quam nisi
sapientes et deum amantes non intellogont (cf. c. L). Mueller juidem veterem
interpunctionem retinuit, quasi Barnabas composuisset Prov. 1, 6 γοήσει tt
παραβολὴν xal σχοτεινὸν λόγον, él εἰς τε σοφῶν xal αἰνίγματα et Ies. XL,
13 τίς ἔγνω νοῦν xvolov; sed Riggb. et Harn. me secuti sunt.

p. 15, 15. —p. 16, 2. ἐκεῖ (ἐπεὶ codd. et edd., etiam L.) οὖν ἀνακαινίσας
μᾶς àv τῇ ἀφέσει τῶν ἁμαρτιῶν ἐποίησεν ἡμᾶς ἄλλον τρόπον, ὡς παιδίον
χειν τὴν ψυχήν, ὡς ἂν δὴ ἀναπλάσσοντος αὐτοῦ ἡμᾶς. si retineas voc. ἐπεί,

intellegere debebis: λέγει Eig τὴν γῆν τὴν ἀγαθὴν τὴν ῥέουσαν γάλα καὶ
μέλι. (p. 15, 11. 12). non opus erit legere ἀνεχαίνισεν (Muell. Riggb.) vel ita
interpretari (Harn.)

AD BARNABAE EPI. VI. 87

p. 16, 3—6. Ποιήσωμεν κατ᾽ &ixóva xal xa9" ὁμοίωσιν ἡμῶν τὸν d»-
ϑρωπον, xal ἀρχέτωσαν τῶν ϑηρίων τῆς γῆς xal τῶν πετεινῶν τοῦ ob-
ρανοῦ καὶ τῶν ἰχϑύων τῆς͵ ϑαλάσσης. Gen. I, 26 Ποιήσωμεν ἄνϑρωπον xac?
εἰχύνα ἡμετέραν χαὶ xa9' ὁμοίωσιν' xal ἀρχέτωσιν τῶν ἰχϑύων τῆς 9a-
λάσσης χαὶ τῶν πετεινῶν τοῦ οὐρανοῦ χαὶ τῶν χτηνῶν χαὶ πάσης τῆς
γῆς xtà. , ,

1 p. 16, 7. Αὐξάνεσϑε xal πληϑυνεσϑὲ xal πληρώσατε τὴν γῆν. Gen. I,
28 verbo tenus. « ;

p. 10, 9. λέγει δὲ ὁ κύριος Ιδοὺ ποιῶ τὰ ἔσχατα ὡς τὰ πρῶτα. Dressel:
».Miror, quod Hefele quoque et Hilgenfeld l. e. [apostol VV.] p. 46 ambigunt
vel potius ignorant, ad quam s. scripturae elocutionem haec verba sint referenda.
evolvant 2 Cor. V, 17, quare amanuensis ad marginem cod. C recte notat:
Vetera transierunt, ecce facta sunt omnia nova cf. les. XLIII, 18. 19 (XLII,
9]. Apocal. XXI, 5.'* equidem in: Zeitschr. f. w. Th. 1860 p. 355, Esra u.
Daniel p. 69. 70 et in priore Barnabae editione haec revocavi ad 4 Ezr. V, 42:
»Coronae assimilabo iudicum meum, sicut non novissimorum tarditas, sic nec
riorum velocitas." (Στεφάνῳ ὅμοιον τὸ xolua μον" καϑὼς oi ἔσχατοι οὐχ
ὑστεροῦσιν, οὕτως οὐδ᾽ οἱ πρότεροι φϑαάνουσι). sed iam in huius operis fasc.
IV. p. 107 contuli Hippolyt. in Daniel c. 26 p. 160, 20--28: "Ecovre: γὰρ τὰ
ἔσχατα ὡς τὰ πρῶτα. ϑήσω γὰρ τοὺς ἄρχοντάς σου ὡς τὸ am ἀρχῆς xal
τοὺς ἡγουμένους σου ὡς τὸ πρότερον. Barnabam ex apocrypha scriptura illa
hausisse Α. Harn. concessit. Mueller vero eadem revocavit ad Matth. XX,
16 οὕτως ἔσονται oi ἔσχατοι πρῶτοι, xal οἱ πρῶτοι ἔσχατοι, quae minime
conveniunt. Mauricius Schmidt contulit Hesychium: τοῦτο Πύϑιον' Τοῦτο
πρῶτον xal ἔσχατον. | ᾿

p. 16, 12—14. Ἰδού, λέγει χύριος" Ἐξελῶ τούτων — τουτέστιν ὧν προέ-
λεπε τὸ πνεῦμα χυρίου — τὰς λιϑίνας καρδίας xai ἐμβαλῶ σαρκίνας.

zech. XI, 19 xal ἐχσπάσω τὴν καρδίαν (αὐτῶν add. Al) τὴν λιϑίνην ἐκ
τῆς σαρχὸς αὐτῶν xal δώσω αὐτοῖς͵ σαρχίνην. ΧΧΧΥ͂Ι, 26 xal ἀφελῶ τὴν
καρδίαν τὴν λιϑίνην éx τῆς σαρχὸς υμῶν καὶ δώσω ὑμῖν καρδίαν σαρκίνην.

p. 16, 15. ὅτι αὐτὸς ἕν σαρκὶ ἔμελλε φανεροῦσϑαι xal ἐν ἡμῖν χατοι-
χεῖν. Christus non tantum in carne apparuit, sed etiam in fidelibus tamquam
in templo habitat. cf. c. 16 p. 41, 8 ὁ ϑεὸς χατοικεῖ ἐν ἡμῖν. p. 42, 3 τὸν
év αὐτῷ κατοιχοῦντα. Eph. III, 17 κατοιχῆσαι τὸν Χριστὸν διὰ τῆς πί-
στεως ἕν ταῖς χαρδίαις ἡμῷν. ; .

p. 10,,15. —p. 17, 1. ναὸς γὰρ ἅγιος, ἀδελφοί μον, τῷ κυρίῳ τὸ xatoi-
χητήριον ἡμῶν τῆς καρδίας. cf. quae ad c. 4 p. 10, 2 notata sunt. c. 16 p.
41, 1 (d τὸ κατοικητήριον τῆς χαρδίας. p. 41. 7. 8 ἐν τῷ κατοιχητ οἷν
ἡμῶν. ph. II, 22 ἐν à xal ὑμεῖς συνοικοδομεῖσϑε εἰς χατοιχητήριον ϑεοῦ
y πνεύματι. ,

p. 11, 2. 3. Καὶ ἐν τίνι ὀφϑήσομαι κυρίῳ τῷ ϑεῷ μου καὶ δοξασϑή-
σομαι; Ps. XLI, 3 πότε ἥξω καὶ ὀφϑήσομαι τῷ προσώπῳ τοῦ ϑεοῦ;
Mueller contulit c. 21 p. 49, 2. 3 ὁ γὰρ ταῦτα ποιῶν ἐν τῷ βασιλείᾳ τοῦ
ϑεοῦ δοξασϑήσεται.

p. 17. 3. 4. Ἐξομολογήσομαί σοι ἐν ἐχκλησίᾳ ἀδελφῶν μου xal ψαλῶ
σοι ἀναμέσον ἐχχλησίας ἁγίων. Ps. XXI, 23 διηγήσομαι τὸ ὄνομά σου τοῖς
ἀδελφοῖς μου, ἐν μέσῳ (ἐμμέσῳ Al.) ἐκκλησίας ὑμνήσω σε.

p. 11, 5. 6. τί οὖν τὸ γάλα xal τὸ μέλι; ὅτι πρῶτον τὸ παιδίον μέλιτι,
εἶτα γάλακτι ζωοποιεῖται. ,1n Canon coptic. B. II, 46 ist dieselbe Anwendung
der Worte Exod. XXXIII, 1: ,,Die Diakonen sollen bringen . . . . Milch un
Honig mit einander gemischt, um zu erfüllen die Verheissungen der Patriarchen:
Ich will ein Land geben, das von Milch und Honig fliesst: Das ist das Fleisch
Christi, das für uns gegeben ward, auf dass die, so an ihn glauben, damit ge-
nührt werden wie Kinder u. s. w.* Bunsen Hippolytus II, 16.* Mueller. ,,Was
den Gebrauch betrifft, die Neugebornen mit Honig und Milch zu speisen, 80
weist uns Müller (S. 177) nicht nur auf Jesaja "7, 15, sondern auch auf die
Verordnung griechischer Aerzte hin, sowie auf den altkirchlichen Gebrauch
von Milch und Honig bei der Taufe. Noch jetzt wird den Kindlein in Basel-
land gleich nach der Geburt etwas Honig gegeben, sei es aus ürztlichen
Zwecken sei es vermóge einer Tradition vom alten Gebrauch bei der Taufe.
Riggb. 1. 1. p. 32. et M. Guedemann (1l. 1. p. 126, not. 1) Barnabam ad iudaicam
consuetudinem (cf. Zunz, Zur Geschichte u. Litter. p. 168 sp.) alludere suspi-
catus est.

88. ADNOTATIONES

p. 17, 7. τῇ πίστει τῆς ἐπαγγελίας. «πίστις fere idem ac ἐλπίς apud
Barnabam significat, cf. c. 4 p. 9, 2. 3 c. 16 p. 41, 6 etc. (Lipsius, de Clem.
Rom. epi. pr. p. 65 sq. Bibellex. I, p. 368 sq.)" Harn.

p. 17, 7. 8. xai τῷ λογῳ ξωοποιούμενοι. Harnack contulit Iac. I, 18
ἀπεχύησεν ἡμᾶς λόγῳ ἀληϑείας. :

p. 17, 9. 10. Καὶ αὐξανέσϑωσαν xal πληϑυνέσϑωσαν xal ἀρχέτωσαν τῶν
ἐχϑύων. Gen. I, 28 Αὐξάνεσϑε xal πληθϑύνεσϑε — xal ἄρχετε τῶν ἰχϑύων
τῆς ϑαλάσσης. . » ες | v

. 17, 12—14. εἰ οὖν οὐ γίνεται τοῦτο viv, ἄρα ημῖν εἴρηκε" τότε, otav

χαὶ αὐτοὶ τελειωϑῶμεν, χληρονόμοι τῆς διαϑήχης κυρίου ἠξνέσθαι. ,,' Alia,

uoad formam vero similis est argumentatio auct. epist. ad Hebr. II, 6 sq. ex
s. VIIT, 5 sq. (cf. Delitzsch, Hebráüerbr. E 57. 59)."^ Harn.

VII. p. 17, 15. 16. ὁ χαλὸς χύριος. Mueller contulit Clem. Rom. epi. c. 49
p. 54, 1. 2 τὸ μεγαλεῖον τῆς καλλονῆς αὐτοῦ (dei).

p. 17, 18. μέλλων χρίνειν ζῶντας xal vexoove. cf. c. 5 p. 12, 8. 9. Act.
X, 42 ὃ ὡρισμένος ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ χριτὴς ζώντων καὶ νεχρῶν. 1 Petr. IV,
5 τῷ ἑτοίμως ἔχοντι χρῖναε ζῶντας xal νεχρους. 2 Tim. IV, 1 Χριστοῦ
Ἰησοῦ τοῦ μέλλοντος χρίνειν ζῶντας καὶ νεχροῦς.

. 18, 2. αλλὰ καὶ σταυρωϑεὶς ἐποτίζετο ὄξει καὶ χολῇ. Matth. XXVII,
34 ἔδωκαν αὐτῷ πιεῖν ὄξος (οἶνον Tischdf, ed. VIII) μετὰ χολῆς μεμιγμένον'
καὶ γευσάμενος οὐκ ἠϑέλησεν πιεῖν. 48. χαὶ εὐθέως δραμὼν εἷς ἐξ αὐτῶν
xal λαβὼν σπόγγον πλήσας τε ὄξους καὶ περιϑεὶς καλάμῳ ἐπότιζεν αὐτόν.
Ioan. XIX, 29. 30 σπόγγον οὖν μεστὸν ὄξους ὑσσωπῳ περιϑέντες προσήνεγ-
xa» αὐτοῦ τῷ στόματι. Ott οὐν ἔλαβεν το ὅξος χτλ. Ps. LXVIII, 22 xal
ἔδωχαν εἰς τὸ βρῶμά μου χολῆν, xal εἰς τὴν δίψαν μου ἐπότισάν με ὄξος.
Mueller non recte asseruit: , Hier stimmt unser Verfasser besser mit Johannes,
nach welchem Jesus den Trank nahm.'' de felle silet quartus evangelista.

p. 18, 4. 5. γεγ αμμένης ἐντολῆς Ὃς ἂν μὴ νηστεύσῳ νηστείαν, ϑανάτῳ
ἐξολεθϑρευϑήσεται. Lev. XXIII, 29, πᾶσα ψυχή, ἥτις μὴ ταπεινωϑήσεται ἐν
αὐτῇ τῷ ἡμέρα ταύτῃ ἐξολοϑρευϑήσεται (ἐξολεϑρευϑήσεται Al.) ἐκ τοῦ λαοῦ
αὐτῆς. Barnabas notare voluit diem expiationis magnum, qui etiam Act. XXVII,
9 ἡ νηστεία appellatur.

. 18, 6. τὸ σκεῦος τοῦ πνευματος. cf. c. 11 p. 30, 9. 10. có σχεῦος τοῦ
πνεύματος αὐτοῦ δοξαζει. c. 21 p. 50, 2. 8. ἕως ἔτι τὸ καλὸν σκεῦός ἐστι
εϑ᾽ ὑμῶν. Christi et Christianorum corpora oxsvg dicuntur Herm. Past
Mand. V, 1 p. 45, 14 sq. τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον τὸ χατοικοῦν ἐν aol — μετὰ
τοῦ σχεούους, ἕν ᾧ κατοιχεῖ, λειτουργήσει τῷ ϑεῷ ἐν ἱλαρότητι.

p. 18, 1. 8. ἵνα x«l ὁ τύπος ὁ γενόμενος ἐπὶ Ισαὰκ τοῦ προσενεχϑέν-
τος ἐπὶ τὸ ϑυσιαστήριον τελεσϑῇ. lam Hebr. ΧΙ, 17—19 πίστει προσενήνο-
yt" Αβραὰμ τὸν Ἰσαὰκ πειραζόμενος. --- ὃϑεν αὐτὸν xal ἐν παραβολῇ éxo-
μίσατο. ,De Isaaco Christi passionem denotante cf. Tertull. de patient. 6:
zabraham filium inmolare iussus est ad fidei typicam contestationem.', adv.

udaeos 10. Melitonis Sard. reliq. fragm. IX. X. XII (Otto Corp. Apologg. Vol.
IX p. 416 54) Ἰσαὰκ τύπος ἦν τοῦ μέλλοντος πάσχειν Χριστοῦ. Carmen
adv. Marc, II, 19 sq." Harn. ;

,p. 18, T—11. τέ οὖν λέγει ἐν τῷ προφήτῃ; "Καὶ φαγέτωσαν ἀπὸ τοῦ
τράγου τοῦ προσφερομένου τῇ νηστείᾳ ὑπὲρ πασῶν τῶν ἁμαρτιῶν. — xol
φαγέτωσαν οἱ ἱερεῖς μόνοι πάντες τὸ ἔντερον ἄπλυτον μετὰ ὄξους. — Ad.

ete δυο τραγοὺς καλοὺς καὶ ὁμοίους χαὶ προσενέγχατε, xai λαβέτω ὁ
ερεὺς τὸν ἕνο εἰς ολοχαύτωμα ὑπὲρ ἁμαρτιῶν᾽ --- ἐπικατάρατος [δὲ] ὁ εἷς.
- καὶ ἐμπτύσατε πάντες xal χαταχεντήσατε καὶ περίϑετε τὸ ἔριον τὸ
κόχχινον περὶ τὴν χεφαλὴν αὐτοῦ, καὶ οὕτως εἰς ἔρημον βληϑήτω. καὶ ὅταν
γένηται οὕτως, ἄγει ὁ βαστάζων τὸν τράγον εἰς τὴν ἔρημον καὶ ἀφαιρεῖ
τὸ ἔριον καὶ ἐπιτίϑησιν αὐτὸ ἐπὶ τὸ φρύγανον τὸ λεγόμενον ῥδαχή, haec
in sacra scriptura frustra quaeruntnr. nam ne Num. kix, T. 11 quidem,
quae Dress. laudavit, huc spectant. Barnabam ex traditione hausisse arbitrati
Sunt Cotel., Hef, Dress. ,Man muss aber wegen des Ausdrucks ἐν τῷ προ-
φήτῃ &n eine Fixirung dieser Tradition in einer prophetischen Schrift denken,
also einer pseudepigraphischen. — Da die Stelle nun aber nicht in einer er-
haltenen pseudepigraphischen Schrift erhalten ist, so ist nicht mit Sicherheit
die Stelle náher zu bezeichnen.* (Muell). Iustinus Dial. c. 40 p. 249: Ka oi
dv τῇ νηστείᾳ δὲ τράγοι δύο ομοιοι κελευσϑέντες γίνεσθαι, ὧν ὃ sic ἀπο-
πομπαῖος ἐγίνετο, ὁ δὲ ἕτερος εἰς προσφοράν, τῶν δύο παρουσιῶν τοῦ

AD BARNABAE EPI. C. VI. VII. 89

Χριστοῦ καταγγελία ἧσαν᾽ μιᾶς μέν, àv $ ὡς ἀποπομπαῖον αὐτὸν παρε-
πέμψαντο oi πρεσβύτεροι τοῦ λαοῦ ὑμῶν xal οἱ ἱερεῖς, ἐπιβαλόντες αἰτῷ
τὰς χεῖρας καὶ ϑανατώσαντες αὐτόν, καὶ τῆς δευτέρας αὐτοῦ παρουσίας,
ῦτε ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ τῶν ItgocoAvuov ἐπιγνώσεσϑε αὐτόν, τὸν ἀτιμω-
ϑέντα ὑφ᾽ ὑμῶν. — καὶ ὅτι xal ἡ τῶν δύο τράγων τῶν νηστείᾳ κελευ-
σϑέντων προὐφέρεσϑαι προσφορὰ οὐδαμοῦ ὁμοίως σιγχεχώρηται γίνεσϑαι,
εἰ μὴ ἔν ᾿Ιεροσολύμοις, ἐπίστασϑε. etiam haec aliena sunt ἃ Lev. XVI, 5 sq.
Huius explicationis auctorem fuisse Iustino S. Barnabam, seu quicumque alius
epistolam scripserit, quae Barnabae tribuitur, recte censet Maranus'" Otto.
idem iudicium et ipse tuli in priore editione. Mueller vero (l l. p. 19):
Ein Schriftsteller erklürt den andern. Aber eine Bekanntscheft unsers Briefs
bei Justin desswegen für wahrscheinlich zu halten, ist doch ein gewagter
Schluss. Justin steht auf eigenen Füssen, ist auch in diesen Dingen noch viel
reichhaltiger und gelehrter. Beide stehen zu einander parallel, nicht in Ab-
hángigkeit zum andern.^ A. Harnack (p. XXIIT) díramque scriptorem ,procul
dubio* ex eodem traditionis fonte hausisse asseruit. sed sine ullo scripturae
communis vinculo vel sine prioris scriptoris notitia lustinus cum Barnaba ita
convenire non poterat. uterque scriptor diem expiationis appellavit νηστείαν,
quam vocis significationem V. T nondum novit; uterque scriptor óvo τράχους
ὁμοίους memoravit, non δύο χιμάρους ἐξ αἰγῶν — καὶ χριὸν ἕνα εἰς ὁλο-
χαύτωμα --- χαὶ τὸν χίμαρον, ἐφ᾽ ὃν ἐπῆλθεν ἐπ᾽ αὐτὸν 0 κλῆρος τοῦ ἀπο-
πομπαίον xtÀ. (Lev. XVI, 5 sq.); uterque scriptor hircum emissarium male
muleatum novit sine V. Ti. testimonio. itaque meam sententiam probavit M.
Guedemann (Religionsgeschichtliche Studien, Lips. 1876, p. 106 not. 1). quo
minus dubitandum est, etiam Tertullianum non sine Barnabae notitia scripsisse
Adv. Marcion. III, 7: ,Si enim et duorum hircorum, qui ieiunio (τῷ νηστείᾳ
p. 18, 4. 9) offerebantur, faciam interpretationem, nonne et illi utrumque ordinem
Christi figurant? pares quidem atque consimiles (p. 18, 16) pro der eundem
dominum (l. domini) conspectum, quia non in alia venturus est forma, ut qui
agnosci habeat & quibus et laesus est. alter autem eorum circumdatus coccino
(p. 19, 1), maledictus et consputatus et convulsus et compunctus (p. 18, 19 8q.), a
opulo extra civitatem abiciebatur in perditionem, manifestis notatus insignibus
ominieae passionis. alter vero pro delictis oblatus et sacerdotibus templi in
pabulum datus (p. 18, 10 sq.) secundae repraesentationis argumenta signabat,
qua delictis omnibus expiatis sacerdotes templi spiritalis, id est ecclesiae, do-
minicae gratiae quasi visceratione quadam íÍruerentur, ileiunantibus ceteris ἃ
salute (p. 18, 14 sq.). Adv. Iudaeos c. 14: Sed Iesus iste Christus, dei patris
summi sacerdos, qui primo adventu suo humana forma et passibilis venit in
humilitate usque ad passionem, ipse etiam effectus hostia per omnia pro omni-
bus nobis, qui post ressurectionem suam indutus poderem (p. 19, 9) sacerdos
in aeternum dei patris nuncupatus est. sic enim et duorum hircorum, qui
ieiunio (p. 18, 4. 9) offerebantur, faciam interpretationem. nonne et illi utrumque
ordinem nominis Christi, qui jam venit, ostendunt? pares quidem atque con-
similes (p. 18, 16) propter eundem domini conspectum, quia non in alia ventu-
rus est forma, ut qui agnosci habet ἃ quibus et laesus est. unus autem eorum
circumdatus coccino (p. 19, 1), maledictus et consputatus et convulsus et com-
punctus (p. 18, 19 sq.), a populo extra civitatem abiciebatur in perditionem, mani-
festis notatus insignibus Christi passionis, qui coccinea circumdatus veste et
consputatus et omnibus contumeliis afflictus extra civitatem crucifixus est.
alter vero, pro delictis oblatus et sacerdotibus tantum templi in pabulum datus
(p. 18, 10 3q.), secundae repraesentationis argumenta signabat, qua delictis omni-
bus expiatis sacerdotes templi spiritalis, id est ecclesiae, dominicae gratiae
quasi visceratione quadam fruerentur, ieiunantibus ceteris ἃ salute (p. 18, 19. sq).
his omnibus I. G. Mueller (p. 186) et A. Harnack (p. XXIX) nihil effici
asseruerunt! Barnabas iam Iustino et Tertulliano notus, prophetico quodam libro
non canonico usus est, qui mandata de die expiationis celebrando continebat,
etiam Cyrillus Alexandrinus contra Iulianum IX. p. 301 ed. Spanhem.: δύο
μὲν γὰρ οἱ τράγοι [non χίμαροι] λαμβάνονται. — χλῆροι δὲ xal ὀνόματα
τοῖς τράγοις, ἑνὶ μὲν ὃ χύριος, ἑτέρῳ γε μὴν ὃ ἀποπομπαῖος. .
p. 18, 8—10. Kal φαγέτωσαν ἀπὸ τοῦ τράγου τοῦ προσφερομένου tf
νηστείᾳ ὑπὲρ πασῶν τῶν ἁμαρτεῶν. etiam mihi librum de patribus apostt.
(p. 20) seribenti haec falsg& esse videbantur. nam die expiationis nihil omnino
edere licebat (cf. Lev. XXIII, 29 p. 18, 4 sq.), et hircus, qui περὲ ἁμαρτίας

90 ADNOTATIONES

offerebatur, totus comburebatur, cf. Lev. XVI, 27 (xal τὸν μόσχον τὸν περὶ
τῆς ἁμαρτίας xal τὸν χίμαρον τὸν περὶ τῆς ἁμαρτίας, ὧν τὸ αἷμα εἰσηνέχϑη
ἐξιλάσασϑαι ἐν τῷ ἁγίῳ, ἐξοίσουσιν αὐτὰ ἔξω τῆς παρεμβολῆς xal χατα-
καύσουσιν αὐτὰ ἐν nvol, xal τὰ δέρματα αὐτῶν καὶ τὰ χρέα αὐτῶν xal
τὸν χόπρον αὐτῶν). etiam Num. XXIX, 7 sq. praeter leiunium in die expia-
tionis nihil iubetur nisi v. 8 xe προσοίσετε ὁολοχαυτώματα εἰς ὀσμὴν εὐω-
δίας xvolo χαρπώματα xvolo, μόσχον ix βοῶν ἕνα, χριὸν ἕνα, ἀμνοὺς
ἐνιαυσίους ἑπτά. — v. 11 xal χίμαρον ἐξ αἰγῶν ἕνα περὲ ἁμαρτίας ἐξιλά-
σασϑαι περὶ ὑμῶν, πλὴν τὸ περὶ τῆς ἁμαρτίας τῆς ἐξιλάσεως, xal ἡ ολο-
χαύτωσις ἡ διὰ παντός, ἡ ϑυσία αὐτῆς xal ἡ σπονδὴ αὐτῆς χατὰ τὴν σύγ-
κρισιν εἰς ὀσμὴν εὐωδίας χάρπωμα χυρίῳ. Menardus: ,Hireus hic in die
leiunii, hoc est, septimi mensis decimo die mactabatur, praeter duos illos hir-
cos, qui eodem die pro expiatione populi offerebantur, quorum alter erat emis-
sarius, alter offerebatur in holocaustum: de quo Numer. cap. 29 [v. 11] — ubi
vides hune hircum distingui ab iis qui offeruntur in expiationem, nempe ab
his duobus hircis, quorum alter emissarius erat, alter in holocaustum ad populi
expiationem, de quibus agitur Levit. 16, ubi tamen nulla mentio fit prioris
hirci, de quo nunc agimus, id enim clarum est ex Iosepho, lib. 3 antiq. cap.
10 ϑύουσι δ᾽ ἐν ταύτῃ ἡμέρᾳ ταῦρον καὶ κριοὺς δύο xal ἄρνας ἑπτὰ xal
ὑπὲρ ἁμαρτάδων ἔριφον, προάγουσι δὲ δύο πρὸς τούτῳ. ita legendum, non
τούτοις“. Iosephus Ant. III, 10, 3 ed. Bekker. de Iudaeorum lege haec re-
tulit: δεχάτῃ δὲ τοῦ αὐτοῦ μηνὸς [ἑβδόμου] κατὰ σελήνην διανηστεύοντες
ἕως ἑσπέρας ϑύουσιν ἐν ταύτῃ τῇ ἡμέρα ταῦρόν τε καὶ κριοὺς δίο καὶ
ἄρνας ἑπτὰ καὶ ὑπὲρ ἁμαρτάδων ἔριφον. προσάγουσι δὲ δύο πρὸς
τούτοις ἐρίφους, ὧν ὁ μὲν ζῶν εἰς τὴν ὑπερόριον ἐρημίαν πέμπεται, ἀπο-
τροπιασμος xal παραίτησις τοῦ πλήϑους παντὸς ὑπὲρ ἁμαρτημάτων ἐσό-
μενος, τὸν δ᾽ ἐν τοῖς προαστείοις εἰς καϑαρώτατον ἄγοντες χωρίον αὐτόϑι
σὺν αὐτῇ καίουσι τῇ δορᾷ μηδὲν ὅλως χαϑάραντες. M. Guedemann igitur (]. ].
p. 106 sq.) hunc hircum diversum esse contendit ἃ duobus sequentibus (p. 18,
16 sq ».Der zu verzehrende Bock also, von dem er im Anfange spricht, ist
ein dritter, und dies ist ganz richtig. Es ist der IV. B. M. 29, 11 vorge-
geschriebene m115*8 bo -»v, welcher in der That und zwar allein von allen
am Versóhnungstage dargebrachten Opfern Abends verzehrt wurde, wie Mai-
mon. zu Menach. c. 11, 7 bemerkt. — Da Maimonides diesen Sachverhalt aus-
drücklich hervorzuheben für gut findet, so muss or wohl angenommen haben,
dass derselbe nicht einmal für einen Juden auf der Hand liege.* quae sequun-
tur τοῦ προσφερομένου τῇ νηστείᾳ ὑπὲρ πασῶν τῶν ἁμαρτιῶν. M. Guede-
mann sic interpretatus est: ,,Der Sinn ist nicht, dass dieser obenerwühnte
m5 bo Tv am Versühnungstago ,für alle Sünden'** geopfert wurde, sondern
er wurde auch an diesem Tage, überhaupt aber an allen Festen und insofern
für alle Sünden dargebracht. Man muss daher übersetzen: ,,Die Priester sollen
von dem auch am Versóhnungstage (wie an den übrigen Festen) für alle
Sünden dargebrachten Bocke (d. ἢ. dem gewóhnlichen ΤΡ 5v πο, nicht
aber von den andern Bóckon des Versóhnungstages) essen." sed non legimus
τοῦ πρσσφερομένου xal τῷ νηστείᾳ, et χιμαρὸν ἐξ αἰγῶν ἕνα περὶ ἅμαρ-
τίας Num. XXIX, 11 vix extra δύο χιμάρους ἐξ αἰγῶν περὶ ἁμαρτίας Lev.
XVI, 5 ponere licet.

p. 18, 10. 11. Kal φαγέτωσαν οἱ ἱερεῖς μόνοι πάντες τὸ ἔντερον ünàv-
tov μετὰ ὄξους. etiam haec viros doctos offendebant. nam ne sacerdotibus
quidem die expiationis quidquam edere licebat, neque talis coena mandata erat.
sed iam ed. Oxon.: ,In die cippurim hircus pro peccato oblatus comedebatur
vesperi: Temudim umusuphia c. 10 sect. 1. porro victimis piacularibus nemini
nisi sacerdoti eiusque filio vesci licuit, neque his nisi intra sanctuarium. con-
fer Num. XVIII, 9. 10 cum Lev. VI, 16 et Levit. XXIII, 20 [cf. Báhr, Sym-
bolik d. mos. Cultus II p. 360]. dicis ergo causa comedebat sacerdos summus
de sacrificio hirci oblati extrinsecus inter vesperas, ieiunium interim continuante

opulo, usque dum ipse finitis omnibus diei muniis e sanctuario prodiret, et
unc demum ille iustam coenam sumebat, invitatis amicis, quando in pace
exierat e sanctuario, ut habetur Cod. Joma c. 7 sect 4 et Abod. yom hacci-
porim c. 4 in fin.*^ — ,Ritus manducandi intestina non lota aceto videbatur
esumtus ἃ solennitate paschali, ubi agnus comedendus dicitur ἐπὶ πικρίδων,
οὐδὲ ἡψημένον ἐν ὕδατι, ἀλλ᾽ ὀπτὰ πυρί, Ex. XII, 8. 9.^ equidem et ipse

AD BARNABAE EPI. VIL. 91

in priore editione comparavi quae Ex. XII, 8. 9 de agno paschali praescribuntur:
Καὶ φάγονται τὰ κρέᾳ τῇ νυχτὶ ταύτῃ, ὀπτὰ πυρί, xol ücvua ἐπὶ πικδίδων
ἔδονται. οὐκ ἔδεσϑε ἀπ᾿ αὐτῶν ὠμὸν οὐδὲ ἡψημένον ἐν ὕδατι, ἀλλ᾽ ἢ ὀπτὰ
πυρί, χεφαλὴν σὺν τοῖς ποσὶ καὶ τοῖς ἐνδοσϑίοις, et Sap. Salom. XII, ὅ,
ubi de primis Palaestinae incolis legimus: xal σπλαγχνοφάγων ἀνϑρωπίνων
σαρχῶν ϑοῖναν. quod die expiationis soli sacerdotes hirci intestina non lota
eum aceto edere inbentur, etiam M. Guedeimann ]. l. p. 108 sq. probare non
otuit: , Obwohl diese Angabe, wie sie da steht, unrichtig ist, so móchte ich
och behaupten, dass sie nicht so ganz aus der Luft gegriffen ist. In der
Mischna Menach. II, 1 lesen wir nàmlich: , Wenn der Versóhnungstag auf Frei-
tag fiel, musste der Bock des Versóhnungstages [der oben erwühnte gewóhn-
liche Festsündenbock] gleichwohl Abends gegessen werden [obwohl man ihu
weder am Tage, des Versóhnungsfestes wegen, noch bei Nacht, des bereits cin-
getretenen Sabbats wegen, kochen konnte, um Mitternacht aber wurde er
»r*]. Die babylonischen Priester [die Einzigen, die dies zu thun vermochten]
assen ihn nümlich roh, weil sie [im Essen] nicht gar fein waren.* Dazu be-
merkt der Talmud Manach. 100»: ,R. Jochanan sagte: nicht babylonische
Priester thaten dies, sondern alexandrinische, weil aber die Palástinenser die
Babylonier hassten, schoben sie die Sache diesen in die Schuhe. Hieraus geht
hervor, dass das Rohessen des Opferfleisches selbst von den palüstinensischen
Juden getadelt wurde. — Auch das μετὰ ὄξους hat wohl eine historische
Grundlage. Denn abgesehen davon, dass der Essig wird gebraucht worden sein,
um das rohe Fleisch geniessbarer zu machen, kam er vielleicht auch aus reli-
giósen Rücksichten, námlich um das Blut zusammenzupressen, zur Verwendung.*
ceterum Barnabas haec e propheta quodam laudata non ex ipsa Mosis lege
hausit. equidem (apostt. YV. p. 20) haec censui: ,Führt nun der Verfasser
gleichwohl cin solches Gebot ausdrücklich an, so darf man annehmen, dass er
eine von den vielen Interpolationen des A.T. oder apokryphischen Schriften be-
nutzte, welche in diesem Zuge die besondre Absicht verfolgte, das jüdische
Priesterthum lücherlieh zu machen.^ Barnabam librum aliquem laudare docent
l. 8 τί οὖν λέγει ἐν τῷ προφήτῃ; (cf. c. 6 p. 14, 1 τί λέγει; p. 14, 6 εἶτα
τί λέγει; c. 9 p. 21, 12 λέγει χύριος ἐν τῷ προφήτῃ. p. 22, 12. 18 xal τί
λέγει; c. 11 p. 29, 11 xal πάλιν ἐν ἄλλῳ προφήτῃ λέγει. p. 30, 10 εἶτα τὶ
λέγει; c. 12 Ὁ. 30, 18 —p. 31, 1 ὁρίζει ἐν ἄλλῳ προφήτῃ λέγοντι. p. 31, 13.
14 xal παλιν ἐν ἑτέρῳ προφήτῃ λέγει. c. 94, 10. 11 τί λέγει ἡ γραφή; p.
35, 8 xal τί λέγει!) et 1. 10 προσέχετε ἀχριβῶς (cf. c. 15 p. 38, 11. 12 προσέ-
ετε, τέχνα, τί λέγει τό xvÀ.). M. Guedemann vero l. 1. p. 108: ,Ich hebe
diese Stelle des Briefes noch besonders deswegen hervor, weil sie beweist, wie
der Schriftsteller ,,Prophetenstellen** fingirt. Denn was diese Stelle besagt, ist
niehts anderes, als der mit gutem talmudisehen Commentar versehene Vers
IV. B. M. 29, 11. — Barnabas machte sich einen Vers und zwar geschickt zu-
recht in der Absicht, daran die folgende Auslegung knüpfen zu kóunen."

p. 18, 15. 16. φάγετε ὑμεῖς μόνοι, τοῦ λαοῦ vgottvovtog xal χοπτο-
μένου ἐπὶ σάχχου xal σποδοῦ. Barnabae ipsius interpretatio, sed falsa. nam
ante vesperam ipsis sacerdotibus .nihil edere licebat. M. Guedemann vix recte
(1. p. 106 not. 2: ,Wenn Barnabas weiter die Sache so darstellt, als ob die
Priester bei Tage gegessen hütten, , wührend das Volk fastete,4 so ist dies
offenbar absichtliche Enstellung. Denn ein Mann, der die Opfervorschriften so
genau kannte, wie Barnabas, der wusste ohne Zweifel auch, dass die Priester
ebenso gut wie das Volk fasten mussten.''

p. 18, 16—18. Aafeve δύο τράγους καλοὺς xal ὁμοίους καὶ προσενέγ-
χατε, καὶ λαβέτω ὁ ἱερεὺς τὸν ἕνα εἰς ὁλοχαύτωμα ὑπὲρ ἁμαρτιῶν. τὸν δὲ
ἕνα τί ποιήσουσιν; ἐπικατάρατος, φησίν, ὁ εἷς. Lev. XVI, 1—10: χαὶ͵ λή-
ψεται τοὺς δύο χιμάρους καὶ στήσει αὐτοὺς ἔναντι χυρίου παρὰ τὴν ϑύραν
τῆς σχηνῆς τοῦ μαρτυρίου" xal ἐπιϑήσει ἀΔαρὼν ἐπὶ τοὺς δύο χιμάρους
γλήρους, «λῆρον ἕνα τῷ χυρίῳ καὶ κλῆρον ἕνα τῷ ἀποπομπαίῳ. καὶ προσ-
ἄξει Aag!» τὸν χίμαρον, ἐφ᾽ ὃν ἐπῆλθεν ἐπ᾽ αὐτὸν ὁ χλῆρος τῷ χυρίφ,
καὶ προσοίσει περὶ ἁμαρτίας" xal τὸν χίμαρον, ἔφ ὃν ἐπῆλθεν ἐπ αὐτὸν
0 χλῆρος τοῦ ἀποπομπαίον, στήσει αὐτὸν ζῶντα ἔναντι χυρίου τοῦ ἐξιλά-
σασϑαι ἐπ᾽ αὐτοῦ, ὥστε ἀποστεῖλαι αὐτὸν εἰς τὴν ἀποπομπήν, καὶ ἀφήσει
αὐτὸν εἰς τὴν ἔρημον. , De hircorum similitudine ac bonitate seu pulcritudine,
integritate in Levitico ne verbum quidem. quamquam e& quae offerebantur deo

92 ADNOTATIONES

macula debebant carere, et qui ereditur esse Dionysius Alexandrinus in epist.
adversus Paulum Samosatenum, responsione ad 4 quaestionem, hircos ἀμώμους
appellat. quae est etiam sententia Procopii Gazaei hic. Cyrillus Alexandrinus
in Glaphyris [in Levit. Opp. I, 374 ed. Ioan. Aubert.]: χαλοί τε xal. looutyé-
ϑεις ἄμφω τε ἰσήλικες, ὁμόχροοί τε xal xav. οὐδένα τρόπον παϑόντες τὴν
ἐμπηρίαν. — similes autem exstitisse praeter auctores laudatos et Thalmudistas
in Joma [VI, 1] ac Maimonidem de die propitiationum testatur Justinus Martyr
in Dialogo cum hone edit, Paris. p. 259 atque Tertullianus contra ludaeos
eap. ultimo οὐ III. adv. Marcionem cap. 7.** Cot. ,,Hircos similes esse debere docent
Rabbini. ita in Cod. Joma c. 6 sect. 1. dicitur quod ,de duobus hircis diei ex-
piationis mandatum est, quod erant pares aspectu, statura, pretio, et ,eodem
tempore capi debere' addit Maim. in Yom haccippur." Oxon. cf. Bühr, Sym-
bolik des mos. Cultus II p. 674. quod alter hircus offerri dicitur εἰς 0Aoxav-
τωμα ὑπὲρ ἁμαῤτιῶν Hefelius (Sendschreiben p. 69, not. 10) et Hg. (apost.
Vv. P 20) vituperaverunt: ,Richtiger würe Sündopfer.^ M. Guedemann, 1. l. p.
107 defendit: ,,Allerdings, was den Wortlaut der Schrift betrifft, die von
mwon spricht. Aber diese Buchstabenrichtigkeit kann jedem Schuljungen glücken.
Sachriehtiger dagegen und dabei gelehrter ist ὁλοχαύτωμα, da der Bock in
der That ein holocaustum, und der priesterliche Mitgenuss untersagt war.''

p. 18, 19 — p. 19, 1—5. Kal ἐμπτύσατε πάντες καὶ κατακεντήσατε xal
περίϑετε τὸ ἔριον τὸ χόχχινον περὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ, xal οὕτως εἰς
ἔρημον βληϑήτω. xal ὅταν γένηται οὕτως, ἄγει ὁ βαστάζων τὸν τράγον
εἰς τὴν ἔρημον xal ἀφαιρεῖ τὸ ἔριον xal ἐπιτίϑησιν αὐτὸ ἐπὶ φρύγανον
τὰ λεγόμενον δαχή. haec in V. T. non leguntur, sed e tractatu loma similia
iam ed. Oxon. contulit. A. Harnack dedit Ioma VI, 3—6 secundum versionem losti:
.Hierauf (nach dem Loosen) band er (der Hohepriester) einen Streifen von

urpurwolle auf den Kopf des fortzusendenden Bockes, stellte ihn gegen das
"Thor, wodurch er geschickt ward." — ,,Er (der Hohepriester) übergab hierauf den
Bock dem, der ihn führen sollte. Jedermann ist ihn abzuführen geeignet. Aber
die Hohenpriester haben es sich zum Gosetz gemacht, keinem Israeliten zu ge
statten ihn abzuführen. .. . Die Babylonier [Iudaei ded zupften den
Bock oft an den Haaren und riefen: ,,Nimm (unsere Sünden) mit hinaus
[καὶ Ὁ wx» 810]. nimm und geh', nimm und geh!] Von den angesehensten
Máànnern Jerusalems begleiteten ihn mehrere bis zur ersten Hütte. Es waren
nümlich zehn Hütten von Jerusalem bis zur Felsenspitze. (p»x "») . . . ausser
von der letzten aus, von wo man nicht bis zur Felsenspitze (p»x "») kam, son-
dern in der Ferne stehen blieb, und was er that beobachtete. Was hatte er
zu thun? Er theilte den purpurfarbenen Streifen, band die Hálfte an den Fels
Ces "vp Uu) die andere Hülfte an die Hórner des Bockes und stiess ihn

ann von hinten, so dass er sich wülzend hinabstürzte. Ehe er noch die Hülfte
des Berges erreichte, war er schon an allen Gliedern zerschlagen.* M. Guede-
mann 1. l. p. 111 addidit: , Auch zu dieser Stelle bemerkt der Talmud Joma
66^: ,Es waren nicht Babylonier, sondern Alexandriner, aber weil jene ver-
hasst waren, schob man ihnen die Sache in die Schuhe." Raschi ad ἢ. 1.: ,Weil
die Palástinenser die Babylonier hassten, nannten sie alle Leichtsinnigen und
unziemlich Handelnden Babylonier.* Barnabas vel ille, cuius verba reddidit, in
mulcando hirco modum excessit. quod lana coccinea ponitur ἐπὶ τὸ φρύγανον
τὸ λεγόμενον ῥαχή, interpretes vario modo intellexerunt. Lat. vertit: rubus
(Brombeerstaude), et ipse Barnabas intellexit dumum, cuius fructus dulces sunt
(1, 5..6. 16. sq.). Menardus ediderat ῥαχεὴλ ot coniecit óaxov, stirps spinosa:
ηδαχὸς est stirps spinosa. Hesychius: δαχοὶ etc. et paulo post: ἔστε δὲ axav-
ϑῶδες φυτὸν aq ov τὸ περίφραγμα. est autem spinosa ex qua fiunt sepes,
quod mire locum Barnabae illustrat et ócyoc apud auctorem veteris etymologici
est, σχόλοψ ἀχανϑώδης, baculus spinosus, ῥαχίαι apud Suidam φραγμοὲ sepes,
macoriae,quae ex virgultis spinosis fiunt. consule Phavorinum.' aliam viam ingressus
est Is. Voss.: ,,Legendum ῥαχέη. Glossae Herodoti: ῥηχίης φραγμοῦ, ἢ δέσμης
τῶν φραμῶν |l. φραγμῶν)]. idem plane, quod óexoc sive ῥῆχος.“ haec Cote-
lerius probavit et addidit: ,,Atque inde, ut ex membranis Regiis, emaculandus
Suidas: ῥαχίαι, φραγμοί, ἢ δέσμαι τῶν φραγμάτων Ἡρόδοτος. Scrib. δεσμαί."
Bernardus vero: ,,Scribo τὸ λεγόμενον ῥάχιν, rubum profecto in rupe σοὺκχ
(px), quod latine sonat, Praecipitium, dato nomine ex ritu quam severo.* equi-

AD BARNABAE EPI. C. VII. 93

dem in priore editione Sin. secutus dedi ῥαχήλ, quam vocem ad ῥαχά Matth.
V, 22, i. e. wp", stulte, fatue et bw revocavi, itaque interpretatus sum:
nanis, stultus deus, i. e. ὅταν» Lev. XVI, 8. 10. 26. Enoch. X, 4. 8. LXIX,
2. ,Illud nomen confuse receptum Barnabas qui dicitur cum rubo (ῥάχος)
coniunxisse videtur.^ Mueller edidit δαχίη i. q. óexía et notavit: ,,Das Wort
heisst allerdings gewóhnlich felsigo Küste, wie ῥάχις, Berggrat, Felsengrat,
ῥαχάς, Erdrücken, eigentlich Rückgrat, wie wir ja auch von Bergrücken, Berg-
t, Rückgrat reden. Dabei vereinigen aber alle diese Worte zugleich damit

ie Bedeutung: Dornstrauch, Dornhecke, Hecke, Gehege, Zaun. Auch ἄχανϑα
bezeichnet ausser dem Dorn und Dornstrauch wie ódz:c den Rückgrat, ἄχανϑα
τοῦ νώτου, wie .Hesysch. und MS. Lex. Coisl ῥάχις erklüren. — So erklüren
auch wirklich Suidas, Phavorin und eine Glosse zu Herodot ῥαχίη durch φραγ-
μὸς (i. q. φράγμα, εφθαγμὼ"»), Dornhecke. Dahin gehóren auch die Formen

ὁ ῥάχος, nac mol. Magnum ein Stock mit Dornen, αἱ ῥδαχαὶ bei Theo-
phrast für verhürtete Weintrauben, HRebholz, was ja auch Reisig ist, aus dem

man Rebwellen verfertigt. So fügt die obige Glosse zu Herodot noch bei: 7
δέσμη τῶν φραγμῶν, Dornbündel. Riggb. vertit: ,Brombeer.' Henr. Stephanus
in thesauro: , Pay; et in plur. ῥαχαί, in vite dicuntur, ut in VV. LL. anno-
tatum est, Flagella vel potius Brachia, quae Duramenta vel Duramina vocant
Colum. et Plin.; quae in novellis vitibus putare agriculturae lege vetitum est.
sicque ap. Theophr. C. Pl. 3, 9 leg. est: — — χαϑάπερ ἐπὶ τῶν ἀμπέλων
ποιοῦσιν, ἀφιέντες τὰς ῥαχάς“ [sed in nova O. B. Hasi editione notatur:
Falltur: τὰς ῥάχους cod. Med. v. Schneid. vol 4. p. 222. simili errore αἱ
ῥάχαι pro αἱ ῥάχοι in cod. uno ap. Xenoph. Cyneg. 10, 7. ibidem laudatur

ausanias IT, 32, 10 ῥάχους καλοῦσι Τροιζήνιοι πᾶν ὅσον ἄχαρπον ἐλαίαις,
χότινον xal φαυλίαν xal ἀγριέλαιον)]. vocabulum óayj vel ῥαχῇ significare
rubum iam Barnabas eiusque Interpres latinus testantur. de rubo quidem in
detrudendo hirco emissario nihil relatum est. sed vix opus est Muelleri conie-
ctura: ,Zu seiner Auffassung der Sache ist unser Verf. wahrscheinlich auf
folgende Weise gekommen. Der Fels der Juden, von dem der Talmud redet,
auf den die rothe Wolle gelegt wurde, konnte von den Hellenisten ῥαχίη ge-
nannt werden. Unser Verf. nahm nun aber das Wort sehr gern in der andern
Bedeutung von Dornen. Denn so passte es ihm trefflich zu seiner Allegorie auf
die Dornenkrone Christi, die mit zu den Leiden Christi gehórte (l1. 9), und die
zugleich ein Vorbild auf die Leiden der Christen ist (l 21).* ita fere etiam A.
Harnack: ,,p»:x nom. appellat. (cf. Baba mezia VII, 10) mons altus et praeruptus,
praeceps, declivis (Buxtorf. Lex. Chald. s. v.) — psxe 1 Sam. XIV, 5. (Suren-
husius p*x falso nom. proprium esse opinatus est) graece — ῥάχις vel ῥαχία.
sed Barnabas ῥαχία pro ῥάχος (ἄχανϑα, rubus, spinae) sumpsit, ut typum
ostenderet coronae Christi spinosae.* hoc solum concedo, Barnabam typum co-
ronae Christi quaesivisse (cf. Voss.). Ioma VI, 6: ,linguam [lanam] coccineam
dividebat, dimidium ad rupem [quidni ad rubum ibi crescentem?], dimidium
inter cornua eius [hirci] aligabat et impellebat eum retrorsum."

p. 19, 8. ἐστεφανωμένον. cf. Matth. XXVII, 29.

p. 19, 8—10. ἐπειδὴ ὄψονται αὐτὸν τότε τῷ ἡμέρᾳ τὸν ποδήρη ἔχοντα
τὸν χόχκινον περὶ τὴν σάρχα. Matth. XXVII, 28 χλαμύδα χοκχίνην περιέ-
ϑηχαν αὐτῷ. Ioan. Apocal. I, 13 ἐνδεδυμένον ποδήρη.

, P. 10, 10--12. Οὐχ οὗτός ἐστιν, ὃν τότε ἡμεῖς ἐσταυρώσαμεν ἐξουϑε-
γήσαντες xal χαταχεντήσαντες xai ἐμπτυσαντες; ἀληϑῶς οὗτος ἦν 0o τότε
λέγων ἑαυτὸν υἱὸν ϑεοῦ εἶναι. cf. Matth. XXVI, 63 sq. XXVII, 29—31.

p. 20, 39—5. οὕτω, φησίν, oi 9éAovréc με ἰδεῖν xal ἅψασϑαί μου τῆς
βασιλείας ὀφείλουσι ϑλιβέντες xal παϑόντες ἰδεῖν με. iuvat conferre, quamvis
non disertis verbis laudatum, 4 Ezr. VIL 14: ,si ergo non ingredientes ingressi
fuerint. qui vivunt angusta et mala haec, non poterunt recipere quae sunt
reposita.*'

,. VIIL p. 20, 6—12. Τίνα δὲ δοχεῖτε τύπον εἶναι, ὅτι ἐντέταλται τῷ
Ἰσραὴλ προσφέρειν δάμαλιν τοὺς ἄνδρας, ἐν οἷς εἰσὶν ἁμαρτίαι τέλειαι,
καὶ σφάξαντας χαταχαίειν, καὶ αἴρειν τότε τὴν σποδὸν παιδία χαὶ βάλλειν
εἰς ἄγγη καὶ περιτιϑέναι τὸ ἔριον τὸ κόχχινον ἐπὶ ξύλον — ἴδε πάλιν o
τύπος Ó τοῦ σιαυροῦ xal τὸ ἔριον τὸ χόχχινον — xol τὸ ὕσσωπον, καὶ
οὕτω ῥαντίζειν τὰ παιδία xa9' ἕνα τὸν λαόν, ἵνα ἁγνίζωνται ἀπὸ τῶν

94 ADNOTATIONES

ἁμαρτιῶν. Num. XIX, 2 sq. Philon. de sacrificantibus 8. de victimas offeren-
tibus 3 (Opp. II, 252 sq... ,Barnabas etiam hie traditionem rabbinicam (cf.
Mischna, Para 111, 1—11) sequitur, nonnulla addens vel typi causa mutilans.
cf. Hefele, Sendschreiben p. 74—78 et Ml." Harn.

p. 20, 7. 8. δάμαλιν προσφέρειν τοὺς ἄνδρας, ἐν οἷς εἰσὶν ἁμαρτίαι
τέλειαι, καί σφάξαντας χαταχαΐειν. Num. , 23--ὃ λάλησον τοῖς υἱοῖς
᾿ἸΙσραήλ, καὶ λαβέτωσαν πρὸς σὲ δάμαλιν πυρρὰν ἄμωμον — καὶ δώσεις
αὐτὴν πρὸς Ἐλεάξαρ τὸν ἱερέα xal ἐξάξουσιν αὐτὴν ἔξω τῆς παραβολῆς
εἰς τόπον καϑαρὸν καὶ σφάξουσιν αὐτὴν ἐνώπιον αὐτοῦ --- xal κατακαύ-
σουσιν αὐτὴν ἐναντίον αὐτοῦ, χαὶ τὸ δέρμα xal τὰ χρέα αὐτῆς καὶ τὸ αἷμα
αὐτῆς σὺν τῷ χόπρῳ αὐτῆς χαταχαυϑήσεται. unde vero viri, in quibus peccata
consummata sunt? Num. XIX, 7 x«i ἀχάϑαρτος ἔσται 0 ἱερεὺς ἕως ἑσπέρας,
καὶ o καταχαίων αὐτὴν — ἀχάϑαρτος ἔσται ἕως ἑσπέρας. Dicunt ludaei,
summum sacerdotem huie muneri obeundo exemtum, quod pollueret eos, qui in
eo ministrabant, Maimon. in Parah c. 1 p. 11. imo non modo Iudaeos, sed et
alienigena quilibet vaccae mactandae suffocerat et etiam eidem comburendae
idoneus habebatur, quod in Num. XIX, 3 adnotat Sal. Jarchi. quandoquidem
dicuntur haee fieri debere in oculis, hoc est, saltem in conspectu sacerdotis.
ritum hunc dominicam expiationem respexisse ostendit Paulus Hebr. IX, 13*
etc. Oxon. À. Harnack bene contulit Para III, 7: , Draussen war ein Tauch-
bad. Sie verunreinigten absichtlich den die Kuh verbrennenden Priester wegen
der Sadducüer, damit sie nicht behaupteten, die Kuh werde nicht von Solchen
bereitet, die nicht durch den Sonnenuntergang rein geworden. M. Guedemann
l L p. 113: ,Aber B. braucht unreine Münner, wie die nachherige Anwendung
beweist, deshalb benutzt er geschickt die ihm bekannte Thatsache von der ex-
officio-Verunreinigung des Priesters und stellt die Sache so dar, als ob es bei
der Verunreinigung sein Bewenden gehabt hátte, wie er auch die levitische
Unreinigkeit in moralische (ἁμαρτίαι) verwandelt. Ja noch mehr! Er sagt, wie
ich so eben bemerkt habe, τοὺς ἄνδρας ἐν οἷς xvÀ. Diese Mehrzahl von Un-
reinen entspricht ganz der von den Midraschim vielfach ausgebeuteten Be-
stimmung Para 4, 4, dass nümlich alle mit der Kuh Bescháftigten unrein wur-
den, nur setzt B. seines Zweckes wegen die erst nach dem Acte eintretende
Unreinigkeit bereits im Beginne desselben voraus.

p. 20, 8—12. xal αἴρειν τότε τὴν σποδὸν παιδία καὶ βάλλειν εἰς ἄγγη
xal περιτιϑέναι τὸ ἔριον τὸ χόχκινον ἐπὶ ξύλον --- --- καὶ τὸ ὕσσωπον καὶ
οὕτω Dave ew τὰ παιδία xa9' ἕνα τὸν λαόν, ἵνα ἁγνίζωνται ἀπὸ τῶν
ἁμαρτιῶν. Num. XIX, 6 καὶ λήψεται ὁ ἱερεὺς ξύλον χέδρινον xal ὕσσωπον
καὶ χόχχινον, χαὶ ἐμβαλοῦσιν εἰς μέσον τοῦ χαταχαύματος τῆς δαμάλεως.
9 x«l συνάξει ἄνϑρωπος χαϑαρὸς τὴν σποδὸν τῆς δαμάλεως καὶ ἀποϑήσει
ἔξω τῆς παρεμβολῆς εἰς τόπον καϑαρόν" καὶ ἔσται τῇ συναγωγῇ υἱῶν
Ἰσραὴλ εἰς διατήρησιν, ὕδωρ ῥαντισμοῦ ἅγνισμά ἐστι. Hebr. IX, 18 xai σπο-
δὸς δαμάλεως ῥαντίζουσα τοὺς χεχοινωμένους ἁγιάζει πρὸς τὴν τῆς σαρχὸς
καθαρότητα. unde pueri, qui cinerem in vasa iaciunt, lanam coccineam et
hyssopum circumdant et sparsione lsraelitàam quemque purgant a peccatis? M.
Guedemann 1. l. p. 113 sq.: , Wenn auch die Darstellung, als ob Knaben die
Asche der eben verbrannten Kuh ,,genommen'' (d. h. gesammelt) hátten, nicht
richtig ist, so beweist sie doch, dass B. von der Bestimmung Para III, 3 Kennt-
niss hatte, dass Knaben [puritatis exempla] das Wasser schópfen, von der vor-
handenen Asche nehmen, Beides vermischen und die Besprengung des die neue
Kuh verbrennenden Priesters vornehmen sollten, — eine Bestimmung, nach
welcher er dann seine typische Darstellung sich zurecht gemacht hat. Ja, da
diese Verordnung nur für Ausnahmsfülle galt, so muss nach der Kenntniss der-
gelben zu schliessen, die Vertrautheit Barnabas! mit dem jüdischen Ritual keine
gewóhnliche gewesen sein. Auf der Besprengung des Priesters durch Knaben
beruht denn wohl auch die Aeusserung xal οὕτως ῥαντίζειν τὰ παιδία xa'
ἕνα τὸν λαόν, obwohl auch die Besprengung des Unreinen Knaben gewissen
Alters wenigstens gestattet war (Para 12, 10. Maim. das. 10, 6). x«9' ἕνα τὸν
λαὸν soll wohl heissen: jeden Einzelnen, wenn er nümlich unrein war, oder
auch das ganze Volk, wenn es unrein war. Lotzterer Fall erscheint Hefele a. a.
O. S. 76 ganz undenkbar, dagegen dem Talmud Synhedr. 12» (s. Raschi s. v.
(rmetoworm "2p5) nicht. Wenn Barnabas plótzlich von der Zubereitung der Kuh
abspringt und auf die Verwendung ihrer Asche bei Verunreinigungen übergeht,

AD BARNABAE EPI. C. VIII. 95

80 thut er das in typologischer Absicht. Denn mit der ,Hauptbesprengung*
welehe der Priester bei der Zubereitung gegen das Heiligthum richtete, und
eren Verschweigung Hefele das. S. 75 und Hilgenfeld Ap. V. S. 21 so auffallend
finden) konnte Barnabas nichts anfangen. Deshalb geht er, jene Besprengung
bei Seite lassend, sofort zur Besprengung ,,eines Jeden aus dem Volke'* über,
ἵνα ἁγνίζωνται ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν, dio levitische Unreinigkeit wieder in
moralische verwandelnd." profecto pueros aquam haurientes praebet Para lII,
2. 10. 5. 3. ἃ puero in cadum cinis inicitur. de vasibus ibid. c. VIII

p. 20, 13. o μόσχος Ἰησοῦς. ,Die LXX haben Num. XIX immer nur óa-
μαλις. Hingegen Josephus Antiq. IV, 4, 6 sagt von dieser rothen Kuh: μό-
ὄχος ϑήλεια ἀρότρου μὲν xal γεωργίας ἄπειρος, ὁλόχληρος δὲ ξανϑὴ πᾶσα.

nser Verf. sagt ohne Variante ó μόσχος, obwohl das Wort generis communis
ist, wie auch aus Joseph. erhellt. Müller. Iesu congruere non videbatur femin.
δάμαλις. Ezechiel àpocryphus τὴν δάμαλιν alia ratione proposuit. Tertullia-
nus de carne Chr. 23: ,Legimus quidem apud Ezechielem de vacca illa, quae
peperit et non peperit.' Clemens Alex. Strom. VII, 16, 94 p. 890 , Τέτοχεν καὶ
ob tívoxtv, φησὶν ἡ γραφή. Epiphanius Har. XXX, 30 xal πάλεν ἐν évéo
τόπῳ λέγει" ,Kal τέξεται ἡ δάμαλις, καὶ ἐροῦσιν Ob τέτοχεν.. addo Gregorii
Nysseni Testimon. adv. Iud. c. 3 p. 303 ed. Zacagn.: xal πάλιν" Ἰδοὺ ἡ δά-
μαλις tétoxs xal οὐ tétoxs: τοῦτο δὲ δηλοῖ τὴν παρϑένον.

p. 20, 13. 14. οἱ προσφέροντες ἄνδρες ἁμαρτωλοὶ οἱ προσενέγχαντες
αὐτὸν ἐπὶ τὴν σφαγήν. Iudaei, quorum peccata consummaturus dominus ad-
venit (c. 5 p. 13, 5 sq.), qui ipsum pastorem suugn occiderunt (ib. p. 13, 8. 9),
synagoga malignorum (ib. p. 13, 13, c. 6 p. 14, 14), qui iustum vinxerunt (ib. p.
15, 4), quorum vim filius dei passus est (c. 7 p. 18, 15), a quibus crucifixus
est (c. 7 p. 19, 10 sq.). ; εὖ,

p. 20, 14. 15. εἶτα οὐχέτι ἄνδρες, οὐχέτι ἁμαρτωλῶν ἡ δόξα. his verbis
interpretes valde offensi sunt. tamquam spuria ea dammaverunt Davis. et Hefele,
dubitavit Mueller, omni sensu carere censuit Α. Harnack. sed Barnabas a viris
scelestis, quorum honor erat vaccae oblatio et mactatio, iam transit ad illos
pueros, qui Christi praecones repraesentant. ; «

p. 20, 15—17. oi δαντίζοντες παῖδες ol εὐαγγελισάμενοι ἡμῖν τὴν ἄφεσιν
τῶν ἁμαρτιῶν καὶ τὸν ἁγνισμὸν τῆς χαρδίας. Barnabae tamquam scriptori

is convenire videbantur οἱ εὐαγγελιξόμενοι (I G). ]

p. 20, 17 —p. 21, 1. οἷς ἔδωχε τοῦ εὐαγγελίου τὴν ἐξουσίαν, οὖσι δώ-
ótx« εἰς μαρτύριον τῶν φυλῶν. quod XII apostoli pueris innocentibus re-
praesentantur, non tollit illam sententiam, quod antea summi omnium peccatores
erant (c. 5 p. 12, 11 8q.). nam in Christi officio innocentes redditi sunt. quod autem
XII tantum apostoli dicuntur, XII tribubus Israelis et evangelicae historiae
congruit, salvo Pauli honore. ceterum cf. Ebionaeorum ev. in huius operis fasc.
IV. p. 33, 14. 15, ubi Iesus ad apostolos loquitur: ὑμᾷς οὖν βούλομαι εἶναι
δεκαδύο ἀποστόλους εἰς μαρτύριον vov Ἰσραήλ.

p. 21, 2. τρεῖς παῖδες οἱ ῥαντίζοντες. unum tantum spargentem legimus
Num. XIX, 18 sq. sed pueri duo saltem, alter ut alterius vice fungeretur, si
opus esset, memorantur Para 111, 3. 4: , neque parvulus unus propter alterum,
et parmuii conspergendi erant' etc. Barnabas tres induxit, αὖ Abraham, Isaac
et lacob repraesentarentur.

] p. 21, 4. ὅτι ἡ βασιλεία Ἰησοῦ ἐπὶ ξύλῳ. Ps. XCV, 10 apud Iustinum
Dial ὁ. 79 p. 298, Tertullian. adv. Iud. 10, adv. Marcion. IlI, 19 al: ὁ χύριος
ἐβασίλευσεν ἀπὸ τοῦ ξύλου. etiam plura contulit Mueller. *

p. 21, 7, 8. ὅτε xal ὁ ἀλγῶν σάρχα διὰ τοῦ τύπου τοῦ ὑσσώπου ἰᾶται.
Commentarii loeo erunt ista Origenis Homilia 8 in Leviticum, ubi de hyssopo:
Hoc genus herbae naturam habere medici ferunt, ut diluat et expurget, si quae
ilae pectori hominum sordes ex corruptione noxii humoris insederint. et haec
Athanasii relata in Catena Graecorum Patrum in Psalm. L, 9 ὑσσώπῳ δὲ τὴν
τοῦ ἁγίου πνεύματος ἐνέργειαν ἀφομοιοῖ, ἅτε ϑερμαίνουσαν xal πᾶντα τὸν

y ημῖν ῥύπον ἀποσμήχουσαν. [itaque non per sordes brssopi, sed per hysso-
pum & sordibus internis liberamur] traditur a plurimis, Plinio saepe, Dioscoride
ib. 3 eap. 30, Theodoto Heraleote ad Psalm. L, 9 in Catena, Gregorio Nazian-
zeno Oratione 40 p. 643, Hieronymo lib. 1. adversus lovinianum eap. 6 et lib.
2 cap. 9 atque in Psalmum L, Ambrosiastro ad Hebr. IX, 19, Augustino in
Psalmum praedictum, I. de doctrina christiana 41 et tractatu 119. in Iohannem,
Cyrillo in Matthaei VIII, Theodorito Quaest. 19. in Leviticum, 35 in Numeros, .

96 ADNOTATIONES

et ad Hebr. IX, 19. Procopio Gazaeo in Leviticum, Gregorio Papa lib. 6 in
lob. cap. 17. ac expositione in IV. Psalmum, Euthymio in Psalm. L. Isidoro
Originum lib. 17. cap. 9. Petro Damiani lib. 7. Epist. 5. Bernardo Serm. 45 in
Cant. et Hesychio ac Suida in Lexicis, hyssopum esse herbam λεπτυντιχήν,
σμηχτικήν, σμήχουσαν, τῶν éx ψυχρότητος παϑῶν σμηχτικήν, ῥυπτικῆν,
ϑερμαντιχήν, θερμοτάτην. — quocirca vehementer miror affirmationem viri
stupendae eruditionis Sam. Bocharti in Hierozoico, naturam hyssopi nihil habere
σμηχτιχόν, locum vero Hesychii exponi debere de abstersione seu purgatione
in lege Mosis.'* Cotel. traditae lectioni διὰ τοῦ ῥύπου τοῦ ὑσσώπου Dress.
alia vocis ῥύπου interpretatione mederi voluit: , Descendit enim ex ῥύω (δύο-
μαι) et δέω.“ itaque intellegendum esse hyssopi succum. quam deductionem
merito repudiavit Mueller. sed ipse perperam interpretatus est: ,,Der Schmutz
des Ysop ist der durch den Ysop weggenommene Schmutz. — Das hebr. Reini-
gungweise r3:-"5, heisst eigentlieh wórtlich: Wasser der Unreinigkeit, ein
Wasser, das mit der Unreinigkeit zu schaffen hat und sie entfernen soll Um-
gekehrt bezieht sich purgamentum und purgamen nicht bloss auf die Reinigung
und das Reine, sondern guf das durch die Reinigung Weggeschaffte, auf den

ausgereinigten Schmutz und Kehricht.^ Harnack: ,fortasse — σποδὸς τ. $00."

Ὁ

IX. p. 21, 12. 18, Εἰς τὴν ἀχοὴν ὠτίων ὑπήχουσαν μου. Ps. XVII, 45
εἰς ἀχοὴν ὠτίου ὑπήχκουσέ μοι (ἐπήχουσας Al). sed 2 Hegn. (Sam.) . XXII,
45 εἰς ἀχοὴν ὠτίου ἤκουσάν (ὑπήχουσαν Al) μου.

. 21, 18. 14. Axog ἀχούσονται οἱ πόρρωϑεν, ἃ ἐποίησα γνώσονται.
Ios. XXXIII, 13 ἀχούσονται οἱ πόρρωϑεν ἃ ἐποίησα, γνώσονται οἱ ἐγγίζον-
τες τὴν ἰσχὺν μου.

p. 21, 14. 15. Περιτμήϑητε, λέγει κύριος, τὰς καρδίας ὑμῶν. ler. IV, 4
περιτμήϑητε (περιτμηϑησεσϑαι ΑἸ.) τῷ ϑεῷ ὑμῶν (ημων Al.) xal περιτέ-
ἕνεσϑε (περιελεσϑαι Al) τὴν σχληροχαρδίαν ὑμῶν. Tustinus Dial. c. 28 p.
245 περιτέμνετε τῷ κυρίῳ xvÀ. , , «

ξ 21, 18 —p. 22, 1. "Axove, Ἰσραήλ, Oti taót λέγει χύριος ὁ ϑεός Gov.
Ier. VIL, 2. 3 ἀχούσατε λόγον xvolov, πᾶσα (ἡ add. x et AL) ᾿Ιουδαία" τάδε
λέγει χύριος ὁ ϑεὸς Ἰσραήλ, ; ;

p. 22, 1—3. Τίς ἐστιν ὁ ϑέλων ζῆσαι εἰς τοὺς αἰῶνας; ἀχοῇ &xovoato
τῆς φωνῆς τοῦ παιδός μου. Ps. XXXIII, 13. τίς ἐστιν ἄνθρωπος ὁ ϑέλων
ζωήν, ἀγαπῶν ἡμέρας ἰδεῖν ἀγαϑάς; cf. Ex. XV, 26. Deut. XV, 5. Clem. Rom.
epi. I, 22 p. 29, 2. 3. ; a ,

Ῥ. 22, ὃ. 4. , AxOVE, οὐρανέ, xal ἐνωτίζου, γῇ, 9t. κύριος ἐλάλησε
ταῦτα εἰς μαρτύριον. Tes. I, 2 üxove, οὐρανέ, καὶ ἐνωτίζου, γῆ, ὅτι χύριος

ἄλησεν.

p. 22, 5. Ἀχούσατε λόγον κυρίου, ἄρχοντες τοῦ λαοῦ τούτου. Ies. 1,
10 ἀχούσατε λόγον κυρίου, ἄρχοντες Σοδόμων. ᾿

p. 22, 6. Axovaate, τέχνα, φωνῆς βοῶντος ἐν ἐρήμῳ. Yes. XL, 8 φωνὴ
βοῶντος ἐν τῷ ép ug. ) 2).

p. 22, 8—10. ἀλλὰ ἡ περιτομή, ἐφ᾽ ἢ ἐπεποίϑεισαν, χατήρχηται. περι-
τομὴν γὰρ εἴρηχεν οὐ σαρχὸς γενηθῆναι, ἀλλὰ παρέβησαν, ὅτι ἄγγελος
πονηρὸς ἐσόφιξζεν αὐτούς. de his notavi (apost. VV. d. 22, not. 19): ,Ueber
σοφίζειν in schlimmer Bedeutung vgl. 2 Petr. I, 16. Hefele bleibt a. a. O. S.
80. 208 bei der Annahme stehen, dass der Verf. nur das hartnückige Festhalten
der leiblichen Beschneidung im A. T. als eine Eingebung des Satan ansehe, nicht
die Einführung derselben. Auch Ritschl, altkathol. Kirche S. 288 [ed. 1, p.
291 ed. IL.) nimmt an, dass der teuflische Trug erst nach den prophetischen
Belehrungen über den geistigen Sinn der Bescheidung eingetreten sei. Allein
offenbar hat der Teufel nach unserm Verfasser leich anfangs die leibliche
Beschneidung bei den Juden eingeführt. Die ,Uebertretung** des wahren gótt-
lichen Gebots beginnt ja mit der Einführung der Bescehneidung, und das fleisch-
liche Verstündniss des Bescheidungsgesetzes reicht offenbar ebenso weit in die
Vergangenheit hinauf, wie das c. 10 ganz parallel beschriebene Missverstánd-
niss der Speisegesetze. Nach Ritschl müsste man eigentlich eine doppelte Ueber-
tretung der Juden annehmen.* contra Hefelium et Ritschelium etiam Mueller:
»Dieser Auffassung widersprechen sowohl die Worte hier, παρέβησαν, ἐσόφιζεν,
als der ganze Brief, indem überall angenommen wird, dass schon von Anfang
an nicht buchstüblich, sondern geistig hütte sollen aufgefasst werden, c. 2 p.

. 6, 9—5. c. 3 p. 7, 3 sq. c. 8 p. 21, 8 sq. c. 10 p. 24, 8. 9. p. 27, 3 sq. 28, 7 sq.

AD BARNABAE EPI. C. IX. 07

c. 11 p. 28, 12—29, 2 c. 13. p. 34, 9. 10 p. 35, 14. 15. c. 15 p. 38, 8—11. p.
39, 10—12. e. 16 p. 39, 15—17. Vgl. Neander KG. I. 734 (oder 653. 1101),
Hilg. Apost. Vàüter 22, 19. — Ist das Heil in Christo über die Engel gesetzt,
durch dio das Gesetz gegeben worden ist, Hebr. I. IL, so liegt der Gedanke
nicht so fern, dass jenes Festhalten einem bósen Engel zuzuschreiben sei, zu-
nüchst für die Zeitgenossen, und dann für die Aelteren, die ja dasselbe thaten,
und auf die man sich berief. consensit Riggb. 1. 1. p. 23. 30. A. Harnack
uidem negavit, illorum Iudaeorum, qui ante prophetas vixerint, hic fieri men-
tionem; sed iam Moses propheta erat, neque talis distinctio omnino ferenda
est. malus vero angelus non ipse Satanas (ὁ πονηρὸς ἄρχων c. 4 p. 11, 4. ὃ
πονηρὸς 6. 2 p. 7, 2. c. 21 p. 49, 7. 8), sed inter τοὺς ἀγγέλους τοῦ σατανᾶ
6. 18 p. 43, 2. 4 censendus est, cf. 2 Cor. XIL, 7. .

p. 22, 11. 12. Τάδε λέγει κύριος 0 ϑεὸς ἡμῶν --- ὧδε εὑρίσχω ἔντολήν —
μὴ σπείρητε ἐπ᾿ ἀχάνϑαις, περιτμήϑητε τῷ χυρίῳ ὑμῶν (cf. p. 21, 14. 15).
Ier. IV, 3. 4 ὅτι τάδε λέγει κύριος τοῖς ἀνδράσιν Ἰούδα χαὶ τοῖς χατοι-
κοῦσιν ᾿Ιερουσαλήμ (omnia om. Al) Νεώσατε ἑαυτοῖς νεώματα καὶ μὴ
σπείρητε ἐπ᾽ ἀχάνϑαις. περιτμήϑητε vd ϑεῷ ὑμῶν. Barnabas hic mandatum
dei invenit. cf. c. 10 7. 24, 8. p. 28, 1. Gregorius Nyss. Testimon. adv.
Iud. c. 11 p. 314 ed. Zacagn.: xal πάλιν Νεώσατε ἑαυτοῖς νεώματα, xal
μὴ σπείρητε ἐπ᾿ ἀχάνϑαις" ἀλλὰ περιτέμνεσϑε τὸ σχληρὸν τῆς χαρδίας
υμῶν.

p. 22, 13. 14. Περιτμήϑητε τὴν σχληροχαρδίαν ὑμῶν xal τὸν τράχηλον
ὑμῶν οὐ σχληρυνεῖτε ἔτι. Deut. X, 16 xal περιτεμεῖσϑε τὴν σχληροχαρδΐαν
ὑμῶν xal τὸν τράχηλον ὑμῶν ov σχληρυνεῖτε (ἔτι add. Al), Barnabam se-
cutus Gregorius Nyss. Testimon. adv. Tud. c. 11 p. 313 ed. Zacagn.: xal πάλιν"
Περιτέμνεσϑε τὴν χαρδίαν ὑμῶν. καὶ μὴ τὴν odoxa τῆς ἠχροβυστίας ὑμῶν.

p. 22, 14. 15 —p. 23, 1. Ido? λέγει κύριος Πάντα τὰ ἔϑνη ἀπερίτμητα
ἀχροβυστίᾳ, ὁ δὲ λαὸς οὗτος ἀπερίτμητος χαρδίᾳ. ler. IX, 25 ἰδοὺ ἡμέραι
ἔρχονται, λέγει κύριος, καὶ ἐπισκέψομαι ἐπὲ πάντας περιτετμημένους ἄχρο-
βυστίας αὐτῶν. ad Iudaeos Stephanus Act. VII, 51 ἀπερίτμητοι χαρδίαις καὶ
τοῖς ὠσίν. Barnabae epistulam secutus Gregorius Nyss. Testimon. adv. Iud.
c. 11 p. 313: xai πάλιν αἰτιώμενος τοὺς Ιουδαίους λέγει. Πάντα τὰ ἔϑνη
ἀπερίτμητα σαρχί, ὁ δὲ λαὸς οὗτος τῇ καρδίᾳ.

p. 23, 1. ἀλλ᾽ ἐρεῖς" xal μὴν περιτέτμηται ὁ λαὸς εἰς σφραγῖδα. cf. Rom.
IV, 11 xai σημεῖον ἔλαβεν περιτομῆς σφραγῖδα τῆς δικαιοσύνης τῆς πίστεως
ἐν τῇ ἀχροβυστίᾳ. Clemens Rom. (epi. ll, 1 p. 75, 1 c. 8 p. 75, 17), Clemens
Alex. (Quis dives salv. 8. 39 p. 957, 8. 43 p. 959) et alii, quos recensui ad
Clem. om. epi. II, 7, iam baptismum Christianorum τὴν σφραγῖδα appella-
verunt. .

. 23, 2. 8. ἀλλὰ xal πᾶς Σύρος χαὶ Ἄραψ καὶ πάντες οἱ ἱερεῖς τῶν
εἰδώλων. lerem. IX, 25. 26 xal ἐπισχέψομαι ἐπὶ πάντας περιτετμημένους
ἀχροβυστίας αὐτῶν, ἐπ’ Αἴγυπτον xol ἐπὶ Ἰδουμαίαν xai ἐπὶ Ἐδὼμ καὶ ἐπὶ
(τὴν Ἰδουμαίαν xal ἐπὶ πάντας τοὺς Al.) υἱοὺς ἀμμὼν xal ἐπὶ υἱοὺς Μωαβ.
cf. quae Cotelerius et Muellerus doctissime δαποίδνοσιπῦ. modum excedunt
verba πᾶς Σύρος χαὶ Ἄραψ. nam Herodotus Il, 104: μοῦνοι πάντων ἀνϑρώ-
πων Κόλχοι xal Αἰγύπτιοι xal Αἰϑίοπες περιτάμνονται ἀπ᾽ ἀρχῆς τὰ αἰδοῖα.
Φοίνιχες δὲ καὶ Σύροι οἱ ἐν τῇ Παλαιστίνῃ καὶ αὐτοὶ ὁμολογέουσι παρ᾽
Αἰγυπτίων utua95gxévav Σύριοι δὲ οἱ περὶ Θερμώδοντα χαὶ Παρϑένιον
παταμὸν χαὶ Μάχρωνες oi τούτοισι ἀστυγείτονες ἐόντες ἀπὸ Κόλχων φασὶ
νεωστὶ μεμαϑηκχέναι' οὗτοι γάρ εἰσι οἱ περιταμνόμενοι ἀνθρώπων μοῖνοι.
Ioseph. Ant. VIII, 10, 8 δῆλον οὖν ἐστίν, ὅτι μηδένες ἄλλοι περιτέμνονται
τῶν ἐν τῇ Παλαιστίνῃ Σύρων ἢ μόνοι ἡμεῖς. c. Apion. I, 22 οὐχοῦν εἴρηχε
(Herodotus) Σύρους τοὺς ἐν τῷ Παλαιστίνῃ περιτέμνεσθαι" τῶν δὲ τὴν Πα-
λαιστίνην χατοιχούντων μόνοι τοῦτο ποιοῦσιν Ἰουδαῖοι. Clem. Rom. Recogn.
VIII, 53 Iudaeorum quoque circumcisionem AÁrabicae gentes aliaeque plurimae
ad ministerium suae impietatis imitati sunt. DBardesanes de fato c. 19 syr.
(apud A. Merx, Bardesanes v. Edessa p. 52): ,,Als jüngst die Rómer Arabien
eroberten und alle Gesetze, die vor ihrer Zeit gegolten hatten, abschafften,
vor allem die Beschneidung, welche sie an sich auszuführen pfiegten'*' etc. et
quae adnotavi in libro: Bardesanes der letzte Gnostiker, Lips. 1864 p. 130 not.
4. quod etiam πάντες οἱ ἱερεῖς τῶν εἰδώλων cireumcidi dicuntur, cf. Arta-

anum apud Eusob. praepar. ev. 1X, 27, 5: οὕτω δὴ τοὺς Al9ionac, χαΐπερ
ὄντας πολεμίους, στέρξαι τὸν ωῦσῆν, ὥστε χαὶ τὴν περιτομὴν τῶν αἰδοίων

HinekNrFELD, Nov. Tu8TAM. EXTRA CANONEM FAC. II. ED. II. 1

98 ADNOTATIONES

παρ᾽ éxelvov μαϑεῖν᾽ οὐ μόνον δὲ τούτους, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἱερεῖς (Aegyptio-
rum) ἅπαντας. de solis Aegyptiorum sacerdotibus Iosephus c. Apion. Il, 13
ἐχεῖνοι τοίνυν ἅπαντες xal περιτέμνονται καὶ χοιρείων ἀπέχονται βρωμά-
των. Philo de circumcisione 8. 1 (Opp. II, 211) circumcisionis utilitatem esse
censuit etiam τὴν δι ὅλου τοῦ σώματος χαϑαρότητα πρὸς τὸ ἁρμόττειν
τάξει ἱερωμένῳ. Epiphanius Haer. XXX, 38 τέ δὲ καυχᾶται Ἐβίων περιτο-
μήν». ὅποτε xal οἱ εἰδωλολάτραι καὶ μιαρεῖς τῶν Αἰγυπτίων περιτομὴν
ουσιν. ἀλλὰ καὶ ol Σαρακηγοὶ οἱ xal ᾿Ισμαηλῖται περιτομὴν ἔχουσι καὶ
αμαρεῖται xal Ιουδαῖοι καὶ ᾿Ιδουμαῖοι καὶ Ομηρῖται.

p. 23, 3. 4. ἀλλὰ xal οἱ Αἰγύπτιοι ἐμπερίτσμοί εἰσι. cf. etiam Clem.
Rom. Recogn. I, 33: inde denique et 'Indorum quidam et Aegyptiorum cireum-
cidi didicere ac purioris observantiae esse quam ceteri, licet processu temporis
quam plurimi eorum ad impietatem verterent argumentum et indicium castitatis. .

. 28, 5. Ἀβραὰμ πρῶτος περιτομὴν δούς. Methodius Sympos. I, 3 ὁ
γοῦν Ἀβραὰμ Ande ἐν διαϑήχῃ τὴν περιτομὴν λαβών. TP 0

E ὃ, 5. 6. ἐν πνεύματι προβλέψας. cf. c..10 p. 24, 9 Moog; δὲ ἐν
πνεύματι ἐλάλησε. p. 27, 3 4 (eadem fere) c. 13 p. 35, 7 εἶδε δὲ ᾿Ιαχὼβ τύ-
πον τῷ πνεύματι.

p. 23, 6. 1. λαβὼν τριῶν γραμμάτων δόγματα. cf. quae ad c. 1. p. 41,
7 notat& sunt. n

p. 23, 7. 8. Kal περιέτεμεν Αβραὰμ ἔχ τοῦ olxov αὐτοῦ ἄνδρας ór-
καοχκτὼ καὶ ὀχτακοσίους. Gen. XVII, 23 xal ἔλαβεν Αβραὰμ ᾿Ισμαὴλ τὸν
υἱὸν ξαυτοῦ (αὐτοῦ Al) xal πάντας τοὺς οἰχογενεῖς αὐτοῦ xai πάντας τοὺς
ἀργυρωνήτους καὶ πᾶν ἄρσεν τῶν ἀνδρῶν τῶν ἐν τῷ οἴχῳ Ἁβραὰμ καὶ
περιέτεμε τὰς ἀχροβυστίας αὐτῶν. XIV, 14 (Αβραμὴ ἠρίϑμησε τοὺς ἰδίους
οἰχογενεῖς αὐτοῦ, τριακοσίους δέχα καὶ ὀχτώ. quod Barnabas contra LXX
interpretes τριαχοσίους posuit ante óéxa xal ὀχτώ, Guedemanno (1l. 1l. p. 119
84.) hebraici textus (τὴ tibt ^o» nmy»5) notitiam probare videtur. sed Bar-
nabas s. scripturae locos ad arbitrium formare solet. non hebraicum numerum
r^v (318), sed graecum numerum TIH (318) ita transponit, ut primo IH,
tum T interpretetur LXX interpretum ordinem restituit. L, etiam 1. 9. 10.
Gematriam rabbinicam in illo loco, ut C. Siegfried (Philo P 330) et Guede-
mann l 1. monuerunt, etiam Bereschit Rabba c. 43. 44 (cf. Nedar 325 al)
exercuit: ,Elieser solus erat, nam numerus *""»5w valet 318. eiusdem artis
exemplum exhibet Ioan. Apocal. XIII, 18 (cf. Mos. assumpt. IX, 24).

p. 23, 8. 9. Τίς ovv ἡ δοθεῖσα αὐτῷ γνῶσις; cf. quae ad c. 1 p. 4, 6
notata sunt. a , ,

p. 23, 9. 10. ὁτι τοὺς δεκαοχτὼ πρώτους, xal διάστημα ποιήσας λέγει
τριαχοσίους. Barnabas scripturam sacram, qualem ipse mutavit, interpretatur.

P. 23, 10—13 —p. 24, 4. τὸ óexaoxto I δένα, H ὀχτώ. ἔχεις Ἰησοῦν.
ὅτι δὲ ὁ σταυρὸς ἐν τῷ T ἤμελλεν ἔχειν τὴν χάριν, λέγει xal. τοὺς τρια-
κοσίους. δηλοῖ ovv τὸν μὲν ᾿Ιησοῦν ἐν τοῖς δυσὶ γράμμασι, καὶ dv τῷ
ἑνὶ τὸν σταυρόν. ,lrenaeus Valentinianorum verba repetens (I, 3, 2) haec
dicit: dAAà καὶ διὰ τῶν προηγουμένων τοῦ ὀνόματας αὑτοῦ (scil Iesu)
δύο γραμμάτων, τοῦ τε ἰῶτα καὶ τοῦ ἧτα, τοὺς δεχαοχτὼ αἰῶνας εὐσήμως
μηνύεσθαι' Harn. Tertullianus adv. Marcion. III, 22: ,ipsa est enim littera
Graecorum Tau, nostra autem T species crucis", quam ὄχειν τὴν χάριν vel gra-
tiosam esse Barnabas asseruit (cf. librum meum: apostt. VV. p. 23, not. 22).
Barnabam in hae Gen. XIV, 14 interpretatione secutus e8t Clemens. Alex. Strom.

VI, 11, 84 p. 782, cuius expositionem sub textu dedi. etiam ille, qui inter
: Cypriani opera servatur De Pascha computus, &. 245 p. C. n. conscriptus, c.
10 p. 257, 5 sq. ed. Hartel.:: Εὖ ideo Abraham, qui a deo domino dictus est
ropheta, cum manifeste sciret in sacramento Christi centenario sibi natum fi-
ium, qui post diem tertium mortem evacuavit et illum fortem et inimicum
nostrum vinxit, denumeravit universos vernas suos et propter centenariam
nativitatem triplicavit C et fecit signum v, quibus et adiecit XVIII, i. e. in
nomine lesu' etc. c. 18 p. 265, 25 ,anni CCC scilicet ostenderunt crucis si-
gnum*. c. 20 p. 267, 5 sq.: ,CCC autem apud Graecos per unam literam notantur,
quae dicitur tau, et manifeste demonstrat omnibus tau crucis signum.' c. 22
. 268, 8 sq. ,et ideo quomodo Abraham, quando expugnare voluit qui Loth
ium fratris eius captivum duxerunt, numeravit vernas suos, primum XVIII
in nomine Iesu, et alios propter eentenariam generationem in gacramento trium

AD BARNABAE EPI. C. IX. X. - 99

dierum triplicans numeravit CCC et fecit τ signum crucis.' inversus numerorum
ordo Barnabae notitiam prodit. ; ΝΕ

P. 24, 2. 3. οὐδεὶς γνησιώτερον ἔμαϑεν ἀπ᾽ ἐμοῦ λόγον, ἀλλ᾽ olóa ὅτι
ἄξιοί ἐστε ὑμεῖς. Barnabas gaudet, quod hanc interpretationem excogitavit,
et sibi ipse. valde placet.

X. p. 24, 4—6. Οὐ φάγεσϑε χοίρειον, οὔτε ἀετὸν οὔτε ὀξύπτερον οὔτε
χόρακα, οὐδὲ πάντα ἰχϑύν, ὃς οὖκ ἔχει λεπίδα ἔν ἑαυτῷ. Lev. XI, 4 πλ
ἀπὸ τούτων οὐ φάγεσϑε ... .. T. καὶ τὸν ὗν... . . 8. ἀπὸ τῶν χρεῶν
αὐτῶν οὐ φάγεσϑε.... .. 10. xal πάντα ὅσα οὐκ ἔστιν αὐτοῖς πτερύγια
οὐδὲ λεπίδες ἐν τῷ ὕδατι 7] dv ταῖς ϑαλάσσαις καὶ ἐν τοῖς χειμάρροις. ...-
βδέλυγμά ἐστι... . 12. χαὶ πᾶντα ὅσα οὐχ ἔστιν αὐτοῖς πτερύγια οὐδ
. (xal Α1.) λεπίδες τῶν ἐν τοῖς ὕδασι, βδέλυγμα τοῦτό ἔστιν (ἔσται AL) ὑμῖν
13. xal ταῦτα ἃ (ἃ om. AL) βδελύξεσϑε ἀπὸ τῶν πετεινῶν, xal ov βρῳ-
ϑήσεται, βδέλυγμά ἐστί τὸν ἀετὸν καὶ τὸν γρῦπα (yUna, Al) καὶ τὸν
ἁλιαίετον (ἁλίετον Al) 14. xal τὸν γῦπα (γρῦπα AL) xal τὸν ἵχτινον (καὶ
ἰχτῖνα Al) καὶ τὰ ὅμοια αὐτῷ (αὐτῶν Aj 16. xal πάντα κόρακα xal t
e '. [44 -
ὅμοια αὐτῷ καὶ τὸν ἱέραχα xal τὰ ὅμοια αὐτῷ (v. 16 om. AL) Deut. XIV, 7
xal ταῦτα ov φαγεσϑε. . .. 8. xal τὸν ὗν... . ἀπὸ τῶν χρεῶν αὐτῶν
οὐ φάγεσϑε.. .. 9. καὶ ταῦτα φάγεσϑε ἀπὸ πάντων τῶν ἐν τῷ ὕδατι
(τοῖς ὕδασιν Al) ....,10. xal πάντα ὅσα οὐχ ἔστιν αὐτοῖς πτερύγια xa
οὐδὲ AL) λεπίδες οὐ φάγεσϑε . . .. 11. πᾶν ὄρνεον χαϑαρὸν φάγεσϑε. 12.
καὶ ταῦτα οὐ φάγεσϑε ἀπ᾽ αὐτῶν" τὸν ἀετὸν xal τὸν γρῦπα xol τὸν ἁλιαίε-
τον (ἁλίετον Al) 18. καὶ τὸν γῦπα καὶ τὸν ἔκτινον (ἰκτῖνα AL) xal τὰ ὁμοία
αὐτῷ (καὶ πάντᾳ χόρακα καὶ τὰ ὅμοια αὐτῷ add. AL) .. . . 16. «al ἱέρακα
καὶ τὰ ὁμοια οὐτῷ.

p. 24, ὅ. οὔτε ὀξύπτερον. ,Recte vetus interpres: accipitrem. non exstat
quidem id nominis in LXX senum versione. difficile nihilominus non est, quae-
nam ex pernicibus avibus hic intelligatur coniecturam facere per Levitici XI
et Deuteronomii XIV. ibi quidem a volatus celeritate nuncupantur solummodo
πκτ [vel vw Lev. XI, 14] milvus et y3 accipiter, de milvo Barnabas accipi non
potest, cum statim ἐχτῖνα, qui est milvus, ab ὀξυπτέρῳ distinguat. superest
itaque accipiter dictus Homero Iliad. ν. Tor& ὠχύπτέρος. .. . . Hesiodo autem .
n Operibus ὠχυπέτης tont." Cot. , .

p. 24, 6. τρία ἔλαβεν ἐν τῇ συνειδήσει δόγματα. cf. quae ad. ο. 1 p. 4,
6. 1 notata sunt. ,

p. 24, 7. 8. Καὶ διαϑήσομαι πρὸς τὸν λαὸν τοῦτον τὰ δικαιώματα μου.
Deut. IV, 1. xa) viv, ᾿Ισραήλ, ἄχουε τῶν δικαιωμάτων xol τῶν χριματῶν
(δημάτων AL), ὅσα ἐγὼ διδάσχω ὑμᾶς σήμερον ποιεῖν. Barnabas scripturam
sacram ad arbitrium mutavit.

p. 24, 8. 9. ἄρα ovv οὐχ ἔστιν ἐντολὴ ϑεοῦ τὸ μὴ τρώγειν. nam iam
datis praeceptis de cibis (Lev. XI) verae del constitutiones promittuntur. quid
ἐντολὴ 9toU significet, docent c. 9 p. 22, 11 c. 10 p. 28, 1.

p. 24, 9. Μωῦσῆς δὲ ἐν πνεύματι ἐλάλησε. cf. quae ad c. 9 p. 23, 5. 6 no-
. tata sunt, praecepta de cibis non ad litteram, sed allegorice vel spiritualiter intel-
legenda esse, iam Pseudo-Aristeas c. 33—39 (cf. Euseb. praepar. ev. VIII, 9)
Philoerati exposuit. ibi summus pontifex Eleazarus de spirituali legis Mosaicae
sensu regis Ptolemaei legatis respondet. hanc libelli partem etiam accuratius
restituere possum post Mauricii Schmidt (Sch.) editionem (Der Brief des Aristeas
an Philokrates) in Adalberti Merx Archiv für wissenschaftliche Erforschung
des Alten Test., fasc. IIL., Hal 1868), qui codicem Par. Reg. 1888 fol. nunc
Graec. 129 (B) secutus etiam eqd. Colbert. 659 vel Regium 1889, 3. 3, nunc
Graec. 5 (C) praeter vulgatam (v secundum cod. Vatic. vel V) contulit neque
Eusebium (E) neglexit.

i

33. "4&ov δὲ ἐπιμνησϑῆναι βραχέων τῶν ὑποδειχϑέντων ὑπὶ αὐτοῦ
([᾿λεαξάρου) πρὸς τὰ Ov ἡμῶν ἐπιξητηϑέντα. νομίξει γὰρ τοῖς πολλοῖς

XXXIII. 1.-ἕ δ᾽ Sch. — βθ χέων B πρὸς δ᾽ ἡμῶν ἐπιξητηϑέντων ΒΥ 80}. ---

E v Hg!., (διὰ) βραχέων Vig. Sch.— νομίζειν (1. κομίζει) γὰρ τοῖς πολλοῖς

2. τὰ δι ὑμῶν ἐπιζητηϑέντα E Hgt, V jj3 νομίζω γὰρ τοὺς πολλοὺς B Sch.
. 1*

100 ADNOTATIONE 8AD BARNABAE EPI. C. X.

περιεργίαν ἔχειν τινὰ τῶν ἐν τῇ νομοϑεσίᾳ, λέγω δὲ περί τε βρωτῶν καὶ
ποτῶν καὶ τῶν νομιζομένων ἀκαϑάρτων εἶναι κνωδάλων. πυνϑανομένων
γὰρ ἡμῶν, διὰ τί, μιᾶς καταβολῆς οὔσης, τὰ μὲν ἀκάϑαρτα νομίζεται πρὸς
βρῶσιν, τὰ δὲ καὶ πρὸς τὴν ἀφήν — δεισιδαιμόνως γὰρ τὰ πλεῖστα τὴν
γομοθεσίαν ἔχειν, ἐν δὲ τούτοις πᾶσι δεισιδαιμόνως --- πρὸς ταῦτα οὕτως ὁ

ατο" M ,

94. Θεωρεῖς, ἔφη, τὰς ἀναστροφὰς xol τὰς ὁμιλίας, olov ἐνεργάξον.
ται πρᾶγμα. διότι κακοῖς ὑμιλήσαντες διαστροφὰς ἐπιλαμβάνουσιν ἄνϑρω-
ποι καὶ ταλαίπωροι δ ὕλου τοῦ ξῆν εἰσίν" ἐὰν δὲ σοφοῖς καὶ φρονίμοις
συζῶσιν, ἐξ ἀγνοίας ἐπανορϑώσεως εἰς τὸν βίον ἔτυχον. διαστειλάμενος 10
οὖν τὰ τῆς εὐσεβείας καὶ δικαιοσύνης πρῶτον ὁ νομοϑέτης ἡμῶν καὶ
διδάξας ἕκαστα περὶ τούτων οὐκ ἀπαγορευτικῶς μόνον, ἀλλ᾿ ἐνδεικτικῶς
καὶ τὰς βλάβας προὐδήλωσε καὶ τὰς ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ γινομένας ἐπιπομπὰς
τοῖς αἰτίοις. προὐπέδειξε γὰρ πάντων πρῶτον, ὅτι μόνος ϑεός ἔστιν, καὶ
διὰ πάντων ἡ δύναμις αὐτοῦ φανερὰ γίνεται, πεπληρωμένου παντὸς 15
τόπου τῆς δυναστείας, καὶ οὐϑὲν αὐτὸν λανϑάνει τῶν ἐπὶ γῆς γινομένων
€x ἀνθρώπων κρυφίως ἀλλ᾽ ὅσα ποιεῖ τις αὐτῷ φανερὰ καϑέστηκε, καὶ
τὰ μέλλοντα γίνεσθαι. ταῦτ᾽ οὖν ἐξεργαξόμενος ἀκριβῶς καὶ πρόδηλα ϑεὶς
ἔδειξεν͵ ὅτι κἂν ἐννοηθῇ τις κακίαν ὦ υρελεῖν οὐκ ἂν λανϑάνοι, μὴ ὅτι καὶ
πράξας, διὰ πάσης τῆς νομοϑεσίας τὸ τοῦ ϑεοῦ δυνατὸν ἐνδεικνύμενος. 20
ποιησάμενος οὖν τὴν καταρχὴν ταύτην καὶ δείξω, ὅτι πάντες οἵ λοιποὶ παρ᾽
ἡμᾶς ἄνϑρωποι πολλοὺς ϑεοὺς εἶναι νομίζουσιν, αὐτοὶ δυναμικώτεροι
πολλῷ καϑεστῶτες ὧν σέβονται ματαίως. ἀγάλματα γὰρ ποιήσαντες ἐκ λί-
ϑὼν καὶ ξύλων εἰκόνας φασὶν εἶναι τῶν ἐξευρόντων τι πρὸς τὸ ζῆν αὐτοῖς
χρήσιμον, οἷς προσκυνοῦσι παρὰ πόδας ἔχοντες τὴν ἀναισθησίαν. εἴτε γὰρ 25
κατ ἐκεῖνό τις ϑεῖος, κατὰ τὴν ἐξεύρεσιν, παντελῶς ἀνόητον. τῶν γὰρ ἐν
τῇ κτίσει λαβόντες τινὰ συνέϑηκαν καὶ προσυπέδειξαν εὔχρηστα, τὴν κατα-
σκευὴν αὐτῶν οὐ ποιήσαντες αὐτοί. διὸ κενὸν καὶ μάταιον τοὺς ὁμοίους

πρῶτον B v Sch, πρῶτον͵ πάντων
E Hg!. — 960g B v Sch, ὁ ϑεὸς E
Ηρ. τ- 15. αὐτοῦ B E Hg!., Sch., τοῦ
αὐτοῦ ἐστί v. — παντὸς E v. Hg!.,
τοῦ παντὸς B Sch. — 16. ov9iv v
E (Gaisf) Hg!., οὐδὲν B Sch. — 17.
ὑπ v E Hgli, ὑπὸ τῶν B Sch. —
καὶ B v E et edd, ὡς xe? Sch. —
18. ταῦτ᾽ οὖν B E Hg!., Sch, ταῦτα

. — XXXIII. 1. ἔχειν τινὰ V E Hg*.,
Bch., τενὰ ἔχειν B. --- λέγω δὲ E

1, om. B Sch. — περί τε βρωτῶν
E Hgt., περὶ τῆς τῶν βρωμάτων Bv
Sch. τῶν v EHg!, ... τῶν
B Sch. — 4. δεισιδαιμόνως E et
edd, δεισιδαίμονος B. — 4. 5. τὴν
γομοϑεσίαν E v Hg!., τῆς νομοϑεσίας
B Sch. — δ. πᾶσι B Sch. πάλιν E,

πάλιν πάνυ V Hg!

XXXIV. 1. 8. ἐνεργάξονται v E
Hg!., ἐργάζονται BSch. — 8. ομιλή-
σαντες [^ Sch., ἐνομιλήσαντες v
Hg!. — 10. ἀγνοίας V E Hg., ἁγνείας
B Sch. — ἔτυχον E y E àyé-

" tvxo» B Sch. — 11. ov» E Hg!, δὲ
ἐστὶ B Sch, om. v., — πρῶτον ὃ

ψομοϑέτης E Hg! o πρῶτος νομο-
ic ev ΓΝ πρωτονομοϑέτης B. --
12. ἐνδειχτιχῶς E Hg!. Sch., ἐνδίχως
B v. — 13. προὐδήλωσε iam coniecit
Sich., προδήλους B E et edd. — τοῦ B V
et edd., om. E. — 13. γενομένας B V
et edd., γενομένας E. — 14. πάντων

οὖν y. — ἐξεργαζόμενος E Hg!., ἐρ-
γαζόμενος B Sch., ἐξεργαζόμϑνον v.
— 19. xà» B v. Sch., xal ἐὰν E Hg!.
— λανϑάγοι E Hg!'., λάϑοι B v Sch.
— 20. διὰ πάσης B v et edd., δε’ ὅλης
E. — 21. δείξω emendavi, δείξας B
v E et edd. — 23. πολλῷ v E et edd.,
πολλῶν B. — 24. xal B v Sch., ? E Hg!.
— 25. εἴτε B v E et edd., el! t. Viger.
— 26. ϑεῖος emendavi, ϑείη B v K et
edd. — ἀνόητον E Hg!., ἀνοητοι B v
Sch. — 27. τινὰ v E et edd., τενὰς B.
— εὔχρηστα, τὴν B v et edd., εὐχρη-
στοτάτην E.

ARISTEAE C. XXXIII—XXXVI. 101

ἀποϑεοῦν. καὶ γὰρ ἔτι καὶ νῦν εὑρετικώτεροι καἱ πολυμαϑέστεροι τῶν
ἀνθρώπων τῶν πρίν εἰσι πολλοί, καὶ οὐκ ἂν φϑάνοιεν αὐτοὺς προσκυ-
νοῦντες. καὶ νομίζουσιν οἱ ταῦτα διαπλάσαντες καὶ μυϑοπονήσαντες τῶν
“Ἑλλήνων oí σοφώταται καϑεστάναι. τῶν γὰρ ἄλλων πολυματαίων τί δεῖ

ὅ καὶ λέγειν, «Αἰγυπτίων τε καὶ τῶν παραπλησίων, οἵτινες ἐπὶ ϑηρία καὶ τῶν
ἑρπετῶν τὰ πλεῖστα καὶ κνωδάλων τὴν ἀπέρεισιν πεποίηνται καὶ ταῦτα
προσκυνοῦσι καὶ ϑύουσι τούτοις καὶ ζῶσι καὶ τελευτήσασι ; ; 99. ovvOte-
ρήσας ovv ἕκαστα, σοφὸς ὧν ὁ νομοϑέτης καὶ ὑπὸ ϑεοῦ κατεσκευασμένος εἰς
ἐπίγνωσιν τῶν ἁπάντων, περιέφραξεν ἡ ἡμᾶς ἀδιακόποις χάραξι καὶ σιδηροῖς

10 τείχεσιν, ὕπως μηϑενὶ τῶν ἄλλων ἐθνῶν ἐπιμισγώμεϑα κατὰ μηδέν, ἁγνοὶ
καϑεστῶτες κατὰ σῶμα καὶ κατὰ ψυχήν, ἀπολελυμένοι ματαίων δοξῶν,
τὸν μόνον ϑεὸν καὶ δυνατὸν σεβόμενοι παρ᾽ ὅλην τὴν [πᾶσαν] κτίσιν.
ὅϑεν Αἰγυπτίων οἱ καϑηγεμόνες ἱερεῖς͵ ἐγκεκυφότες εἰς πολλὰ καὶ μετε-
σχηκότες πραγμάτων ἀνθρώπους ϑεοῦ προσονομάξουσιν ἡμᾶς" ὃ τοῖς λοι-

15 ποῖς οὐ πρύσεστιν͵ εἰ μή τις σέβεται τὸν καὶ , ἀλήϑειαν ϑεόν, ἀλλ᾽ εἰσὶν
ἄνϑρωποι βρωτῶν καὶ ποτῶν καὶ σκέπης. ἡ γὰρ πᾶσα διάθεσις αὐτῶν
ἐπὶ ταῦτα παταφεύχγει. τοῖς δὲ nag ἡμῖν ἐν οὐδενὶ «ταῦτα λελόγισται" περὶ
δὲ τῆς τοῦ ϑεοῦ δυναστείας δὶ ὅλου τοῦ ζῆν ἡ σκέψις αὐτοῖς ἐστίν.
ὅπως οὖν μηδενὶ συναλισγούμενοι μηδ᾽ ὁμιλοῦντες φαύλοις διαστροφὰς

20 λαμβάνωμεν ; πάντοϑεν ἡμᾶς περιέφραξεν ἁγνείαις, καὶ διὰ βρωτῶν “αὶ
ποτῶν καὶ ἀφῶν κα ἀκοῆς καὶ ὁράσεως νομικώς. τὸ γὰρ καϑόλου πάντα
πρὸς τὸν φυσικὸν λόγον 6 ομοια καϑέστηκεν, ὑπὸ μιᾶς δυνάμεως οἰκονομού-
μενα, καὶ καϑ' ἕν ἕκαστον ἔχει λόγον βαϑύν, ég ὧν ἀπεχόμεϑα κατὰ
τὴν χρῆσιν, καὶ οἷς συγχρώμεϑα.

25 36. “Χάριν δὲ ὑποδείγματος ἕν ἢ | δεύτερον ἐπιδραμών σοι σημανῶ.
μὴ γὰρ εἰς τὸν καταπεπτωκότα λόγον Bons, ὅτι μυῶν καὶ γαλῆς ἢ τῶν
τοιούτων χάριν περιεργίας ποιούμενος ἐνομοϑέτεν ταῦτα "Μωύσῆς᾽ e ! Aa
πρὸς ἁγνὴν ἐπίσκεψιν sot τρόπων ἐξαρτισμὸν δικαιοσύνης ἕνεκεν σεμνῶς
πᾶντα ἀνατέτακται. τῶν γὰρ πτηνῶν, οἷς χρώμεϑα, πάντα ἥμερα καϑέ-

30 στηκεν, ἃ διαφέρει καϑαρότητι, πυροῖς καὶ ὀσπρίοις χρώμενα πρὸς τὴν
τροφήν᾽ οἷον περιστεραί, τρυγόνες, ἀττακοί͵ πέρδικες, ἔτι χῆνες καὶ τὰ
ἄλλα ὅσα τοιαῦτα. περὶ ὧν δὲ ἀπηγόρευται πτηνῶν, εὑρήσεις γριά τε καὶ

XXXIV. 1. ἔτι BEH Hg. B Sch., συναλισγόμενοι E. — φαυλοις B v
v. — εὑρετικώτεροι E. Hgi., es Sch., φαύλῳ E Hg!. — 20. AauBavo-
τικώτεροι B v Sch. — 2. φϑάνοιεν v μὲν B v Sch., λαμβάνοιμεν E^
Hg 4 φϑάσειαν B Sch. —4. yap Bv E. — 21. ἁφῶν B v et edd. —
t edd., μὲν γὰρ E. — 5. xal λέγειν

»ομικῶς B v οὐ edd., νομικῆς *
B v et edd., λέγειν E. — 28. xa9' ἕν ἕχαστον v Hg. Seh.,

V. 8. οὖν B v et edd., τοι-
yagobv E. — xal E Hg!, om. B v
Sch. — 10. μηϑενὶ B v Sch., μηδενὶ
E Hg! — 12. πᾶσαν uncis ' inclusit
Sch. — 13. Αἰγυπτίων οἱ E Hg!., Seh.,
ol Αἰγυπτίων B v. — 15. ἀλλ E Hg!.,
Sch., ἀλλὰ B v. — 11. $u E^ Ἐν
Sch., ἡμῶν v. — ἐν E Hg!, )
om. B v. — ,18. αὐτοῖς B (Bec. d
v E Hg. , αὐτῶν B (pr. m.) Sch. —
19. οὖν E Hgi., τε ἐν B, τ᾽ εν Sch.,
£y Y. — μηδενὶ v E Hg!., μηϑενὶ Β
Sch. — συναλισγούμενοι B v et edd.,

xa9 ἕν ἕκαστα E, χαϑέχαστον B.
XXX 5.7 B E Sch., 7 xal v
Ηρ". — 26. ΓΝ B v et edd., εἰσέλ-
ϑῃς E. — μυῶν B v οὐ edd., μυεῶν
E — γαλῆς v E et edd., γαλλῆς B. --
21. περιεργίας v E et edd., περιεργίαν
B. — 29. παντὰα v E Hg!., ταῦτα B
Sch. — πετεινῶν ubique E.
B Sch., x«l E Hg!., om. v. — P

Hg! - — pls B v Sch.,

31. 32. và ἄλλα B v Hgt., τἄλλα Boh.

102 ADNOTATIONES AD BARNABAE EPI. C. X.

σαρκοφάγα καὶ καταδυναστεύοντα τῇ περὶ ἑαυτὰ δυνάμει τὰ λοιπὰ “καὶ τὴν
τροφὴν ἔχοντα δαπάνησιν τῶν προειρημένων ἡμέρων μετὰ ἀδικίας. οὐ
μόνον δὲ ταῦτα, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἄρνας καὶ ἐρίφους ἀναρπάζουσι καὶ τοὺς
ἀνθρώπους δὲ ἀδικοῦσι, νεκρούς τὸ xol ξῶντας. παράσημον' οὖν ἔϑετο διὰ
τούτων͵ ἀκάϑαρτα προσονομάσας, ὅτι δέον ἐστὶ κατὰ ψυχήν, οἷς ἡ γομο- 5
ϑεσία διατέτακται, δικαιοσύνῃ συγχρῆσθαι καὶ μηδένα καταδυναστεύειν,
πεποιϑύτας ἰσχύϊ τῇ καϑ' ἑαυτούς, μηδ᾽ ἀφαιρεῖσθαὶ μηδέν, ἀλλ ἐκ δι.
καίου τὰ τοῦ βίου κυβερνᾶν, ὡς τὰ τῶν προειρημένων πτηνῶν ἥμερα ξῶα
τὰ φυόμενα τῶν ὀσπρίων ἐπὶ γῆς δαπανᾷ καὶ οὐ καταδυναστεύει πρὸς
τὴν ἐπαναίρεσιν οὔτε τῶν ὑποβεβηκότων οὔτε τῶν συγγενικῶν. 81. διὰ 10
τῶν τοιούτων οὖν παραδέδωκεν ὁ νομοϑέτης σημειοῦσϑαι τοῖς συνετοῖς,.
εἶναι δικαίους τὲ καὶ μηδὲν ἐπιτελεῖν βίᾳ, ηδὲ τ περὶ. ξαυτοὺς ἰσχύϊ
πεποιϑότας ἑτέρους καταδυναστεύειν. ὅπου γὰρ οὐδ᾽ ἄψασθαι καϑήκει
τῶν προειρημένων διὰ τὴν περὶ ἕκαστα διάθεσιν, πῶς οὐ φυλακτέον παν-
τάπασι τοὺς τρόπους εἰς τοῦτο κατακλασθϑῆναι; πάντα οὖν τὰ συγχωρη- 15
Oívra ἐπὶ τούτων καὶ τῶν κτηνῶν τροπολογῶν ἐξέϑετο. τὸ γὰρ διχηλεῦ.
&v καὶ διαστέλλειν ὁπλῆς ὄνυχας σημεῖόν ἐστι τοῦ διαστέλλειν E ἕκαστα τῶν
πράξεων ἐπὶ τὸ καλῶς ἔχον. ἡ γὰρ ἰσχὺς τῶν ὅλων σωμάτων μεῖ ἐνερ-
γείας ἀπέρεισιν ἐπὶ τοὺς ὥμους ἔχει καὶ τὰ σκέλη. μετὰ διαστολῆς οὖν
ἅπαντα ἐπιτελεῖν πρὸς δικαιοσύνην ἀναγκάξει τῷ σημειοῦσθαι διὰ τούτων, 20
Ku δὲ καί, διότι παρὰ πάντας ἀνθρώπους διεστάλμεϑα. of γὰρ πλείονες
τῶν λοιπὼν ἀνθρώπων. ἑαυτοὺς μολύνουσιν ἐπιμισγόμενοι͵, συντελοῦντες
μεγάλην ἀδικίαν, καὶ χῶραι καὶ πόλεις ὅλαι σεμνύνονται ἐπὶ τούτοις. οὐ
μόνον γὰρ προσαγουσι τοὺς ἄρσενας, ἀλλὰ καὶ τεκούσας, ἔτι δὲ καὶ ϑυ-
ρας μολύνουσιν. ἡμεῖς δὲ ἀπὸ τούτων διεστάλμεϑα. περὶ ὧν δέ ἐστιν 25
o προειρημένος τῆς διάστολῆς τρόπος, περὶ τούτων εἶναι κα τὸν τῆς
μνήμης κεχαρακτήρικε. πάντα γὰρ ὅσα διχηλεῖ καὶ “μηρυκισμὸν ἀνάγει σα-
φῶς τοῖς νοοῦσιν ἐκτίϑεται E: τῆς μνήμης. ἡ γὰρ ἀναμηρύκησις οὐδὲν

XXXVI. 1. δαυτὰ B Sch., αὐτὰ E
Hg!., tavta v. — τὰ λοιπὰ v E | Hg,

τῶν λαιπῶν B Sch. — 2. δαπάνησιν.

B v Sch., τὴν δαπάνησιν E Ηρ', — 3.
ἀναρπάζουσι B v et edd., ἁρπάζουσι
E. — 4. δὲ BE Ηρ!. Sch., om. v. —
5. δέον v et edd., δὲ B E. — 6. p
diva v. E et edd., μηδενὶ B. — 1.
πεποιϑότας v E Hg. J πεποιϑόσιν B
Bch.. — xa9' ἑαυτοὺς B v et edd.,
éwvtóüv E. — μηδ᾽ v E et edd., μηδὲ
' B. — 71.8. διχαίουτὰἀ t00 B v et edd.,
διχαιοτάτου E. — 8. κυβερνᾶν B v
Sch. διαχυβερνᾶν E. — ἥμερα ζῶα v
P Beo ζῶα ἥμερα B, [60e] μέρα
» (praeeunte Vigerio). — 10.
el ᾿ὑποβεβηκότων οὔτε E Hg!., οὔτε
B v Sch.

XXXVIL 11. τῶν τοιούτων B v
et edd., τούτων E. — 12. περὲ ἑαυτοὺς
Β .Seh., περὶ αὐτοὺς E Hg!., παρ
αὐτοὺς ᾽ν. -- 18: ἑτέρους v E Hg'.,
ἑτέρων B Sch. — χκαϑήκει B Hg!
fich., χαϑῆχε v E. — 14. πῶς οὐ E
Hg. Sch., πῶς οὖν V. — 15. 16.
πᾶντα οὖν τὰ συγχωρηϑέντα E Hg'.
(add. ἡμῖν), πάντων τῆς συγχωρήσεως

μῖν v, πάντων δὲ τῆς συγχωρήσεως
μῶν ἕνεχα B Sch. — 16. ἐξέϑετο B
Sch., ἐκτέϑειχε Ἐ Hg., ἐκϑέοιται v.
— IT. ὅπλῆς v E et edd., ὁπλὰς B B,
ὁπλὰς εἰς ὃ Sch. — σημεῖον v E:
σημεῖα B Sch. — 20. τῷ σημειοῦσ
v (r0) E Hgt. "He ὁμοιοῦσϑαι B Sch
5p E , Beh, om. v. —
διεστάλμεϑα BVÉ Hgt., Sch., διεστά-
ut9a v. — 23. ὅλαι Y E Hg', ὁσαι B
Sch. — σεμνύνονται ἐπὶ τούτοις Bv
et edd., ἐπὶ τούτοις σεμνύνονται E.
--- 24. προσάγουσι τοὺς θσενας Bv
(ἄρρενας), προάγουσι τοὺς ἄρσενας
πρὸς ἄρρενας προσάγχουσιν E Hgt.
— 25. δὲ ἀπὸ v E Hg'., δ᾽ ἀπὸ B Sch.
— διεστάλμεϑαν E et edd.. ἐστάλμεϑα
B. — ὧν B Sch., ὃν y E Hgt., Sch. —
20. τόπος Y. — τούτων B Seh., toi-
ro» v E Hg!. — 26. 21. εἶναι xal τὸν
τῆς μνήμης B v Sch., xal τὸν τῆς
μνήμης εἶναι E He. — 21. xexapa-
χτήριχε E Hg!. (— &»), χεχαρα-
xvngixévau v. διχηλεῖ B E Hgt., Sch.,
διχηλή v. — μηρυκησμὸν B. — 28.
ἐκείϑεται v E et edd., ἐχτίϑεμαε B
— 28. οὐϑὲν v.

ARISTEAE C. XXXVI—XXXIX.

108.

ἕτερον ἀλλ ἢ τῆς ζωῆς καὶ συστάσεως “ἐπίμνησις. τὸ γὰρ iw διὰ τῆς
τροφῆς συνεστάναι νομίξει. διὸ παρακελεύεται καὶ διὰ τῆς γραφῆς

οὕτως"
ϑαυμαστά".

Myvsío μνησϑήσῃ κυρίου τοῦ ποιήσαντος ἐν σοὶ τὰ μεγάλα XalDeut VIL 18.
κατανοούμενα γὰρ αὶ μεγάλα καὶ ἔνδοξα φαίνεται" πρῶτον

μὲν ή σύμπηξις τοῦ σώματος, ἡ τῆς τροφῆς διοίκησις καὶ ἡ περὶ ἕκαστον
μέλος διαστολή, πολλῷ δὲ μᾶλλον ῃ τῶν αἰσϑήσεων διακόσμησις, διανοίας
ἐνέργημα καὶ κίνησις ἀόρατος, ἤ τε “ὀξύτης τοῦ πρὸς ἕκαστόν τι πράσσειν
καὶ τεχγῶν εὕρεσις ἀπέραντον περιέχει τρύπον. διὸ παρακελεύεται μνήμην
ἔχειν, ὡς συντηρεῖται τὰ προειρημένα ϑείᾳ δυνάμει καὶ συγκατασκευῇ.
1038. πάντα γὰρ χρόνον καὶ τόπον ὥρικε πρὸς τὸ διὰ παντὸς μνημονεύειν
τοῦ κρατοῦντος ϑεοῦ καὶ συντηροῦντος. καὶ γὰρ ἐπὶ τῶν ,βρωτῶν καὶ
ποτῶν ἀπαρξαμένους εὐθέως τότε συγχρῆσϑαι κελεύει. καὶ μὴν καὶ ἐκ τῶν
περιβολαίων παράσημον ἡμῖν μνείας δέδωκεν, ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν
πυλῶν καὶ ϑυρῶν προστέταχεν ἡμῖν τυϑέναι τὰ λόγια, πρὸς τὸ μνείαν
15 εἶναι ϑεοῦ. καὶ ἐπὶ τῶν χειρῶν δὲ διαρρήδην τὸ σημεῖον κελεύει περιῆ-
φϑαι, σαφῶς ἀποδεικνὺς ὅτι πᾶσαν ἐνέργειαν μετὰ δικαιοσύνης ἐπιτελεῖν
δεῖ, μνήμην ἔχοντας τῆς ἑαυτῶν κατασκευῆς, ἐπὶ πᾶσι δὲ τὸν περὶ ϑεοῦ
φόβον, κελεύει δὲ καὶ κοιταξομένους καὶ διανισταμένονς καὶ πορευομένους
᾿ μελετᾶν τὰς τοῦ ϑεοῦ κατασκευάς, οὐ μόνον λόγῳ, ἀλλὰ καὶ διαλήψει
20 ϑεωροῦντας τὴν κίνησιν καὶ ὑπόληψιν ξαυτῶν, ὅταν εἰς i ὕπνον ἔρχωνται,
καὶ τὴν ἔγερσιν,. ὡς ϑεία τίς ἐστι καὶ ἀκατάληπτος τούτων ἡ μετάϑεσις.
90. δέδεικται δέ σοι καὶ τὸ περισσὸν τῆς λογίας τῆς κατὰ τὴν διαστο-
Mv καὶ μνείαν, ὡς ἐξεϑέμεϑα τὴν διχηλίαν καὶ τὸν μηρυκισμόν᾽ οὐ γὰρ
εἰκῆ. καὶ κατὰ τὸ ἐμπεσὸν εἰς ψυχὴν νεμομοϑέτηται, πρὸς δὲ. ἀλήϑειαν
25 καὶ σημείωσιν ὀρϑοῦ λόγου. διατάξας γὰρ ἐπὶ βρωτῶν καὶ ποτῶν καὶ
τῶν κατὰ τὰς ἀφὰς ἕκαστα κέλεύει μηϑὲν εἰκῇ μήτε πράσσειν μήτε
ἀκούειν, μήτε τοῦ λόγου δυναστέίᾳ συγχρωμένους ἐπὶ τὴν ἀδικίαν τρέπε.
σϑαι. καὶ ἐπὶ τῶν κνωδάλων δὲ ταὐτόν ἔστιν εὑρεῖν. κακοποιητικὸς γὰρ

XXXVII. 1. aAA. ἢ E Hg!. (fort.
ἡ scribendum est), ἀλλὰ B v Sch. —
καὶ συστάσεως v E Ηρ!., xol τῆς συ-
στάσεως B Sch. — ἐπίμνησις B v Sch.,

ὑπόμνησίς ἐστι E Hg!. — 2. xal διὰ.

B v οὐ edd., διὰ E. --- λέγων E Ηρ!.,
ὃ λέγων B v Sch. — 3. κυρίου B
Sch., τοῦ xvglov v., xvglov τοῦ 9600
Hg!. — 4. xal μεγάλα καὶ B v HE
Sch., om. E. — πρῶτον B v et edd.,
πρῶτα E. — 5. ἡ σύμπηξις τοῦ σώ:
ματος B v Sch, ἡ τοῦ σώματος σύμ-
πῆξις E Hg!. — ἡ τ Sch., xal ἡ
τῆς v E Hg'. — 6. dioc B v et edd.,
μέρος E. — 1. τοῦ νοὸς πρὸς rà?
Sch. — 8. ἀπέραντον B Sch., ἀπέρα-
στον v Ηρ!., ἐπέραστον E. — περιέ-
ver v E HS, παρέχει B Sch. — 9. τὰ
προειρημένα V ví et edd., om. B. —
9. ϑείᾳ δυνάμει καὶ συγκατασκενῇ B
Sch., ϑείᾳ δυνάμει σὺν χατασχευ
ϑείᾳ δυνάμει καὶ κατασχευῇ [LM
συνεχόμενα ϑείᾳ δυνάμει E.
CU 10. χρόνον xal tónov
B v et edd., τόπον xal χρόνον E. —

11. xal συντηροῦντος B v Sch., συν»-
τηροῦντας xal tac ἀρχὰς xal ᾿μεσό-
τητας xal τελευτᾶς E Hg!. — 12. ἀπαρ-
ξαμένους v E Ηρ!., om. B, uncis in-
clusit Sch. — συγ ρῆσϑαι E Hg!
συγχωρῆσαι B v, Sc (dubitans). —
13. ὡσαύτως δὲ καὶ Βν m edd., ὡσαυ-
τως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν πόλεων xal ol-
κήσεων διὰ τὸ σχεπάζεσϑαι xal E.
— 14. προστέταχεν E Hg, προστέ-
ταχε μὲν B v Sch. — 11. τῆς ἑαυτῶν
χατασχευῆς E Hgt., τῆς ἡμῶν συστά-
σεως Y Sch., αὐτῆς B. — 18. xal πο-
ρευομένους E Hgi., om. B v Sch. —
19. οὐ μόνον. λόγφ B v Sch., οὐ λόγφ
μόνον — ἀλλὰ καὶ E Hg!.,
ἀλλὰ B v Sch. — 20. xal B v Sch., xai
τὴν E Hg!. — 21. τούτων ἡ Bv Sch »
ἡ τούτων E
Sch. Ix. 2. xal jincis inclusit
ch. — 2 μηρυκησμ y — 24.
MU xal E, , Sch., om. B v. — δὲ
de. — 25. xal ποτῶν
E gt. ^n. B v Sch. — 27. τοῦ λόγου
ch., τῷ toi λόγου E Hgt.

104

ADNOTATIONES

ὁ τρόπος ἐστὶ ox καὶ γαλῆς καὶ μυῶν καὶ τῶν τούτοις ὁμοίων, ὅσα διηγό-
ξξυται. πάντα γὰρ λυμαίνονται καὶ κακοποιοῦσι μύες, οὐ μόνον πρὸς τὴν

υτῶν τροφήν, ἀλλὰ καὶ παντελῶς ἄχρηστον γίνεται ἀνθρώπῳ, ὅ, τι ἂν
δήποτ οὖν ἐπιβάλληνται κακοποιεῖν. TO TE τῆς γαλῆς γένος ἰδιάξον ἐστί.
ὡρὶς γὰρ τοῦ προειρημένου ἔχει λυμαντικὸν κατάστημα" διὰ γὰρ τῶν
rov συλλαμβάνει, τεκνοποιεῖ δὲ τῷ στόματι. καὶ διὰ τοῦτο ὁ τοιοῦτος τρό-
πος τῶν ἀνθρώπων “ἀκάθαρτός ἐστιν. ὅσα γὰρ δὶ ἀκοῆς λαβόντες, ταῦτα
τῷ λόγῳ σωματοποιήσαντες κακοῖς ἑτέρους ἐνεκύλισαν,͵ ἀκαϑαρσίαν τε οὐ
τὴν τυχοῦσαν ἀπετέλεσαν, μιανϑέντες αὐτοὶ παντάπασι τῷ τῆς ἀσεβείας |
μολυσμῷ. καλῶς δὲ ποιῶν ὁ βασιλεὺς ὑμῶν τοὺς τοιούτους ἀναιρεῖ, καϑὼς 10

μεταλαμβάνομεν." Ἐγὼ δὲ εἶπα"

"Τοὺς ἐμφανιστὰς οἴομαί σε λέγειν" καὶ

γὰρ αἰκίαις καὶ ϑανάτοις ἐπαλγέσιν αὐτοὺς περιβάλλει συνεχῶς." -- Ὁ
δέ" "Τούτους γὰρ καὶ λέγω" 5 γὰρ ἐπαγρύπνησις εἰς ἀνθρώπων ἀπώλειαν.
ἀνόσιος. ὁ δὲ νόμος ἡμῶν κελεύει μῆτε λόγῳ μήτε ἔργῳ μηδένα κακο-
ποιεῖν. καὶ περὶ τούτων οὖν ὅσον ἐπὶ βραχὺ διεξελϑεῖν, προσυπέδειξα 15

πάντα σοι"

διότι πάντα κεχανόνισται πρὸς δικαιοσύνην, καὶ οὐδὲν εἰχῇ

κατατέτακται διὰ τῆς γραφῆς οὐδὲ μυϑωδῶς, ἀλλ ἵνα 0r ὕλου τοῦ fv
καὶ ἐν ταῖς πράξεσιν ἀσκῶμεν δικαιοσύνην πρὸς πάντας ἀνθρώπους,
μεμνημένοι τοῦ δυναστεύοντος ϑεοῦ. περὶ βρωτῶν οὖν καὶ τῶν ἀκαϑάρ-
τῶν ἑρπετῶν καὶ κνωδάλων ὁ πᾶς λόγος ἀνατείνει πρὸς δικαιοσύνην καὶ 20
τὴν τῶν ἀνθρώπων συναναστροφὴν δικαίαν."

᾿Εμοὶ μὲν οὖν καλῶς ἐνόμιξε περὶ ἑκάστων ἀπολελογῆσϑαι. καὶ γὰρ
περὶ τῶν προσφερομένων ἔλεγε μόσχων τε καὶ κριῶν καὶ χιμάρων, ὅτι δεῖ

ταῦτα ἐκ βουκολίων καὶ ποιμνίων λαμβάνοντας ἥμερα ,ϑυσιάξειν,

ἢ
καὶ

μηϑὲν ἄ ἄγριον, ὅπως oi προσφέροντες τὰς ϑυσίας μηδὲν ὑπερήφανον ξαυ- 25
τοῖς συνιστορῶσι, σημειώσει κεχρημένοι τοῦ διατάξαντος. τῆς γὰρ ἑαυτοῦ
ψυχῆς τοῦ παντὸς τρόπου τὴν προσφορὰν ποιεῖται ὁ τὴν ϑυσίαν προσά-
yov. καὶ περὶ τούτων οὖν νομίζω τὰ τῆς ὁμιλίας ἄξια λόγου καϑεστάναι

XXXIX. 1. γαλῆς v E οὐ edd.,
γαλλῆς B. — 2. 9. xal καχοποιοῦσι
— ἀλλὰ v .E et edd., om. B. — 3.
παντελῶς ἄχρηστον γίνεται B v Sch.,

εἰς τὸ παντελῶς ἄχρηστον γένεσϑαι
Hg'. — 0, τι ἂν Hg!., ὅτι ἂν B
Sch., ὅταν v. — 4. ἐπιβάλληται E

Hg. , ἐπιβάληται B v Sch. — τό τε B
Sch., τὸ Ηρ". — 6. διὰ τοῦτο B
Hg'!., διὰ τοῦτ᾽ οὖν E Sch. — T. τῶν
ἀνϑρώπων B v et edd., τοῖς ἀνϑρώ-
ποις E. — διὰ ἀκοῆς B v. — λαβόντες
B v E Soh, ἔλαβον Hg!. — 8. τε E
Hg!., om. B v Sch. — 9. ἐπετέλεσαν
B (corr.) v Hgi, ἀπετέλεσαν E Sch.
— 11. εἶπα B E Sch, εἶπον v Hg'.
—, 12. περιβάλλει B y et edd., παρα-
βάλλει E. — 12. 13. Ὁ ó£ B v et edd.,

ofa. E. — 13. ἡ γὰρ ἐπαγρύπνησις B
v et edd., ἐπαγρύπνησις γὰρ E. — 13.
εἰς ἀνθρώπων ἀπώλειαν E Ηρ!., , Sch.,

ἀνϑρώπων ἀπώλεια B v. — λόγῳ Y
E et edd., νόμῳ B. — 14. 15. μηδένα
καχοποιεῖν B (μηδενὶ et edd.,, xa-

χκοποιεῖν μηδένα E. — 15. ἐπὶ βραχὺ
B E Hg!. δοιι., βραχεῖ v. — 15. 16.
προσυπέδειξα πάντα emendavi, προ-
συποδείξαντα B v Sch. (προσυπεδεί-
£auév?), προσυπέδειξα Hg!. — 16.
διότι B E Sch., ὅτε v Hg!. — 17. &
ϑωδῶς Βν Hg!., Sch., ϑυμωδῶς "
— διὰ v. — 19. μεμνημένοι v E οὐ
edd., μεμνημένους B. — 20. Id
B E Hg'., Sch., om. v. — ὃ πᾶς
καὶ πᾶς B v, Uer πᾶς Sch. — n
καλῶς BEH d , om. v. — ἀπο-
λελο 509a. Be. " ᾿ἀπολογεῖσϑαι Β
Sch. — 28. περὶ v E et edd., ἐπὶ
B. — τὲ B v Sch., om. E Hg!. — δεῖ
E Hgt., Sch., ἀεὶ B v. — 24, ταῦτ᾽
Sch. — λαμβάνοντας v E οἱ edd., λαμ-
βάνοντες B. — 24.25. ἥμερα --- 790G-
φέροντες v E (χατασχευάαζειν) Hg !. (xa-
τασχευάζειν) Sch., om. B. — 26. χεχρη-
μένοι v E Hg!., χεχρημένου.Β Sch. —
25. μηδὲν B Hgt., Sch., μηϑὲν v. —
28. ἄξια λόγου E Hg? Sch., ἀξιολό-
yov B v. — 29. διὰ E Hg, διὸ B v

AD BARNABAE EPI. C. X. 105

1 A , A A , - , t ^
διὰ τὴν σεμνοτητὰ καὶ φυσικὴν διανοιαν τοῦ νόμου, "jv προῆγμαι διασα-
φῆσαί σοι, Φιλόκρατες, δί ἣν ἔχεις φιλομάϑειαν.

Sch. — xal φυσιχὴν διάνοιαν B v et XXXIX 2. co: v E et edd., om. B.
edd., om. E. — ἣν E Hg!, om. Bv — Φιλόχρατες B E Hg, Sch., Φιλο-
Sch. κράτη v.

haec omnia, quibus Pseudo-Aristeas legum Mosaicarum allegoricam inter-
retationem exposuit, Barnabas qui dicitur bene novit, quamvis plane diversum
nem secutus. spiritualem enim legis Mosaicae sensum ludaismo opposuit potius
quam adaequavit. etiam Gregorius Nyss. Testimon. adv. Iud. c. 11 p. 314 ed.
Zacagn. Pseudo-Aristeam c. 35 p. 101, 19 sq. secutus: τούτου χάριν ἐδέησε
περιτομῆς καὶ τῆς περὶ τὰ λοιπὰ γένη ἀμιξίας, ἵνα ὥσπερ τε διάφραγμα
τῶν λοιπῶν αὐτοὺς ἀνϑρώπων χωρίζῃ ὁ νόμος. .
. p. 25, 9—11. ὡς xal τὰ ὄρνεα ταῦτα μόνα δαυτοῖς ov πορίζει τὴν
τροφήν, ἀλλὰ ἀργὰ καϑήμενα ἐπιζητεῖ, πῶς ἀλλοτρίας σάρχας καταφάγῃ,
ντὰα λοιμὰ τῇ πονηρίᾳ αὐτῶν. cf. Aristeae c. 36 p. 101, 32 sq.

p. 26, 1. σμύραιναν — σηπίαν. neque muraena neque sepia in Pentatencho
disertis verbis nominatur. ;

p. 20, 6. οὐ μὴ yévg, φησί, παιδοφϑόρος. cf. c. 19 p. 45, 1 οὐ φονεύσεις
t£xvov cov ἐν φϑορᾷ. Clemens Alex. Paed. IT, 10, 83 p. 221, quem etiam ego
(apost. VV. p. 24) secutus sum, intellexit paederastiam. sed Mueller (l. l. p.
245): ,Hier aber findet das, was vom Hasen gesagt ist, die einfachste Án-
wendung auf das Kindabtreiben.'* cf. notam sequentem et p. 20, 9 φϑορεῦς,
quod voc. etiam Mueller interpretatur paederastam. a

p. 26, 7. 8. ὅτι ὁ λαγωὸς χατ ἐνιαυτὸν πλεονεχτεῖ τὴν ἀφόδευσιν' 00a
γὰρ ἔτη Cg, τοσαύτας ἔχει τρύπας. ,,De leporum foraminibus, sexu, salacitate
quid veteres scripserint, et quo modo id animal figura dicatur paediconum,
pathicorum, adulterorum et libidinosorum omnium, non commemorabo inprae-
sentiarum. te solum, lector, remittam ad Aristotelem lib. 5 de Historia anima-
lium cap. 2. lib. 6. eap. 33. Aelianum de animalibus lib. 2. cap. 12. lib. 13.
eap. 12. Democritum Geopon. lib. 19. cap. 14. Varronem lib. 3. de re rustica
cap. 12. Plinium Hist. lib. 8. cap. ὅδ Clementem Alex. lib. 2 Paedagogi cap.
10 p. 188. 190 (v. supra sub textu]. Auctorem Recognitionum lib. 8. cap. 25
[ut — — alia quaedam animalia marem vicibus alternis in feminam verterent
et sexum ΝΣ annos singulos commutarent, ut lepores et hyaenae, quas beluas
vocant] Novatianum cap. 3. Epistolae de cibis iudaicis. Altereationem Syna-
gogae et Ecclesiae, ubi do Levitico; Donatum ad Terentii Eunuch. Act. 3. Sc.
1. ac Eugraphium ad eundem Comici locum.* Cot. ἀφόδευσις ist gewóhnlich der
Abgang, Stuhlgang, dann Loch. Also wie Oeffnung. So nehmen es hier derLat.: ad
adsellandum, Men. und le Moyne II, 815 nach Pollux: ὅσων δὲ ἐτῶν εἴη; τοσαύτας
χει τῶν ἀπὸ τοῦ σώματος ἐχχωρούντων ὑπὸ τὴν οὐρὰν ónac. Deutlicher noch
sagtPlin. H. N. VIII, 5: Archelaus autor est, quot sint éorporis cavernae ad ex-
erementa lepori, totidem esse annos aetatis. — Das hángt mit der alten Volks-
ansieht zusammen, dass der Hase auch in der Schwangerschaft, sogar wührend
des Gebárens Geschlechtslust treibe. Oppianus de venatione l. IIT: οὐδ᾽ αὖ-
ταῖς ὠδῖσιν ἀναινομένη κυϑέραιαν. Derselbe sagt, dass der Hase mehrere
Leibesfrüchte zugleich in sich tragen kónne, und zwar von verschiedenem Alter.
— Auf diesen Wahn der Alten sieht nun Hefele in unserer Stelle eine An-
spielung. Allein dadurch ist der Hase noch nicht Symbol des παιδοφϑόρος,
sondern durch das unnatürliche Abtreiben der ἐν γαστρὶ φόρτοι, um mit der
Sibylle [II, 283] zü reden. Die Jungen sind nur z. Th. ausgetragen, z. Th.
nicht. Aristot. De generat. anim. IV, 5.^ Mueller. equidem leporis plura fora-
mina ad paederastiae libidinem relata esse censeo. ceterum addo Testam. XII,
patriarch. Aser. 2: οἱ τοιοῦτοι ὅσιοί εἰσι δασύποδες κτλ.

,.p. 26, 8. 9. ἀλλ᾽ ,οὐδὲ τὴν ὕαιναν φάγῃ" οὐ μή, φησί, γένῃ μοιχός,
οὐδὲ φϑορεῦς. — ὅτι τὸ ζῶον τοῦτο παρ᾽ ἐνιαυτὸν ἀλλάσσει τὴν φύσιν καὶ
ποτὲ μὲν ἄρρεν, ποτὲ δὲ ϑῆλυ γίνεται. lam vero quod de hyaena dicit
Barnabas, eam alternare sexum, creditur quidem ab Horo Hieroglyph. lib. 2.
cap. 69. Aeliano lib. 1. de animalium proprietatibus cap. 25. Oppiano lib. 3.

de Venatione vers. 288. Artemidoro Onlrocrit. lib. 2. cap. 12. Phile de natura

106 ADNOTATIONES

animalium cap. 43. Ovidio Metamorph. lib. 15. fab. 38. "Tertulliano cap. 3. libri
de pallio, Seriptore Recognitionum lib. 8. num. 25. et Petro Damiani laudata
Epistola: sed refellitur solide per Aristotelem lib. 3. de generatione anima-
lium cap. 6. et lib. 6. de Historia animalium cap. 32. Diodorum Siculum
Historiae lib. 32. in Photio cod. 244. Plinium lib. 8. Natur. Hist. cap. 30 lib.
28. cap. 8. Clementem Alexandrinum 2. Paedagogi cap. 10. ac Eustathium in .
Hexaemeron p. 39. — Superest reddenda ratio, cur pro hyaena noster Interpres
belluam posuerit. eàin promptu est; usus nempe desumptus ex notissima bestiae -

feritate. Lexicon Graeco-Latinum vetus: ὕαινα, ζῶον, bellua. Glossae Labbaei
— — ὕαινα, velua, quod idem est cum belua sive bellua. — Julius Capitoli-

nus in fine Gordiani tertii: Belbi, id est hyaenae. Belbi, belui, bellui, nequa-

.. quam differunt. Clementis Recogn. lib. 8. cap. 25: Hyaenae, quas beluas vocant.

apud Arnobium lib. 7. multo post initium: Camelos et beluas seu belbas et
leones.:— Nullatenus ergo necessaria est virorum doctorum emendatio, qui in
Barnabae Interprete malunt ,belvum* ant ,belbum*' etc. Cot.

. 26,12. 13 —p. 27, 2. ἀλλὰ καὶ τὴν γαλῆν ἐμίσησε καλῶς" οὐ uj,
sol, ytv9y9 gc τοιοῦτος, οἵους ἀχούομεν ἀνομίὰν ποιοῦντας ἐν τῷ στόματι
ὁ ἀχκαϑαρσίαν, οὐδὲ χολληϑήίσῳ ταῖς ἀκαϑάρτοις ταῖς τὴν ἀνομίαν ποιού-
σαις τῷ στόματι. τὸ γὰρ ζῶον τοῦτο τῷ στόματι κύει. similia iam Aristeas
c. 39 p.104, 4 sq. retulit: .,,Non advertens Interpres damnari hoc loco ne-
fandam fellatorum et fellatricum nequítiam, [ut iam Voss. vidit] alio rem tra-
duxit; nempe ad audientes, ac loquentes iniqua et impura. fabulabantur cum
Anaxagora veteres quidam, qui ab Aristotele confutantur ΠΡ. 3. de generatione
animalum cap. 6 quosque sequitur Ovidius lib. 9. [v. 304. 323 sq.] Meta-
morphos. fabula 5., mustelam ore parere. affirmabant alii, eam per os con-
eipere, per aurem parere, sicut infra patebit de eo, qui Recognitionum librum
composuit, lib. 8. cap. 25., et αὖ cernere est in Isidoro Originum lib. 12. cap. 3.
— — &8ique in Arabibus ab eruditissimo Bocharto prolatis: alii contra, conci-
pere aure, parere ore; Aristeas de LXX Interpretibus — et multi apud Plu-
tarchum lib. de Iside et Osiride p. 380. 381, ubi perperam γαλῆν ,felem* vertit
Interpres: itaque noster Barnabas ex illorum numero exstitif, qui nimium
comrgentis creduli admitiebant conceptum mustelae per aurem. ad quam opi-
nationem respexisse videtur Aelianus lib. 15. de animalibus cap. 11. cum dicit
de Gale fabulosa femina: ἀφροδίτην παράνομον àvout« ut et ad aliam in Horo
Hierogl. lib. 2. cap. 34. positam." Cot. Mueller contulit Minuc. Fel 28, 11
Auson. Epigr. 120, Arnob. adv. gentes IL, 42: oris stuprum.

. 97, 2. 3. περὶ uiv τῶν βρωμάτων λαβὼν Movorc τρία. δόγματα
οὕτως ἐν πνεύματι ἐλάλησεν. , Unser Verf. hebt gern drei Dogmata heraus,
6. 1 p. 4,6. 1. c. 9 p. 23, 6. 7. c. 10 p. 24, 6. p. 27, 5. Hier ist dieses um so mehr
gesucht, da er einige im Vorigen angeführte und ausgeführte Bestimmungen
weglassen muss, um die Dreizahl nicht zu überschreiten.* Mueller, A. Harnack
contulit etiam c. 4 p. 9, 17. 18 τρεῖς — τῶν βασιλέων. Tgnat. ad Eph. 19
τρία μυστήρια γραυγῆς al Mosis tria dogmata non excedunt quae p. 24, 4.
5 relata sunt: 1) ,Non manducabis porcinam', i. e. ,Non eris coniunctus ho-
minibus talibus, qui cum luxuriant obliviscuntur dominum suum.*.2) ,Nec
aquilam nec accipitrem nec corvum*, i. e. ,Non adiunges te nec similabis tali-
bus hominibus, qui nesciunt per laborem et sudorem sibi adquirere escam,
rapiunt alienam per suam iniquitatem et observant quasi in simplicitate ambu-
lantes quem dispolient.' 3) ,Nee omnem piscem, qui non habet in se squamame*, -
i. e. ,Non similabis adhaerens talibus hominibus, qui in perpetuo impii et iudicati
iam morti sunt.' quae p. 26, 5 —p. 27, 2, adduntur: ἀλλὰ xal τὸν δασύποδα ov
φάγῃ xvÀ., p. 27, 3—11 plane omittuntur.

p. 27, 4. δ. oí δὲ xav. ἐπιϑυμίαν τῆς σαρχὸς ὡς περὶ βρώσεως προσε-
δέξαντο. spirituali Mosis intelligentiae opponitur carnalis concupiscentia Iu-
daeorum, qui spiritualia secundum carnem intellexerint. cf. Ioan. VI, 206.

P 21, 5—10. λαμβάνει δὲ τῶν αὐτῶν τριῶν δογμάτων γνῶσιν Δαυὶδ
καὶ λέγει ὁμοίως" ,Maxagioc ἀνήρ, ὃς οὐκ ἐπορεύϑη ἐν βουλῷ ἀσεβῶν —
καὶ ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν οὐκ ἔστη -- καὶ ἐπὶ καϑέδραν λοιμῶν ovx ἐκαϑισε."
Ῥε. 1, 1 verbo tenus (excepto voc. χαϑέδρᾳ). , ,

p. 27, 11. 12. ἔχετε τελείως καὶ περὶ τῆς βρώσεως. Barnabas impu-
gnanit Christianos iudaizantes, de quibus Paulus Rom. XIV, 3. scripsit: o δὰ i£
σϑίων τὸν ἐσϑίοντα μὴ χρινέτω (cf. v. 6), quos ibidem v. 14 monuit, ὅτι

AD BARNABAE EPI. C. X. XI. . 01

οὐδὲν χρινὸν δι᾿ ἑαυτοῦ, v. 17 ov γάρ ἐστιν ἡ βασιλεία τοῦ ϑεοῦ βρῶσις καὶ
πόσις, ἀλλὰ διχαιοσύνη χαὶ εἰρήνη καὶ χαρὰ ἐν πνεύματι ἁγίῳ. v. 20 μὴ
ἕνεχεν βρώματος κατάλυε τὸ ἔργον τοῦ ϑεοῦ. cf. Coloss. IL, 16 (μὴ οὖν τις
ὑμᾶς χρινέτω ἐν βρώσει 7j ἐν πόσει). 21. contra eosdem Barnabas pergit
disserere de animalibus, quae edere Moses Israelitas non vetuit.

p. 27, 12. 13. φάγεσϑε πᾶν διχηλοῦν xal μαρυχώμενον. Lev. XI, J πᾶν
κτῆνος διχηλοῦν ὁπλὴν xai ὀνυχιστῆρας ὀνυχίζον δύο χηλῶν xal ἀνάγον
μηρυχισμὸν àv τοῖς χτήνεσι, ταῦτα φάγεσϑε. de forma μαρυχᾶσϑαι cf. p. 28,
5. ἀναμαρυχωμένων. Polycarpi epi. δὰ Florin. apud Euseb. H E. V, 20, 1:
γνησίως avra ἀναμαρυχῶμαι. Clemens Alex. Paed. III, 11, 76 p. 298 μαρυ-
χώμενον. Cyrillus Alex. c Iulian. IX, p. 317 μαρυχάζει (quater.)

p. 27, 14 —p. 28, 1. χαλῶς εἶπε βλέπων τὴν ἐντολήν. cf. quae ad. c. 9
p. 22, 11. 12 notata sunt. E

. 28, 1— 5. τέ οὖν λέγει: κολλᾶσϑε μετὰ τῶν φοβουμένων τὸν xvQuov
μετὰ τῶν μελετώντων ὃ ἔλαβον διάσταλμα ῥήματος ἐν τῷ καρδίᾳ, £f
τῶν λαλούντων ῥήματα xvolov καὶ τηρούντων, μετὰ τῶν εἰδότων ὅτι ἡ
μελέτη ἐστὶν ἔργον εὐφροσύνης xal ἀναμαρυχωμένων τὸν λόγον κπυρίον.
ruminantia et, bisulea animalia iam Aristeas c. 37. 38 p. 102, 16 sq. τὸ τῆς μνή-
μῆς repraesentare docuit, ubi etiam p. 102, 16 ἡ περὶ ἔχαστον μέλος διαστολή
memoratur, οἷ, c. 39 p. 103, 21. 22 τῆς λογίας τῆς κατὰ τὴν διαστολὴν κα
μνείαν. c. 91 p. 102, 168—18 τὸ γὰρ διχηλείειν καὶ διαστέλλειν ὁπλῆς ὄνυχας
σημεῖόν ἐστι τοῦ διαστέλλειν ἕχαστα τῶν πράξεων πρὸς τὸ καλῶς ἔχον. itaque
Barnabas scripsit διάσταλμα, quo voc. interpretes valde turbati sunt. Hefele:
»δεασταλμα nec apud seriptores classicos nec in V. et N. T. nee apud Ducan-

ium reperitur. derivandum est à διαστέλλομαι, imperare, graecipero" Dressel
fortasse διάγγελμα legendum esse dixit. Aristeam secutus Barnabas singularem
illam vocem formasse videtur. Aristeam secutus iam Philo de concupiacentia 5
(Opp. 11, 353): χαϑάπερ γὰρ τὸ μηρυχώμενον ζῶον, ὅτε διατέμνον͵ τὴν
Ἰροφὴν ἐναπερείσηται τῇ φάρυγγι, πάλιν ἐκ τοῦ χατ ὀλίγον ἀναμάττει
xal ἐπιλεαίνει καὶ μετὰ ταῦτα εἰς κοιλίαν διαπέμπεται" τὸν αὐτὸν τρόπον
xal ὃ παιδευόμενος, δεξάμενος δι΄ ὥτων τὰ σοφίας δόγματα καὶ ϑεωρήματα
παρὰ τοῦ διδάσχοντος, ἐπὶ πλέον ἔχει τὴν μάϑησιν, οὐχ οἷός τε ὧν εὐϑὺς
συλλαβέσϑαι καὶ περιδράξασϑαι χραταιότερον, ἄχρις ἂν ἕχαστον ὧν ἤκουσεν
ἀναπολῶν μνήμην συνεχέσι μελέταις — αἱ ^ εἰσι x0ÀÀ« νοημάτων —
ἐνσφραγίσηται: τῇ ψυχῇ βεβαίως τὸν τύπον. ἀλλ᾽ οὐδέν, ὡς ἔοιχεν, ὄφελος
7? τῶν νοημάτων βεβαία χατάληψις, εἰ μὴ προσγένοιτο διαστολὴ τούτων
καὶ διαίρεσις εἰς τε αἵρεσιν ὧν χρὴ καὶ φυγὴν τῶν ἐναντίων, ἧς τὸ διχη-
λοῦν σύμβολον. Philonem secutus Barnabas scripsisse videtur: ἡ μελέτη ἔστιν
ἔργον εὐφροσύνης. lrenaeus adv. haer. V, 8, 3: Praedixit autem flguraliter
omnia haec lex, de animalibus delincans hominem: Quaecunque, inquit, duplicem
ungulam habent et ruminant, munda enuntians, — qui sunt ergo mundi? qui
in patrem et filium per fidem iter firmiter faciunt — haec est enim firmitas
eorum, qui duplicis sunt ungulae — et eloquia dei meditantur die ac nocte,
uti operibus bonis adornentur; haec est enim ruminantium virtus. Cyrill. Alex.
contra Iulian. IX, p. 317.

p. 28, 5—'. τί δὲ τὸ διχηλοῦν; ὅτι ὁ δίχαιος xal ἐν τούτῳ τῷ αἰῶνι
περιπατεῖ xa) τὸν ἅγιον αἰῶνα ἐκδέχεται. haec Barnabae sunt propria.

p. 28, 10. ἵνα συνίωμεν ταῦτα scripsi (συνεῶμεν edd.). etiam c. 12 p. 34,
2 συνίων scribendum esse docet imperativus cv».& apud Herm. Past. Mand.
VI, 2 p. 52, 1. 53, 11. Sim. V, 5 p. 89, 11 IX, 12 p. 125, 11 al.

XI. p. 28, 13. 14. τὸ βάπτισμα τὸ φέρον ἄφεσιν ἁμαρτιῶν. cf, Evg.
Nazar. p. 15, 12. (Matth. ΠῚ, 6. Marc. I, 5). Luc. IIT, 5.

P. 28, 16 —p. 29, 2. Ἔχστηϑι, οὐρανέ, xal ἐπὶ τούτῳ πλέον φρίξον, f)
γῆ, τι δύο καὶ πονηρὰ ἐποίησεν ὁ λαὸς οὗτος" ἐμὲ ἐγκχατέλεπον, πηγὴν
ὕδατος ζῶσαν, καὶ ἑαυτοῖς ὥρυξαν βόϑρον ϑανάτου. Ier. II, 12. 18 ἐξέστη
ὁ οὐρανὸς ἐπὶ τούτῳ xal ἔφριξεν ἐπὶ πλεῖον σφόδρα, λέγει κύριος. ὅτι δύο
xal μεγάλα ἐποίησεν ὁ λαός μου" ἐμὲ ἐγκατέλιπον, πηγὴν ὕδατος ζωῇ
(ζῶντος AL), xal ὥρυξαν ἑαυτοῖς λάχχους συντετριμμένους. Barnabas initio
propius ad hebraiea [4&9 sav soy" mar 5» c5o sv] accessit, sed in flne
etiam ab, hebraicis discessit. eum casu eum hebraicis ex parte convenisse pu-
tare licet.

p. 29, 2—4. Μὴ πέτρα ἔρημός ἐστι τὸ ὄρος τὸ ἅγιον μου Σινᾶ; ἔσεσϑε

108 ADNOTATIONES

γὰρ ὡς πετεινοῦ νοσσοὶ ἀνιπτάμενοι, νοσσιᾶς ἀφῃρημένοι. los. XVI, 1.
2 μὴ πέτρα ἔρημός ἔστι τὸ ὄρος ϑυγατρὸς (9vy. om. Al) Σιών; ἔσῃ γὰρ
ὡς πετεινοῦ ἀνιπταμένου νοσσὸς (νεοσσὸς Ww et AL) ἀφῳρημένος.,,
ze Citat passt nur dann in den Zusammenhang mit dem Vorigen und über-
aupt in den Gedankengang unsers Verfassers, weun man mit Hefele ἔρημος,
wüste, leer, für wasserarm nimmt. So steht es Ps. LXII, 2. 2 Kón. ll, 8.
Hesek. XXX, 12* Mueller. quo magis animadvertendum est, Iustinum M. Dial.
c. 114 p. 342 C hunc locum eodem modo statim post Ier. IT, 12. 13 dedisse.
p. 29, 5—8. Ἐγὼ πορεύσομαι ἔμπροσθέν cov xol ὄρη ὁμαλεῶ xol
πύλας χαλχᾶς συντρίψω xal μοχλοὺς σιδηροῦς συγχλάσω xal δώσω σοι
ϑησαυροὺς σχοτεινοὺς ἀποχρύφους ἀοράτους, ἵνα γνῶσιν ὅτι ἐγὼ κύριος 0
ϑεός. les. XLV, 2. 3 Ἐγὼ ἔμπροσϑέν cov (αὐτοῦ Al) πορεύσομαι καὶ δρη
ομαλιῶ, ϑύρας χαλχᾶς συντρίψω χαὶ uo λοὺς σιδηροῦς συγχλασω καὶ δωσω
σοι ϑησαυροὺς σχοτεινοὺς ἀποχρύφους, ἀοράτους (nog. om. AL) ἀνοίξω σοι,
va γνῷς (γνώσῃ Al), otc ἐγὼ κύριος 0 ϑεὸς σου. etiam Clemens Alex. Strom.
V, 10, 65 p. 684 exhibet: γνῶσιν. Gregorius veró Nyss. Testimon. adv. Iud. ὁ.
16 p. 324: ἀνοέξω ἔμπροσϑεν αὐτοῦ πύλας, xal πόλεις οὐ συγχλεισϑήσονται"
ἔμπροσϑέν σον πορεύσομαι xal ὄρη ομαλιᾶ ϑύρας χαλχᾶς συντρίψω καὶ

,

μοχλοὺς σιδηροῦς συνϑλάσω xal δώσω σοι ϑησαυροὺὶς σχοτεινούς.

p. 29, 8—10. xel* Κατοιχήσεις ἐν ὑψηλῷ σπηλαίῳ πέτρας ἰσχυρᾶς, καὶ
ὕδωρ αὐτοῦ πιστόν. (gode p» δόξης δίνεσϑε, xul ἡ ψυχὴ ὑμῶν μελε-
trot. φόβον xvolov. (cf. c. 4 p. 10, 13). Ies. XXXIII, 16 sq. οὗτος κατοικήσει
ἐν ὑψηλῷ σπηλαίῳ πέτρας ἰσχυρᾶς (ὀχυρᾶς Al)' ἄρτος αὐτῷ δοϑήσεται,
καὶ τὸ ὕδωρ αὐτοῦ πιστόν. βασιλέα μετὰ δόξης ὄψεσϑε, οἱ (καὶ οἱ AL)
ὀφθαλμοὶ ὑμῶν ὄψονται γῆν πόρρωθεν, ἡ ψυχὴ ὑμῶν μελετήσει φόβον
(χυρίου add. Α].)

p. 29, 11—17 —p. 30, 1. Καὶ ἔσται ὁ ταῦτα ποιῶν ὡς τὸ ξύλον τὸ
πεφυτευμένον παρὰ τὰς διεξόδους τῶν ὑδάτων, ὃ τὸν χαρπὸν αὐτοῦ δώσει
dv χαιρῷ αὐτοῦ, xal τὰ φύλλα αὐτοῦ οὐκ ἀπορρνήσεται, xal πάντα ὅσα ἂν
ποιῇ χατευοδωϑήσεται. οὐχ οὕτως οἱ ἀσεβεῖς, οὐχ οὕτως" αλλ᾽ ἢ ὡς
ὁ χνοῦς, ὃν ἐχρίπτει ὁ ἄνεμος ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς. διὰ τοῦτο οὐχ
ἀναστήσονται ἀσεβεῖς ἔν χρίσει, οὐδὲ ἁμαρτωλοὶ ἐν βουλῇ δικαίων oti
γνώσεται χύριος ὁδὸν διχαίων, χαὶ ὁδὸς ἀσεβῶν ἀπολεῖται. Ps. I, 3—6,
ubi desunt ὁ ταῦτα ποιῶν, leguntur τὸ φύλλον, in cod. Al: ποιήσῃ, in codd.
« B ἀναστήσονται oi ἀσεβεῖς, in cod. Al. οὐδὲ oi ἁμαρτωλαΐ. arborem
prope aquas descripsit etiam Ioan. Apocal. XXII, 2 év μέσῳ τῆς πλατείας
αὐτῆς xol τοῦ ποταμοῦ ἕντεῦϑεν xal ἐχεῖϑεν ξύλον ζωῆς ποιῶν χαρποὺς
δωώδεχα, κατὰ μῆνα ἕχαστον ἀποδιδοὺς τὸν χαρπὸν αὐτοῦ, xal τὰ φύλλα
τοῦ ξύλου εἰς ϑεραπείαν τῶν ἐϑνῶν.

p. 80, 5—8. νῦν δὲ ὃ λέγει «τὰ φύλλα οὐκ ἀπορρυήσεται', τοῦτο λέγει,
ὅτι πᾶν ῥῆμα, ὃ ἐὰν ἐξελεύσεται ἐξ ὑμῶν διὰ τοῦ στόματος ὑμῶν ἐν πίστει
xal ἀγάπῃ, ἔσται εἰς ἐπιστροφὴν xal ἐλπίδα πολλοῖς. M. Guedemann 1. I. p.
12 sq. notitiam Hagadae iudaicae animadvertit: ,,Diese Deutung von Ps. I, 3
entspricht der talmudischen'* (Succa 21. Abod. sar. 19): ,Woraus geht hervor,
dass sogar das gewóhnliche Gesprüch der Gelehrten Aufmerksamkeit und Nach-
denken verdient? Aus dem Worte der Schrift: ,Sein Blatt welkt nicht, und
Alles, was er thut, ist von Erfolg.* Die übereinstimmende Deutung des ,,Blattes*'
auf das Gesprüch (und sogar auf das gewóhnliche πᾶν ῥῆμα, — rw rrz
(vgl. Raschi zu den angef. Stellen), kann gewiss nicht zufüllig sein.* Barnabam
folia interpretatum esse sermones non nego, sed vulgares sermones excluduntur
vocc. ἐν πέστει xal dyáng.

p. 30, 8. 9. xal πάλιν ἕτερος προφήτης λέγει" (Καὶ ἦν ἡ γῇ τοῦ Ἰαχὼβ
ἐπαινουμένη παρὰ πᾶσαν τὴν γῆν. τοῦτο λέγει" τὸ σχεῦος τοῦ πνεύματος
αὐτοῦ δοξάζει. editores fere omnes contulerunt Sophon. III, 19 xeà ϑήσομαι
αὐτοὺς εἰς χαύχημα καὶ ὀνομαστοὺς ἐν πάσῃ τῇ yj. A. Harnack rectius:
»,Apocryphum allegat auctor vaticinium.^ Barnabas, quem Clemens Alex. secu-
tus est, terram hic interpretatur hominem (cf. c. 6 p. 15, 10) vel corpus
humanum, terram, vero lacobi intellegit τὸ σχεῦος τοῦ πνεύματος Christi,
ef. c. 7 p.18, 6. ,[axcB est ipse Christus (cf. lust. Dial. 36 p. 254 D: εἰς
ἐπίδειξιν ὅτι xol Ἰακὼβ ὁ Χριστὸς καλεῖται ἐν παραβολῇ. c. 126 p. 355 C)
de nominibus Christi e V. T. repetitis cf. 1. c. 33. 34. 30. 58. 61]. 64. 68. 10.
10. 86. 98. 99. 100. 113. 114. 118. 121. 123.“ Harm.

AD BARNABAE EPI. C. XL XII. 109

, ,P. 90, 10—12. εἶτα τέ λέγει; Kal ἦν ποταμὸς ἕλχων ἐκ δεξιῶν, xal
ἀνέβαινεν ἐξ αὐτοῦ δένδρα ὡραῖα, καὶ ὃς ἂν py, ἐξ αὐτῶν, ζήσεται εἰς
τὸν αἰῶνα. interpretes haec referre solent ad Ezech. vir, 1—12, ubi v. 2 xal
ἰδοὺ τὸ ὕδωρ χατεφέρετο ἀπὸ τοῦ χλίτους τοῦ δεξιοῦ, v. 7 xal ἰδοὺ ἐπὶ
τοῦ χείλους τοῦ ποταμοῦ δένδρα πολλὰ σφοδρα (σφόδρα om. AL) ἔνϑεν xal
ἔνϑεν, v. 0 xal ἔσται πᾶσα ψυχὴ τῶν ζώων τῶν ἐχζεόντων, ἐπὶ πάντα ἐφ
ἃ ἂν ἐπέλθῃ ἐχεῖ ὁ ποταμός, ζήσεται --- καὶ ὑγιάσει καὶ ζήσεται πᾶν ἐφ
ὃ ἂν ἔλθῃ ὁ ποταμός, ἐκεῖ ζήσεται, v. 12 καὶ ἐπὶ τοῦ ποταμοῦ ἀναβήσξται
(αναβήσει AL), ἐπὶ τοῦ χείλους αὐτοῦ ἔνϑεν πᾶν ξύλον βρώσιμον οὐ μὴ
παλαιωϑῇ ἐπ᾿ (ἐξ AL) αὐτοῦ, οὐδὲ μὴ ἐχλείπῃ 0 χαρπὸς αὐτον᾿ τῆς καινό-
τητος αὐτοῦ (αὐτοῦ om. Al) πρωτοβολήσει, ὅτι (διότε AL.) τὰ ὕδατα αὐτῶν
ἐκ τῶν ἁγίων ταῦτα éxnopsvetvow καὶ ἔσται ὁ χαρπὸς αὐτῶν εἰς βρῶσιν,
x«i (ἡ add. Al) ἀνάβασις αὐτῶν εἰς ὑγίειαν. si vero Barnabas l. 8. 9 ex
apoerypha scriptura hausit, haec quoque extr& canonem quaerenda esse viden-
tur. etiam c. ὃ p. 14, 6 εἶτα τί λέγει extra laudatum librum lectores non
ducunt. idem iudicandum esset de c. 11 p. 29, 9, nisi talia ibi spuria essent. pe
pius ad Ezech. XLVIIL, 1—12 accessit Gregorius Nyss. Testimon. adv. Iud. c.
20 p. 327.

p. 30, 12—15. ὅτε ἡμεῖς μὲν καταβαίνομεν εἰς τὸ ὕδωρ γέμοντες ἁμαρ-
τιῶν χαὶ ῥύπου, χαὶ ἀναβαίνομεν καρποφοροῦντες ἐν τῇ χαρδίᾳ τὸν φόβον
xal τὴν ἐλπίδα εἰς τὸν ᾿Ιησοῦν ἐν τῷ πνεύματι ἔχοντες, Mueller bene con-
tulit Herm. Past. Mand. IV, 3 p. 43. 16—18 ὅτε εἰς ὕδωρ κατέβημεν καὶ
ἐλάβομεν ἄφεσιν ἁμαρτιῶν ἡμῶν τῶν προτέρων, Sim. IX, 16 p. 130, 171—19
ἡ σφραγὶς ovv τὸ ὕδωρ ἐστίν. sic τὸ ὕδωρ οὖν καταβαίνουσι vexool xal
ἀναβαίνουσι ζῶντες. equidem τὸν φόβον non cum ἔχοντες, ut plerique viri
doeti, sed cum χαρποφοροῦντες coniungo.

p. 30, 18 —p. 31, 1. 2. ἐν ἄλλῳ προφήτῃ λέγοντι" Καὶ πότε ταῦτα συν-
τελεσϑήσεται; λέγει xvgiog^ Ὅταν ξύλον χλιϑῷ καὶ avaotg, καὶ ὅταν ἐκ
ξύλον αἷμα στάξῃ. cf. 4 Ezr. IV, 30 et respondi et dixi: ,,Quo et quando haec?*
angelus Signa exponens V, 5: ,et de ligno sanguis stillabit.' Comm. in Marc.
XV, 33 inter Hieronymi opera XII 3, 1206: hic stillavit sanguis de ligno.
Gregor. Nyssen. Ἐχλογαὶ πρὸς Ἰουδαίους c. 7. apud Zacagn. Collect. Monum.
vet. p. 309: xal πότε ταῦτα συντελεσϑήσεται; λέγει κύριος" ὅταν ξύλον
κλιϑῇ καὶ ἀναστῇ, καὶ ὅταν ἐκ ξύλου αἷμα στάξει. ubi duo libri legunt: λέγει
κύριος 0t. ἐκ ξύλων αἷμα στάξει. Sed codex Ambrosianae bibliothecae C, 135

. xal πότε ταῦτα συντελεσϑήσεται; λέγει κύριος" ὅτ᾽ ἂν ξύλον ξύλῳ xMO9g
καὶ ὅτ᾽ ἂν ἐκ ξύλου αἷμα στάξῳ. cf. Ceriani Monum. sacr. et profan. wm. V.
fasc. I (Mediolan. 1868) p. 108. ,,Utrum auctor e duobus hic fontibus hauserit,
an ex uno, vix decerni potest." Harn.

XII. p. 31, 4—932. Barnabas crucem salutarem iam in Mosis historia re-
perit et Sopulum Amalec vincentis (Ex. XVIII, 8 sq.) et aéneum serpentem ele-
vantis (Num. XXI, 9 sq.). utramque narrationem 1am Mishnae liber Rosch ha-
schana III, 8 coniunxit: nEratquo cum attollebat Moses manum suam, ut
Israelitae praevalerent etc. (Ex. XVII, 11). et quid an manus Mosis erant causa
vietoriae nec ne? verum Scriptura docet, quod toto tempore, quo Israelitae
respiciebant caelum ace serviebant sincero corde patri coelesti, praevalebant, si
vero non, cadebant. illustrabo exemplo: Fac tibi serpentem et impone
eum perticae, eritque ut quisquis morsus fuerit, quum aspexerit eum, sani-
tatem recipiat' (Num. XXI, 8). et quid an serpens interficlebat et in vitam
restituebat? verum sic intelligendum est, quod toto tempore, quo Israelitae
respieiebant coelum ac patri coelesti inserviebant, sanabantur, si vero non, disso-
luti sunt." cf. Guedemann 1. l. p. 122 sq. utramque narrationem post Barnabam
coniunxerunt Iustinus et Tertullianus.

p, 30, 4. 5. λέγει δὲ πάλιν τῷ Moog, noAsuovuévov τοῦ Ἰσραὴλ ὑπὸ
τῶν ἀλλοφύλων χτλ. narrantur, quae Ex. fv, 8 sq. leguntur. sed additur,
Mosem iussum esse facere τύπον σταυροῦ καὶ τοῦ μέλλοντος πάσχειν, Barna-
bam gecuti patres ecclesiae in illa narratione crucis signum repererunt. lustinus
Dial c. 90 p. 317 sq.: ὅτε ὁ λαός, φημί, ἐπολέμει τῷ Aualyx, xal ὃ τοῦ
Navy υἱὸς ὃ ἐπονομασϑεὶς τῷ ᾿Ιησοῦ ὀνόματι τῆς μαχης ἦρχεν. αὐτὸς
Μωσῆς ηὔχετο τῷ ϑεῷ τὰς χεῖρας χατέρως ἐχπετάσας. "o δὲ καὶ Ἀαρὼν
ὑπεβάσταζον αὐτὰς πανῆμαρ, ἵνα μὴ κοπωϑέντος αὐτοῦ χαλασϑῶσιν. εἰ
γὰρ ἐνεδεδώχει τε τοῦ σχήματος τούτου͵ τοῦ τὸν σταυρὸν μιμουμένου, ὡς
γέγραπται ἔν ταῖς Μωσέως γραφαῖς, ὁ λαὸς ηττᾶτο, εἰ δὲ ἐν cj τάξει

110 mE ADNOTATIONES

Éueve ταύτῃ, ᾿Αμαλὴκ ἐνικᾶτο τοσοῦτον, xal ἰσχύων διὰ τοῦ σταυροῦ ἴσχυεν.
οὐ γάρ, ὅτι οὕτως ηὔχετο Μωῦσῆς, διὰ τοῦτο χρείσσων ὁ λαὸς ἐγίνετο,
ἀλλ Oti, ἐν ἀρχῇ τῆς Loy gc τοῦ ὄνοματος τοῦ ]ησοῦ ὄντος͵ αὑτὸς τὸ σημεῖον

τοῦ σταυροῦ ἐποίει. c. 91 p. 319: ὃν τρόπον ἐν τῷ ἀπ᾽ Αἰγύπτου ἐξελθόντι
λαῷ διά τε τοῦ τύπου τῆς ἐχτάσεως τῶν χειρῷν τοῦ Μωσέως καὶ τῆς τοῦ
Νανὴ υἱοῦ ἐπικλήσεως τοῦ ὀνόματος Ἰησοῦ ὁ Δμαλὴκ μὲν ἡττᾶτο, Ἰσραὴλ
δὲ ἐνίκα. c. 111 P 338 xal πάλιν ἐν οἷς ἐποίησαν Μωσῆς καὶ Ἰησοῦς τὸ
αὐτὸ προχηρυσσόμενον συμβολιχῶς ἦν xal λεγόμενον. ὁ μὲν γὰρ αὐτῶν
τὰς χεῖρας ἐχτείνας ἐπὶ τοῦ βουνοῦ μέχρις ἑσπέρας ἔμεινεν ὑποβασταζο-
μένων τῶν χειρῶν, ὃ οὐδεν ἄλλου τυπον δείκνυσιν Η τοῦ σταυροῦ, ὁ δὲ
τῷ ᾿Ιησοῦ ὀνόματι μετονομασϑεὶς ἦρχε τῆς μάχης, καὶ ἐνίχα Ἰσραήλ. Guede-
mann 1. l. p. 125, not. 1: ,00ὲλι8 Justin Barnabas nachschreibt, erhellt sowohl
aus der ganzen Schilderung, wie insbesondere aus der typologischen Behand-
lung Josuas. Aber bei ihm sind durch. Uebertreibungen (er lásst Moses beten
und knieen -— wie bezeichend ist dagegen das σταϑεὶς bei B. gegenüber
dem biblischen 5€!) und Weitl&uftigkeiten (dass nicht das Beten, sondern der
Name Josua's an der Spitze der Schlacht und die Bildung des Kreuzes zum
Siege verhalf) die Pointen verwischt." Tertullianus adv. Marcion. III, .18:
iam vero Moses quid utique tunc tantum, cum Iesus adversus Amalech proe-
liabatur, extensis manibus orabat residens, — — nisi quia illic, ubi nomen
domini dimicabat, dimicaturi quandoque adversus di&sbolum, crucis quoque erat
habitus necessarius, per quam lesus victoriam esset relaturus? adv. udaeos
10 (iisdem fere verbis). Cyprianus de testimon. c. 2 exhort. martyr. c. 8.

31, 7. τύπον σταυροῦ. M. Guedemann 1. l. p. 124 ex ipsis hebraicis hau-
stum esse censuit, e voc. Ὁ} Ex. XVII, 15 (fort. etiam Ὁ) pro v5 v. 16). sed
Barnabas crucis figuram ex ipsa historia hausit.

p. 31, 8. 9. ὅτε ἐὰν μή, φησίν, ἐλπίσωσιν ἐπ᾽ αὐτῷ, εἰς τὸν αἰῶνα πο-
λεμηϑήσονται. cf. quae ád c. 6 p. 14, 5. 6 notata sunt. non opus est Guede-
manni coniectura ad ^" ὙὉ (LXX ἀπὸ γενεῶν εἰς γενεὰς) Ex. XVII, 16
revocantis (l. l) ͵

p. 31, 9. τίϑησιν οὖν Μωῦσῆς ἕν ἐφ᾽ ἕν ὅπλον. ,posuit igitur Moyses
clypeum super alium elypeum" Men., ,Schild auf Schild'* vertit Hef., ἘΠ legt
nun Moses ein Waffenstück ums andre (mitten auf den Haufen)". Riggb. Sieg-
fried (Philo p. 330): ,,Agadisch ist die. Erzühlung, dass Mose beim Kampfe
gegen die Amalekiter Waffen auf Waffen gehüuft habe, bis er hóher als
ern etenden- Guedemann 1l. l. p. 124: ,B. stellt ferner Moses nicht auf
einen ,, lel (das würe: abseiten des .Kampfes), sondern auf einen ,.Schild-
hügel", und zwar desshalb, weil Moses als us des Kreuzes ,jin der Mitte
des Kampfes" stehn muss. ,,Nihil de armorum acervo in Exodo reperitur"
Harn. Ex. XVII, 9 Moses praedixit: xal ἰδοὺ ἐγὼ ἕστηκα ἐπὶ τῆς κορυφῆς
τοῦ βουνοῦ. itaque Lat. inforpres p. 05, 14: ascendit Moyses in aggerem.
Oxon.: »τέϑησιν ἕν ἐφ᾽ ἕν 0nàov. ldem valere videtur, quod παρετάξατο in
versione usitata."

p. 31, 10. ἐν μέσῳ τῆς πυγμῆς. Men. dedit ἐν μέσῳ τῆς πηγμῆς et conie-
cit δ. μ. τοῦ πήγματος, ,quod hoc loco est Ager, licet improprie." ,, Vera
omnino est lectio πήγης. πήγη vel πάγη, uti apud Hesychium, locum excelsum
significat. ^ Voss. etiam Hef, Dress.: ,in medio aggeris.' Mueller: ,,Am ein-
fachsten nimmt man πηγμὴ in der Bedeutung von xjjyua Gerüste, was am
-besten in den Zusammenhang passt, die auf einander gestellten Sehilde (ἕν ἐφ᾽
ὃν 0nAo») bildeten ein Gerüste." Riggb.: mitten auf den Haufen. ἰάτα inventa
vera lectione πυγμῆς equidem de huius vocis sensu non dubitavi: ,,nam πυγμὴ
idem valet quod πυγμαχία, i. e. proelium." quam interpretationem ab A.
Harnack et M. Guedemann probatam etiam Tatianus confirmat c. Gr. or. c. 4 p. 6
C ὥσπερ ἐν πυγμῇ, c. 26 p. 44 Α ὡς ἐν nvyug. Eusebius de martyr. Pe
laest. 8, 2 ἐπὶ πυγμῇ εἰς μονομαχίας xavaxexolo9ei. — μήτε μὴν τὰς ἔπι-
τηδείους τῷ πυγμῇ μελέτας ὑπέμενον. Libanius T. I p. 236 αἷμα απὸ πυγμῆς.

p. 31, 10. xal σταϑεὶς ὑψηλότερος πάντων. cf. Ex. XVII, 9 ἐγὼ ἕστηκα
ἐπὶ τῆς χορυφῆς τοῦ βουνοῦ. Barnabas omisit v. 12 αἱ δὲ χεῖρες Moor
βαρεῖαι᾽ καὶ λαβόντες λίϑον ὑπέϑηκαν ὑπ᾽ αὐτόν, καὶ ἐκάϑητο ἐπ᾿ αὐτοῦ"
καὶ Ααρὼν χαὶ 'Ὧρ ἐστήριζον τὰς χεῖρας αὐτοῦ, ἐντεῦϑεν εἷς καὶ ἐντεῦϑεν

elc" χαὶ ἐγένοντο αἱ χεῖρες Μωΐσῇ ἐστηριγμέναι ἕως δυσμῶν ἡλίου. M.

AD BARNABAE EPI. C. XII. 111.

Guedemann de Barnaba: ,Ueberhaupt aber lüsst er Moses ,stehen'* (cr«9.&l«),
um die Kreuzesform herauszubringen, wührend er nach der Schrift [postea de-
mum] sitzt." |

p. 31, 10. 11. ἐξέτεινε τὰς χεῖρας. Ex. XVII, 11 30» .Tpis D^ "tp rem
LXX xal ἐγένετο ὅταν ἐπῆρε Μωσῆς τὰς χεῖρας. Guedemann 1.1: ,(Bar-
nabas) lásst ihn (Mosem) aus demselben Grunde (propter crucis flguram) seine
Hünde ,,ausbreiten'* (ὀξέτεινεν), wührend er sie nach der Schrift bloss erhebt
(v, LXX ἐπῆρε), und spricht endlich von ,,Hünpden' (τὰς χεῖρας), wo die
Schrift ausdrücklich bloss ,,seine Hand" (75 v. 11) erwühnt." et in nota:
,Auch die LXX hat zwar τὰς χεῖρας, was ich jedoch weniger auf eine andere
LA., als auf eine nachtrügliche und zwar christologische[?] ÀAndeutung (gemüss
der Auslegung unseres Briefes) zurückführen móchte. Denn dass die LA. 11
alt und echt ist, bestütigt die angeführte Mischna (obwohl sie vou ,,Hünden"
Spricht), da nach ihrer Auffassung des. Textes Moses bloss nach oben zeigt,
wozu eine Hand ausreicht. Allerdings hat auch Onkelos (und ebenso di
Peschittho und das samaritanische Targum — gewiss nach dem Vorgange O'.s,
mit dem sie ófters übereinstimmen) beide Male "m. Wahrscheinlich will O.
auf diese Weise seine Uebersetzung von v. 12 mew *" *"" vorbereiten, in
welcher er Moses seine Hünde zum ,,Gebet'* — ,&usbreiten' lüsst. (cf. Iustin.
Dial. e. 90) Ich will es dahingestellt sein lassen, ob O. diese Uebersetzung mit
Bezug auf die angeführte, oder andere (s. Mechiltha z. St.) Hagadas formulirt
hat, sje beweist aber, dass zu O'.s Zeit die christologische Auslegung, welche
dadurch gewissermassen unterstützt wird, unter den Juden noch nicht bekannt
gewesen sein kann, da O. sonst diese verfüngliche Uebersetzung gewiss ver-
mieden hütte. Dieser Umstand bestütigt einigermassen die angegebene Ab-
fassungszeit unsers Briefes sowie meine Behauptung, dass B. der Erfinder der
ehristologischen Auslegung dieser Stelle ist. [sed etiam Nerva imperante con-
scriptam epistulam Iudaei vix curaverunt] — Endlich erwühne ich, dass
Onkelos und ebenso LXX, Peschittho und das samar. Targ. Gen. 46, 4 ,,seine
Hánd* in ,8eine Hünde'* verwandeln.**

.. 91, 14 —p. 32, 1. Ὅλην τὴν ἡμέραν ἐξεπέτασα τὰς χεῖράς μου πρὸς
λαὸν dnsiSotvra xal ἀντιλέγοντα ὁδῷ δικαία μου. Ies. ἔζν ἐξεπέτασα
τὰς χεῖράς μου ὅλην τὴν ἡμέραν πρὸς λαὸν ἀπειϑοῦντα καὶ ἀντιλέγοντα,
τοῖς πορενομένοις ὁδῷ οὐ καλῇ (οὗ οὐκ ἐπορεύίϑησαν ὁδῷ ἀληϑινῷ Al), αλλ
ὀπίσω τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν. haec etiam Iustinus Apol. I, 35 p. 76. Dial. e.
97 p. 324 &d Christum cruci adfixum retulit.

p. 32, 1. 2. πάλιν Moor; ποιεῖ τύπον τοῦ Ἰησοῦ xtÀ. aereum serpen-
tem XXI, 6 sq. iam Sap. Sal. XVI, 6 4 interpretatur σύμβολον σωτηρίας
εἰς ἀνάμνησιν ἐντολῆς νόμου. allegorice Philo interpretatus est leg. alleg. II,
20 (Opp. I, 81), de agrienltura 22 (Opp. I, 315). Barnabas crucis figuram reperit
in narratis Num. XXI, 6 sq. qua in re secutus est lustinus Apol. I, 60 p.93
ἐν γὰρ ταῖς Μωσέως γραφαῖς ἀπογέγραπται, ὡς κατ᾽ ἐκεῖνο τοῦ καιροῦ,
Ore ἐξῆλθον ἀπὸ Αἰγύπτου οἱ ᾿Ισραηλῖται καὶ γεγόνασιν ἐν rj ἐρήμῳ,
ἀπήντησαν αὐτοῖς ἰοβόλα ϑηρία, ἔχιδναί τε χαὶ ἀσπίδες χαὶ ὄφεων πᾶν
γένος, ὃ ἐθανάτον τὸν λαόν' xal κατ ἐπίύτνοιαν xal ἐνέργειαν τὴν παρὰ
τοῦ ϑεοῦ γενομένην λαβεῖν vov ωσέα χαλκὸν xal ποιῆσαι τύπον σταυροῦ,
καὶ τοῦτον στῆσαι ἐπὶ τῷ ἁγίᾳ σκηνῇ καὶ εἰπεῖν τῷ λαῷ Ἐὰν προσβλέπητε τῷ
τύπῳ τούτῳ xal πιστεύητε, ἐν αὐτῷ σωϑησεϑε. καὶ γενομένου τούτου τοὺς μὲν
ὄφεις ἀποθανεῖν ἀνέγραψε, τὸν δὲ λαὸν ἐχφυγεῖν τὸν ϑάνατον οὕτως πα-
ρέδωχεν. Dial. c. 91 p. 319 (post victoriam de Amalecitis reportatam), xal
διὰ τοῦ τύπου δὲ xal σημείον τοῦ κατὰ τῶν δαχόντων τῷ ᾿Ισραὴλ͵ ὄφεων
ἡ ἀνάϑεσις φαίνεται γεγενημένη ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν πιστενόντων, ὁτι διὰ
τοῦ σταυροῦσϑαι μέλλοντος ϑάνατος γενήσεσθαι ἔχτοτε προεχηρύσσετο τῷ
ὄφει, σωτηρία δὲ τοῖς καταδαχνομένοις ὑπ᾿ αὐτοῦ καὶ προσφεύγουσι τῷ
τὸν ἐσταυρωμένον υἱὸν αὐτοῦ πέμψαντι el; τὸν χόσμον' ov γὰρ ἐπὶ ὄφιν
ἡμᾶς πιστεύειν τὸ προφητικὸν πνεῖμᾳ διὰ Μωσέως ἐδίδασχεν. c. 94 p. 321
sq;: εἴπατε γάρ uowv οὐχὶ ϑεὸς ἤν O ἐντειλάμενος διὰ Μωσέως, μητε εἰ-
κόνα μήτε ὁμοίωμα μήτε τῶν ἐν οὐρᾳνῷ ἄνω μήτε τῶν ἐπὶ γῆς οὁλως
ποιῆσαι (Ex. XX, 4. Deut. V, 8), xal αὐτὸς ὃν τῇ ἐρήμῳ διὰ τοῦ Ῥηωσέως
τὸν χαλκοῦν ὄφιν ἐνήργησε γενέσϑαι καὶ ἐπὶ σημεῖον ἔστησε, δι᾽ οὗ σημείου
ἐσώζοντο οἱ ὀφιόδηχτοι, καὶ ἀναίτιός ἐστιν ἀδιχίας; μυστήριον γὰρ διὰ

.112 ADNOTATIONES

tovtov, ὡς προέφην, ἐκήρυσσε, δι᾽ οὗ καταλύειν μὲν τὴν δύναμιν τοῦ ὄφεως,
τοῦ xal τὴν παράβασιν ὑπὸ τοῦ ᾿Αδὰμ γενέσϑαι ἐργασαμένου, ἐχήρυσσε,
σωτηρίαν δὲ τοῖς πιστεύουσιν ἐπὶ τοῦτον τὸν διὰ τοῦ σημείου τούτου, του-
τέστι τὸν σταυροῦσϑαι μέλλοντα, ἀπὸ τῶν δηγμάτων τοῦ ὄφεως, ἅπερ εἰσὶν
«i καχαὶ πράξεις, εἰδωλολατρεῖαι καὶ ἄλλαι ἀδικίαι. ἐπεὶ εἰ μὴ τοῦτο νοη-
ϑήσεται, δότε μοι λόγον, ὅτου χάριν τὸν χαλχοῦν ὄφιν Μωσῆς ἐπὶ σημείου
ἔστησε, xal προσβλέπειν αὐτὸν τοὺς δαχνομένους ἐκέλευσε, xal ἔϑερα-
πεύοντο οἱ δαχνόμενοι, καὶ ταῦτα αὐτὸς χελεύσας μηδενὸς ὅλως ὁμοίωμα
ποιεῖν. Tertullianus adv. Marcion. III, 18 (post ea, quae ad p. 30, 4. 5
laudata sunt): idem rursus Moyses post interdictam omnis rei similitudinem
cur aereum serpentem ligno impositum pendentis habitu in spectaculum salutare
proposuit? &n et hic dominicae crucis vim intentabat, qua serpens diabolus
ublicabatur, et laeso cuique a spiritalibus colubris, intuenti tamen et credenti
in eam sanitas morsuum peccatorum ef salus exinde praedicabatur? adv.
Iudaeos. c. 10 iisdem fere verbis, sed additis: nam qui inm illam tunc respicie-
- bat, 8. morsu serpentium liberabatur. cf. etiam de idololatr. 5 et Cypriani
Testimon. II, 20. etiam in Ioannis evang. III, 14 aéneus serpens Christi crucifixi
typus declaratur. inde Constantinus Tischendorf (Wann wurden unsere Evan-
len verfasst: ed. I, Lips. 1865 p. 45, ed. IV, Lips. 1866 p. 96 sq.) Barnabam,
In typologicis magistrum, non discipulum, sua hausisse contendit, cuius rationem
satis illustravi (Zeitschr. f. wiss. Th. 1865 p. 329 sq), cf. etiam G. Vólkmar
(Ursprung unserer Evangelien, Tur. 1866, p. 66 50, Mueller (1. 1. p. 281), H.
oltzmann (Z. f. w. Th. 1871. p. 340): "Ys ist eben der Geschmack der Zeit
[i primis Barnabae], welcher sich in solchen Studien ergeht. — Dagegen
ehlt bei Barnabas gerade der eigenthümlich johanneische Ausdruck ὑψοῦν,
ἃ. h. eben das, was nicht fehlen dürfte zur Beweiskraft. Nur wenn ein so allge-
inein z. B. auch von Justin und Tertullian ohne ersichtliche Rücksicht auf
Johannes gebrauchtes Bild irgendwo mit einer specifisch johanneischen Farbe
behaftet erschiene, würde der Schluss auf Abhüngigkeit gerechtfertigt. |Üeber-
diess bemerkt Volkmar (Ursprung S. 68), dass wohl keiner von uns, welchem
das Sehlangenbild zuerst in Verbindung mit Joh. 3, 15 ἕνα πᾶς ὃ πιστεύων
ἐν αὐτῷ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον begegnet würe, es von diesem Fortgange würde
haben trennen kónnen.*

p. 32, 1—3.. πάλιν Μωῦσῆς ποιεῖ τύπον τοῦ ᾿Ιησοῦ, ὅτι δεῖ αὐτὸν na-

, )

ϑεῖν, καὶ αὐτὸς ζωοποιήσει, ὃν δόξουσιν ἀπολωλεχέναι ἐν σημείφ, πίπτον-
τος τοῦ Ἰσραήλ. Muellerum secutus Riggb. vertit: ,Abermals macht Moses
ein Vorbild auf Iesum, dass er leiden müsse, und dass er selbst wérde lebendig
machen den, von welchem 816 meinen mochten, er sei umgekommen, in einem
Zeichen, alg Israel darniederfiel:* ὃν vero non collectivum, sed ad αὐτὸς refe-
rendum esse, monuit Harnack. omnino vertendum est: ,et iterum Moses facit
figuram Iesu, quod debeat ipse pati, et ipse vivificaturus sit, quem putabunt

rdidisse in signo (crucis), cadente Israele.' Moses fecit m lesu, quum

l eadebat. ceterum cf. Num. XXI, 8 ποίησον σεαυτῷ ὄφιν x«l 95g αὐτὸν
ἐπὶ σημείου.

p. 32, 4. ἐποίησε γὰρ κύριος πάντα ὄφιν δάχνειν αὐτούς, καὶ ἀπέϑνη-
σχον. Num. XXI, 6 xal ἀπέστειλε χύριος εἰς τὸν λαὸν τοὺς ὄφεις τοὺς
ϑανατοῦντας (o-bsgm oim, xal ἀπέϑανε λαὸς πολὺς τῶν υἱῶν. ᾿Ισραήλ.
quod Barnabas scripsit πάντα ὄφιν, Guedemanno 1. 1. p. 125 sq. hebraiei textus
notitiam prodere videtur. sed hanc notitiam vix cuiquam persuadebit.

. 82, ὅ. ἐπειδὴ ἡ παράβασις διὰ τοῦ ὄφεως ἐν Εὔᾳ ἐγένετο. etiam
Iustinus serpentem primi hominum lapsus auctorem memoravit.

p. 32, 6—9. πέρας γέ τοι αὐτὸς Μωῦσῆς ἐντειλάμενος Ovx ἔσται ὑμῖν
οὔτε χωνευτὸν οὔτε γλυπτὸν εἰς ϑεὸν ὑμῶν, αὐτὸς ποιεῖ, ἵνα τύπον τοῦ
᾿Ιησοῦ δείξῃ. Deut. XXVII, 15 ἐπικατάρατος (ὁ add. AL) ἄνϑρωπος, ὁστις
ποιήσει γλυπτὸν xai χωνευτόν, βδέλυγμα κυρίῳ. etiam Iustinus hac fere
ratione singulare serpentis δὅπϑὶ exemplum illustravit.

p. 32, 9. 10. ποιεῖ óU» ὁ Μωῦσῆς χαλχοῦν ὄφιν xal τίϑησιν ἐνδόξως
καὶ χηρύγματι χαλεῖ τὸν λαόν. serpens aóneus ponitur ἐνδόξως (cf. c. 16 2
40, 16. 41, 5 8q.), ut τὴν δόξαν τοῦ ᾿Ιησοῦ (p. 33, 3. 4) repraesentet. Num. XXI,
9 nibil nisi: x«i ἐποίησε Μωῦσῆς ὄφιν χαλχοῦν xal Éozgotv αὐτὸν ἐπὶ
σημείου. 01

7 p. 32, 10—12. ἐλθόντες οὖν ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐδέοντο Motoéec, ἵνα περὶ

AD BARNABAE EPI. C. XII. 113

αὐτῶν ἀνενέγκῃ δέησιν περὶ τῆς ἰάσεως αὐτῶν. Num. XXI, 7 preces populi
praecedunt serpentem aóneum. ad «vevéyxg δέησιν cf. Clem. Rom. epi. 1I, 2
p. 70, 19. 20 τὰς ztooctvyac ἡμῶν ἁπλῶς ἀναφέρειν πρὸς τὸν 9&0».

. 92, 12 —p. 33, 1. 2. εἶπε δὲ πρὸς αυτοὺς Μωϊσῆς" Ὅταν, φησί, δηχϑῷ
τις ὑμῶν, ἐλθέτω ἐπὶ τὸν ὄφιν τὸν νεχρὸν τὸν ἐπὶ τοῦ ξύλου ἐπιχείμενον
καὶ ἐλπισάτω πιστεύσας, ὅτι αὐτὸς Ov νεχρος͵ δύναται ζωοποιῆσαι, χαὶ
παραχρῆμα σωϑήσεται. Num. XXI, 8 xol εἶπε κύριος πρὸς Μωῦσῆν' «Ποίη-

σον σεαυτῷ ὄφιν καὶ ϑὲς αὐτὸν ἐπὶ σημείον." xal ἐγένετο, ὅταν ἔδακνεν
(ἔδαπεν Al) ὄφις ἄνϑρωπον, καὶ ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὸν ὕφιν τὸν χαλχοῦν,
κα .

p. 53, 3.4. ἔχεις πάλιν τὴν δόξαν τοῦ "Ingo, ὅτι dv αὐτῷ và πάντα

καὶ εἰς αὐτόν. Dressel contulit Col, I, 16. Hebr. Ϊ, 4, Mueller etiam Rom.
, 90.

p. 33, 4. Moses, quum Iesu nomen Hoseae dedit terram promissam explo-
raturo (Num. XIII, 17), populum audire saltem voluit, quod omnia pater mani-
festat de filio suo. Mueller ἕνα μόνον idem valere quod μόνον ἵνα censuit. de
nomine lesu Hoseae tributo Harnack contulit Iust. Dial. 75 (p. 300 C), 106 (p.
334 A). 113 (p. 34 B). Tertull. adv. Marc. ΠῚ, 16 adv. Iud. 9. Lactant, Institt.
div. IV, 17 Euseb. HE. I, 3, 4. Carm. adv. Marcion. III, 67 sq.

p. 33, T—11. λέγει οὖν Μωὺῦσῆς ᾿Ιησοῦ υἱῷ Navy — — Δάβε βιβλίον
εἰς τὰς χεῖράς σου καὶ γράψον ἃ λέγει κύριος, ὅτι ἐχκόψει ἔκ ῥιζῶν τὸν
οἶχον πάντα τοῦ Ἀμαλὴκ ὁ υἱὸς τοῦ ϑεοῦ ἐπ᾽ ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν.
XVII, 14 εἶπε δὲ κύριος πρὸς Μιωῦσῆν Κατάγραψον τοῦτο εἰς μνημόσυνον
εἰς βιβλίον (ἐν βιβλίῳ AL) xal δὸς εἷς τὰ (τὰ om. AL) ὦτα ᾿Ιησοῦ, ὅτι
ἀλοιφῇ ἐξαλείψω τὸ μνημόσυνον (ἐξαλείψω τὸν AL) Ἀμαλὴκ dx τῆς ὑπὸ
τὸν o dpavó». »Das Verstündniss ergiebt sich aus der Ansicht der Juden der
damaligen Zeit, nach welcher Amalek, der erste und bestündige Feind Israels,
als die Wurzel der alten Schlange angesehen wurde. Muell. ack contulit
Iust. Dial. 49 (p. 269 C). Iren. reliqu. (Harvey P. II. p. 488 sq. fragm. XIX).
»Verba ὁ υἱὸς — ἡμερῶν addidit Barnabas." nl» c

p. 33, 11. 12. Ὧδε πάλιν ᾿Ιησοῦς, οὐχ 0 υἱὸς ἀνθρώπου ἀλλ᾽ 0 υἱὸς τοῦ
ϑεοῦ. Barnabas non curat, quod Iesus ge ipse filium hominis appellavit, sed
filium hominis et filium dei (Matth. XVI, δ. XXVI, 63) discernit, non iam
filium hominis et Christum vel filium dei idem valere censuit (ut Iudaei Ioan.
XII, 34). filius hominis igitur lesus secundum Barnabam videbatur potius quam
erat. Harnack contulit Dial. 48 init. ubi hon ait: τὸ γὰρ λέγειν σε
προὐπάρχειν ϑεὸν ὄντα πρὲ αἰώνων τοῦτον τὸν Χριστὸν... .. καὶ ὅτι ovx
ἄνϑρωπος ἐξ ἀνθρώπων χτλ. c. 49 init.: xal ὁ Τρύφων Ἐμοὶ μὲν δοχοῦσιν,
εἶπεν, οἱ λέγοντες ἄνθρωπον γεγονέναι αὐτὸν . .. . πιϑανώτερον ὑμῶν
λέγειν... καὶ γὰρ πάντες ἡμεῖς τὸν Χριστὸν ἄνϑρωπον ἐξ ἀανϑρώπων
προσδοκῶμεν γενήσεσϑαι, c. 61 (p. 291 B.)

p. 33, 12. tux δὲ ἔν σαρχὶ φανερωϑείς. cf. quae iam exposui in libro:
Apost. VV. p. 26, not. 31. dei filius iam τυπικῶς repraesentatus est per filium

ave.

p. 33, 12 —p. 34, 1—4. ἐπεὶ οὖν μέλλουσι λέγειν 0:4 ὁ Χριστὸς υἱός
ἔστι τοῦ Δαυίδ, αὐτὸς προφητεύει ὁ Δαυίδ, φοβούμενος καὶ συνίων τὴν
πλάνην τῶν ἁμαρτωλῶν" ,(Εἶπεν ὁ χύριος τῷ κυρίῳ nov: Κάϑου ἐκ δεξιῶν
μου, ἕως ἂν ϑῶ τοὺς ἐχϑρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου. Barnabas
hic omisit evangelicam narrationem Matth. XXII, 41—45 (Mc. XII, 35—37.
Luc. XX, 41—44). nam Pharisaei iam responderant lesu ὅτε ὁ Χριστὸς υἱός
ἔστι τοῦ Δαυίδ, et Iesus illos revocaverat ad Davidis effatum Ps. CIX, 1 εἶπεν
0 κύριος τῷ xvolp μου Ká9ov ἐκ δεξιῶν μου ἕως ἂν ϑῶ τοὺς ἐχϑρούς σου
ὑποπόδιον (vnoxáto Matth.) τῶν ποδῶν σου. Barnabas vero totus ἐν τοῖς
παρεληλυϑόσιν, in temporibus Christo prioribus versatur. itaque non narrat
dixisse Iudaeos, sed praedicit eos dicturos esse, Christum filium esse Davidis.
neque ut Iesu, sed tamquam Davidis effatum laudat Ps. CIX, 1. evangelicam
narrationem eum ignorasse non puto. ,

p. 34, ὅ--Ἰ. xol πάλιν λέγει οὕτως Ἡσαΐας Εἶπε κύριος τῷ Χριστῷ μου
xv 9 οὗ ἔἐχράτησα τῆς δεξιᾶς αὐτοῦ, ἐπακοῦσαι ἔμπροσϑεν αὐτοῦ ἔϑνη,
καὶ ἰσχὺν βασιλέων διαρρήξω. Ios. XLV, 1, οὕτω (οὕτως Al) λέγει χύριος
ὁ ϑεὸς τῷ Χριστῷ μου Κύρῳ (κυρίῳ etiam Tertullianus adv. Prax. 11. 28,
adv. Iud. 7, Cyprianus testimon. I, 21, Novatianus de trin. c. 21), οὗ ἐχρά-
τησα (ἐχρατησας AL) τῆς δεξιᾶς ἐπαχοῦσαι Üumgoc9tv αὐτοῦ ἔϑνη, καὶ

HinLGENFELD Nov. ΤΈΒΤΑΜ. EXTRA CANONEM ΒΑΒΟ. H. ED. II. 8

114 ADNOTATIONES

ἰσχὺν βασιλέων διαρρήξω. hunc locum Barnabas ipse addidit. de eodem loco
Gregorius Nyss. Testimon. adv. Iud. c. 16 p. 324: Ἡσαΐας σαφέστερον λέγει"
“4έγει κύριος τῷ Χριστῷ μου Κυρῤφ. λέγουσι δὲ εἰς Κύρον τὸν Πέρσην εἰρῆ-
σϑαι ταῦτα" yéAoloy δέ. πῶς γὰρ ἁρμόζει Κύρῳ τὰ λοιπά Ἐχράτησα τῆς
δεξιᾶς, σου" ἐπαχούσουσιν ἔμπροσθεν αὐτοῦ ἔϑνη, xal ἰσχὺν βασιλέων
αρρήξω. v, M

ud 34, 7. 8. ἴδε, πῶς Δαυὶδ λέγει αὐτὸν κύριον xal υἱὸν ov λέγει. Barna-
bam Iesum Davidis filium (Matth. I, 1. IX, 27. XII, 23. XV, 22. , 91. XXI,
9. 15) negasse, Theodoro Keim (Gesch. lesu v. Naz. I, 326 sq.) non concedo.
sed Davidicam lesu stirpem parum aestumavit, a Matth. 45 profectus.
etiam Marcus lesum Davidis filium ipse appellare noluit, cf. librum meum:
Einleitung in d. N. T. p. 517. Barnabas etiam hac ratione Christianis iudai-
zantibus adversatur, qui Davidicae Christi stirpi plurimum tribuebant. Harnaek:
»lesum non dei, sed Davidis fllium esse, Iudaei et cum iis iudaizantes Chri-
stiani [ceterum hi lesum dei filium non negabant] dicebant, cf. Iust. Apol. I,
22 init. Dial. 47. 48 (p. 261 E): χαὶ γάρ εἰσί τινες, ὦ φίλοι, ἔλεγον, ἀπὸ
τοῦ ἡμετέρου γένους ὁμολογοῦντες αὐτὸν Χριστὸν [itaque dei filium] εἶναι,
ἄνθρωπον δὲ ἐξ ἀνϑρώπων γενόμενον ἀποφαινόμενοι." |

XIII, 34, 8—15. Ἐδεῖτο δὲ ᾿Ισαὰχ περὶ PeBíxxaq τῆς γυναικὸς αὐτοῦ,
ὅτι στεῖρα ἦν, καὶ συνέλαβεν. εἶτα καὶ é P» Ῥεβέκκα πυϑέσϑαι παρὰ
χυρίου, xal εἶπε χύριος πρὸς αὐτήν" Δύο ἔϑνη ἐν τῷ γαστρί σου, καὶ λαὸς
λαοῦ ὑπερέξει, καὶ ὁ μείζων δουλεύσει τῷ ἔλάσσονι. Gen. XXV, 21.--23
ἐδέετο (ἐδεῖτο Al) δὲ ᾿Ισαὰκ κυρίου περὶ Ῥεβέχχκας τῆς γυναιχὸς αὐτοῦ,
ὁτι στεῖρα »' ἐπήχουσε δὲ αὐτοῦ o ϑεός, καὶ συνέλαβεν (ἔλαβεν AL) ἐν
γαστρὶ βέχκα 7 γυνὴ αὐτοῦ. ἐσκίρτων δὲ τὰ παιδία év αὐτῷ᾽ εἶπε δέ Εἰ
οὕτω (οὕτως Al) μοι μέλλει γίνεσθαι, ἵνατί μοε τοῦτο; ἐπορεύϑη δὲ πυ-
ϑέσϑαι παρὰ χυρίον. xal εἶπε κύριος αὐτῷ Δύο ἔϑνη ἐν (vg add. AL)
γαστρί σού εἶσι, καὶ δύο λαοὶ ἐκ τῆς κοιλίας σου διασταλήσονται᾽ xal λαὸς
λαοῦ ὑπερέξει, xal ὃ μείζων δουλεύσει τῷ ἐλάσσονι.

. 85, 1. 3. xal ἐν ἄλλῃ προφητείᾳ λέγει φανερώτερον ὃ ᾿Ιαχὼβ πρὸς
Ἰωσὴρ τὸν υἱὸν αὐτοῦ λέγων χτλ. Gen. xi vii, 8—9 ἰδὼν δὲ Ἰσραὴλ τοὺς
υἱοὺς Ιωσὴφ εἶπε Τίνες σοι οὗτοι; 9 εἶπε δὲ ᾿Ιωσὴφ τῷ πατρὶ αὐτοῦ Yioi
μού εἰσιν —. καὶ εἶπεν ᾿Ιαχώβ Προσάγαγέ μοι αὐτούς, ἵνα εὐλογήσω
αὐτούς. 10 οἱ ὀφϑαλμοὶ δὲ ᾿Ισραὴλ ἐβαρυώπησαν ἀπὸ τοῦ γήρους. καὶ
ἤγγισεν αὐτοὺς πρὸς αὐτόν, καὶ ἐφίλησεν αὐτοὺς χαὶ περιέλαβεν αὐτούς.
11 xal εἶπεν ᾿Ισραὴλ τρὸς Ἰωσήφ' Ιδοὺ τοῦ προσώπου σου οὐχ ἐστερήϑην
— —,. 13 λαβὼν δὲ Ἰωσὴφ τοὺς δύο υἱοὺς αὐτοῦ, τόν τε Ἐφραὶμ dv vj ós-
$i, ἐξ ἀριστερῶν δὲ ἸΙσραήλ, τὸν δὲ Μανασσῆ ἐξ ἀριστερῶν, ἐκ δεξιῶν δὲ
Ισραήλ, ἤγγισεν αὐτοὺς αὐτῷ. 14 ἐχτείνας δὲ Ισραὴλ τὴν δεξιὰν ἐπέβαλεν
ἐπὶ τὴν κεφαλὴν Ἐφραΐμ --- οὗτος δὲ ἣν ὃ νεώτερος --- xal τὴν ἀριστερὰν ἐπὶ
τὴν κεφαλὴν Μανασσῆ, ἐναλλὰξ τὰς χεῖρας. 10 xal εὐλόγησεν αὐτοὺς καὶ
εἶπεν. 11 ἰδὼν δὲ ᾿Ιωσήφ, ὅτι ἐπέβαλεν ὁ πατὴρ αὐτοῦ τὴν χεῖρα τὴν δε-
ξιὰν αὐτοῦ ἐπὶ τὴν κεφαλὴν Ἐφραΐμ, βαρὺ αὐτῷ κατεφάνη" xal ἀντελάβετο
᾿Ιωσὴφ τῆς χειρὸς τοῦ πατρὸς αὐτοῦ ἀφελεῖν αὐτὴν ἀπὸ τῆς χεφαλῆς Egoaiu
ἐπὶ τὴν χεφαλὴν Μανασσῆ. 18 εἶπε δὲ Ἰωσὴφ τῷ πατρὶ αὐτοῦ Οὐχ οὕτως,
πάτερ᾽ οὗτος γὰρ ὁ πρωτότοχος, ἐπίϑες τὴν δεξιάν σου ἐπὶ τὴν χεφαλὴν
αὐτοῦ. 19 καὶ οὐκ ἠθέλησεν, ἄλλ᾽ εἶπεν Οἶδα, τέκνον, οἶδα" xal οὗτος ἔσται
εἷς λαόν, καὶ οὗτος ὑψωθήσεται. ἀλλ΄ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ ὁ νεώτερος μείζων
αὐτοῦ ἔσται.

p. 38, 7. εἶδε δὲ ᾿Ιαχὼβ τύπον τῷ πνεύματι τοῦ λαοῦ τοῦ μεταξύ
(posterioris). cf. Act. ΧΙΠ, 42 εἰς τὸ μεταξὺ σάββατον. Clem. Rom. 1, 44 p.
49, 67 ὑπ᾽ ἐχείνων ἢ μεταξὺ (postea) ὑφ᾽ &v£pov ἐλλογίμων ἀνδρῶν. Mueller
etiam contulit Ioseph. c. Apion. I, 21 bell. iud. II, 11, 4 et Havercamp. ad L
l V, 4, 2. Plutarch. Instit. Lacon. c. 42. ,, Typi, quorum auctor τὸ πνεῦμα est

(c. 12 p. 31, 1), πνευματιχῶς percipiuntur (c. 9 p. 23, 6. 7 c. 14 p. 36, 12). Harn.
p. 95, 8—10. xal ἐπέθηκε τὴν δεξιὰν αὐτοῦ ἐπὶ τὴν χεφαλὴν Ἐφραὶμ
τοῦ δευτέρου xai νεωτέρου xal εὐλόγησεν αὐτόν. nihil de Manasse refertur.

p. 35, 13. xal ὁ μείζων δουλεύσει τῷ ἐλάσσονι. Guedemann 1. 1. p. 127:
»Dass hier aus berechneter Absicht für die Worte "390 5":* vepn vr die
&us Gen. XXV, 23 *»x 2» z^ ein- und untergeschoben sind, ist gar nicht
Zu verkennen.* . -

p. 35, 15 —p. 36, 1. εἰ οὖν xal διὰ τοῦ Ἀβραὰμ ἐμνήσθη, 8c. οὗτος ὃ

AD BARNABAE EPI. C. XIV. 115

λαός, populus christianus. ἐμνήσϑη passive. Mueller contulit Act. X, 31. Apocal.
XVI, 19.

p. 30, 1—4. τί ov» λέγει τῷ Αβραάμ, ὅτε μόνος πιστεύσας ἐτέϑη εἰς
διχκαιοσνύην" ,Ιδοὺ τέϑειχά σε, Αβραάμ, πατέρα ἐθνῶν τῶν πιστευόντων
δι’ ἀχροβυστίας τῷ ϑεῷ. Gen. XV, 6 καὶ ἐπίστευσεν Αβραμ τῷ ϑεῷ, xal
ἐλογίσϑη αὐτῷ εἰς δικαιασύνην. XVII, 5 ὅτι πατέρα πολλῶν ἐϑνῶν τέϑει-
κά σε. Bom. ἵν, 8 ἐπίστευσεν δὲ Ἀβραὰμ τῷ ϑεῷ, καὶ ἐλογίσϑη αὐτῷ εἰς
δικαιοσύνην. 11. εἰς τὸ εἶναι αὐτὸν πατέρα πάντων τῶν πιστευόντων δι
ἀχροβυστίας.

XIV. 36, 5. τοῖς πατράσι, cf. c. ὅ p. 12, 6. Mueller οὐ Harnack bene
monuerunt, inde, quod auctor patriarchas patres nominat (cf. c. 13 p. 36, 3),
concludi non posse, eum vel ipsum Hebraeum fuisse vel ad Christianos a Iudaeis
ortos scripsisse. etiam Clemens Rom. patriarchas patres nostros nominat (epi.
I, 4 p. 8, 14. c. 31 p. 36, 15), ut de Iustino taceam." Harn. cf, etiam quae ad
Clem. Rom. I, 4 p. 8, 14 notavi. ; ;

. p, 36, 6. δέδωχεν (Iudaeis testamentum): αὐτοὶ δὲ ovx ἐγένοντο ἄξιοι
λαβεῖν διὰ τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν. Barnabas accuratius exponit, quae iam c. 4
p. 8, 12 sq. asseruit. . I

p. 36, 8. 9. Καὶ ἦν Μωῦσῆς νηστεύων ἐν ὄρει Σινᾶ τοῦ λαβεῖν. τὴν
διαϑήκην κυρίου πρὸς τὸν λαὸν ἡμέρας τεσσαράχοντα καὶ νύχτας τεσσαρά-
χοντα. οἷ. c. 4, p. 8, 12. 13. Ex. XXIV, 18 χαὶ εἰσῆλϑε Monats εἰς τὸ (τὸ
om. AL) μέσον τῆς νεφέλης xal ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος, καὶ ἦν (ἐχάϑητο AL)
ἐχεῖ ἐν τῷ ὄρει τεσσαράκοντα ἡμέρας xal τεσσαράχοντα vixtag.

p. 36, 10. 11. xal ἔλαβε Μωῦσῆς παρὰ xvolov τὰς δύο πλάχας τὰς
γεγραμμένας τῷ δαχτυλῳ τῆς χειρὸς κυρίου, τῷ πνευματι. Ex. XXXI, 18
xal ἔδωχε Μωυσῇ --- τὰς δυο πλᾶάχας τοῦ μαρτυρίου, πλάχας λιϑίνας γε-

ραμμένας τῷ δαχτύλῳ τοῦ ϑεοῦ. Barnabas addidit τῷ πνεύματι (cf. Matth.
V 3), ne proprie intellegeretur digitus dei. Irenaeus filium et gpiritum dei manus
appellavit, adv. haer. IV, praef. 4. c. 20, 1. V, 1, 3. 6, 1, 28, 4. vulgatam le-
ctionem ἐν πνεύματι Hefele ad γεγραμμένας, Mueller ad ἔλαβε retulerunt.

p. 36, 12—14. xal εἶπε κύριος πρὸς Moos: Movai, Movoi, κατα-
βηϑι τὸ τάχος, 0t. ὁ λαός σου, ὃν ἐξήγαγες ἐκ γῆς Αἰγύπτου, ἡνόμησε. cf.
quae ad e. 4 p. 8, 16 sq. notata sunt. ;

p. 36, 14—17. xal συνῆχε Μωῦσῆς, ὅτι ἐποίησαν ἑαυτοῖς πάλιν χωνεύ-
ματα, xal ἔρριψεν éx τῶν χειρῶν τὰς πλαχας, καὶ συνετρίβησαν αἱ πλάκες
τῆς διαϑήχης κυρίου. cf. c. 1 p. 8, 18 sq. et ibi notata.

p. 36, 17. Μωῦσῆς uiv ἔλαβεν, αὐτοὶ δὲ ovx ἐγένοντο ἄξιοι. cf. c. 4
p. 8, 15. 16 ἀλλὰ ἐπιστραφέντες ἐπὶ τὰ εἴδωλα ἀπώλεσαν αὑτήν.

. 86, 18. Μωῦσῆς ϑεράπων dv, ἔλαβεν. Ex. XIV. 31 ϑεῷ καὶ Μωῦσῷ
τῷ ϑεράποντι αὐτοῦ. Num. XII, 7 οὐχ οὕτως ὁ ϑεράπων μου Movogc xv.
Ios. I, 2 Μωῦσῆς ὁ ϑεράπων μον. Mueller contulit Sap. Sal. X, 16. Hebr.
III, 5. Clem. Rom. epi. I, c. 4 p. 8, 22. ὁ. 51 p. 97, 1. c. 53 p. 59, 6. Irenae.
adv. haer. I, 2, 5. dei ministro opponitur dominus ipse, qui divinum testamen-
tum novo dei populo tradidit.

p. 37, 1. 2. δὲ ἡμᾶς ὑπομείνας, cf. c. 5 p. 11, 10—12 c. 7 p. 17, 17 "φᾷ

p. 37, 2. ἐφανερώϑη δέ, ἵνα κἀκεῖνοι τελειωθῶσι τοῖς ἁμαρτήμασι (ct.
c. 5 p. 18, 5—7), xal ἡμεῖς διὰ τοῦ κληρονόμου διαϑήχην xvolov ᾿Ιησοῦ
λάβωμεν. primarius κληρονόμος filius dei dilectus (cf. 4 p. 9, 14. 15), tum
populus christianus, cf. c. 6 p. 17, 19. 14 c. 13 p. 34, 9. 10. p. 35, 14. 15 c. 14
P. 31. 1 (εἰς λαὸν xAgoovoulac). Harnack: ,,Rigg. male vertit: und wir dureh

en Erben des Bundes, den Herrn Jesum, [ihn] empfingen.' vertendum est: ,et
nos per heredem foedus domini Iesu acciperemus.' , |

p. 97, 4. ὃς εἰς τοῦτο ἡτοιμάσϑη. ,So wird ἑτοιμάζομαι sonst vom
Christenvolke gesagt, c. 8 p. 8, ὅ c. 5 p. 12, 8 c. 14 p. 37, 8.“ Harn. contulit
Rom. I, 4. Clem. Rom. epi. I, 64 (58) p. 67, 23. 24. '

p. 97, 4. b. τὰς ἤδη δεδαπανημένας ἡμῶν καρδίας τῷ ϑανάτῳ. Cf.
Herm. Mand. XII, 1 [p. 71, 12] (ἡ ἐπιϑυμία) δαπανᾷ τοὺς ἀνϑρώπους. Ta-
tian. orat. ad Graec. 6 x&v ἐν ϑαλάτταις ἐχδαπανηϑῶ. Martyr. Polyc. 11. 16
πυρὶ δαπανηϑῆναι --- τῷ ϑανάτῳ est dat. commodi, cf. Rom. VII, 5 χαρπο-
φορεῖν τῷ 9avato* — ϑάνατος est mors spiritualis aeterna, ef. c. 20 p. 48,
1. c. 12 p. 31, 6 c. 10 p. 26, 3. c. 16 p. 41, 11. c. 19 p. 43, 9. p. 45, 8. 9.
p. 46, 1. Harn.

p. 37, 5. 6. xal παραδεδομένας τῷ τῆς nÀAavnc ἀνομίᾳ. cf. c. 4 p. 9, 9

8*

116 ADNOTATIONES

τὴν πλάνην τοῦ νῦν καιροῦ et quae ibi notata sunt. et auctorem et lectores
e gentilibus oriundos fuisse, Mueller et Harnack mihi (apostt. VV. p. 7) con-
cesserunt. quae Weizsaecker 1, l p. 7 obiecit, nullius sunt momenti.
Col P 37, 6. AvtQocausvog éx τοῦ σχότους. Mueller contulit At. XXVI, 18.
. 1, 13.
p. 97, 6. διάϑηται ἐν ἡμῖν διαϑήχην λόγῳ, i. e. doctrina of. c. 6 p. 7,
8 τῷ λόγῳ ζωοποιούμενοι. ὁ. 9 p. 24, 2. ὃ γνησιώτερον --- λόγον. c. 10
p. 28, ὅ ἀναμαρυχωμένων τὸν λόγον χυρίου. c. 16 p. 41, 8.9 ó λόγος αὐτοῦ
τῆς πίστεως. ὁ. 19 p. 44, 4 ὃ λόγος toU ϑεοῦ. p. 46, 9. 10 τὸν λαλοῦντα σοι
τ ν λόγον τοῦ κυρίου. p. 46, 11 διὰ λόγου κοπιῶν, p. 41, 1. 2 σῶσαι ψυχὴν
τῷ λογφῳ.

? p. 37, 8. ἑτοιμάσαι ἑαυτῷ λαὸν ἅγιον. Deut. IX, 6 ὅτι λαὸς ἅγιος εἶ
κυρίῳ. XIV, 2. 21. XXVI, 19. XXVIII, 9. Iustinus Dial. c. 119 p. 347 ἡμεῖς
δὲ o) μόνον λαός, ἀλλὰ xal λαὸς ἅγιος ἔσμεν, ὡς ἐπεδείξαμεν ἤδη (c. 110
P xi? γκαὶ καλέσουσιν αὐτὸν λαὸν ἅγιον, λελυτρωμένον ὑπὸ xvolov' (Ies.

, 12

p. 31, 9—13. Ἐγὼ χύριος ὁ ϑεός cov ἐπεχάλεσά σε dv δικαιοσύνῃ καὶ
κρατήσω τῆς χειρύς cov xal ἐνισχύσω σε xal ἔδωχά cs εἰς διαϑήκην γέ-
γους, εἰς φῶς ἐθνῶν, ἀνοῖξαι ὀφθαλμοὺς τυφλῶν xal ἐξαγαγεῖν ἐκ δεσμῶν
πεπηδημένους καὶ ἐξ olxov φυλαχῆς χαϑημένους ἐν σχότει. Ies. XLII, 0. 7
verbo tenus, nisi quod xel ante ἐξαγαγεῖν deest, et in fine leguntur éx óe-
σμῶν δεδεμένους καὶ ἐξ olxov φυλαχῆς xal (xal om. AL) χαϑημένους ἐν
σχότει. etiam Iustinus Dial. ὁ. 26 p. 243 c. 65 p. 289 sq. (c. 122 p. 350) οἱ
Gregorius Nyss. Testimon. adv. Iud. c. 16 p. 320: ἐξαγαγεῖν dx δεσμῶν πε-
πεδημένους xol ἐξ οἴχου φυλακῆς χαϑημένους àv σχότει. οὕτω λέγει κύριος
ὁ λυτρωσάμενος σε ϑεος.

p. 37, 14. 15. ᾿Ιδοὺ τέϑεικα σε εἰς φῶς ἐθνῶν, τοῦ εἶναί σε εἰς σω-
τηρίαν ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς. Ies. XLIX, 6. 1 ἰδοὺ δέδωχά (τέϑεχα AL)
σε εἰς διαϑήχην γένους (εἰς διαϑ. y. om. AL), εἰς φῶς ἐθνῶν τοῦ εἶναί σε
εἰς σωτηρίαν ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς, οὕτως λέγει χύριος ὁ óvaausvóg σε ὁ
ϑεὸς ᾿Ισραήλ. etiam lustinus d . €. 121 p. 350 dedit τέϑειχα.

p. 37, 16 —p. 38, 1—3. Πνεῦμα κυρίου ἐπ᾿ ἐμέ, οὗ εἵνεχεν Ἐχρισέ ue
εὐαγγελίσασϑαι πτωχοῖς, ἀπέσταλχέ με ἰάσασϑαι τοὺς συντετριμμένους τὴν
καρδίαν, κηρῦξαι αἰχριαλώτοις ἄφεσιν χαὶ τυφλοῖς ἀνάβλεψιν, καλέσαι ἐνι-
αὐτὸν χυρίου δεχτὸν καὶ ἡμέραν ἀνταποδόσεως, παραχαλέσαι πάντας τοὺς
πεγϑοῦντας. les. LXI, 1—2 verbo tenus.

XV. p. 38, 6. 7. xal ἁγιάσατε τὸ σάββατον κυρίου χερσὶ χαϑαραῖς καὶ
καρδίᾳ καϑαρᾷ. (cf. p. 11, 36. 37). Ex. ,8 ἐνήσθητε͵ τὴν ἡμέραν τῶν
σαββάτων ἁγιάζειν αὐτήν. 10. τῷ δὲ ἡμέρᾳ τῇ βδόμῃ σάββατα χυρίφ τῷ
ϑεῷ σου" οὐ ποιήσεις ἐν αὐτῷ πᾶν ἔργον. Deut. V, 12—14 φύλαξαι τὴν

μέραν τῶν σαββατων ἁγιάζειν αὐτήν, ὃν τρόπον ἐνετείλατό σοι χύριος ὁ
εὖς σου" ἕξ ἡμέρας ἐργᾷ καὶ ποιήσεις πάντα τὰ ἔργα σου. τῇ δὲ ἡμέρᾳ
τῇ ἑβδόμῃ σαββατα χυρίῳφ τῷ ϑεῷ σου" ob ποιήσεις ἐν αὐτῷ πᾶν ἔργον.
»Cessationem ab operibus quotidianae vitae per manus mundas' explicat auctor
noster; illae enim laboribus admotae sordes contrahunt. hinc Marci VII, 3 di-
eitur, Iudaeos nunquam cibos sumsisse illotis manibus; multo minus sine dili-
genti lotione sacris operapautur: praesertim cum diem sabbati sanctificare
essent iussi, quod in Rabbinica dialecto idem valet quod aqua proluere. huc
spectat, quod D. Paulus monet 1 Tim. II, 8 in oratione puras manus attollere.*
Oxon. Guedemann 1. 1. P 126: ,Dass die, ,reinen Hánde' und das ,reine Herz'
von B. hinzugefügt sind, ist bereits bemerkt worden, nicht aber [nonne in ed.
Oxon.?], dass diese Hinzufügung, — wenigstens der ,reinen Hünde' (das ,reine
Herz' versteht sich von selbst) — Kenntniss der hebrüischen Sprache, des
jüdischen Lebens und der rabbinischen Auslegung verrüth. B. hat nümlich
»o"p5 (Exod. 20, 8) in dem Sinne von n e"*p, welches, ,die Hánde waschen'
bedeutet, genommen. Sabb. 25b wird die Reinigung des Kórpers am Rüsttage
des Sabbats zur Pflicht gemacht'* etc. nihil amplius probatum est, quam Bar-
nabam rabbinicae dialecti quandam notitiam habuisse. quid significet ἁγιάζεν
τὴν ἡμέραν τῶν σαββάτων, i. e. τοῦ μὴ ποιεῖν πᾶν ἔργον, docet Ier. XVII,
24. ceterum Hermae Past. Vis. III, 9 p. 26, 3. 4 V p. 35, 8. Sim. V, 1 p. 84,

26. χαϑαρᾷ καρδίᾳ. ; , ,
p. 38, 1. Ἐὰν φυλαξωσί. μου oi viol τὸ σάββατον, τότε ἐπιϑήσω τὸ

AD BARNABAE EPI. C. XIV. XV. 117

ἔλεός μου ἐπ᾽ αὐτούς. ler. XVII, 24. 25 καὶ ἔσται, ἐὰν εἰσαχοὐύσητέ μου,
λέγει χύριος, τοῦ μὴ εἰσφέρειν βαστάγματα διὰ τῶν πυλῶν τῆς πόλεως
ταύτης ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων καὶ ἁγιάζειν τὴν ἡμέραν τῶν σαββάτων
τοῦ μὴ ποιεῖν πᾶν ἔργον, καὶ εἰσελεύσονται διὰ τῶν πυλῶν τῆς πόλεως
ταύτης βασιλεῖς xal ἄρχοντες xtA.

p. 38, 9—11. x«l ἐποίησεν ὁ ϑεὸς ἂν ὃξ ἡμέραις τὰ ἔργα τῶν χειρῶν
ὑτοῦ xal συνετέλεσεν ἐν τῷ ἡμέρᾳ vi ἑβδόμῃ καὶ κατέπαυσεν ἐν αὑτῷ καὶ
ἡγίασεν αὐτήν. Gen. II, 2 xai συνετέλεσεν ὃ ϑεὸς ἐν τῷ ἡμέρᾳ vg Ext
(»"3ϑπ) τὰ ἔργα αὐτοῦ ἃ ἐποίησε" καὶ κατέπαυσε τῷ ἡμέρᾳ τῷ ἑβδόμῃ ἀπὸ
πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ ἃ ἐποίησε. XX, 11 ἐν γὰρ ὃξ ἡμέραις ἐποίησε
κύριος τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν yi καὶ τὴν ϑάλασσαν xal πᾶντα τὰ ἐν αὐτοῖς"
καὶ κατέπαυσε τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἤδόμῃ. XXXI, 11 ὅτι ἕξ ἡμέραις ἐποίησε xv-
ιος τὸν οὐρανὸν xal τὴν γῆν, καὶ τῷ ἡμέρα τῇ ἑβδόμῃ κατέπαυσε καὶ
ἐπαύσατο. otelerius duo observavit: ,Primum, fortassis nonnulla graecae
editionis exemplaria olim coneordasse cum Hebraeo atque in Genesi scriptum
habuisse: καὶ συνετέλεσεν ὁ ϑεὸς ἐν vij ἡμέρᾳ vij ἑβδόμῳ và ἔργα αὐτοῦ ἃ
ἐποίησε, non ut nunc ἔν τῷ ἡμέρᾳ τῇ ἕχτῃ. certe Quaestio 51 earum, quas
S. Athanasio nonnulli tribuunt, sic proponitur: διὰ τί δὲ τῷ ἑβδόμῃ ἡμέρᾳ
ὃ 960g τὴν χτίσιν ἐτέλεσεν; Alterum, sive deus dieatur complevisse opera sua
die septimo, sive die sexto, perinde esse quod sensum: ratione videlicet termini
interioris (ut loquuntur) ac exterioris. quo pacto qui per totum unum diem la-
borasset nullumque opus in sequenti succepisset, diceretur finem laboris fecisse
in utroque die; propter ultimum momentum diei primae, et primum secundae,
inclusive respectu ultimi momenti, et exclusive respectu primi, aiunt barbaro-
rum filii quocireà minus urget argumentum B. Hieronymi in Traditionibus
Hebraicis ,Pro die sexta in Hebraeo diem septimam habet. artabimus igitur
Iudaeos, qui de otio sabbati gloriantur, quod 1am tunc in principio sabbatum
dissolutum sit, dum deus operatur in sabbato, complens opera sua in eo et
benedicens ipsi diei, quia in illo universa compleverit. rectius Theodorus, cita-
tus per Theodoritum Quaestione 21. in Genesim, docet ideo deum ad sex dies
creationis addidisse diem septimum quietis; ac septem diebus circulum omnem
dierum conclusisse, ut sex dies significatio essent eorum quae creata sunt, se-
ptimus vero quod creaturae finem complementumque acceperint, nihilque amplius
in illis desideretur. Vide! etiam Gregorium Nyssenum in Psalmum 6.' Cot.
,Das ist nun wieder einer der eigenthümlichen Fülle, in denen unser des He-
brüischen unkundiger Verfasser statt nach den 70 sich nach dem Hebr&ischen
richtet, c. 2 p. Ὁ, 10. 11 c. 6 p. 14, 4. 5 c. 11 Ü 28, 15 8q.^ Mueller. sed solum
ultimum exemplum specie commendatur. Mueller ipse voc. ἑβδόμῃ apud
LXX init. genuinum esse censuit (l.l. p. 305): ,Das geht zur Evidenz aus
Philo hervor, der an mehreren Orten sagt, die Siebenzahl sei darum die Ge-
burtstagszahl der Welt (γενέϑλιος, γενέσιος), weil an ihr die Weltschópfung
vollendet worden sei, ἡ τοῦ xóouov γενέϑλιος, ἐν ᾧ τόδε τὸ πᾶν συνετε-
λέσϑη, vita Mosis I, 634, $. 81. de septenario ἃ. 6. P. 1178. Vgl. de mundi
opif. 8. 30. P. 20. vita Mosis III, P. 684, 8. 27.*

p. 38, 12. 13. ὅτε ἐν ἑξαχισχιλίοις ἕτεσι συντελέσει Ó χύριος τὰ σύμ-
παντα. sic Barnabas interpretatur τό Συνετέλεσεν ἐν 86 μέραις, testimonio
usus Ps. LXXXIX, 4 'Ióo? ἡμέρα κυρίου ἔσται ὡς χίλια ἔτη (L τι χίλια ἔτη
ἐν ὀφθαλμοῖς cov [κυριε add. AL], ὡς ἡ ἡμέρα ἐχϑές, ἥτις διῆλθε). hanc
argumentationem secutus est lrenaeus adv. haer. V, 28, 3 ὁσαις [γὰρ] ἡμέραις
ἐγένετο 0 χόσμος, τοσαῦταις χιλιοντάσι συντελεῖται. καὶ διὰ τοῦτο now
ἡ γραφή" xal συνετελέσϑησαν ὁ οὐρανὸς xal ἡ γῆ καὶ πᾶς 0 κόσμος αὐτῶν.
καὶ συνετέλεσεν ὁ ϑεὸς τῇ ἡμέρα τῇ ς’ τὰ ἔργα αὐτοῦ ἃ ἐποίησε, καὶ κατέ-
παυσεν ὁ ϑεὸς ἐν τῇ ημέρᾳ τῷ C/ dco πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ. τοῦτο δ᾽
ἐστὶ τῶν προγεγενότων διήγησις καὶ τῶν ἐσομένων προφητεία. ἢ γὰρ
ἡμέρα χυρίου ὡς ,α ἔτη (Ps, LXXXIX, 4). ἐν ἕξ οὖν ἡμέραις συντετέλεσται τὰ

&yovóta' φανερὸν οὖν, ὅτι ἡ συντέλεια αὐτῶν τὸ ,c ἔτος ἐστί. Irenaeus
lam laudato loco Ps. LXXXIX, 4 (non ut apud LXX) se Barnabam secutum esse
fatetur. iam liber Iubilaeorum vel Leptogenesis c. 4 (e Dillmanni versione in
'" Ewaldi Jahrbb. f. Bibl. Wiss. II, p. 241) diem divinum computavit mille annos:
Und er (Adam) lebte 70 Jahre weniger als 1000 Jahre, denn 1000 Jahre sind
wie Ein Tag nach dem himmlischen Zeugniss. Dosswogen ist geschrieben über
den Baum des Erkenntnisses: ,Àn dem Tage, da ihr davon esset ,werdet ihr

118 ADNOTATIONES

sterben Darum hat er die Jahre dieses Tages nicht vollendet, sondern er
starb an demselben.* si vero dies divinus mille annis constat, non procul
absumus à septem millibus huius mundi annorum. loannes Apocal. , 3.1
huius mundi finem χίλεα ἔτη statuit. Iosephus Ant. 1, 3, 9 μὴ ζήσασιν ἕξα-
χοσίους ἐνιαυτούς" διὰ τούτων γὰρ ὁ μέγας ἐνιαυτὸς πληροῦται. Barnabas
iam fere sex millia annorum praeterlapsa censuit. ita computare non potuisset
nisi à LXX interpretibus profectus. Fara propheta a mundo condito usque ad
&. 558 a. Chr. fere M C annos praeterlapsos esse censuit (cf. quae ad 4
Ezr. X, 46. XIV, 11. 12 notavi) Mosis assumpptio (I, 1. X, 29) ἃ mundo con-
dito usque ad dei iudicis adventum MMMMCCL annos computavit. Iulius Afri-
canus vero à mundo condito usque ad Christum natum quinque millia et

uingentos annos praeterlapsos esse statuit (Chron. spud Routh reliqq. sacr.
i 246 ed. IL). si viro clarissimo Paulo de Lagarde (Gott. Gel. Anz. 1870,
39 p 1552 sq.) fides est, Barnabas fere congruit cum LXX interpretibus, qu
Phalegum dimidiam mundi aunorum significantem anno MMM mundi conditi
mortuum esse tradiderunt (cf. Iul. Afr. l. l p. 244): ,,Hervorgehoben muss
noch werden, dass 5500 als Zeit der Erscheinung des Messias nicht aus dem
Systeme der LXX geflossen sein kann, da dies, wie Phalegs Tod im Jahre 3000
zeigt, auf 6000 als Ende der Geschichte hinauslüuft.^ eodem modo etiam Bar-
desanes sex millia annorum statuit (cf. librum meum: Bardesanes der letzte
Gnostiker, Lips. 1864 p. 54, n. 3. 70, n. 1). Hippolytus in Daniel. apud. Phot.
bibl. cod. 202 (cf. Lagard. editionis p. 153, 15. 207, 11 sq.). Commodian. carm. .
apologet. v. 45. 783: Sex millibus annis pervenient ista repletis, cf. Instruct.
Acrost. 80, 8. ceterum cf. librum meum: Die apost. VV. p. 28, n. 36. Lactant.
Institt. XII, 14. 25, Epitom. c. 10. etiam plnra attulerunt Cotelerius et Thilo
in cod. apocr. N.T. I, p 794 sq.

p. 38, 18. τὸν χαιρὸν τοῦ ἀνόμου, cf. quae ad c. 2 p. 5, 9. 10 c. 4 p.
9, 8 8q. notata sunt, in primis c. 18 p. 43, 4.

P 38, 18 —p. 39, 1. xal ἀλλάξῃ τὸν ἥλιον xal τὴν σελήνην xal τοὺς
ἀστέρας. cf. Mosis assumpt. X, 27 et quae ad h. 1, notavi.

p. 38, 3. 4. εἰ οὖν ἣν ὁ ϑεὸς ἡμέραν ἡγίασε νῦν τις δύναται ἁγιάσαι
καϑαρὸς ὧν rg καρδίᾳ; omnes huius loci difficultates tolluntur, si interroga-
tionem directam statuas, cf. Winer Gramm. d. N.Tl. Sprachid. ed. VI. 8. 57, 2,
Alex. Buttmanni Gramm. d. Ν ΤΊ. Sprachgebrauches p. 214. voc. εἰ est inter-
rogativum. Herm. Past. Vis. III, 7 p. 22, 12 sq. Sim. VI, 4 p. 96, 19 sq.

p. 99, 4. 5. ἐν πᾶσι πεπλανήμεϑα. cf. quae ad c. 2 p. 6, 19. 20 notata sunt.

p. 39, 6. 7. ὅτε δυνησόμεϑα αὐτοὶ δικαιωθϑέντες xal ἀπολαβόντες τὴν
ἐπαγγελίαν. Pauli doctrinam de fide iustificante Barnabas ita mutavit, ut
nihil nisi ἐλπίδα δικαιοσύνης Gal. V, 5 retinuerit, cf. quae ad. c. 1 p. 1, 19
c. 4 p. 4, 7 sq. notata sunt. etiam fideles non novit nisi ζητοῦντας διχαιω-
ϑῆναι ἐν Χριστῷ (Gal. II, 17). ; ; |

p. 39, 9. 10. Τὰς νεομηνίας ὑμῶν xal và σάββατα ovx ἀνέχομαε. Tes. I,
18, cf. quae ad. c. 2 p. 6, 10. 11 notata sunt. 25

p. 39, 10—12. ov τὰ νῦν σάββατα ἐμοὶ δεχτά, ἀλλὰ ὃ πεποίηκα, ἐν à
χαταπαύσας τὰ πάντα ἀρχὴν ἡμέρας ὀγδόης ποιήσω, 9 ἐστιν ἄλλου χόσμου
ἀρχή. verum dei sabbatum est septimum mundi millennium, quo deus iam octavi
diei vel alius mundi initium praeparabit. de huius et futuri aevi discrimine cf.
4 Ezr..Vl, "7 sq, VII, 29 sq. VIII, 1. ceterum οὗ. Iustini Dial c. 24 p. 241
ὅτι ἡ ἡμέρα ἡ ὀγδόη (qua Israelitae cireumcidebantur) μυστήριον τι ἔχει κη-
φυσσόμενον διὰ τούτων ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ μᾶλλον τῆς ἑβδόμης. Orac. Sibyll.
IL 140 ὀγδοτάτης πρώτης, ἄλλος πάλι χόσμος ορᾶται. alia contulit Co-
elerius.

p. 39, 12. 13. διὸ xal ἄγομεν τὴν ἡμέραν τὴν ὀγδόην εἰς εὐφροσύνην.
Tertullianus Apolog. 16 diem solis laetitiae indulgemus. Constitt. app. V,
20 p. 155, 25 πᾶσαν χυριακὴν ἐπιτελοῦντες συνόδους εὐφραίνεσϑε.

p. 39, 18--14. ἐν 7 (τῇ ἡμέρᾳ τῇ ὀγδόῃ) καὶ ᾿Ιησοῦς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν
xal φανερωϑεὶς ἀνέβη εἰς οὐρανούς. hoc loco etiam ego (Apost. VV. p. 50)
Iesu ascensionem ipso resurrectionis die factam inveni et asserui: , Das stimmt
nicht zu Matth. 28, 10 ἔν, sondern nur zu Marc. 16, 15 f. und Luc. 24, 50, so
wenig es zu Apg. 1, 3 passt. Es stimmt aber auch ganz mit Iustin's Angaben '
zusammen, in welchen sich eine eigene evangelische Quelle nicht verkennen
lásst (vgl. meine Krit. Untersuchungen S. 274 f.))5' eadem fere censuerunt
Weizsaecker l.l. p. 37 sq., Volkmar (Ursprung p. 142). Eduardus Reuss etiam

AD BARNABAE EPI. C. XV. XVI. 119

in ed. V. libri: Die Geschichte der heil Schriften Neuen Test., Brunsv. 1874
8. 234 (p. 243): ,Als dies geschrieben wurde, kónnen unsre Evangelien noch
gar kein ausschliessliches Ansehen gehabt haben, wenn sie überhaupt schon
existirten, denn alle ausser dem dritten widersprechen dieser Vorstellung.
Mueller vero (l. l. p. 314 sq.) Barnabam Iesu ascensionem non eodem die,
quo resurrexit, retulisse contendit. Holtzmann' (Z. f. w. Th. 1871. p. 347 sq.):
,Einen fórmliehen Widerspruch aber gegen Matthüus und wohl auch Beweis
seiner Unbekanntschaft mit demselben hier zu finden [sic etiam Lipsius 1]. 1.
p. 371], ist um so weniger Veranlassung, als einerseits dem Verfasser unseres
Briefes die Reflexionen, welche auf das ungefüge Verhültniss von Mt. 28, 16
zu Mt. 24, 51 führten, von Keinem, der seine nühere Bekanntschaft gemacht
hat, zugetraut werden kónnen, und als andrerseits die johanneische Darstellung;
welche auf denselben Voraussetzungen beruht, wie die unsers Verfassers, zeigt,
wie die Annahme von spüteren φανερώσεις des Auferstandenen mit der Grund-
anschauung, wonach ἀνάστασις und ἀναβασις zusammenfallen, ganz wohl ver-
einbar ist. profecto evangelii canonici secundum Matthaeum notitia non ex-
eluditur. Car. Wieseler quidem, quamvis consentiente Riggb. l. L p. 36 sq.,
nodum non solvit, sic interpretatus (Jahrbb. f. deutsche Theol. 1870. IV, p.
607), quasi lesus resuscitatus in caelos assumptus ἃ morte exemptus esset.
nam lesum post resurrectionem ἃ mortuis morti alteri obnoxium fuisse, ne
cogitavit quidem quisquam. sed lesu ascensionem in caelos Matth. XXXVIII,
16 sq. non narravit. Barnabas vero lesum resuscitatum etiam e caelis descen-
disse in Galilaéam (Matth. XXVIII, 16 sq.) cogitare poterat.

XVI 39, 17. ὡς ὄντα oixov ϑεοῦ. Barnabas negat, templum Hierosoly-
mitanum fuisse domum dei. negavit etiam Stephanus Act. VII, 47 sq. iam
Enoch (XC, 28 sq. XCI, 31) et Ezra propheta (4 Ezr. X, 53. 54) templum Seru-
babeli tamquam dei domum non agnoverunt. |
᾿ς p.39, 2. 8. Τίς ἐμέτρησε τὸν οὐρανὸν omi9aug, xal τὴν γῆν ógaxl;
ovx ἐγώ; Ios. XL, 12 τίς ἐμέτρησε τῷ χειρὶ τὸ ὕδωρ, καὶ τὸν οὐρανὸν σπι-
ϑαμῇ, καὶ πᾶσαν τὴν γῆν δραχ — )

p. 39, 3—5. λέγει κύριος" 'O οὐρανός μοι ϑρόνος, ἡ δὲ γῇ ὑποπόδιον
τῶν ποδῶν μου. ποῖον οἶχον οἰχοδομήσετέ μοι; ἢ τίς τόπος τῆς χατα-
παύσεώς μου; les. LXVI, 1 οὕτως λέγει κύριος Ὁ οὐρανός μου (μοι w et
AL) ϑρόνος, καὶ ἡ (ἡ δὲ w et AL) yz ὑποπόδιον τῶν ποδῶν μου ποῖον
οἶχον οἰχοδομήσετέ μοι; καὶ (ἢ « et AL) ποῖος τόπος τῆς καταπαύσεως μου;
οἵ, etiam Act. VII, 49. ; ;

p. 36, 6. 7. ᾿Ιδοὺ οἱ καϑελόντες τὸν ναὸν τοῦτον αὐτοὶ αὐτὸν olxoóo-
μήσουσι. Ies. XLIX, 17 xal ταχὺ οἰχοδομηϑήσῳ ὑφ᾽ ὧν χαϑιῃρέϑης, xal oi
ἐρημωσαντές σε ἐξελεύσονται ἐκ σοῦ. Barnabas locum ita mutavit, ut iidem,
qui templum deleverant, etiam restituturi viderentur. .

p. 40, 7—9. γίνεται. διὰ γὰρ τὸ πολεμεῖν αὐτοὺς καϑῃρέϑη ὑπὸ τῶν
ἐχϑρῶν (a Romanis orbis terrae dominis) νῦν xal αὐτοὶ οἱ τῶν ἐχϑρῶν
ὑπηρέται ἀνοιχοδομήσουσιν αὐτόν. quinam ali quam gentiles Romano im-
perio subiecti templum dei quod credebatur, iam deletum denuo aedificabunt,
sed templum dei verum et spiritualiter? ita post Menardum et veteres inter-

retes plerosqe e interpretatus sum (Apost. VV. p. 28 sq., Zeitschr. f. wiss.
Il heol. 1858. II. p. 285. 1870. 1. p. 116 sq.). consenserunt Otto Pleiderer (Pau-
linismus, Lips. 1873, p. 395), Car. Wieseler (Jahrbb. f. d. Theol. 1870. IV. p.
613), C. I. Riggenbach 1. 1. p. 41 sq. Weizsücker (l. l p. 21 sq.) templum
a Serubabelo refectum interpretatus est, sed nemini persuasit. nam illud tem-
plum, quod Chaldaei diruerant, Iudaei ἃ - Chaldaeorum imperio iam liberati
denuo aedificaverant. Barnabas non scripsit ἐγένετο, sed γίνεται, non πάλαι,
sed νῦν, non ἀνῳχοδόμησαν, sed ἀνοιχοδομήσουσι. multis vero placuit illa
interpretatio, quam post Tenzelium (Florum sparsio ad Hieronymi catal. script.
eccles. 1703, c. 6 p. 17 sq.) et C. R. Koestlin (Synopt. Evv. Stuttg. 1853.
p. 121) prae omnibus Gustavus Volkmar defendit (Theol. Jahrbb. 1856. p. 351
sq., Ursprung uns. Evv. p. 65 sq. 110 sq. 140 sq. et alibi), quem secuti suut
C. Tischendorf (Wann wurden etc. ed. I. p. 45 » ed. IV. p. 91 sq.), Th. Keim
(Gesch. Iesu v. Naz. I, 143), Lipsius (in Sehenkeli Bibellex. I 371 sq.), Mueller
(l. 1. p. 334 sq.), A. Harnack (p. XLI sq.) al. huius igitur sententiae defensores
Barnabam εἰρωνικῶς scripsisse putant. Volkmar (Theol. Jahrbb. 1856 p. 354)
hunc sensum invenit: ,Da liegt er im Schutt, euer Heiligthum, euer Gott,
sagt der Christ, der Steintempel, den Gott selbst gar nicht gewollt hat; ganz

120 ADNOTATIONES

wie er es vorher gesagt hat, ist er zerstórt. Ja es ist auch Vorausgosagt, dass
die Zerstórer selbst (αὐτοὶ) ihn wieder aufbauen werden: auch geht in
Erfüllung: aber wie? Seht ihr nicht die Diener der feindlichen Weltmacht
selbst, die ihn zerstórt hat, im Wieder-Aufbau begriffen? Ja wohl, aber nicht
für den Gott, dessen Thron der Himmel ist [sondern für einen wirklichen
Gótzen] und es gehórt dies Beides, Zerstórung und dieser Wiederaufbau (zur
Schande, zum vollen Ruin des Gott' nicht hórenden Volkes) zusammen zur Er-
fülung des einen Orakels: ,,dass Stadt und Volk soll übergeben werden''.
Denn gerade durch diesen Wieder-Aufbau des Tempels, durch die Diener des
Kaisers (Hadrian) Zur Ehre des Jupiter Capitolinus, wurde die Stadt zu einer
rómischen, der Aelia Capitolina; gerade dadurch wurde die Stadt selbst in
Feindeshand übergeben, Volk vernichtet." sed templum, quod Romani de-
leverant, ab eorum ministris denuo, non aliud Iovis Capitolim aedificatum iri
Barnabas asseruit. itaque Volkmar (Zeitschr. f. w. Th. 1861. I. p. 115 sq):
,Denn ist dieser alexandrinische Tractat auch nicht — unter Domitian geschrieben,
80 doch unter Adrian, und zwar Angesichts von dessen Neubau des Tempels,
c. 125 u. Z, dessen endlich fórmliche dedicatio an den rómischen Gott, von
dem Brief vorhergesehen, den Barcochbakrieg zum Ausbruch brachte.* Th.
Keim, invito Barnaba, asseruit: ,,Die Feinde, welche nach Ies. 49, 16 und doch
widergóttlich[?] den von ihnen zerstórten Tempel jetzt wieder bauen werden,
und mit ihnen[!] die Diener der Feinde sind unmóglich (mit Hilg.) die Christen,
auch wenn sie nachher als geistige Wiederaufbauer sinnig eingeführt sind. Es
geht auf den Aufbau des Tompels seit Hadrian seit 117.* eodem fere modo
etiam Lipsius: Die beinahe heidnische Weise der Juden, deu Tempel als Haus
Gottes zu betrachten, wird widerlegt nicht nur durch Gottes Wort, sondern
auch durch das Gottesgericht der Thatsachen. Wie der Prophet vorhergesagt,
ist der Tempel nicht bloss zerstórt worden, sondern wird sogar von den Feinden
als Gótzentempel eingerichtet." etiam in ephemeridibus: Jenaer Literaturzeitung
1817, nr. 2, p. 21 Lipsius asseruit: ,.Hier bleibt wirklich nur die Deutung:
dieselben Rómer, welche den jüdischen Tempel in Ierusalem niedergerissen haben
bauen ihn, aber als heidnischen Tempel wieder auf." sed templum unici dei
idoleo non restituitur, nisi indignam cavillationem intellegere velis. nonne melius
interpretamur, templum dei visibile iam restitui templo ecclesiae invisibili?
uid tandem ab Adriano institutum est? Genesis Rabba c. 64 (Volkmari Hand-
uch z. Einleitung in die Apokryphen I, 1: Iudith, p. 108): ,In diebus E.
Jehosua ben Chanina (L Chanania) censuit regnum malignum (imperium Roina-
num), ut aedificaretur domus sanctitatis. constituerunt Papus et Lulianus
mensas inde ab Ácco usque Antiochiam, et ii, qui ex exilio redeuntes adscen-
debant (Hierosolyma) imposuerunt argentum ei aurum οὗ quod opus erat." sed
Samaritàni deferentes effecerunt, ut illud mandatum (Hadriani) retractaretur.
,Cum advenirent litterae, flebant (Iudaei) et parati erant ad rebellionem contra
regem. Spartianus quoque (Adrian 5, 2) retulit, Ádriano imperium adepto
Lyciam et Palaestinam rebelles animos extulisse. Adrianum ipsum Iudaeorum .
templum restituere voluisse nemo tradidit, neque illi viri docti credunt. Barna-
bas autem non Iudaeos, sed Romanorum ὑπηρέτας templum deletum denuo
aedificaturos esse scripsit. itaque Harnack: ,Sunt vero vestigia, lieet obscurata
(cf. Volkmar. 1. l. p. 131 -134), e quibus evinci possit, Hadrianum ludaeis
indulgentem templum reaedificandum iussisse, quod 81 cui incertum esse videtur,
illud velim agnoscat, ubi refici coeptum est templum. et Iudaeis et ei qui
conscripsit epistulam persuasum fuisse iudaicum ab Hadriano templum restitui.
neque enim aliter satis explicari potest, Iudaeos ipsos manum aedificando ad-
movisse: quae si ita sunt, ad illud tempus haec epistula pertinet, quo Hadriano
um ludaeis amicitia intercederet, ut post ἃ. 120 conscripta esse nequeat."
tum vero Barnabas Iudaeorum spem non refellisset, sed confirmasset, si Ro-
manorum imperatorem ipsum architectos missurum esse exspectasset, ut tem-
plum deletum denuo aedificarent. non cladem, sod triumphum ingentem Iudaeo-
orum descripsisset. cladem vero ingentem Iudaeorum iam c. 4 p. 11, 7. 8 memo--
ravit. illa omnia igitur sunt mera commenta. bene Lipsius (Jen. Lit. Ztg. 1877.
l 1): ,Ieh lobe Harnack's Vorsicht, wenn er die Spuren einer von Hadrian
den Juden zum Wiederaufbau ihres Tempels ertheilten Erlaubniss für ,dunkel'
erklárt (p. XLIV), fürchte aber, dass er damit den alles sicheren Elementes
entbehrenden Constructionen von Volkmar (vgl auch Grütz, Geschichte der
Juden IV. [2. Aufl.] 442 ff.) schon zu viel Vertrauen geschenkt hat.^ templum

AD BARNABAE EPI. C. XVI. 121

Hierosolymitanum neque Iovi Capitolino condendum neque Iovae a Romanis
architectis aedificandum Barnabas ullo modo cogitavit. omnia vero expediuntur
altera illa interpretatione, qua templum dirutum spiritualiter restituitur.
Volkmar quidem (Theol Jahrbb. 1865. p. 353 sq. contendit, Barnabam de
spirituali templo non disserere ante l. 14 Ec ζητήσωμεν δέ, εἰ ἔστι ναὸς
ϑεοῖ xtÀ. consenserunt Lipsius, Harnack p. XLII sq. al. sed Barnabas minime
hanc rationem secutus est, ut ante l. 14 de templo visibili, post 1. 14 de invi-
sibili scripserit. illam spem, quam Iudaei de templi aedificio fovebant, vanam
esse locis scripturae sacrae docet, primo Ies. XL, 12. LXVI, 1, ubi domus
dei ab hominibus aedificata negatur, tum more suo transit ad alium locum,
Ies. XLIX, 17, iam confirmatum destructo templi aedificio ab hostibus Roma-
nis, novo templo ab ipsis hostium ministris condendo, quidni iam hic spirituale
templum tangere potuerit? profecto merae negationi iam hic addidit affirma-
tionem. postquam demonstravit, vanam esse spem ludaeorum, denique (πέρας
γέ toi) e scriptura sacra non tantum falsum templum deletum, sed etiam verum
templum aedficandum demonstrat. tantum abest, ut ante p.40, 14 verum tem-
plum ne tangere quidem voluerit, ut p. 39, 15—40, 9 iam omnia in universum
absolverit, falsum Iudaeorum templum ἃ Romanis deletum, verum templum dei
aedificandum a Christianis. post falsum templum eodem modo iam verum tangit,
quo c. 2 p. 6, 19 sq. post falsa Iudaeorum sacrificia verum Christianorum, c. 3
P. 7, 9 sq. post falsa Iudaeorum ieiunia verum Christianorum memoravit.
sequentia non nova addunt, sed priora accuratius declarant. lesaiae igitur
illud vaticinium iam probatum erat templo iudaico ἃ Romanis destructo, nunc
etiam ex altera parte probatur. nam ,,etiam* αὐτοὶ oí τῶν ἐχϑρῶν ὑπηρέται
denuo aedificant illud. hac vera lectione Iudaei à novo templi aedificio prorsus
arcentur. erravit Mueller l l. p. 325. quamvis Adolpho Harnack placuerit
asserens: ,«vtol kónnen wegen des vorhergehenden αὐτοὺς keine andern als
dieselben sein, als Juden.* gentiles ipsi templum denuo aedificabunt, Christi
fidem sequentes, quos Barnabas iam c. 6 p. 4, 10. 12 hortatus est: γενώ εϑα
ναὸς τέλειος τῷ ϑεῷ, quibus iam oc. 6 p. 16, 15 sq. scripsit: ναὸς γὰρ ἅγιος,
ἀδελφοί μου, τῷ κυρίῳ τὸ χατοιχητήριον ἡμῶν τῆς καρδίας. adversarii inter-
pellant: quomodo gentiles Christo confitentes verumque dei templum spiri-
tualiter aedificantes appellari poterant ot τῶν ἐχϑρῶν ὑπηρέται minus dis-
licerent οἱ τῶν ἐχϑρῶν ὑπήχοοι. C. Wieseler 1. 1. p. 613 christianos doctores
intellegere vult (cf. c. 1 p. 5, 6. 7). equidem iam respondi (Z. f. w. Th. 1870 p.
177): ,,Das Wort ὑπηρέτης bezeichnet immer einen Gegensatz ES die ἄρχον.
τες bei Plato de republ. Vi p. 582 B, de legg. IV p. 715 C. XII p. 968 A.
Bei Barnabas ist es auch zu beachten, dass die ἐχϑροί, welche den jüdischen
Tempel zerstórt haben, eben die kriegerischen Rómer sind. Da konnten die
heidnischen Provinzialen auch insofern, als sie den Rómern Hülfstrappen lieferten,
deren ὑπηρέται genannt werden. Denn ὑπηρέται hiessen die Schildtrüger der
Schwerbewaffneten, also eine Art Knappen, die kriegerischen Ordonanzen
τι. 8. Ww. Mueller vergleicht selbst Iosephus c. Apion. Il, 31, welcher die He-
loten, allerdings zunüchst als Handarbeiter, die ὑπηρέται , der Lakedümonier
nennt." addo Clem. Rom. epi. I, c. 37 p. 42, 14. 15 χκατανοήσωμεν τοὺς στρα-
τευομένους τοῖς ηγουμένοις ημῶν ( e. Romanis imperatoribus), c. 61 p. 66,
5 τοῖς δὲ ἄρχουσι καὶ ἡγουμένοις ἡμῶν. neque neglegendum est, Barnabam
scripturam saeram sequentem velle demonstrare, eosdem, qui templum dele-
verint, id denuo aedificaturos esse. Romanos ipsos templum deletum restituturos
esse nullo modo probare potuit, itaque eorum ministros substituit, ὑπηρέτας,
cf. les. XXXII, ὅ xal οὐχέτι μὴ εἵπωσι τῷ μωρῷ ἄρχειν, καὶ οὐχέτι μὴ
εἴπωσιν oi ὑπηρέται σου Σίγα. Prov. XIV, 35 δεκτὸς βασιλεῖ ὑπηρέτης
νοήμων. Sap. Sak VI, 4 ὑπηρέται ὄντες τῆς αὐτοῦ βασιλείας. Barnabas non
scripsit οἱ τῶν ἐχϑρῶν ὑπήχοοι, ut hostes Romani quodam modo ipsi templum
denuo aedificaturi viderentur. denique legimus: ἀνοικοδομήσουσιν αὐτόν. itaque
post Weizsaeckerum, Volkmarnm, Lipsium Mueller, quem Harnack secutus
est, obiecit: ναὐτὸν bezieht sich auf den steinernen Tempel, von dem im
Vorhergehenden die Rede war, dass er zerstórt worden sei, χαϑῃρέϑη. Zwischen
dem steinernen und dem geistigen Tempel besteht nach der Ansicht des Ver-
fassers gar kein solcher Zusammenhang, dass die Errichtung des goistigon Tempels
als ein Wiederaufbau (ἀνοιχοδομεῖν) des steinernen Tempels angesehen werden
kónnte, nicht einmal als ein eigentlicher Typus, wie im Hebrüerbrief." sed iam
in priore editione Weizsückero respondi: ,, abas templum Iudaeorum non

122 ADNOTATIONES

quidem ré vera, sed nomine et opinione populi divinum templum fuisse censuit,
templum autem Hierosolymitanum verum dei templum praefigurasse iyporum
studiosissimus hic scriptor minime negavit. eodem plane modo templum Hiero-
solymitanum consideravit, quo sacrificia, quae falsa quidem sunt (c. 2 p. 6,
4 8q.), sed Christianorum recta sacrificia nihilo minus praefigurant (ib. p. 6,
21 sq.) testamentum Iudaeorum falsum erat (c. 4 p. 8, 10 sq. c. 14 p. 36,
$5 " , Sed etiam Christiani testamentum divinum habent. idem fere de cir-
cumcisione asseritur (c. 9 p. 22, 8 sq.) typus igitur veri templi divini etiam
templum Hierosolymitanum fuit, et scriptorem nostrum nihil impedivit, quo-
minus scripturam sacram secutus templo dei (a Romanis) deleto verum temp um -
(& Romani imperii gentibus, fidem christianam confessis) iam denuo aedificari
cogitaverit. nota: denuo aedificari. nam huius operis perfectionem futuro mundo
(vel huic mundo exeunti) reservavit." Riggenbach l.l p. 45 bene contulit c. 7
p. 19, 8 τὸν ἐπιχατάρατον (τράγον) ἐστεφανωμένον Christi typum.
de tota hac quaestione non possum non addere, quae Wéeizsücker l. l. p.
28 84. disseruit, quamvis ex parte corrigenda: ,,Dio Cassius erzühlt, dass der
jüdische Krieg entstanden sei, weil Hadrian an die Stelle. des Tempels einen
andern Tempel dem Jupiter gebaut hatte, und diess den Juden ganz uner-
trüglich dünkte (LXIX, 12). Neuerdings haben jüdische Geschichtschrejber auf
Grund jüdischer Sagen und mit Hülfe sehr freier Vermuthungen aufgestellt,
dags es sich in der ersten Zeit Hadrians ernstlich von geiner Seite aus darum
handelt habe, den Juden ihren Tempel wiederherstellen zu lassen. Hadrian
tte anfünglich die Erlaubniss gegeben, dass die Juden ihn erbauen dürfen;
er hütte bald dieselbe zurückgenommen mit der Ausflucht, der Tempel solle an
anderm Orte und nach anderm Plane wieder aufgebaut werden, und die Juden,
um ihre Hoffnungen betrogen, seien schon damals nur mit Mühe durch be-
sondere Leiter vom Ausbruche der Empórung abgobalton worden (Grátz Gesch.
der Juden IV. p. 148 sq.,-Jost Geschichte des Judenthums etc. II. P TT sq.
cf. Basnage histoire des Juifs VI, 9). Es ist in den jüdischen Berichten, wo-
rauf sich diese Annahme stützt, viele eitle Ruhmredigkeit und jene bekannte
Geheimnisswisserei, welche der Glaubwürdigkeit ein schlechtes Vorurtheil er-
weckt. Was sich aus den jüdischen und andern Quellen etwa mit einigem
Grunde entnehmen lüsst, ist in der That Nichts, als dass sich die Juden stürker
als je mit dem Gedanken an die Herstellung ihres Heiligthums und Planen
dazu trugen. Und hiermit reimt sich auch der Gegenschlag, welchen Hadrian
dureh seinen Bau führte, welcher aber eben unter diesen Umstünden fast noth-
wendig den offenen Aufruhr hervorrufen musste. Gesetzt aber, es würe auch
jene ganze Annahme mehr als vormals ein eitles jüdisches Vorgeben und jetzt
eine luftige Vermuthung der Geschichtsschreiber, so würe dennoch für den vor-
liegenden Zweck nichts damit erreicht. Denn auch die Sage bietet keinen Zeit-
unct, in welchem die angeblich im Barnabasbrief ausgesprochene Erwartung
Stelle findet. In dem Augenblick, da Hadrian den Juden die Zusage ge-
geben hatte, sie dürfen ihr Heiligthum wieder aufbauen, konnte nicht gesagt
werden, dass diess die ὑπηρέται τῶν ἐχϑρῶν thun werden. Noch weniger
passt diess auf die Zeit, wo Hadrian bereits die erste Zusage in eine andre
zweideutige verwandelt hatte, durch welche sich die Juden um ihre ganze Hoft-
nung betrogen sahen. Am wenigsten endlich in diejenige, da Hadrian bereits
einen heidnischen Tempel erbauen liess. Wenn man deshalb annahm, der Ver-
fasser sage den Juden im Hohne und bittersten Ernste (cf. Volkmar, theol.
Jahrbb. 1856 p. 353): Gott lasse allerdings ihren Tempel von den Zerstórern
selbst wieder aufbauen, aber nur zum Ruin für sie: so giebt diess weder über-
haupt eine klare und mit der Sachlage zusammenstimmende Vorstellung, noch
Steht davon etwas in den Worten.* quae omnia quum summo iure Weizsücker
monuerit, non possum non mirari, quod spiritualem .templi aedificationem
reprobavit. "Volkmaro praeeunte, de spirituali templo nondum hoc 1oco,
sed infra demum (1. 14 sq.) sermonem fieri censuit theologus Tubingensis. sed
haec ipsa quaestio aperte pendet ἃ scripturae sacrae loco antea (l. 6. 7) laudato.
itaque Weizsaecker non debebat ita argumentari: , Wenn von hier an über-
haupt erst die Frage über das Dasein eines Tempels, d. h. eines andern, als
der alte war, nachdem dieser untergegangen ist, zur Verhandlung kommt, 80
kann dieser nicht im Vorhergehenden schon 80 vorausgesetzt sein, dass seiner
ohne alle Erlàuterung so gelegentlich in einer Zwiscehenrede [in loco scripturae
Sacrae totam quaestionem iam absolvente, cf. l. 6 πέρας γέ τοι] 818 einer be-

AD BARNABAE EPI. C. XVI. 123

kannten Sache gedacht würe. Die ganze Gliederung des Capitels würe hier-
durch zerstórt.^ verum sententiarum ordinem iam exposvisse mihi videor. etiam
spiritualem templi aedificationem iam defendi. denique quis tandem, etiam
electo voc. γένεται l. 7, Weizsückero credet, Barnabam hic de diu praeterlapso
Serubabeli aedificio, quod ne ipsi quidem templi eversores perfecerunt, lo-
cutum esso? « ;

p. 40, 9. 10. πάλιν ὡς ἤμελλεν ἡ πόλις xal ναὸς xal o λαὸς loge»
παραδίδοσϑαι ἐφανερώϑη. templum Hiorosolymitanum verum dei templum
non, fuisso etiam alio scripturae sacrae vaticinio, quod eventu non caruit, com-
probatur. « ; )

p. 40, 11—13. λέγει γὰρ ἡ γραφή" Kal ἔσται ἐπ᾿ ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν,
καὶ παραδώσει χύριος τὰ πρόβατα τῆς νομῆς xal τὴν μάνδραν καὶ τὸν
πύργον αὐτῶν εἰς καταφϑορᾶν. hunc sacrae scripturae locum, quem inter-
pretes frustra quaesiverant, reperi in Enochi libro LXXXIX, 59 a Dillmanno
sic verso: ,Und ich sah, dass er [der Herr der Schafe] jenes ihr Haus und
ihren Thurm verliess und sie alle in die Hand der Lówen gab, in die Hand
aller wilden Thiere.* v. 66. 67: ,Und die Lówen und Tiger frassen und ver-
schlangen den gróssten Theil jener Schafe, und die wilden Schweine frassen
mit ihnen; und sie verbrannten jenen Thurm und zerstórten jenes Haus." ef.
quae hac de re contra Volkmarum monui (Zeitschr. f. wiss. Theologie 1860. IV.
p. 334. 1861 II p. 221; 1862 I. p. 42 sq.) etiam ἃ Weizsückero 1. l. p. 26,
Muellero, Harnackio al approbata. ,,Oves pascuae sunt Iudaei, ovile urbs
Hierosolyma, turris templum. Mueller contulit Mich. IV, 8 πύργος ποιμνίου,
cf. Herm. Vis. III. [Sim. IX].* Harn.

p. 40, 14. ζητήσωμεν δέ, εἰ ἔστι ναὸς ϑεοῦ. haec non plane nova esse,
sed respicere ad 1. 7 αὐτοὶ αὐτὸν (τὸν ναὸν) οἰχοδομήσουσι, l. 9 ἀνοιχοδο-
μήσουσιν αὐτόν, iterum iterumque monendum est.

p. 40, 15—17. γέγραπται yàg: Καὶ ἔσται, τῆς ἑβδομάδος συντελου-
μένης, οἰχοδομηϑήσεται ναὸς ϑεοῦ ἐνδόξως ἐπὶ ὀνόματι τοῦ xvolov. Dan.
IX, 24---21 ἑβδομήχοντα ἑβδομάδες ἐκρίϑησαν ἐπὶ τὸν λαόν cov καὶ éml
τὴν πόλιν Σιὼν συντελεσθῆναι τὴν ἁμαρτίαν — καὶ συντελεσϑῆναι τὰ
ὁράματα xal προφήτην xal εὐφρᾶναι ἅγιον ἁγίων. --- καὶ οἰκοδομήσεις
Ἰερουσαλὴμ πόλιν xvolo. — καὶ δυναστεύσει ἡ διαϑήκχη εἰς πολλοῦς, καὶ
πάλιν ἐπιστρέψει καὶ ἀνοιχοδομηϑήσεται εἰς πλάτος xal μῆχος καὶ κατὰ
συντέλειαν χαιρῶν. ,Vix e Dan. ΙΧ, 24--21 (cf. Hagg. II, 10) desumptum
ort, sed e libro apocrypho quodam, ut iam vidit Corrodi Y Bibelkanon. II, 72].*

arn.

p. 40, 15. 16. τῆς ἑβδομάδος συντελουμένης. haec equidem (apost. VV.
p. 29) interpretatus sum: ,,Bei der Vollendung der Woche [tt c. 15 p. 38,
12 sq.], nàmlich in dem nahe bevorstehenden Sabbatjahrtausende* [c. 15 p. 39,
5 sq.]. ita etiam Mueller, quamvis mihi contradicens. Harnack vero: completa
hebdomade post millennium die octava, cf, c. 15 p. 39, 10 Βα."

p. 40, 17. εὑρίσκω οὖν, ὅτι ἔστι ναός. cf. c. 4 p. 10, 12 c. 6 p. 16, 15 sq.

p. 40, 17 —p. 41, 1—4. πρὸ τοῦ ἡμᾶς πιστεῦσαι τῷ ϑεῷ n» ἡμῶν vo
κατοικητήριον τῆς χαρδίας φϑαρτὸν xal ἀσϑενές, ὡς ἀληϑῶς olxoóou τὸς
ναὸς διὰ χειρός. ὅτι ἦν πλήρης μὲν εἰδωλολατρείας καὶ ἦν οἶκος δαιμονίων,
διὰ τὸ ποιεῖν ὅσα ἦν ἐναντία τῷ ϑεῷ. haec iam ante Clementem Alex. Va-
lentinus Gnosticorum princeps adhibuisse videtur. nam ex eius epistula Clemens
Alex. Strom. 11, 20, 114 p. 489 haec retulit: τὸν τρόπον τοῦτον xol ἡ χαρ-
δία, μέχρι μὴ προνοίας τυγχάνει, ἀχάϑαρτος οὖσα, πολλῶν οὖσα δαιμόνων
οἰκητήριον. nonne Barnabae propria sententia est, corda nostra esse filii .dei
(c. 6 p. 15, 15 sq.) aut daemonum χαταχητήριαϑ spiritus impuros in hominibus
κατοιχοῦντας praebent Matth. XII, 44. 45. Luc. XI, 24. 26. Babylonem, i. e.
Romam iam deletam Ioan. Apocal. XVIII, 2 appellavit χατοικητήριον δαι-
uoviov. Herm. Past. Mand. V, 2 p. 49, 16 πεπληρωμένος τοῖς πνευμασι τοῖς
πονηροῖς. ceterum sic neque Barnabam Levitam Cyprium (Act. IV, 36 52)
neque omnino christianum virum e Iudaeis ortum scribere potuisse, praeeunti-
bus Nath. Lardnero (Glaubwürdigkeit II, 1, 5) et Dan. Schenkel (theol. Stud.
u. Krit. 1837. III. p. 668), recte mihi contendisse videor (apost. VV. » 32 sq
etiam Barnabam illa scribere potuisse, contenderunt ed. Oxon., Henke (Do
epi. Barn. authont. p. 58), Hefele (Sendschr. 131). meam sententiam Weizsaecker
l.l.p.7 sq. impugnavit, sed rationibus minime sufficientibus. Israelitae quidem
antiquissimi Mosis aequales ad idola se converterunt (cf. 4 p. 8, 15 cf. 6.

124 ADNOTATIONES

14 P 36, 13 sq. sed posteriorum temporum ludaei unum deum fidelissime
colebant et ad Christi evangelium conversi non dei fidem primo receperunt.
Weizsaecker oblocutus est: ,,Wenn der Verfasser aber sagt: ὅτι ἦμεν πλήρεις
εἰδωλολατρείας, so darf nicht übersehen werden, dass er nicht vom üusseren
Dienste der εἴδωλα spricht, sondern vom Zustande des Herzens. [hoc minime .
concedo.] — Ueberdiess vergleicht er diese Herzen ausdrücklich mit dem jüdi- -
schen Tempel." ipsos potius Christianos, quibus semet ipsum adnumerat, scri-
Ῥίον cum ludaeis comparat. hi modo non ut gentiles deum in templo suo cole-

nt (p. 39, 17 sq.). etiam gentiles prius quam christianam fldem recepissent
templum quodam modo manu factum habebant. nunc hi in nomine domini
spirituale templum constituunt (cf. c. 4 » 10, 12 c. 6 p. 16, 15 8q.). quum Bar-
nabas (p. 39, 17 sq.) a Iudaeis gentiles fldeles aperte distinxerit, eum his semet
ipsum adnumerare certissime constat. idem Mueller, Riggenbach, Harnack arbi-
trati sunt. Lipsius vero (in Schenkeli Bibellex. I, 363 sq.) illa etiam scriptori
christiano Iudaeochristianae originis convenire opinatus est: Er redet wie
einer, der weder als Jude noch als Heide, sondern schon im Christenthum ge-
boren ist, womit sich judenchristliche Abkunft vollkommen vertrügt.** M. Guede-
mann 1. l. p. 103 sq. 129 auctorem Iudaeum Alexandrinum fuisse defendit, sed
argumentis non idoneis. Barnabas et lectores ante fidem christianam omnino
deo non crediderunt. ne Hebr. VI, 1 quidem, ubi inter Hebraeorum fidelium
prima elementa recensetur πέστις ἐπὶ 9&0v, sufficit ad illam sententiam pro-
andam. εἰδωλολατρεία proprie intellegenda est. ,

p. 41, 7. ἐγενόμεϑα χαινοί, πάλιν ἐξ ἀρχῆς χκτιζόμενοι. cf. c. 0, p. 15,
15 sq.

) E 41, 1. 8. διὸ ἐν τῷ χατοικητηρίῳφ ἡμῶν ἀληϑῶς 0 ϑεὺς xatoixet ἐν
ἡμῖν͵, cf. 0.1. 11. p. 42, 2. c. 6 p. 16, 15 sq. Herm. Mand. III. p. 39, 2. 8 ὁ
κύριος 0 ἐν σοὶ κατοιχῶν. , .

P 41, 10. αὐτὸς ἐν ἡμῖν προφητεύων, cf. c. 1 p.'3, 8 sq. Clem. Rom.
epi. I, 2 p. 6, 2. 3. 1 Cor. XII, 10. 28. Iustin. Dial c. 82. 87. 88 al.

p. 42, 3. 4. εἰς τὸν ἐν αὐτῷ xoavowxobvta xal λαλοῦντα ἐν αὐτῷ. cf.
librum meum: Die Glossolalie p. 67. ;

. 42, 6. 7. τοῦτό ἔστι πνευματικὸς ναὸς οἰχοδομούμενος τῷ xvolg.
cf, c. 4 p. 10, 12. c. 6 p. 16, 15 sq. 1 Petr. II, 5 οἶχος πνευματικός. Tertullian.
adv. Marcion. III, 7 templi spiritalis. ,

XVII. p. 42, 9. 10. Ἐὰν γὰρ περὶ τῶν ἐνεστώτων ἢ μελλόντων γράφω
ὑμῖν, οὐ μὴ νοήσητε. Barnabas igitur non nisi περὶ τῶν παρεληλυϑοτῶων (cf.
c. 1 p. ὅ, 2 c. 5 p. 11, 17. 18) sibi scripsisse videtur. non scripsit περὶ τῶν
ἐνεστώτων ἢ τῶν μελλόντων, quasi lectorum captum excederent. Mueller
animadvertit, Barnabam sibi ipsi non constare. nam iam c. 1 p. 3, 6 sq. le-
ctorum spiritualia dona laudibus extulit. deum celebravit, qui nobis intellectum
dederit absconditorum suorum (c. 6 p. 15, 12. 13, cf. c. 10 p. 28, 8 8q.). etiam
vatieinia intellegenda esse scripsit c. 4 p. 10, 3. legimus c. 1 D ὦ, 2—4c.5p.-
11, 17—19, deum etiam praesentium et:futurorum intellectum dedisse. itaque etiam
de futuris agitur c. 4 p. 9, 13 sq. c. 6 p. 17, 12 sq. c. 15 p. 38, 17 sq. c. 21

. 49, 7 sq. altior sapientia praecipue in parabolis versatur, quae intellegit

γνῶσις c. 6 p. 15, 8 sq. c. 7 p. 18, 3 sq. c. 10 p. 24, 9 sq. c. 13 p. 84,
10 sq. cf. c. 1 p. 4, 6. ,Dieser Widerspruch des Verfassers mit sich selbst
erklürt sich einigermassen durch die relative Natur der hóheren Einsicht, die
bald den Lesern zugeschrieben, bald wieder abgesprochen werden konnte [Harn.
contulit Hebr. V, 11 sq. 1 Cor. III, 1 sq.] Und dann kommt dem überschweng-
lichen Verfasser das, was er gegeben hat, gar gering und wie nichts vor gegen
dem [sic], was er noch geben kónnte, nur als das Schlichte der παραβολή c. 8
p. 20, 12. 13 c. 6 p. 14, 12. 13, als die Erstlinge der Gnosis c. 1 p. 5, 4.“ Muell.

p. 42, 10. 11. ἐν παραβολαῖς, cf. c. 6 p. 15, 14. ,,Non solum res parabolis
illustrantur, sed etiam in parabolis absconditae latent. cf. Mt. XIII, 13 sq.
Hebr. IX, 19. XI, 19. Herm. Vis. III, 3. 12. V etc. Muell. contulit Chrysost.
ad Ps. 49 et Iust. Dial. 97 (p. 324 B) xel ἐν ἄλλοις πάλιν λόγοις davió εἰς
τὸ πάϑος xal τὸν σταυρὸν ἐν παραβολῇ μυστηριώδει οὕτως εἶπεν. Hippo-
lytus fragm. CXXX (Lag. p. 196) parabolam ita definivit: Πολυσήμαντον τὸ

vou τῆς παραβολῆς. ἔστι γὰρ παραβολὴ λάλημα xal ἀπόδειγμα xal ὀνει-
δισμός. καὶ παραβολή ἐστι λόγος παραβάλλων τὰ νοητὰ τοῖς αἰσϑητοῖς καὶ
παριστῶν ἐκ τῶν ἐγχοσμίων xal ὁρατῶν τὰ ὑπερκόσμια xal τὰ ἀόρατα."
Harn.

AD BARNABAE EPI. C. XVI—XIX. 125

p. 42, 11. ταῦτα μὲν οὕτως. ,Bei den Griechen, besonders bei den Hi-
storikern, schliesst nicht selten ein grósserer Abschnitt mit μέν, wobei*dann
in der Regel der folgende Abschnitt mit δὲ eingeführt wird. Vig. 53608. Nicht
bloss bei Historikern schliesst sogar oft ein Buch mit μέν, und das folgende
fángt mit δὲ an.* Muell. sequitur δὲ c. 18 p. 42, 12.

p. XVIIL p. 42, 12. ἐπὶ ἑτέραν γνῶσιν xal διδαχήν. Barnabas iam c.
5 p. 11, 21 memoravit οὐδοῦ δικαιοσύνης γνῶσιν, quam iam docet, cf. c. 19

. 43, 6 sq. « c
r p. 42, M. 0dol δύο εἰσὶ διδαχῆς xal ἐξουσίας, ἥ τε τοῦ φωτὸς καὶ ἢ
τοῦ σκότους. praeterlibrum 4ύο 0óol (in huius operis fasc. IV, p. 96, 21 54.)
ef. Constitutt. app. VII, 1. Lagarde (reliqq. iur. eecl. ant. p. XIX sq.) con-
tulit Hesiodi ἔργα x. qu..v. 285 sq. Prodicum apud Xenophont. Mem. lí, 1, 21
sq. al. et Ps. I. equidem praeter Testam. XII, patriarch. Aser 1 contuli Herm.
Past. Mand. VI, 1 p. 51, 1 sq. et addo Clem. Hom. XX, 2 ir 190, 1. 2, etiam
plura addidit Mueller. quod autem duae viae διδαχῆς καὶ ἐξουσίας dicuntur,
Müllero et Harnackio non assentior, has esse doctrinae ac voluntatis (Theorie
und Praxis) equidem intellego duas vias doctrinae et potestatis seu virtutis
divinae vel diabolicae, ef. Marc. I, 21 διδαχὴ χαινὴ xat ἐξουσίαν et quae
ad. h. 1. notavi (Evangelien p. 127 not. 3, add. Iustin. Dial. c. Tr. c. 79.)

P. 43, 2. gotayoyol ἄγγελοι Muell, eontulit 2 Cor. XI, 14 ἄγγελον

ωτός.

? p. 43, 2. ἄγγελοι τοῦ σατανᾶ. Mueller contulit Matth. XXV, 41. 2 Cor.
XII, 7. Eph. II, 2. VI, 12. Apoc. XII, 7. 9.
. 43, 4. τοῦ νῦν τῆς ἀνομίας. cf. quae ad c. 4 p. 9, 7 sq. notata sunt.

XiX. p. 43, 5. ϑέλων participium non pro verbo finito, ut Mueller et Harn.
opinati sunt, laudantes c. 6 p. 15, 15 sq.

p. 43, 6. ἐπὶ τὸν ὡρισμένον τόπον. deus omnibus hominibus salutem de-
finivit, sed non praedestinavit. ,

p. 43, 9. 10. πλούσιος τῷ πνεύματι. cf. Matth. V, 3 οἱ πτωχοὶ τῷ πνευ-
ματι. quae si Barnabas iam legit, liberrime vertit. eum legisse τῷ πνεύματι
negavi in libro: Die Evangelien p. 61 not. et in priore editione.

p. 43, 12 E 44, 1. ovy ὑψώσεις σεαυτόν. cf. Herm. Past. Mand. XI.
p. 69, 15 ὑψοῖ éavtóv. Sim. IX, 22 p. 135, 19 ὑψοῦντες ἑαυτούς.

p. 44, 83. 4. ov παιδοφϑορήσεις. cf. c. 10 p. 26, 6 sq. Constitt. ap. VII, 2
addunt: παρὰ φύσιν γὰρ τὸ χαχὸν ἐκ Σοδόμων φυέν.

p. 44, 9. 6. ἔσῃ πραῦς, ἔσῃ ηἡσύχιος, ἔσῃ τρέμων τοὺς λόγους οὗς Tixov-
σας. les. LXVI, 2 ἐπὶ τίνα ἐπιβλέψω, ἀλλ᾽ ἢ ἐπὶ τὸν ταπεινὸν xal ἡσύχιον
καὶ τρέμοντα τοὺς λόγους μου.͵

p. 44, 1. οὐ διψυχήσεις, πότερον ἔσται ἢ οὔ. Herm. Vis. III, 4 p. 18,
14. 16. διὰ τοὺς διψύχους τοὺς διαλογιζομένους ἐν ταῖς χαρδίαις αὐτῶν,
εἰ ἄρα ἔσται ταῦτα ἢ οὐκ ἔσται.

p. 44, 8. οὐ μὴ λάβῃς ἐπὶ ματαίῳ τὸ ὄνομα χυρίου. Ex. XX, 7 οὗ
λήψῃ τὸ ὄνομα κυρίου τοῦ ϑεοῦ σου ἐπὶ ματαίφ.

p. 44, 5 —p, 45, 1. ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὑπὲρ τὴν ψυχήν σου.

Lev. XIX, 18 ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν. Matth. fix, 19
Barnabas amat scribere ὑπὲρ τὴν ψυχήν. cf. c. 1 p. 4. 1. c. 4 p. 8, 8.
, Ρ. 45, 1. ob φονεύσεις téxvov cov ἐν φϑορᾷ, οὐδὲ πάλιν γεννηϑὲν
ἀνελεῖς. οἷ, ὁ. 20 p. 48, 12. 18 φονεῖς τέχνων, φϑορεῖς πλάσματος ϑεοῦ. Orac.
Sibyll III, 764 1ὴν δ᾽ ἰδίαν γένναν παίδων τρέφε μηδὲ qovtvoge. etiam
Harnack vertit: ,non interficies foetum in abortione, nec etiam intertmas post
nativitatem, Mueller enim voc. πάλεν coniunxit cum οὐδέ. sed melius con-
iungitur cum sequente voc. yevvgOÉv. omnia ad infantes iam natos spectant,
quos exponere (δίπτειν Epi. ad Diognet. 5, 6) vel alio modo necare, denuo
natos in baptismo interficere Christiani vetantur. patriae potestati etiam liberi
iam baptismo consecrati subiecti erant. patriam potestatem apud Romanos ius
vitae ac necis liberorum continuisse docet Quil. Rein, das Criminalrecht der
Rómer, Lips. 1844 p. 441. Digest. XXXVII, 1, 2, 5. Papinianus. , Divus Traia-
nus filium, quem pater male contra pietatem afficiebat, coegit emancipare.*
XLVIII, 9, 5: Martianus: , Divus Adrianus fertur, cum in venatione filium
suum quidam necaverat, qui novercam adulterabat, in insulam eum deportasse,
quod latronis magis quam patris iure eum interfecisset. nam patria potestas in
pietate debet, non atrocitate consistere.*

p. 45, 6. 7. τὰ συμβαίνοντά σοι ἐνεργήματα ὡς ἀγαϑὰ προσδέξῃ. cf.

126 ADNOTATIONES AD BARNABAE EPI. C. XIX —XXI.

quao ad c. 2 p. 5, 9 notata sunt. daemonum vexationes intellegunt Men., Dr.,
ei operationes Muell., Harn. τὰ ἐνεργήματα per se mala esse negari nequit.

, p.46, 5. xal οὐκ ἐρεῖς ἴδια εἶναι. cf. Act. IV, 32 οὐδὲ εἷς τι τῶν ὑπαρ-
χόντων αὐτῷ ἔλεγεν ἴδιον εἶναι.

p. 46, 1. ὅσον δύνασαι, ὑπὲρ τῆς ψυχῆς σου ἃἀγνεύσεις. ,sensus est:
castus 518 in commodum animae (cf. 2 Cor. , 15. Rom. XVI, 4Y* Harn.

p. 46, 7. 8. μὴ γίνου πρὸς μὲν τὸ λαβεῖν ἐκτείνων τὰς χεῖρας, πρὸς δὲ
τὸ δοῦναι συσπῶν. Sir. IV, 88 μὴ ἔστω ἡ χείρ σου ἐχτεταμένη εἰς τὸ λαβεῖν,
καὶ ἐν τῷ ἀποδιδόναι συνεσταλμένη.

p. 46, 9. ὡς χόρην τοῦ ὀφϑαλμοῦ. cf. Deut. ΧΧΧΊΙ, 10. Prov. VII, 2.
Zach. p" 8.1. ϑίσῃ duda " 9

p. 46, 10. μνησϑήσῃ ἡμέραν χρίσεως. verbum μιμνήσχεσϑαι c. accusa-
tivo etiam » 1 ; 2. Ios. LXI, p ᾿ς ;
2p. ΑἹ, 2. ιὰ τῶν χειρῶν σου ἐργάσῃ εἰς λύτρον ἁμαρτιῶν aov. οἵ.
1 Thess. iv, 11 ἐργάζεσϑαι ταῖς χερσὶν “μῶν, 1 Cor. lv, 12 χοπιῶμεν doya-
ζόμενοι ταῖς ἰδίαις χερσίν. 2 Thess. III, 10. 12 Herm. Past. Sim. IX, 24 p.
131, 5. 6 ἐν τοῖς χόποις τῶν χειρῶν αὐτῶν. sie iam Cotel. interpretatus est.
de eleemosynis interpretati sunt Mueller et Harnack. illa manuum opera εἰς
λύτρον ἁμαρτιῶν fieri; Paulus non docuit, sed Barnabas.

p. 47, 8. οὐ διστάσεις δοῦναι οὐδὲ διδοὺς γογγύσεις. Herm. Past. Mand.
II. p. 38, 2 μὴ διστάζων τίνι δῷς ἢ tivi μὴ δῷς. πᾶσι δίδου.

P 41, 5. εἰς τέλος. cf. c. 4 p. 8, 11 c. 10 p. 206, 2. 3. perperam Muell. et

Riggb. verterunt: denique, etiam Harn.: in perpetuum.
: p. 47, 6. οὐ ποιήσεις σχίφμα. cf. c. 4 p. 10, 8 sq.
. p. 47,6. εἰρηνεύσεις intransitive, ut Luc. IX, 50. 1 Thess. V, 13. Rom.
XII, 18. 2 Cor. III, 1.
XX. p. 47, 9. τοῦ μέλανος. cf. c. 4 p. 10, 7.
δ 12. φονεῖς téxvov, φϑορεῖς πλάσματος ϑεοῦ. cf. c. 19 p. 45, 1. 2.
. p. 49, 1. τὰ δικαιώματα τοῦ xvolov, ὅσα γέγραπται, i. e. in scri-
ptura sacra (cf. 1 Cor. IV, 6 al.), non quae c, 19 p. 4. 5 sq. vel in tota epistula
Scripta sunt (Muell). nam iain quae c. 20 p. 47, 9 sq. scripta sunt, appellan-
tur ἐχεῖνα p. 49, 8. ;

. 49, 5. ἐρωτῶ τοὺς ὑπερέχοντας, --- — ἔχετε μεϑ' ἑαυτῶν εἰς oUc
ἐργάσεσϑε τὸ χαλόν. recte divites intellexerunt Mueller et Harnack, cf. Herm.
Past. Vis. III, 0 p. 25, 14 οἱ ὑπερέχοντες οὖν ἐχζητεῖτε τοὺς πεινῶντας.

p. 49, 1. 8. τῷ πονηρῷ. intellege satanam, cf. c. 2 p. 5, 9. 10. c. 4 p. 14, 4.

p. 49, 8. ἐγγὺς ὁ κύριος καὶ ὁ μισϑὸς αὐτοῦ. les. XL, 10 ἰδοὺ κύριος
κύριος (κύριος semel AL) μετὰ ἰσχύος ἔρχεται, --- ἰδοὺ ὁ μισϑὸς αὐτοῦ
μετ᾽ αὐτοῦ. loan. Apocal XXII, 12. Clem. Rom. epi. I, 34 ὦ 39, 40 ἰδοὺ
κύριος καὶ ὁ μισϑὸς αὐτοῦ πρὸ προσώπου αὐτοῦ. sic etiam Clem. Al. Strom.
IV, 22, 137 p. 625. |
. p. 49, 8. ἕτε xal Éri ,,Latinum redolet dicendi genus, cf. Holtzm. l. c. p.
945 et c. 4 p. 8, 7. c. 17 p. 42, 8. c. 21 p. 49, 13. p. 50, 6 (σώζεσϑε — sal-
vate)' Harn.

p. 49, 9. ἑαυτῶν γίνεσϑε νομοϑέται áya90l. cf. c. 3 p. 8, 6. 1 ἵνα μὴ
προσησσώμεϑα ὡς προσήλυτοι τῷ ἐχείνων νόμῳ.

p. 49, 12. ϑεοδίχακτοι. Mueller contulit 1 Thess. IV, 9. (Ioan. VI, 45),
Harnack etiam Tatian. orat. c. 20 (p. 165 B). Athenag. Supplic. 11 (p. 11 B).
32 (p. 36 C). Theophil. ad Autol. Il, 9 init.

p. ὅθ, 2. 8. τὸ χαλὸν σχεῦος, corpus, cf. c. 7 p. 18, 6. c. 11 p. 30, 9.

p. 50, 7. μετὰ τοῦ πνεύματος ὑμῶν. Mueller contulit Gal. VI, 18. Phil.
IV, 23. Philem. 25. 2 Tim. IV, 22.

ADENDA ET CORRIGENDA:

Barnabae epi. graec. text.: c. 2 p. 0, 11 ἀνέχομαι. scribe: ἀνέχομαι". — c.
5 p. 12, 1 lege: ᾧ εἶπεν ὁ ϑεὸς κτλ. — c. 7 p. 18, 3 lege: ἀχούσατε.
— €. 8. p. 20, 14. προσενεγχάντες. scribe: προσενέγχαντες. — c. 12
p. 32, 12 Μωϊΐσης scribe Movosc. — c. 21 p. 49, 2 ooa. scribe ὅσα.

in notis: ad: c. 4 p. 10, 3 dele: δεὸ προσέχωμεν — ἐγὼ περίψημα ὑμῶν
Hg!. — ad. c. 7 p. 18, 17. 18 add.: ὑπὲρ ἁμαρτιῶν om. b c Men. Voss.
Ox. Cot. — ad c. 12 p. 33, 6. 7 add.: ὅτε πάντα o πατὴρ φανεροῖ περὶ
τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ Hg!. — ad c. 13 p. 35, 9 add.: ἐπεϑηχεν S. — ad e. 14
p. 36, 12 add.: εἰπεν S. — ib. ad p. 36, 14 add.: μωσης S. — ad c. 15
p. 38, 4. 5. add.: δεχαλόγοις I. — ad c. 19 p. 46, 4 add.: πασιν S. —

Barnabae ep?. lat.: c. 4 p. 55, 9 dei. scribe: dei'* — ib. p. 55, 20. instificati
Scribe: iustificati. — c. 6. p. 58, 17 post: eius* pone comma. — c. 15 p.
69, 8 laelationem. 1l. laetationem. — c. 16 p. 70, 14 illus. 1. illius.

in .Adnotationibus: ad c. 1 p. 4, 7 sq. (p. 72) 1. 27. iustitae. 1. iustitiae, —
ad c. 4 p. 8, 8—11 (p. 76) 1. 27. prorsus. — ad c. 4 p. 9, 15—18 (p. 79,
34) Usupatoren. l. Usurpatoren.

n Arésteae cap. 9: p. 104, 4 emendavi: ἐπιβάλληνται vel ἐπιβάληται.

ADDENDA ET CORRIGENDA

IN FASCIC. I.

In huius operis fasciculo I. vel in Clementis Romani epistularum editione
mea altera (1870) etiam haec emendanda vel addenda sunt:

Prolegom. p. XIII. 1. 12 tum. 1. tune. — p. XXVIII. Cyrilli Hierosolymitani
testimonio addendum est Gregorii Nysseni testimonium in huius fasciculi
Prolegom. part. II. memoratum. — p. XXXV. not. 2 l1. 16 ἐπισχοφοβίαν,
l ἐπισχοποφοβίαν. — p. XLIX 1. 5 1809. 1. 1869.

in Clementis Eom. epi. I, c. 14 p. 17, 10 ἡμᾶς, 1. ὑμᾶς. — c. 39 p. 44, 14
dele punctum post σχολιόν. — c. 49 p. 53, 12 post παραγγέλματα pun-
etum ponendum est.

in Clementis Kom. epi. II, c. 5 p. 13, 2 γεένναν. 1. γέενναν. — c. 10 p. 76,
16. ἀρετνή. 1. ἀρετήν. —

ín Clementis Rom. epi. I, c. 14 p. 11. notis addenda sunt: 10. ὑμᾶς I et
Bryen., ἡμὰς Α et edd. priores. — p. 22, 0. [τῷ olxo] Α avtov A. 1].
[τῷ olxo] αὐτου A. — p. 40. in notarum columnae prioris 1. 13. fortem.
l fontem. — p. 47. in notarum col. 1. 1. 17. 203. 1. 293. — p. 52. in no-
tarum columnae prioris l. penultima Magnes. 1. Philad.

— $n Clementis Eom. epi. I1, c. 1. not. col. 1 p. 69 1. 22 dele comma post:
think. — c. 3 p. 71, 15 not. dele: ἐὰν αὐτὸν vel.

in .Ádnotationibus ad Clem. Rom. epi. I. p. 911. 32 erunt. 1. erant. — p. 101.
l. 23. Prüscriptionen. 1. Proscriptionen.

in Mosis assumptionis Prolegomen. p. 110. not. 1. 11. chediabis, 1. chedriabis.
in notis ad IV, 13 p. 119, 2 1.: et mittet Hg!. MS. et A. M., Fr., et mittit
cod., emittit Volkm.

LIPSIAE: IMPRESSERUNT HUNDERTSTUND ἃ PRIES.

[ A.